महाभारत 3.218 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 218→

[mh-3-218] • 49 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। उपविष्टं ततः स्कन्दं हिरण्यकवचस्रजम्। हिरण्यचूडमुकुटं हिरण्याक्षं महाप्रभम्।

mārkaṇḍeya uvāca. upaviṣṭaṃ tataḥ skandaṃ hiraṇyakavacasrajam. hiraṇyacūḍamukuṭaṃ hiraṇyākṣaṃ mahāprabham.

लोहिताम्बरसंवीतं तीक्ष्णदंष्ट्रं मनोरमम्। सर्वलक्षणसंपन्नं त्रैलोक्यस्यापि सुप्रियम्।

lohitāmbarasaṃvītaṃ tīkṣṇadaṃṣṭraṃ manoramam. sarvalakṣaṇasaṃpannaṃ trailokyasyāpi supriyam.

ततस् तं वरदं शूरं युवानं मृष्टकुण्डलम्। अभजत् पद्मरूपा श्रीः स्वयम् एव शरीरिणी।

tatas taṃ varadaṃ śūraṃ yuvānaṃ mṛṣṭakuṇḍalam. abhajat padmarūpā śrīḥ svayam eva śarīriṇī.

श्रिया जुष्टः पृथुयशाः स कुमारवरस् तदा। निषण्णो दृश्यते भूतैः पौर्णमास्यां यथा शशी।

śriyā juṣṭaḥ pṛthuyaśāḥ sa kumāravaras tadā. niṣaṇṇo dṛśyate bhūtaiḥ paurṇamāsyāṃ yathā śaśī.

अपूजयन् महात्मानो ब्राह्मणास् तं महाबलम्। इदम् आहुस् तदा चैव स्कन्दं तत्र महर्षयः।

apūjayan mahātmāno brāhmaṇās taṃ mahābalam. idam āhus tadā caiva skandaṃ tatra maharṣayaḥ.

हिरण्यवर्ण भद्रं ते लोकानां शंकरो भव। त्वया षड्रात्रजातेन सर्वे लोका वशीकृताः।

hiraṇyavarṇa bhadraṃ te lokānāṃ śaṃkaro bhava. tvayā ṣaḍrātrajātena sarve lokā vaśīkṛtāḥ.

अभयं च पुनर् दत्तं त्वयैवैषां सुरोत्तम। तस्माद् इन्द्रो भवान् अस्तु त्रैलोक्यस्याभयंकरः।

abhayaṃ ca punar dattaṃ tvayaivaiṣāṃ surottama. tasmād indro bhavān astu trailokyasyābhayaṃkaraḥ.

स्कन्द उवाच। किम् इन्द्रः सर्वलोकानां करोतीह तपोधनाः। कथं देवगणांश् चैव पाति नित्यं सुरेश्वरः।

skanda uvāca. kim indraḥ sarvalokānāṃ karotīha tapodhanāḥ. kathaṃ devagaṇāṃś caiva pāti nityaṃ sureśvaraḥ.

ऋषय ऊचुः। इन्द्रो दिशति भूतानां बलं तेजः प्रजाः सुखम्। तुष्टः प्रयच्छति तथा सर्वान् दायान् सुरेश्वरः।

ṛṣaya ūcuḥ. indro diśati bhūtānāṃ balaṃ tejaḥ prajāḥ sukham. tuṣṭaḥ prayacchati tathā sarvān dāyān sureśvaraḥ.

दुर्वृत्तानां संहरति वृत्तस्थानां प्रयच्छति। अनुशास्ति च भूतानि कार्येषु बलसूदनः।

durvṛttānāṃ saṃharati vṛttasthānāṃ prayacchati. anuśāsti ca bhūtāni kāryeṣu balasūdanaḥ.

असूर्ये च भवेत् सूर्यस् तथाचन्द्रे च चन्द्रमाः। भवत्य् अग्निश् च वायुश् च पृथिव्य् आपश् च कारणैः।

asūrye ca bhavet sūryas tathācandre ca candramāḥ. bhavaty agniś ca vāyuś ca pṛthivy āpaś ca kāraṇaiḥ.

एतद् इन्द्रेण कर्तव्यम् इन्द्रे हि विपुलं बलम्। त्वं च वीर बलश्रेष्ठस् तस्माद् इन्द्रो भवस्व नः।

etad indreṇa kartavyam indre hi vipulaṃ balam. tvaṃ ca vīra balaśreṣṭhas tasmād indro bhavasva naḥ.

शक्र उवाच। भवस्वेन्द्रो महाबाहो सर्वेषां नः सुखावहः। अभिषिच्यस्व चैवाद्य प्राप्तरूपो ऽसि सत्तम।

śakra uvāca. bhavasvendro mahābāho sarveṣāṃ naḥ sukhāvahaḥ. abhiṣicyasva caivādya prāptarūpo 'si sattama.

स्कन्द उवाच। शाधि त्वम् एव त्रैलोक्यम् अव्यग्रो विजये रतः। अहं ते किंकरः शक्र न ममेन्द्रत्वम् ईप्सितम्।

skanda uvāca. śādhi tvam eva trailokyam avyagro vijaye rataḥ. ahaṃ te kiṃkaraḥ śakra na mamendratvam īpsitam.

शक्र उवाच। बलं तवाद्भुतं वीर त्वं देवानाम् अरीञ् जहि। अवज्ञास्यन्ति मां लोका वीर्येण तव विस्मिताः।

śakra uvāca. balaṃ tavādbhutaṃ vīra tvaṃ devānām arīñ jahi. avajñāsyanti māṃ lokā vīryeṇa tava vismitāḥ.

इन्द्रत्वे ऽपि स्थितं वीर बलहीनं पराजितम्। त्वत्तेजसावमंस्यन्ति लोका मां सुरसत्तम। आवयोश् च मिथो भेदे प्रयतिष्यन्त्य् अतन्द्रिताः।

indratve 'pi sthitaṃ vīra balahīnaṃ parājitam. tvattejasāvamaṃsyanti lokā māṃ surasattama. āvayoś ca mitho bhede prayatiṣyanty atandritāḥ.

भेदिते च त्वयि विभो लोको द्वैधम् उपेष्यति। द्विधाभूतेषु लोकेषु निश्चितेष्व् आवयोस् तथा। विग्रहः संप्रवर्तेत भूतभेदान् महाबल।

bhedite ca tvayi vibho loko dvaidham upeṣyati. dvidhābhūteṣu lokeṣu niściteṣv āvayos tathā. vigrahaḥ saṃpravarteta bhūtabhedān mahābala.

तत्र त्वं मां रणे तात यथाश्रद्धं विजेष्यसि। तस्माद् इन्द्रो भवान् अद्य भविता मा विचारय।

tatra tvaṃ māṃ raṇe tāta yathāśraddhaṃ vijeṣyasi. tasmād indro bhavān adya bhavitā mā vicāraya.

स्कन्द उवाच। त्वम् एव राजा भद्रं ते त्रैलोक्यस्य ममैव च। करोमि किं च ते शक्र शासनं तद् ब्रवीहि मे।

skanda uvāca. tvam eva rājā bhadraṃ te trailokyasya mamaiva ca. karomi kiṃ ca te śakra śāsanaṃ tad bravīhi me.

शक्र उवाच। यदि सत्यम् इदं वाक्यं निश्चयाद् भाषितं त्वया। यदि वा शासनं स्कन्द कर्तुम् इच्छसि मे शृणु।

śakra uvāca. yadi satyam idaṃ vākyaṃ niścayād bhāṣitaṃ tvayā. yadi vā śāsanaṃ skanda kartum icchasi me śṛṇu.

अभिषिच्यस्व देवानां सेनापत्ये महाबल। अहम् इन्द्रो भविष्यामि तव वाक्यान् महाबल।

abhiṣicyasva devānāṃ senāpatye mahābala. aham indro bhaviṣyāmi tava vākyān mahābala.

स्कन्द उवाच। दानवानां विनाशाय देवानाम् अर्थसिद्धये। गोब्राह्मणस्य त्राणार्थं सेनापत्ये ऽभिषिञ्च माम्।

skanda uvāca. dānavānāṃ vināśāya devānām arthasiddhaye. gobrāhmaṇasya trāṇārthaṃ senāpatye 'bhiṣiñca mām.

मार्कण्डेय उवाच। सो ऽभिषिक्तो मघवता सर्वैर् देवगणैः सह। अतीव शुशुभे तत्र पूज्यमानो महर्षिभिः। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा स्कन्दस्य बलवृत्रहा। ऋषिभिस् तं महासेनं हृष्टो देवगणैः सह। सौवर्णे रत्नखचिते तरुणारुणभास्वरे। दिव्यासने समास्थाप्य विमलैः पुण्यवारिभिः। महासेनं तदा शक्रः सेनापत्ये ऽभिषिक्तवान्।

mārkaṇḍeya uvāca. so 'bhiṣikto maghavatā sarvair devagaṇaiḥ saha. atīva śuśubhe tatra pūjyamāno maharṣibhiḥ. tasya tad vacanaṃ śrutvā skandasya balavṛtrahā. ṛṣibhis taṃ mahāsenaṃ hṛṣṭo devagaṇaiḥ saha. sauvarṇe ratnakhacite taruṇāruṇabhāsvare. divyāsane samāsthāpya vimalaiḥ puṇyavāribhiḥ. mahāsenaṃ tadā śakraḥ senāpatye 'bhiṣiktavān.

तस्य तत् काञ्चनं छत्रं ध्रियमाणं व्यरोचत। यथैव सुसमिद्धस्य पावकस्यात्ममण्डलम्।

tasya tat kāñcanaṃ chatraṃ dhriyamāṇaṃ vyarocata. yathaiva susamiddhasya pāvakasyātmamaṇḍalam.

विश्वकर्मकृता चास्य दिव्या माला हिरण्मयी। आबद्धा त्रिपुरघ्नेन स्वयम् एव यशस्विना।

viśvakarmakṛtā cāsya divyā mālā hiraṇmayī. ābaddhā tripuraghnena svayam eva yaśasvinā.

आगम्य मनुजव्याघ्र सह देव्या परंतप। अर्चयाम् आस सुप्रीतो भगवान् गोवृषध्वजः।

āgamya manujavyāghra saha devyā paraṃtapa. arcayām āsa suprīto bhagavān govṛṣadhvajaḥ.

रुद्रम् अग्निं द्विजाः प्राहू रुद्रसूनुस् ततस् तु सः। कीर्त्यते सुमहातेजाः कुमारो ऽद्भुतदर्शनः। रुद्रेण शुक्रम् उत्सृष्टं तच् छ्वेतः पर्वतो ऽभवत्। तच् छुक्लं भक्षयाम् आस वह्निस् तस्माद् गुहो ऽभवत्। पावकस्येन्द्रियं श्वेते कृत्तिकाभिः कृतं नगे।

rudram agniṃ dvijāḥ prāhū rudrasūnus tatas tu saḥ. kīrtyate sumahātejāḥ kumāro 'dbhutadarśanaḥ. rudreṇa śukram utsṛṣṭaṃ tac chvetaḥ parvato 'bhavat. tac chuklaṃ bhakṣayām āsa vahnis tasmād guho 'bhavat. pāvakasyendriyaṃ śvete kṛttikābhiḥ kṛtaṃ nage.

पूज्यमानं तु रुद्रेण दृष्ट्वा सर्वे दिवौकसः। रुद्रसूनुं ततः प्राहुर् गुहं गुणवतां वरम्।

pūjyamānaṃ tu rudreṇa dṛṣṭvā sarve divaukasaḥ. rudrasūnuṃ tataḥ prāhur guhaṃ guṇavatāṃ varam.

अनुप्रविश्य रुद्रेण वह्निं जातो ह्य् अयं शिशुः। तत्र जातस् ततः स्कन्दो रुद्रसूनुस् ततो ऽभवत्।

anupraviśya rudreṇa vahniṃ jāto hy ayaṃ śiśuḥ. tatra jātas tataḥ skando rudrasūnus tato 'bhavat.

रुद्रस्य वह्नेः स्वाहायाः षण्णां स्त्रीणां च तेजसा। जातः स्कन्दः सुरश्रेष्ठो रुद्रसूनुस् ततो ऽभवत्।

rudrasya vahneḥ svāhāyāḥ ṣaṇṇāṃ strīṇāṃ ca tejasā. jātaḥ skandaḥ suraśreṣṭho rudrasūnus tato 'bhavat.

अरजे वाससी रक्ते वसानः पावकात्मजः। भाति दीप्तवपुः श्रीमान् रक्ताभ्राभ्याम् इवांशुमान्।

araje vāsasī rakte vasānaḥ pāvakātmajaḥ. bhāti dīptavapuḥ śrīmān raktābhrābhyām ivāṃśumān.

कुक्कुटश् चाग्निना दत्तस् तस्य केतुर् अलंकृतः। रथे समुच्छ्रितो भाति कालाग्निर् इव लोहितः। या चेष्टा सर्वभूतानां प्रभा शान्तिर् बलं तथा। अग्रतस् तस्य सा शक्तिर् देवानां जयवर्धिनी।

kukkuṭaś cāgninā dattas tasya ketur alaṃkṛtaḥ. rathe samucchrito bhāti kālāgnir iva lohitaḥ. yā ceṣṭā sarvabhūtānāṃ prabhā śāntir balaṃ tathā. agratas tasya sā śaktir devānāṃ jayavardhinī.

विवेश कवचं चास्य शरीरं सहजं ततः। युध्यमानस्य देवस्य प्रादुर्भवति तत् सदा।

viveśa kavacaṃ cāsya śarīraṃ sahajaṃ tataḥ. yudhyamānasya devasya prādurbhavati tat sadā.

शक्तिर् वर्म बलं तेजः कान्तत्वं सत्यम् अक्षतिः। ब्रह्मण्यत्वम् असंमोहो भक्तानां परिरक्षणम्।

śaktir varma balaṃ tejaḥ kāntatvaṃ satyam akṣatiḥ. brahmaṇyatvam asaṃmoho bhaktānāṃ parirakṣaṇam.

निकृन्तनं च शत्रूणां लोकानां चाभिरक्षणम्। स्कन्देन सह जातानि सर्वाण्य् एव जनाधिप।

nikṛntanaṃ ca śatrūṇāṃ lokānāṃ cābhirakṣaṇam. skandena saha jātāni sarvāṇy eva janādhipa.

एवं देवगणैः सर्वैः सो ऽभिषिक्तः स्वलंकृतः। बभौ प्रतीतः सुमनाः परिपूर्णेन्दुदर्शनः।

evaṃ devagaṇaiḥ sarvaiḥ so 'bhiṣiktaḥ svalaṃkṛtaḥ. babhau pratītaḥ sumanāḥ paripūrṇendudarśanaḥ.

इष्टैः स्वाध्यायघोषैश् च देवतूर्यरवैर् अपि। देवगन्धर्वगीतैश् च सर्वैर् अप्सरसां गणैः।

iṣṭaiḥ svādhyāyaghoṣaiś ca devatūryaravair api. devagandharvagītaiś ca sarvair apsarasāṃ gaṇaiḥ.

एतैश् चान्यैश् च विविधैर् हृष्टतुष्टैर् अलंकृतैः। सुसंवृतः पिशाचानां गणैर् देवगणैस् तथा। क्रीडन्न् इव तदा देवैर् अभिषिक्तः स पावकिः।

etaiś cānyaiś ca vividhair hṛṣṭatuṣṭair alaṃkṛtaiḥ. susaṃvṛtaḥ piśācānāṃ gaṇair devagaṇais tathā. krīḍann iva tadā devair abhiṣiktaḥ sa pāvakiḥ.

अभिषिक्तं महासेनम् अपश्यन्त दिवौकसः। विनिहत्य तमः सूर्यं यथेहाभ्युदितं तथा।

abhiṣiktaṃ mahāsenam apaśyanta divaukasaḥ. vinihatya tamaḥ sūryaṃ yathehābhyuditaṃ tathā.

अथैनम् अभ्ययुः सर्वा देवसेनाः सहस्रशः। अस्माकं त्वं पतिर् इति ब्रुवाणाः सर्वतोदिशम्।

athainam abhyayuḥ sarvā devasenāḥ sahasraśaḥ. asmākaṃ tvaṃ patir iti bruvāṇāḥ sarvatodiśam.

ताः समासाद्य भगवान् सर्वभूतगणैर् वृतः। अर्चितश् च स्तुतश् चैव सान्त्वयाम् आस ता अपि।

tāḥ samāsādya bhagavān sarvabhūtagaṇair vṛtaḥ. arcitaś ca stutaś caiva sāntvayām āsa tā api.

शतक्रतुश् चाभिषिच्य स्कन्दं सेनापतिं तदा। सस्मार तां देवसेनां या सा तेन विमोक्षिता।

śatakratuś cābhiṣicya skandaṃ senāpatiṃ tadā. sasmāra tāṃ devasenāṃ yā sā tena vimokṣitā.

अयं तस्याः पतिर् नूनं विहितो ब्रह्मणा स्वयम्। इति चिन्त्यानयाम् आस देवसेनां स्वलंकृताम्।

ayaṃ tasyāḥ patir nūnaṃ vihito brahmaṇā svayam. iti cintyānayām āsa devasenāṃ svalaṃkṛtām.

स्कन्दं चोवाच बलभिद् इयं कन्या सुरोत्तम। अजाते त्वयि निर्दिष्टा तव पत्नी स्वयंभुवा।

skandaṃ covāca balabhid iyaṃ kanyā surottama. ajāte tvayi nirdiṣṭā tava patnī svayaṃbhuvā.

तस्मात् त्वम् अस्या विधिवत् पाणिं मन्त्रपुरस्कृतम्। गृहाण दक्षिणं देव्याः पाणिना पद्मवर्चसम्। एवम् उक्तो भगवता महासेनो महाबलः। दृष्ट्वा कमलपत्राक्षीं तनुमध्यां यशस्विनीम्। अतीव रूपसंपन्नां सर्वाभरणभूषिताम्। सर्वलक्षणसंपन्नां देवसेनां शुचिस्मिताम्।

tasmāt tvam asyā vidhivat pāṇiṃ mantrapuraskṛtam. gṛhāṇa dakṣiṇaṃ devyāḥ pāṇinā padmavarcasam. evam ukto bhagavatā mahāseno mahābalaḥ. dṛṣṭvā kamalapatrākṣīṃ tanumadhyāṃ yaśasvinīm. atīva rūpasaṃpannāṃ sarvābharaṇabhūṣitām. sarvalakṣaṇasaṃpannāṃ devasenāṃ śucismitām.

एवम् उक्तः स जग्राह तस्याः पाणिं यथाविधि। जग्राह भरतश्रेष्ठ देवसेनापतिस् ततः। बृहस्पतिर् मन्त्रविधिं जजाप च जुहाव च।

evam uktaḥ sa jagrāha tasyāḥ pāṇiṃ yathāvidhi. jagrāha bharataśreṣṭha devasenāpatis tataḥ. bṛhaspatir mantravidhiṃ jajāpa ca juhāva ca.

एवं स्कन्दस्य महिषीं देवसेनां विदुर् बुधाः। षष्ठीं यां ब्राह्मणाः प्राहुर् लक्ष्मीम् आशां सुखप्रदाम्। सिनीवालीं कुहूं चैव सद्वृत्तिम् अपराजिताम्। इत्य् एवमादिभिर् देवी नामभिः परिकीर्त्यते।

evaṃ skandasya mahiṣīṃ devasenāṃ vidur budhāḥ. ṣaṣṭhīṃ yāṃ brāhmaṇāḥ prāhur lakṣmīm āśāṃ sukhapradām. sinīvālīṃ kuhūṃ caiva sadvṛttim aparājitām. ity evamādibhir devī nāmabhiḥ parikīrtyate.

यदा स्कन्दः पतिर् लब्धः शाश्वतो देवसेनया। तदा तम् आश्रयल् लक्ष्मीः स्वयं देवी शरीरिणी।

yadā skandaḥ patir labdhaḥ śāśvato devasenayā. tadā tam āśrayal lakṣmīḥ svayaṃ devī śarīriṇī.

श्रीजुष्टः पञ्चमीं स्कन्दस् तस्माच् छ्रीपञ्चमी स्मृता। षष्ठ्यां कृतार्थो ऽभूद् यस्मात् तस्मात् षष्ठी महातिथिः।

śrījuṣṭaḥ pañcamīṃ skandas tasmāc chrīpañcamī smṛtā. ṣaṣṭhyāṃ kṛtārtho 'bhūd yasmāt tasmāt ṣaṣṭhī mahātithiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...