महाभारत 3.201 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 201→

[mh-3-201] • 20 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। एवम् उक्तस् तु विप्रेण धर्मव्याधो युधिष्ठिर। प्रत्युवाच यथा विप्रं तच् छृणुष्व नराधिप।

mārkaṇḍeya uvāca. evam uktas tu vipreṇa dharmavyādho yudhiṣṭhira. pratyuvāca yathā vipraṃ tac chṛṇuṣva narādhipa.

व्याध उवाच। विज्ञानार्थं मनुष्याणां मनः पूर्वं प्रवर्तते। तत् प्राप्य कामं भजते क्रोधं च द्विजसत्तम।

vyādha uvāca. vijñānārthaṃ manuṣyāṇāṃ manaḥ pūrvaṃ pravartate. tat prāpya kāmaṃ bhajate krodhaṃ ca dvijasattama.

ततस् तदर्थं यतते कर्म चारभते महत्। इष्टानां रूपगन्धानाम् अभ्यासं च निषेवते।

tatas tadarthaṃ yatate karma cārabhate mahat. iṣṭānāṃ rūpagandhānām abhyāsaṃ ca niṣevate.

ततो रागः प्रभवति द्वेषश् च तदनन्तरम्। ततो लोभः प्रभवति मोहश् च तदनन्तरम्।

tato rāgaḥ prabhavati dveṣaś ca tadanantaram. tato lobhaḥ prabhavati mohaś ca tadanantaram.

तस्य लोभाभिभूतस्य रागद्वेषहतस्य च। न धर्मे जायते बुद्धिर् व्याजाद् धर्मं करोति च।

tasya lobhābhibhūtasya rāgadveṣahatasya ca. na dharme jāyate buddhir vyājād dharmaṃ karoti ca.

व्याजेन चरते धर्मम् अर्थं व्याजेन रोचते। व्याजेन सिध्यमानेषु धनेषु द्विजसत्तम। तत्रैव रमते बुद्धिस् ततः पापं चिकीर्षति।

vyājena carate dharmam arthaṃ vyājena rocate. vyājena sidhyamāneṣu dhaneṣu dvijasattama. tatraiva ramate buddhis tataḥ pāpaṃ cikīrṣati.

सुहृद्भिर् वार्यमाणश् च पण्डितैश् च द्विजोत्तम। उत्तरं श्रुतिसंबद्धं ब्रवीति श्रुतियोजितम्।

suhṛdbhir vāryamāṇaś ca paṇḍitaiś ca dvijottama. uttaraṃ śrutisaṃbaddhaṃ bravīti śrutiyojitam.

अधर्मस् त्रिविधस् तस्य वर्धते रागदोषतः। पापं चिन्तयते चापि ब्रवीति च करोति च।

adharmas trividhas tasya vardhate rāgadoṣataḥ. pāpaṃ cintayate cāpi bravīti ca karoti ca.

तस्याधर्मप्रवृत्तस्य गुणा नश्यन्ति साधवः। एकशीलाश् च मित्रत्वं भजन्ते पापकर्मिणः।

tasyādharmapravṛttasya guṇā naśyanti sādhavaḥ. ekaśīlāś ca mitratvaṃ bhajante pāpakarmiṇaḥ.

स तेनासुखम् आप्नोति परत्र च विहन्यते। पापात्मा भवति ह्य् एवं धर्मलाभं तु मे शृणु।

sa tenāsukham āpnoti paratra ca vihanyate. pāpātmā bhavati hy evaṃ dharmalābhaṃ tu me śṛṇu.

यस् त्व् एतान् प्रज्ञया दोषान् पूर्वम् एवानुपश्यति। कुशलः सुखदुःखेषु साधूंश् चाप्य् उपसेवते। तस्य साधुसमारम्भाद् बुद्धिर् धर्मेषु जायते।

yas tv etān prajñayā doṣān pūrvam evānupaśyati. kuśalaḥ sukhaduḥkheṣu sādhūṃś cāpy upasevate. tasya sādhusamārambhād buddhir dharmeṣu jāyate.

ब्राह्मण उवाच। ब्रवीषि सूनृतं धर्मं यस्य वक्ता न विद्यते। दिव्यप्रभावः सुमहान् ऋषिर् एव मतो ऽसि मे।

brāhmaṇa uvāca. bravīṣi sūnṛtaṃ dharmaṃ yasya vaktā na vidyate. divyaprabhāvaḥ sumahān ṛṣir eva mato 'si me.

व्याध उवाच। ब्राह्मणा वै महाभागाः पितरो ऽग्रभुजः सदा। तेषां सर्वात्मना कार्यं प्रियं लोके मनीषिणा।

vyādha uvāca. brāhmaṇā vai mahābhāgāḥ pitaro 'grabhujaḥ sadā. teṣāṃ sarvātmanā kāryaṃ priyaṃ loke manīṣiṇā.

यत् तेषां च प्रियं तत् ते वक्ष्यामि द्विजसत्तम। नमस्कृत्वा ब्राह्मणेभ्यो ब्राह्मीं विद्यां निबोध मे।

yat teṣāṃ ca priyaṃ tat te vakṣyāmi dvijasattama. namaskṛtvā brāhmaṇebhyo brāhmīṃ vidyāṃ nibodha me.

इदं विश्वं जगत् सर्वम् अजय्यं चापि सर्वशः। महाभूतात्मकं ब्रह्मन् नातः परतरं भवेत्।

idaṃ viśvaṃ jagat sarvam ajayyaṃ cāpi sarvaśaḥ. mahābhūtātmakaṃ brahman nātaḥ parataraṃ bhavet.

महाभूतानि खं वायुर् अग्निर् आपस् तथा च भूः। वायुर् आकाशसंयुक्तः सर्वभूतेषु वर्तते। शब्दः स्पर्शश् च रूपं च रसो गन्धश् च तद्गुणाः। तपसा हि समाप्नोति यद् यद् एवाभिवाञ्छितम्। तद् इन्द्रियाणि संयम्य तपो भवति नान्यथा।

mahābhūtāni khaṃ vāyur agnir āpas tathā ca bhūḥ. vāyur ākāśasaṃyuktaḥ sarvabhūteṣu vartate. śabdaḥ sparśaś ca rūpaṃ ca raso gandhaś ca tadguṇāḥ. tapasā hi samāpnoti yad yad evābhivāñchitam. tad indriyāṇi saṃyamya tapo bhavati nānyathā.

तेषाम् अपि गुणाः सर्वे गुणवृत्तिः परस्परम्। पूर्वपूर्वगुणाः सर्वे क्रमशो गुणिषु त्रिषु।

teṣām api guṇāḥ sarve guṇavṛttiḥ parasparam. pūrvapūrvaguṇāḥ sarve kramaśo guṇiṣu triṣu.

षष्ठस् तु चेतना नाम मन इत्य् अभिधीयते। सप्तमी तु भवेद् बुद्धिर् अहंकारस् ततः परम्।

ṣaṣṭhas tu cetanā nāma mana ity abhidhīyate. saptamī tu bhaved buddhir ahaṃkāras tataḥ param.

इन्द्रियाणि च पञ्चैव रजः सत्त्वं तमस् तथा। इत्य् एष सप्तदशको राशिर् अव्यक्तसंज्ञकः।

indriyāṇi ca pañcaiva rajaḥ sattvaṃ tamas tathā. ity eṣa saptadaśako rāśir avyaktasaṃjñakaḥ.

सर्वैर् इहेन्द्रियार्थैस् तु व्यक्ताव्यक्तैः सुसंवृतः। चतुर्विंशक इत्य् एष व्यक्ताव्यक्तमयो गुणः। एतत् ते सर्वम् आख्यातं किं भूयो श्रोतुम् इच्छसि।

sarvair ihendriyārthais tu vyaktāvyaktaiḥ susaṃvṛtaḥ. caturviṃśaka ity eṣa vyaktāvyaktamayo guṇaḥ. etat te sarvam ākhyātaṃ kiṃ bhūyo śrotum icchasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...