महाभारत 3.213 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 213→

[mh-3-213] • 52 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। अग्नीनां विविधो वंशः कीर्तितस् ते मयानघ। शृणु जन्म तु कौरव्य कार्त्तिकेयस्य धीमतः। वैशंपायनः। श्रुत्वेमां धर्मसंयुक्तां धर्मराजः कथां शुभाम्। युधिष्ठिरः। पुनः पप्रच्छ तम् ऋषिं मार्कण्डेयं तपस्विनम्। कुमारस् तु यथा जातो यथा चाग्नेः सुतो ऽभवत्। यथा रुद्राच् च संभूतो गङ्गायां कृत्तिकासु च। एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं कौतूहलम् अतीव मे।

mārkaṇḍeya uvāca. agnīnāṃ vividho vaṃśaḥ kīrtitas te mayānagha. śṛṇu janma tu kauravya kārttikeyasya dhīmataḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. śrutvemāṃ dharmasaṃyuktāṃ dharmarājaḥ kathāṃ śubhām. yudhiṣṭhiraḥ. punaḥ papraccha tam ṛṣiṃ mārkaṇḍeyaṃ tapasvinam. kumāras tu yathā jāto yathā cāgneḥ suto 'bhavat. yathā rudrāc ca saṃbhūto gaṅgāyāṃ kṛttikāsu ca. etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ kautūhalam atīva me.

अद्भुतस्याद्भुतं पुत्रं प्रवक्ष्याम्य् अमितौजसम्। जातं सप्तर्षिभार्याभिर् ब्रह्मण्यं कीर्तिवर्धनम्।

adbhutasyādbhutaṃ putraṃ pravakṣyāmy amitaujasam. jātaṃ saptarṣibhāryābhir brahmaṇyaṃ kīrtivardhanam.

देवासुराः पुरा यत्ता विनिघ्नन्तः परस्परम्। तत्राजयन् सदा देवान् दानवा घोररूपिणः।

devāsurāḥ purā yattā vinighnantaḥ parasparam. tatrājayan sadā devān dānavā ghorarūpiṇaḥ.

वध्यमानं बलं दृष्ट्वा बहुशस् तैः पुरंदरः। स्वसैन्यनायकार्थाय चिन्ताम् आप भृशं तदा।

vadhyamānaṃ balaṃ dṛṣṭvā bahuśas taiḥ puraṃdaraḥ. svasainyanāyakārthāya cintām āpa bhṛśaṃ tadā.

देवसेनां दानवैर् यो भग्नां दृष्ट्वा महाबलः। पालयेद् वीर्यम् आश्रित्य स ज्ञेयः पुरुषो मया।

devasenāṃ dānavair yo bhagnāṃ dṛṣṭvā mahābalaḥ. pālayed vīryam āśritya sa jñeyaḥ puruṣo mayā.

स शैलं मानसं गत्वा ध्यायन्न् अर्थम् इमं भृशम्। शुश्रावार्तस्वरं घोरम् अथ मुक्तं स्त्रिया तदा।

sa śailaṃ mānasaṃ gatvā dhyāyann artham imaṃ bhṛśam. śuśrāvārtasvaraṃ ghoram atha muktaṃ striyā tadā.

अभिधावतु मा कश् चित् पुरुषस् त्रातु चैव ह। पतिं च मे प्रदिशतु स्वयं वा पतिर् अस्तु मे।

abhidhāvatu mā kaś cit puruṣas trātu caiva ha. patiṃ ca me pradiśatu svayaṃ vā patir astu me.

पुरंदरस् तु ताम् आह मा भैर् नास्ति भयं तव। एवम् उक्त्वा ततो ऽपश्यत् केशिनं स्थितम् अग्रतः।

puraṃdaras tu tām āha mā bhair nāsti bhayaṃ tava. evam uktvā tato 'paśyat keśinaṃ sthitam agrataḥ.

किरीटिनं गदापाणिं धातुमन्तम् इवाचलम्। हस्ते गृहीत्वा तां कन्याम् अथैनं वासवो ऽब्रवीत्। केशिन्न् अनिच्छतीं कन्यां विजने वरयस्व माम्। मयि शास्तरि दुष्टानां वज्रहस्ते मदोदिते।

kirīṭinaṃ gadāpāṇiṃ dhātumantam ivācalam. haste gṛhītvā tāṃ kanyām athainaṃ vāsavo 'bravīt. keśinn anicchatīṃ kanyāṃ vijane varayasva mām. mayi śāstari duṣṭānāṃ vajrahaste madodite.

अनार्यकर्मन् कस्मात् त्वम् इमां कन्यां जिहीर्षसि। वज्रिणं मां विजानीहि विरमास्याः प्रबाधनात्।

anāryakarman kasmāt tvam imāṃ kanyāṃ jihīrṣasi. vajriṇaṃ māṃ vijānīhi viramāsyāḥ prabādhanāt.

केश्य् उवाच। विसृजस्व त्वम् एवैनां शक्रैषा प्रार्थिता मया। क्षमं ते जीवतो गन्तुं स्वपुरं पाकशासन।

keśy uvāca. visṛjasva tvam evaināṃ śakraiṣā prārthitā mayā. kṣamaṃ te jīvato gantuṃ svapuraṃ pākaśāsana.

मार्कण्डेय उवाच। एवम् उक्त्वा गदां केशी चिक्षेपेन्द्रवधाय वै। ताम् आपतन्तीं चिच्छेद मध्ये वज्रेण वासवः।

mārkaṇḍeya uvāca. evam uktvā gadāṃ keśī cikṣependravadhāya vai. tām āpatantīṃ ciccheda madhye vajreṇa vāsavaḥ.

अथास्य शैलशिखरं केशी क्रुद्धो व्यवासृजत्। महामेघप्रतीकाशं चलत् पावकसंकुलम्। तद् आपतन्तं संप्रेक्ष्य शैलशृङ्गं शतक्रतुः। बिभेद राजन् वज्रेण भुवि तन् निपपात ह।

athāsya śailaśikharaṃ keśī kruddho vyavāsṛjat. mahāmeghapratīkāśaṃ calat pāvakasaṃkulam. tad āpatantaṃ saṃprekṣya śailaśṛṅgaṃ śatakratuḥ. bibheda rājan vajreṇa bhuvi tan nipapāta ha.

पतता तु तदा केशी तेन शृङ्गेण ताडितः। हित्वा कन्यां महाभागां प्राद्रवद् भृशपीडितः।

patatā tu tadā keśī tena śṛṅgeṇa tāḍitaḥ. hitvā kanyāṃ mahābhāgāṃ prādravad bhṛśapīḍitaḥ.

अपयाते ऽसुरे तस्मिंस् तां कन्यां वासवो ऽब्रवीत्। कासि कस्यासि किं चेह कुरुषे त्वं शुभानने।

apayāte 'sure tasmiṃs tāṃ kanyāṃ vāsavo 'bravīt. kāsi kasyāsi kiṃ ceha kuruṣe tvaṃ śubhānane.

कन्योवाच। अहं प्रजापतेः कन्या देवसेनेति विश्रुता। भगिनी दैत्यसेना मे सा पूर्वं केशिना हृता।

kanyovāca. ahaṃ prajāpateḥ kanyā devaseneti viśrutā. bhaginī daityasenā me sā pūrvaṃ keśinā hṛtā.

सहैवावां भगिन्यौ तु सखीभिः सह मानसम्। आगच्छावेह रत्यर्थम् अनुज्ञाप्य प्रजापतिम्।

sahaivāvāṃ bhaginyau tu sakhībhiḥ saha mānasam. āgacchāveha ratyartham anujñāpya prajāpatim.

नित्यं चावां प्रार्थयते हर्तुं केशी महासुरः। इच्छत्य् एनं दैत्यसेना न त्व् अहं पाकशासन।

nityaṃ cāvāṃ prārthayate hartuṃ keśī mahāsuraḥ. icchaty enaṃ daityasenā na tv ahaṃ pākaśāsana.

सा हृता तेन भगवन् मुक्ताहं त्वद्बलेन तु। त्वया देवेन्द्र निर्दिष्टं पतिम् इच्छामि दुर्जयम्।

sā hṛtā tena bhagavan muktāhaṃ tvadbalena tu. tvayā devendra nirdiṣṭaṃ patim icchāmi durjayam.

इन्द्र उवाच। मम मातृष्वसेया त्वं माता दाक्षायणी मम। आख्यातं त्व् अहम् इच्छामि स्वयम् आत्मबलं त्वया।

indra uvāca. mama mātṛṣvaseyā tvaṃ mātā dākṣāyaṇī mama. ākhyātaṃ tv aham icchāmi svayam ātmabalaṃ tvayā.

कन्योवाच। अबलाहं महाबाहो पतिस् तु बलवान् मम। वरदानात् पितुर् भावी सुरासुरनमस्कृतः।

kanyovāca. abalāhaṃ mahābāho patis tu balavān mama. varadānāt pitur bhāvī surāsuranamaskṛtaḥ.

इन्द्र उवाच। कीदृशं वै बलं देवि पत्युस् तव भविष्यति। एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं तव वाक्यम् अनिन्दिते।

indra uvāca. kīdṛśaṃ vai balaṃ devi patyus tava bhaviṣyati. etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tava vākyam anindite.

कन्योवाच। देवदानवयक्षाणां किंनरोरगरक्षसाम्। जेता स दृष्टो दुष्टानां महावीर्यो महाबलः।

kanyovāca. devadānavayakṣāṇāṃ kiṃnaroragarakṣasām. jetā sa dṛṣṭo duṣṭānāṃ mahāvīryo mahābalaḥ.

यस् तु सर्वाणि भूतानि त्वया सह विजेष्यति। स हि मे भविता भर्ता ब्रह्मण्यः कीर्तिवर्धनः।

yas tu sarvāṇi bhūtāni tvayā saha vijeṣyati. sa hi me bhavitā bhartā brahmaṇyaḥ kīrtivardhanaḥ.

मार्कण्डेय उवाच। इन्द्रस् तस्या वचः श्रुत्वा दुःखितो ऽचिन्तयद् भृशम्। अस्या देव्याः पतिर् नास्ति यादृशं संप्रभाषते।

mārkaṇḍeya uvāca. indras tasyā vacaḥ śrutvā duḥkhito 'cintayad bhṛśam. asyā devyāḥ patir nāsti yādṛśaṃ saṃprabhāṣate.

अथापश्यत् स उदये भास्करं भास्करद्युतिः। सोमं चैव महाभागं विशमानं दिवाकरम्।

athāpaśyat sa udaye bhāskaraṃ bhāskaradyutiḥ. somaṃ caiva mahābhāgaṃ viśamānaṃ divākaram.

अमावास्यां संप्रवृत्तं मुहूर्तं रौद्रम् एव च। देवासुरं च संग्रामं सो ऽपश्यद् उदये गिरौ।

amāvāsyāṃ saṃpravṛttaṃ muhūrtaṃ raudram eva ca. devāsuraṃ ca saṃgrāmaṃ so 'paśyad udaye girau.

लोहितैश् च घनैर् युक्तां पूर्वां संध्यां शतक्रतुः। अपश्यल् लोहितोदं च भगवान् वरुणालयम्।

lohitaiś ca ghanair yuktāṃ pūrvāṃ saṃdhyāṃ śatakratuḥ. apaśyal lohitodaṃ ca bhagavān varuṇālayam.

भृगुभिश् चाङ्गिरोभिश् च हुतं मन्त्रैः पृथग्विधैः। हव्यं गृहीत्वा वह्निं च प्रविशन्तं दिवाकरम्।

bhṛgubhiś cāṅgirobhiś ca hutaṃ mantraiḥ pṛthagvidhaiḥ. havyaṃ gṛhītvā vahniṃ ca praviśantaṃ divākaram.

पर्व चैव चतुर्विंशं तदा सूर्यम् उपस्थितम्। तथा धर्मगतं रौद्रं सोमं सूर्यगतं च तम्।

parva caiva caturviṃśaṃ tadā sūryam upasthitam. tathā dharmagataṃ raudraṃ somaṃ sūryagataṃ ca tam.

समालोक्यैकताम् एव शशिनो भास्करस्य च। समवायं तु तं रौद्रं दृष्ट्वा शक्रो व्यचिन्तयत्। सूर्याचन्द्रमसोर् घोरं दृश्यते परिवेषणम्। एतस्मिन्न् एव रात्र्यन्ते महद् युद्धं तु शंसति। सरित् सिन्धुर् अपीयं तु प्रत्यसृग्वाहिनी भृशम्। शृगालिन्य् अग्निवक्त्रा च प्रत्यादित्यं विराविणी।

samālokyaikatām eva śaśino bhāskarasya ca. samavāyaṃ tu taṃ raudraṃ dṛṣṭvā śakro vyacintayat. sūryācandramasor ghoraṃ dṛśyate pariveṣaṇam. etasminn eva rātryante mahad yuddhaṃ tu śaṃsati. sarit sindhur apīyaṃ tu pratyasṛgvāhinī bhṛśam. śṛgāliny agnivaktrā ca pratyādityaṃ virāviṇī.

एष रौद्रश् च संघातो महान् युक्तश् च तेजसा। सोमस्य वह्निसूर्याभ्याम् अद्भुतो ऽयं समागमः। जनयेद् यं सुतं सोमः सो ऽस्या देव्याः पतिर् भवेत्।

eṣa raudraś ca saṃghāto mahān yuktaś ca tejasā. somasya vahnisūryābhyām adbhuto 'yaṃ samāgamaḥ. janayed yaṃ sutaṃ somaḥ so 'syā devyāḥ patir bhavet.

अग्निश् चैतैर् गुणैर् युक्तः सर्वैर् अग्निश् च देवता। एष चेज् जनयेद् गर्भं सो ऽस्या देव्याः पतिर् भवेत्।

agniś caitair guṇair yuktaḥ sarvair agniś ca devatā. eṣa cej janayed garbhaṃ so 'syā devyāḥ patir bhavet.

एवं संचिन्त्य भगवान् ब्रह्मलोकं तदा गतः। गृहीत्वा देवसेनां ताम् अवन्दत् स पितामहम्। उवाच चास्या देव्यास् त्वं साधु शूरं पतिं दिश।

evaṃ saṃcintya bhagavān brahmalokaṃ tadā gataḥ. gṛhītvā devasenāṃ tām avandat sa pitāmaham. uvāca cāsyā devyās tvaṃ sādhu śūraṃ patiṃ diśa.

ब्रह्मोवाच। यथैतच् चिन्तितं कार्यं त्वया दानवसूदन। तथा स भविता गर्भो बलवान् उरुविक्रमः।

brahmovāca. yathaitac cintitaṃ kāryaṃ tvayā dānavasūdana. tathā sa bhavitā garbho balavān uruvikramaḥ.

स भविष्यति सेनानीस् त्वया सह शतक्रतो। अस्या देव्याः पतिश् चैव स भविष्यति वीर्यवान्।

sa bhaviṣyati senānīs tvayā saha śatakrato. asyā devyāḥ patiś caiva sa bhaviṣyati vīryavān.

मार्कण्डेय उवाच। एतच् छ्रुत्वा नमस् तस्मै कृत्वासौ सह कन्यया। तत्राभ्यगच्छद् देवेन्द्रो यत्र देवर्षयो ऽभवन्। वसिष्ठप्रमुखा मुख्या विप्रेन्द्राः सुमहाव्रताः।

mārkaṇḍeya uvāca. etac chrutvā namas tasmai kṛtvāsau saha kanyayā. tatrābhyagacchad devendro yatra devarṣayo 'bhavan. vasiṣṭhapramukhā mukhyā viprendrāḥ sumahāvratāḥ.

भागार्थं तपसोपात्तं तेषां सोमं तथाध्वरे। पिपासवो ययुर् देवाः शतक्रतुपुरोगमाः।

bhāgārthaṃ tapasopāttaṃ teṣāṃ somaṃ tathādhvare. pipāsavo yayur devāḥ śatakratupurogamāḥ.

इष्टिं कृत्वा यथान्यायं सुसमिद्धे हुताशने। जुहुवुस् ते महात्मानो हव्यं सर्वदिवौकसाम्।

iṣṭiṃ kṛtvā yathānyāyaṃ susamiddhe hutāśane. juhuvus te mahātmāno havyaṃ sarvadivaukasām.

समाहूतो हुतवहः सो ऽद्भुतः सूर्यमण्डलात्। विनिःसृत्याययौ वह्निर् वाग्यतो विधिवत् प्रभुः। आगम्याहवनीयं वै तैर् द्विजैर् मन्त्रतो हुतम्।

samāhūto hutavahaḥ so 'dbhutaḥ sūryamaṇḍalāt. viniḥsṛtyāyayau vahnir vāgyato vidhivat prabhuḥ. āgamyāhavanīyaṃ vai tair dvijair mantrato hutam.

स तत्र विविधं हव्यं प्रतिगृह्य हुताशनः। ऋषिभ्यो भरतश्रेष्ठ प्रायच्छत दिवौकसाम्।

sa tatra vividhaṃ havyaṃ pratigṛhya hutāśanaḥ. ṛṣibhyo bharataśreṣṭha prāyacchata divaukasām.

निष्क्रामंश् चाप्य् अपश्यत् स पत्नीस् तेषां महात्मनाम्। स्वेष्व् आश्रमेषूपविष्टाः स्नायन्तीश् च यथासुखम्।

niṣkrāmaṃś cāpy apaśyat sa patnīs teṣāṃ mahātmanām. sveṣv āśrameṣūpaviṣṭāḥ snāyantīś ca yathāsukham.

रुक्मवेदिनिभास् तास् तु चन्द्रलेखा इवामलाः। हुताशनार्चिप्रतिमाः सर्वास् तारा इवाद्भुताः।

rukmavedinibhās tās tu candralekhā ivāmalāḥ. hutāśanārcipratimāḥ sarvās tārā ivādbhutāḥ.

स तद्गतेन मनसा बभूव क्षुभितेन्द्रियः। पत्नीर् दृष्ट्वा द्विजेन्द्राणां वह्निः कामवशं ययौ।

sa tadgatena manasā babhūva kṣubhitendriyaḥ. patnīr dṛṣṭvā dvijendrāṇāṃ vahniḥ kāmavaśaṃ yayau.

स भूयश् चिन्तयाम् आस न न्याय्यं क्षुभितो ऽस्मि यत्। साध्वीः पत्नीर् द्विजेन्द्राणाम् अकामाः कामयाम्य् अहम्।

sa bhūyaś cintayām āsa na nyāyyaṃ kṣubhito 'smi yat. sādhvīḥ patnīr dvijendrāṇām akāmāḥ kāmayāmy aham.

नैताः शक्या मया द्रष्टुं स्प्रष्टुं वाप्य् अनिमित्ततः। गार्हपत्यं समाविश्य तस्मात् पश्याम्य् अभीक्ष्णशः।

naitāḥ śakyā mayā draṣṭuṃ spraṣṭuṃ vāpy animittataḥ. gārhapatyaṃ samāviśya tasmāt paśyāmy abhīkṣṇaśaḥ.

संस्पृशन्न् इव सर्वास् ताः शिखाभिः काञ्चनप्रभाः। पश्यमानश् च मुमुदे गार्हपत्यं समाश्रितः।

saṃspṛśann iva sarvās tāḥ śikhābhiḥ kāñcanaprabhāḥ. paśyamānaś ca mumude gārhapatyaṃ samāśritaḥ.

निरुष्य तत्र सुचिरम् एवं वह्निर् वशं गतः। मनस् तासु विनिक्षिप्य कामयानो वराङ्गनाः।

niruṣya tatra suciram evaṃ vahnir vaśaṃ gataḥ. manas tāsu vinikṣipya kāmayāno varāṅganāḥ.

कामसंतप्तहृदयो देहत्यागे सुनिश्चितः। अलाभे ब्राह्मणस्त्रीणाम् अग्निर् वनम् उपागतः।

kāmasaṃtaptahṛdayo dehatyāge suniścitaḥ. alābhe brāhmaṇastrīṇām agnir vanam upāgataḥ.

स्वाहा तं दक्षदुहिता प्रथमं कामयत् तदा। सा तस्य छिद्रम् अन्वैच्छच् चिरात् प्रभृति भामिनी। अप्रमत्तस्य देवस्य न चापश्यद् अनिन्दिता।

svāhā taṃ dakṣaduhitā prathamaṃ kāmayat tadā. sā tasya chidram anvaicchac cirāt prabhṛti bhāminī. apramattasya devasya na cāpaśyad aninditā.

सा तं ज्ञात्वा यथावत् तु वह्निं वनम् उपागतम्। तत्त्वतः कामसंतप्तं चिन्तयाम् आस भामिनी।

sā taṃ jñātvā yathāvat tu vahniṃ vanam upāgatam. tattvataḥ kāmasaṃtaptaṃ cintayām āsa bhāminī.

अहं सप्तर्षिपत्नीनां कृत्वा रूपाणि पावकम्। कामयिष्यामि कामार्तं तासां रूपेण मोहितम्। एवं कृते प्रीतिर् अस्य कामावाप्तिश् च मे भवेत्।

ahaṃ saptarṣipatnīnāṃ kṛtvā rūpāṇi pāvakam. kāmayiṣyāmi kāmārtaṃ tāsāṃ rūpeṇa mohitam. evaṃ kṛte prītir asya kāmāvāptiś ca me bhavet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents