महाभारत 3.211 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 211→

[mh-3-211] • 31 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। गुरुभिर् नियमैर् युक्तो भरतो नाम पावकः। अग्निः पुष्टिमतिर् नाम तुष्टः पुष्टिं प्रयच्छति। भरत्य् एष प्रजाः सर्वास् ततो भरत उच्यते। सततं भरतश्रेष्ठ पावको वै महाप्रभः।

mārkaṇḍeya uvāca. gurubhir niyamair yukto bharato nāma pāvakaḥ. agniḥ puṣṭimatir nāma tuṣṭaḥ puṣṭiṃ prayacchati. bharaty eṣa prajāḥ sarvās tato bharata ucyate. satataṃ bharataśreṣṭha pāvako vai mahāprabhaḥ.

अग्निर् यस् तु शिवो नाम शक्तिपूजापरश् च सः। दुःखार्तानां स सर्वेषां शिवकृत् सततं शिवः।

agnir yas tu śivo nāma śaktipūjāparaś ca saḥ. duḥkhārtānāṃ sa sarveṣāṃ śivakṛt satataṃ śivaḥ.

तपसस् तु फलं दृष्ट्वा संप्रवृद्धं तपो महत्। उद्धर्तुकामो मतिमान् पुत्रो जज्ञे पुरंदरः।

tapasas tu phalaṃ dṛṣṭvā saṃpravṛddhaṃ tapo mahat. uddhartukāmo matimān putro jajñe puraṃdaraḥ.

ऊष्मा चैवोष्मणो जज्ञे सो ऽग्निर् भूतेषु लक्ष्यते। अग्निश् चापि मनुर् नाम प्राजापत्यम् अकारयत्।

ūṣmā caivoṣmaṇo jajñe so 'gnir bhūteṣu lakṣyate. agniś cāpi manur nāma prājāpatyam akārayat.

शंभुम् अग्निम् अथ प्राहुर् ब्राह्मणा वेदपारगाः। आवसथ्यं द्विजाः प्राहुर् दीप्तम् अग्निं महाप्रभम्।

śaṃbhum agnim atha prāhur brāhmaṇā vedapāragāḥ. āvasathyaṃ dvijāḥ prāhur dīptam agniṃ mahāprabham.

ऊर्जस्करान् हव्यवाहान् सुवर्णसदृशप्रभान्। अग्निस् तपो ह्य् अजनयत् पञ्च यज्ञसुतान् इह।

ūrjaskarān havyavāhān suvarṇasadṛśaprabhān. agnis tapo hy ajanayat pañca yajñasutān iha.

प्रशान्ते ऽग्निर् महाभाग परिश्रान्तो गवांपतिः। असुराञ् जनयन् घोरान् मर्त्यांश् चैव पृथग्विधान्।

praśānte 'gnir mahābhāga pariśrānto gavāṃpatiḥ. asurāñ janayan ghorān martyāṃś caiva pṛthagvidhān.

तपसश् च मनुं पुत्रं भानुं चाप्य् अङ्गिरासृजत्। बृहद्भानुं तु तं प्राहुर् ब्राह्मणा वेदपारगाः।

tapasaś ca manuṃ putraṃ bhānuṃ cāpy aṅgirāsṛjat. bṛhadbhānuṃ tu taṃ prāhur brāhmaṇā vedapāragāḥ.

भानोर् भार्या सुप्रजा तु बृहद्भासा तु सोमजा। असृजेतां तु षट् पुत्राञ् शृणु तासां प्रजाविधिम्। तदा सा कन्यया सह। भानोर् अङ्गिरसस्याथ।

bhānor bhāryā suprajā tu bṛhadbhāsā tu somajā. asṛjetāṃ tu ṣaṭ putrāñ śṛṇu tāsāṃ prajāvidhim. tadā sā kanyayā saha. bhānor aṅgirasasyātha.

दुर्बलानां तु भूतानां तनुं यः संप्रयच्छति। तम् अग्निं बलदं प्राहुः प्रथमं भानुतः सुतम्।

durbalānāṃ tu bhūtānāṃ tanuṃ yaḥ saṃprayacchati. tam agniṃ baladaṃ prāhuḥ prathamaṃ bhānutaḥ sutam.

यः प्रशान्तेषु भूतेषु मन्युर् भवति दारुणः। अग्निः स मन्युमान् नाम द्वितीयो भानुतः सुतः।

yaḥ praśānteṣu bhūteṣu manyur bhavati dāruṇaḥ. agniḥ sa manyumān nāma dvitīyo bhānutaḥ sutaḥ.

दर्शे च पौर्णमासे च यस्येह हविर् उच्यते। विष्णुर् नामेह यो ऽग्निस् तु धृतिमान् नाम सो ऽङ्गिराः।

darśe ca paurṇamāse ca yasyeha havir ucyate. viṣṇur nāmeha yo 'gnis tu dhṛtimān nāma so 'ṅgirāḥ.

इन्द्रेण सहितं यस्य हविर् आग्रयणं स्मृतम्। अग्निर् आग्रयणो नाम भानोर् एवान्वयस् तु सः।

indreṇa sahitaṃ yasya havir āgrayaṇaṃ smṛtam. agnir āgrayaṇo nāma bhānor evānvayas tu saḥ.

चातुर्मास्येषु नित्यानां हविषां यो निरग्रहः। चतुर्भिः सहितः पुत्रैर् भानोर् एवान्वयस् तु सः।

cāturmāsyeṣu nityānāṃ haviṣāṃ yo niragrahaḥ. caturbhiḥ sahitaḥ putrair bhānor evānvayas tu saḥ.

निशां त्व् अजनयत् कन्याम् अग्नीषोमाव् उभौ तथा। मनोर् एवाभवद् भार्या सुषुवे पञ्च पावकान्।

niśāṃ tv ajanayat kanyām agnīṣomāv ubhau tathā. manor evābhavad bhāryā suṣuve pañca pāvakān.

पूज्यते हविषाग्र्येण चातुर्मास्येषु पावकः। पर्जन्यसहितः श्रीमान् अग्निर् वैश्वानरस् तु सः।

pūjyate haviṣāgryeṇa cāturmāsyeṣu pāvakaḥ. parjanyasahitaḥ śrīmān agnir vaiśvānaras tu saḥ.

अस्य लोकस्य सर्वस्य यः पतिः परिपठ्यते। सो ऽग्निर् विश्वपतिर् नाम द्वितीयो वै मनोः सुतः। ततः स्विष्टं भवेद् आज्यं स्विष्टकृत् परमः स्मृतः।

asya lokasya sarvasya yaḥ patiḥ paripaṭhyate. so 'gnir viśvapatir nāma dvitīyo vai manoḥ sutaḥ. tataḥ sviṣṭaṃ bhaved ājyaṃ sviṣṭakṛt paramaḥ smṛtaḥ.

कन्या सा रोहिणी नाम हिरण्यकशिपोः सुता। कर्मणासौ बभौ भार्या स वह्निः स प्रजापतिः।

kanyā sā rohiṇī nāma hiraṇyakaśipoḥ sutā. karmaṇāsau babhau bhāryā sa vahniḥ sa prajāpatiḥ.

प्राणम् आश्रित्य यो देहं प्रवर्तयति देहिनाम्। तस्य संनिहितो नाम शब्दरूपस्य साधनः।

prāṇam āśritya yo dehaṃ pravartayati dehinām. tasya saṃnihito nāma śabdarūpasya sādhanaḥ.

शुक्लकृष्णगतिर् देवो यो बिभर्ति हुताशनम्। अकल्मषः कल्मषाणां कर्ता क्रोधाश्रितस् तु सः।

śuklakṛṣṇagatir devo yo bibharti hutāśanam. akalmaṣaḥ kalmaṣāṇāṃ kartā krodhāśritas tu saḥ.

कपिलं परमर्षिं च यं प्राहुर् यतयः सदा। अग्निः स कपिलो नाम सांख्ययोगप्रवर्तकः।

kapilaṃ paramarṣiṃ ca yaṃ prāhur yatayaḥ sadā. agniḥ sa kapilo nāma sāṃkhyayogapravartakaḥ.

अग्निर् यच्छति भूतानि येन भूतानि नित्यदा। कर्मस्व् इह विचित्रेषु सो ऽग्रणीर् वह्निर् उच्यते।

agnir yacchati bhūtāni yena bhūtāni nityadā. karmasv iha vicitreṣu so 'graṇīr vahnir ucyate.

इमान् अन्यान् समसृजत् पावकान् प्रथितान् भुवि। अग्निहोत्रस्य दुष्टस्य प्रायश्चित्तार्थम् उल्बणान्।

imān anyān samasṛjat pāvakān prathitān bhuvi. agnihotrasya duṣṭasya prāyaścittārtham ulbaṇān.

संस्पृशेयुर् यदान्योन्यं कथं चिद् वायुनाग्नयः। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या वै शुचये ऽग्नये।

saṃspṛśeyur yadānyonyaṃ kathaṃ cid vāyunāgnayaḥ. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā vai śucaye 'gnaye.

दक्षिणाग्निर् यदा द्वाभ्यां संसृजेत तदा किल। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या वै वीतये ऽग्नये।

dakṣiṇāgnir yadā dvābhyāṃ saṃsṛjeta tadā kila. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā vai vītaye 'gnaye.

यद्य् अग्नयो हि स्पृश्येयुर् निवेशस्था दवाग्निना। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या तु शुचये ऽग्नये।

yady agnayo hi spṛśyeyur niveśasthā davāgninā. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā tu śucaye 'gnaye.

अग्निं रजस्वला चेत् स्त्री संस्पृशेद् अग्निहोत्रिकम्। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या दस्युमते ऽग्नये।

agniṃ rajasvalā cet strī saṃspṛśed agnihotrikam. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā dasyumate 'gnaye.

मृतः श्रूयेत यो जीवन् परेयुः पशवो यथा। इष्टिर् अष्टाकपालेन कर्तव्याभिमते ऽग्नये।

mṛtaḥ śrūyeta yo jīvan pareyuḥ paśavo yathā. iṣṭir aṣṭākapālena kartavyābhimate 'gnaye.

आर्तो न जुहुयाद् अग्निं त्रिरात्रं यस् तु ब्राह्मणः। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या स्याद् उत्तराग्नये।

ārto na juhuyād agniṃ trirātraṃ yas tu brāhmaṇaḥ. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā syād uttarāgnaye.

दर्शं च पौर्णमासं च यस्य तिष्ठेत् प्रतिष्ठितम्। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या पथिकृते ऽग्नये।

darśaṃ ca paurṇamāsaṃ ca yasya tiṣṭhet pratiṣṭhitam. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā pathikṛte 'gnaye.

सूतिकाग्निर् यदा चाग्निं संस्पृशेद् अग्निहोत्रिकम्। इष्टिर् अष्टाकपालेन कार्या चाग्निमते ऽग्नये।

sūtikāgnir yadā cāgniṃ saṃspṛśed agnihotrikam. iṣṭir aṣṭākapālena kāryā cāgnimate 'gnaye.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents