महाभारत 3.21 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 21→

[mh-3-21] • 38 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। आनर्तनगरं मुक्तं ततो ऽहम् अगमं तदा। महाक्रतौ राजसूये निवृत्ते नृपते तव।

vāsudeva uvāca. ānartanagaraṃ muktaṃ tato 'ham agamaṃ tadā. mahākratau rājasūye nivṛtte nṛpate tava.

अपश्यं द्वारकां चाहं महाराज हतत्विषम्। निःस्वाध्यायवषट्कारां निर्भूषणवरस्त्रियम्।

apaśyaṃ dvārakāṃ cāhaṃ mahārāja hatatviṣam. niḥsvādhyāyavaṣaṭkārāṃ nirbhūṣaṇavarastriyam.

अनभिज्ञेयरूपाणि द्वारकोपवनानि च। दृष्ट्वा शङ्कोपपन्नो ऽहम् अपृच्छं हृदिकात्मजम्।

anabhijñeyarūpāṇi dvārakopavanāni ca. dṛṣṭvā śaṅkopapanno 'ham apṛcchaṃ hṛdikātmajam.

अस्वस्थनरनारीकम् इदं वृष्णिपुरं भृषम्। किम् इदं नरशार्दूल श्रोतुम् इच्छामहे वयम्।

asvasthanaranārīkam idaṃ vṛṣṇipuraṃ bhṛṣam. kim idaṃ naraśārdūla śrotum icchāmahe vayam.

एवम् उक्तस् तु स मया विस्तरेणेदम् अब्रवीत्। रोधं मोक्षं च शाल्वेन हार्दिक्यो राजसत्तम।

evam uktas tu sa mayā vistareṇedam abravīt. rodhaṃ mokṣaṃ ca śālvena hārdikyo rājasattama.

ततो ऽहं कौरवश्रेष्ठ श्रुत्वा सर्वम् अशेषतः। विनाशे शाल्वराजस्य तदैवाकरवं मतिम्।

tato 'haṃ kauravaśreṣṭha śrutvā sarvam aśeṣataḥ. vināśe śālvarājasya tadaivākaravaṃ matim.

ततो ऽहं भरतश्रेष्ठ समाश्वास्य पुरे जनम्। राजानम् आहुकं चैव तथैवानकदुन्दुभिम्। सर्ववृष्णिप्रवीरांश् च हर्षयन्न् अब्रुवं तदा।

tato 'haṃ bharataśreṣṭha samāśvāsya pure janam. rājānam āhukaṃ caiva tathaivānakadundubhim. sarvavṛṣṇipravīrāṃś ca harṣayann abruvaṃ tadā.

अप्रमादः सदा कार्यो नगरे यादवर्षभाः। शाल्वराजविनाशाय प्रयातं मां निबोधत।

apramādaḥ sadā kāryo nagare yādavarṣabhāḥ. śālvarājavināśāya prayātaṃ māṃ nibodhata.

नाहत्वा तं निवर्तिष्ये पुरीं द्वारवतीं प्रति। सशाल्वं सौभनगरं हत्वा द्रष्टास्मि वः पुनः। त्रिसामा हन्यताम् एषा दुन्दुभिः शत्रुभीषणी।

nāhatvā taṃ nivartiṣye purīṃ dvāravatīṃ prati. saśālvaṃ saubhanagaraṃ hatvā draṣṭāsmi vaḥ punaḥ. trisāmā hanyatām eṣā dundubhiḥ śatrubhīṣaṇī.

ते मयाश्वासिता वीरा यथावद् भरतर्षभ। सर्वे माम् अब्रुवन् हृष्टाः प्रयाहि जहि शात्रवान्।

te mayāśvāsitā vīrā yathāvad bharatarṣabha. sarve mām abruvan hṛṣṭāḥ prayāhi jahi śātravān.

तैः प्रहृष्टात्मभिर् वीरैर् आशीर्भिर् अभिनन्दितः। वाचयित्वा द्विजश्रेष्ठान् प्रणम्य शिरसाहुकम्।

taiḥ prahṛṣṭātmabhir vīrair āśīrbhir abhinanditaḥ. vācayitvā dvijaśreṣṭhān praṇamya śirasāhukam.

सैन्यसुग्रीवयुक्तेन रथेनानादयन् दिशः। प्रध्माप्य शङ्खप्रवरं पाञ्चजन्यम् अहं नृप।

sainyasugrīvayuktena rathenānādayan diśaḥ. pradhmāpya śaṅkhapravaraṃ pāñcajanyam ahaṃ nṛpa.

प्रयातो ऽस्मि नरव्याघ्र बलेन महता वृतः। कॢप्तेन चतुरङ्गेण बलेन जितकाशिना।

prayāto 'smi naravyāghra balena mahatā vṛtaḥ. kḷptena caturaṅgeṇa balena jitakāśinā.

समतीत्य बहून् देशान् गिरींश् च बहुपादपान्। सरांसि सरितश् चैव मार्त्तिकावतम् आसदम्।

samatītya bahūn deśān girīṃś ca bahupādapān. sarāṃsi saritaś caiva mārttikāvatam āsadam.

तत्राश्रौषं नरव्याघ्र शाल्वं नगरम् अन्तिकात्। प्रयातं सौभम् आस्थाय तम् अहं पृष्ठतो ऽन्वयाम्। दृष्टवान् अस्मि राजेन्द्र साल्वराजम् अथान्तिके।

tatrāśrauṣaṃ naravyāghra śālvaṃ nagaram antikāt. prayātaṃ saubham āsthāya tam ahaṃ pṛṣṭhato 'nvayām. dṛṣṭavān asmi rājendra sālvarājam athāntike.

ततः सागरम् आसाद्य कुक्षौ तस्य महोर्मिणः। समुद्रनाभ्यां शाल्वो ऽभूत् सौभम् आस्थाय शत्रुहन्। स माम् आलोक्य सहसा सेनां स्वां प्राहिणोन् मृधे। मद्बाहुना च सेनायां शिष्टायां किं चिद् एव च।

tataḥ sāgaram āsādya kukṣau tasya mahormiṇaḥ. samudranābhyāṃ śālvo 'bhūt saubham āsthāya śatruhan. sa mām ālokya sahasā senāṃ svāṃ prāhiṇon mṛdhe. madbāhunā ca senāyāṃ śiṣṭāyāṃ kiṃ cid eva ca.

स समालोक्य दूरान् मां स्मयन्न् इव युधिष्ठिर। आह्वयाम् आस दुष्टात्मा युद्धायैव मुहुर् मुहुः।

sa samālokya dūrān māṃ smayann iva yudhiṣṭhira. āhvayām āsa duṣṭātmā yuddhāyaiva muhur muhuḥ.

तस्य शार्ङ्गविनिर्मुक्तैर् बहुभिर् मर्मभेदिभिः। पुरं नासाद्यत शरैस् ततो मां रोष आविशत्।

tasya śārṅgavinirmuktair bahubhir marmabhedibhiḥ. puraṃ nāsādyata śarais tato māṃ roṣa āviśat.

स चापि पापप्रकृतिर् दैतेयापसदो नृप। मय्य् अवर्षत दुर्धर्षः शरधाराः सहस्रशः।

sa cāpi pāpaprakṛtir daiteyāpasado nṛpa. mayy avarṣata durdharṣaḥ śaradhārāḥ sahasraśaḥ.

सैनिकान् मम सूतं च हयांश् च समवाकिरत्। अचिन्तयन्तस् तु शरान् वयं युध्याम भारत।

sainikān mama sūtaṃ ca hayāṃś ca samavākirat. acintayantas tu śarān vayaṃ yudhyāma bhārata.

ततः शतसहस्राणि शराणां नतपर्वणाम्। चिक्षिपुः समरे वीरा मयि शाल्वपदानुगाः।

tataḥ śatasahasrāṇi śarāṇāṃ nataparvaṇām. cikṣipuḥ samare vīrā mayi śālvapadānugāḥ.

ते हयान् मे रथं चैव तदा दारुकम् एव च। छादयाम् आसुर् असुरा बाणैर् मर्मविभेदिभिः।

te hayān me rathaṃ caiva tadā dārukam eva ca. chādayām āsur asurā bāṇair marmavibhedibhiḥ.

न हया न रथो वीर न यन्ता मम दारुकः। अदृश्यन्त शरैश् छन्नास् तथाहं सैनिकाश् च मे।

na hayā na ratho vīra na yantā mama dārukaḥ. adṛśyanta śaraiś channās tathāhaṃ sainikāś ca me.

ततो ऽहम् अपि कौरव्य शराणाम् अयुतान् बहून्। अभिमन्त्रितानां धनुषा दिव्येन विधिनाक्षिपम्।

tato 'ham api kauravya śarāṇām ayutān bahūn. abhimantritānāṃ dhanuṣā divyena vidhinākṣipam.

न तत्र विषयस् त्व् आसीन् मम सैन्यस्य भारत। खे विषक्तं हि तत् सौभं क्रोशमात्र इवाभवत्।

na tatra viṣayas tv āsīn mama sainyasya bhārata. khe viṣaktaṃ hi tat saubhaṃ krośamātra ivābhavat.

ततस् ते प्रेक्षकाः सर्वे रङ्गवाट इव स्थिताः। हर्षयाम् आसुर् उच्चैर् मां सिंहनादतलस्वनैः।

tatas te prekṣakāḥ sarve raṅgavāṭa iva sthitāḥ. harṣayām āsur uccair māṃ siṃhanādatalasvanaiḥ.

मत्कार्मुकविनिर्मुक्ता दानवानां महारणे। अङ्गेषु रुधिराक्तास् ते विविशुः शलभा इव।

matkārmukavinirmuktā dānavānāṃ mahāraṇe. aṅgeṣu rudhirāktās te viviśuḥ śalabhā iva.

ततो हलहलाशब्दः सौभमध्ये व्यवर्धत। वध्यतां विशिखैस् तीक्ष्णैः पततां च महार्णवे।

tato halahalāśabdaḥ saubhamadhye vyavardhata. vadhyatāṃ viśikhais tīkṣṇaiḥ patatāṃ ca mahārṇave.

ते निकृत्तभुजस्कन्धाः कबन्धाकृतिदर्शनाः। नदन्तो भैरवान् नादन् निपतन्ति स्म दानवाः। पतितास् ते ऽपि भक्ष्यन्ते समुद्राम्भोनिवासिभिः।

te nikṛttabhujaskandhāḥ kabandhākṛtidarśanāḥ. nadanto bhairavān nādan nipatanti sma dānavāḥ. patitās te 'pi bhakṣyante samudrāmbhonivāsibhiḥ.

ततो गोक्षीरकुन्देन्दुमृणालरजतप्रभम्। जलजं पाञ्चजन्यं वै प्राणेनाहम् अपूरयम्।

tato gokṣīrakundendumṛṇālarajataprabham. jalajaṃ pāñcajanyaṃ vai prāṇenāham apūrayam.

तान् दृष्ट्वा पतितांस् तत्र शाल्वः सौभपतिस् तदा। मायायुद्धेन महता योधयाम् आस मां युधि।

tān dṛṣṭvā patitāṃs tatra śālvaḥ saubhapatis tadā. māyāyuddhena mahatā yodhayām āsa māṃ yudhi.

ततो हुडहुडाः प्रासाः शक्तिशूलपरश्वधाः। असयः शक्तिमुशलपाशार्ष्टिकणपाः शराः। पट्टिशाश् च भुशुण्ड्यश् च प्रापतन्न् अनिशं मयि।

tato huḍahuḍāḥ prāsāḥ śaktiśūlaparaśvadhāḥ. asayaḥ śaktimuśalapāśārṣṭikaṇapāḥ śarāḥ. paṭṭiśāś ca bhuśuṇḍyaś ca prāpatann aniśaṃ mayi.

तान् अहं माययैवाशु प्रतिगृह्य व्यनाशयम्। तस्यां हतायां मायायां गिरिशृङ्गैर् अयोधयत्।

tān ahaṃ māyayaivāśu pratigṛhya vyanāśayam. tasyāṃ hatāyāṃ māyāyāṃ giriśṛṅgair ayodhayat.

ततो ऽभवत् तम इव प्रभातम् इव चाभवत्। दुर्दिनं सुदिनं चैव शीतम् उष्णं च भारत। अङ्गारपांशुवर्षं च शस्त्रवर्षं च भारत।

tato 'bhavat tama iva prabhātam iva cābhavat. durdinaṃ sudinaṃ caiva śītam uṣṇaṃ ca bhārata. aṅgārapāṃśuvarṣaṃ ca śastravarṣaṃ ca bhārata.

एवं मायां विकुर्वाणो योधयाम् आस मां रिपुः। विज्ञाय तद् अहं सर्वं माययैव व्यनाशयम्। स मोहयाम् आस तदा मायया युधि दानवः। ततो हतायां च मया मायायां युधि दानवः। यथाकालं तु युद्धेन व्यधमं सर्वतः शरैः।

evaṃ māyāṃ vikurvāṇo yodhayām āsa māṃ ripuḥ. vijñāya tad ahaṃ sarvaṃ māyayaiva vyanāśayam. sa mohayām āsa tadā māyayā yudhi dānavaḥ. tato hatāyāṃ ca mayā māyāyāṃ yudhi dānavaḥ. yathākālaṃ tu yuddhena vyadhamaṃ sarvataḥ śaraiḥ.

ततो व्योम महाराज शतसूर्यम् इवाभवत्। शतचन्द्रं च कौन्तेय सहस्रायुततारकम्।

tato vyoma mahārāja śatasūryam ivābhavat. śatacandraṃ ca kaunteya sahasrāyutatārakam.

ततो नाज्ञायत तदा दिवारात्रं तथा दिशः। ततो ऽहं मोहम् आपन्नः प्रज्ञास्त्रं समयोजयम्। ततस् तद् अस्त्रम् अस्त्रेण विधूतं शरतूलवत्।

tato nājñāyata tadā divārātraṃ tathā diśaḥ. tato 'haṃ moham āpannaḥ prajñāstraṃ samayojayam. tatas tad astram astreṇa vidhūtaṃ śaratūlavat.

तथा तद् अभवद् युद्धं तुमुलं लोमहर्षणम्। लब्धालोकश् च राजेन्द्र पुनः शत्रुम् अयोधयम्।

tathā tad abhavad yuddhaṃ tumulaṃ lomaharṣaṇam. labdhālokaś ca rājendra punaḥ śatrum ayodhayam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...