महाभारत 3.206 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 206→

[mh-3-206] • 34 श्लोकाः

व्याध उवाच। एवं शप्तो ऽहम् ऋषिणा तदा द्विजवरोत्तम। अभिप्रसादयम् ऋषिं गिरा वाक्यविशारदम्।

vyādha uvāca. evaṃ śapto 'ham ṛṣiṇā tadā dvijavarottama. abhiprasādayam ṛṣiṃ girā vākyaviśāradam.

अजानता मयाकार्यम् इदम् अद्य कृतं मुने। क्षन्तुम् अर्हसि तत् सर्वं प्रसीद भगवन्न् इति।

ajānatā mayākāryam idam adya kṛtaṃ mune. kṣantum arhasi tat sarvaṃ prasīda bhagavann iti.

ऋषिर् उवाच। नान्यथा भविता शाप एवम् एतद् असंशयम्। आनृशंस्याद् अहं किं चित् कर्तानुग्रहम् अद्य ते।

ṛṣir uvāca. nānyathā bhavitā śāpa evam etad asaṃśayam. ānṛśaṃsyād ahaṃ kiṃ cit kartānugraham adya te.

शूद्रयोनौ वर्तमानो धर्मज्ञो भविता ह्य् असि। मातापित्रोश् च शुश्रूषां करिष्यसि न संशयः।

śūdrayonau vartamāno dharmajño bhavitā hy asi. mātāpitroś ca śuśrūṣāṃ kariṣyasi na saṃśayaḥ.

तया शुश्रूषया सिद्धिं महतीं समवाप्स्यसि। जातिस्मरश् च भविता स्वर्गं चैव गमिष्यसि। भूत्वा च धार्मिको व्याधः पित्रोः शुश्रूषणे रतः। शापक्षयान्ते निर्वृत्ते भवितासि पुनर् द्विजः।

tayā śuśrūṣayā siddhiṃ mahatīṃ samavāpsyasi. jātismaraś ca bhavitā svargaṃ caiva gamiṣyasi. bhūtvā ca dhārmiko vyādhaḥ pitroḥ śuśrūṣaṇe rataḥ. śāpakṣayānte nirvṛtte bhavitāsi punar dvijaḥ.

व्याध उवाच। एवं शप्तः पुरा तेन ऋषिणास्म्य् उग्रतेजसा। प्रसादश् च कृतस् तेन ममैवं द्विपदां वर।

vyādha uvāca. evaṃ śaptaḥ purā tena ṛṣiṇāsmy ugratejasā. prasādaś ca kṛtas tena mamaivaṃ dvipadāṃ vara.

शरं चोद्धृतवान् अस्मि तस्य वै द्विजसत्तम। आश्रमं च मया नीतो न च प्राणैर् व्ययुज्यत।

śaraṃ coddhṛtavān asmi tasya vai dvijasattama. āśramaṃ ca mayā nīto na ca prāṇair vyayujyata.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यथा मम पुराभवत्। अभितश् चापि गन्तव्यं मया स्वर्गं द्विजोत्तम।

etat te sarvam ākhyātaṃ yathā mama purābhavat. abhitaś cāpi gantavyaṃ mayā svargaṃ dvijottama.

ब्राह्मण उवाच। एवम् एतानि पुरुषा दुःखानि च सुखानि च। प्राप्नुवन्ति महाबुद्धे नोत्कण्ठां कर्तुम् अर्हसि। दुष्करं हि कृतं तात जानता जातिम् आत्मनः। लोकवृत्तान्ततत्त्वज्ञ नित्यं धर्मपरायण।

brāhmaṇa uvāca. evam etāni puruṣā duḥkhāni ca sukhāni ca. prāpnuvanti mahābuddhe notkaṇṭhāṃ kartum arhasi. duṣkaraṃ hi kṛtaṃ tāta jānatā jātim ātmanaḥ. lokavṛttāntatattvajña nityaṃ dharmaparāyaṇa.

कर्मदोषश् च वै विद्वन्न् आत्मजातिकृतेन वै। कं चित् कालं मृष्यतां वै ततो ऽसि भविता द्विजः। सांप्रतं च मतो मे ऽसि ब्राह्मणो नात्र संशयः।

karmadoṣaś ca vai vidvann ātmajātikṛtena vai. kaṃ cit kālaṃ mṛṣyatāṃ vai tato 'si bhavitā dvijaḥ. sāṃprataṃ ca mato me 'si brāhmaṇo nātra saṃśayaḥ.

ब्राह्मणः पतनीयेषु वर्तमानो विकर्मसु। दाम्भिको दुष्कृतप्रायः शूद्रेण सदृशो भवेत्।

brāhmaṇaḥ patanīyeṣu vartamāno vikarmasu. dāmbhiko duṣkṛtaprāyaḥ śūdreṇa sadṛśo bhavet.

यस् तु शूद्रो दमे सत्ये धर्मे च सततोत्थितः। तं ब्राह्मणम् अहं मन्ये वृत्तेन हि भवेद् द्विजः।

yas tu śūdro dame satye dharme ca satatotthitaḥ. taṃ brāhmaṇam ahaṃ manye vṛttena hi bhaved dvijaḥ.

कर्मदोषेण विषमां गतिम् आप्नोति दारुणाम्। क्षीणदोषम् अहं मन्ये चाभितस् त्वां नरोत्तम।

karmadoṣeṇa viṣamāṃ gatim āpnoti dāruṇām. kṣīṇadoṣam ahaṃ manye cābhitas tvāṃ narottama.

कर्तुम् अर्हसि नोत्कण्ठां त्वद्विधा ह्य् अविषादिनः। लोकवृत्तान्तवृत्तज्ञा नित्यं धर्मपरायणाः।

kartum arhasi notkaṇṭhāṃ tvadvidhā hy aviṣādinaḥ. lokavṛttāntavṛttajñā nityaṃ dharmaparāyaṇāḥ.

व्याध उवाच। प्रज्ञया मानसं दुःखं हन्याच् छारीरम् औषधैः। एतद् विज्ञानसामर्थ्यं न बालैः समतां व्रजेत्।

vyādha uvāca. prajñayā mānasaṃ duḥkhaṃ hanyāc chārīram auṣadhaiḥ. etad vijñānasāmarthyaṃ na bālaiḥ samatāṃ vrajet.

अनिष्टसंप्रयोगाच् च विप्रयोगात् प्रियस्य च। मानुषा मानसैर् दुःखैर् युज्यन्ते अल्पबुद्धयः।

aniṣṭasaṃprayogāc ca viprayogāt priyasya ca. mānuṣā mānasair duḥkhair yujyante alpabuddhayaḥ.

गुणैर् भूतानि युज्यन्ते वियुज्यन्ते तथैव च। सर्वाणि नैतद् एकस्य शोकस्थानं हि विद्यते।

guṇair bhūtāni yujyante viyujyante tathaiva ca. sarvāṇi naitad ekasya śokasthānaṃ hi vidyate.

अनिष्टेनान्वितं पश्यंस् तथा क्षिप्रं विरज्यते। ततश् च प्रतिकुर्वन्ति यदि पश्यन्त्य् उपक्रमम्। शोचतो न भवेत् किं चित् केवलं परितप्यते।

aniṣṭenānvitaṃ paśyaṃs tathā kṣipraṃ virajyate. tataś ca pratikurvanti yadi paśyanty upakramam. śocato na bhavet kiṃ cit kevalaṃ paritapyate.

परित्यजन्ति ये दुःखं सुखं वाप्य् उभयं नराः। त एव सुखम् एधन्ते ज्ञानतृप्ता मनीषिणः।

parityajanti ye duḥkhaṃ sukhaṃ vāpy ubhayaṃ narāḥ. ta eva sukham edhante jñānatṛptā manīṣiṇaḥ.

असंतोषपरा मूढाः संतोषं यान्ति पण्डिताः। असंतोषस्य नास्त्य् अन्तस् तुष्टिस् तु परमं सुखम्। न शोचन्ति गताध्वानः पश्यन्तः परमां गतिम्।

asaṃtoṣaparā mūḍhāḥ saṃtoṣaṃ yānti paṇḍitāḥ. asaṃtoṣasya nāsty antas tuṣṭis tu paramaṃ sukham. na śocanti gatādhvānaḥ paśyantaḥ paramāṃ gatim.

न विषादे मनः कार्यं विषादो विषम् उत्तमम्। मारयत्य् अकृतप्रज्ञं बालं क्रुद्ध इवोरगः।

na viṣāde manaḥ kāryaṃ viṣādo viṣam uttamam. mārayaty akṛtaprajñaṃ bālaṃ kruddha ivoragaḥ.

यं विषादो ऽभिभवति विषमे समुपस्थिते। तेजसा तस्य हीनस्य पुरुषार्थो न विद्यते।

yaṃ viṣādo 'bhibhavati viṣame samupasthite. tejasā tasya hīnasya puruṣārtho na vidyate.

अवश्यं क्रियमाणस्य कर्मणो दृश्यते फलम्। न हि निर्वेदम् आगम्य किं चित् प्राप्नोति शोभनम्।

avaśyaṃ kriyamāṇasya karmaṇo dṛśyate phalam. na hi nirvedam āgamya kiṃ cit prāpnoti śobhanam.

अथाप्य् उपायं पश्येत दुःखस्य परिमोक्षणे। अशोचन्न् आरभेतैव युक्तश् चाव्यसनी भवेत्।

athāpy upāyaṃ paśyeta duḥkhasya parimokṣaṇe. aśocann ārabhetaiva yuktaś cāvyasanī bhavet.

भूतेष्व् अभावं संचिन्त्य ये तु बुद्धेः परं गताः। न शोचन्ति कृतप्रज्ञाः पश्यन्तः परमां गतिम्।

bhūteṣv abhāvaṃ saṃcintya ye tu buddheḥ paraṃ gatāḥ. na śocanti kṛtaprajñāḥ paśyantaḥ paramāṃ gatim.

न शोचामि च वै विद्वन् कालाकाङ्क्षी स्थितो ऽस्म्य् अहम्। एतैर् निदर्शनैर् ब्रह्मन् नावसीदामि सत्तम।

na śocāmi ca vai vidvan kālākāṅkṣī sthito 'smy aham. etair nidarśanair brahman nāvasīdāmi sattama.

ब्राह्मण उवाच। कृतप्रज्ञो ऽसि मेधावी बुद्धिश् च विपुला तव। नाहं भवन्तं शोचामि ज्ञानतृप्तो ऽसि धर्मवित्।

brāhmaṇa uvāca. kṛtaprajño 'si medhāvī buddhiś ca vipulā tava. nāhaṃ bhavantaṃ śocāmi jñānatṛpto 'si dharmavit.

आपृच्छे त्वां स्वस्ति ते ऽस्तु धर्मस् त्वा परिरक्षतु। अप्रमादस् तु कर्तव्यो धर्मे धर्मभृतां वर।

āpṛcche tvāṃ svasti te 'stu dharmas tvā parirakṣatu. apramādas tu kartavyo dharme dharmabhṛtāṃ vara.

मार्कण्डेय उवाच। बाढम् इत्य् एव तं व्याधः कृताञ्जलिर् उवाच ह। प्रदक्षिणम् अथो कृत्वा प्रस्थितो द्विजसत्तमः।

mārkaṇḍeya uvāca. bāḍham ity eva taṃ vyādhaḥ kṛtāñjalir uvāca ha. pradakṣiṇam atho kṛtvā prasthito dvijasattamaḥ.

स तु गत्वा द्विजः सर्वां शुश्रूषां कृतवांस् तदा। मातापितृभ्यां वृद्धाभ्यां यथान्यायं सुसंशितः।

sa tu gatvā dvijaḥ sarvāṃ śuśrūṣāṃ kṛtavāṃs tadā. mātāpitṛbhyāṃ vṛddhābhyāṃ yathānyāyaṃ susaṃśitaḥ.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं निखिलेन युधिष्ठिर। पृष्टवान् असि यं तात धर्मं धर्मभृतां वर।

etat te sarvam ākhyātaṃ nikhilena yudhiṣṭhira. pṛṣṭavān asi yaṃ tāta dharmaṃ dharmabhṛtāṃ vara.

पतिव्रताया माहात्म्यं ब्राह्मणस्य च सत्तम। मातापित्रोश् च शुश्रूषा व्याधे धर्मश् च कीर्तितः।

pativratāyā māhātmyaṃ brāhmaṇasya ca sattama. mātāpitroś ca śuśrūṣā vyādhe dharmaś ca kīrtitaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। अत्यद्भुतम् इदं ब्रह्मन् धर्माख्यानम् अनुत्तमम्। सर्वधर्मभृतां श्रेष्ठ कथितं द्विजसत्तम।

yudhiṣṭhira uvāca. atyadbhutam idaṃ brahman dharmākhyānam anuttamam. sarvadharmabhṛtāṃ śreṣṭha kathitaṃ dvijasattama.

सुखश्रव्यतया विद्वन् मुहूर्तम् इव मे गतम्। न हि तृप्तो ऽस्मि भगवञ् शृण्वानो धर्मम् उत्तमम्।

sukhaśravyatayā vidvan muhūrtam iva me gatam. na hi tṛpto 'smi bhagavañ śṛṇvāno dharmam uttamam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...