महाभारत 3.198 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 198→

[mh-3-198] • 94 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। चिन्तयित्वा तद् आश्चर्यं स्त्रिया प्रोक्तम् अशेषतः। विनिन्दन् स द्विजो ऽऽत्मानम् आगस्कृत इवाबभौ।

mārkaṇḍeya uvāca. cintayitvā tad āścaryaṃ striyā proktam aśeṣataḥ. vinindan sa dvijo ''tmānam āgaskṛta ivābabhau.

चिन्तयानः स धर्मस्य सूक्ष्मां गतिम् अथाब्रवीत्। श्रद्दधानेन भाव्यं वै गच्छामि मिथिलाम् अहम्।

cintayānaḥ sa dharmasya sūkṣmāṃ gatim athābravīt. śraddadhānena bhāvyaṃ vai gacchāmi mithilām aham.

कृतात्मा धर्मवित् तस्यां व्याधो निवसते किल। तं गच्छाम्य् अहम् अद्यैव धर्मं प्रष्टुं तपोधनम्।

kṛtātmā dharmavit tasyāṃ vyādho nivasate kila. taṃ gacchāmy aham adyaiva dharmaṃ praṣṭuṃ tapodhanam.

इति संचिन्त्य मनसा श्रद्दधानः स्त्रिया वचः। बलाकाप्रत्ययेनासौ धर्म्यैश् च वचनैः शुभैः। संप्रतस्थे स मिथिलां कौतूहलसमन्वितः। जनकेनाभिपालिताम्। पथि पश्यन् नदी रम्याः।

iti saṃcintya manasā śraddadhānaḥ striyā vacaḥ. balākāpratyayenāsau dharmyaiś ca vacanaiḥ śubhaiḥ. saṃpratasthe sa mithilāṃ kautūhalasamanvitaḥ. janakenābhipālitām. pathi paśyan nadī ramyāḥ.

अतिक्रामन्न् अरण्यानि ग्रामांश् च नगराणि च। ततो जगाम मिथिलां जनकेन सुरक्षिताम्।

atikrāmann araṇyāni grāmāṃś ca nagarāṇi ca. tato jagāma mithilāṃ janakena surakṣitām.

धर्मसेतुसमाकीर्णां यज्ञोत्सववतीं शुभाम्। गोपुराट्टालकवतीं गृहप्राकारशोभिताम्।

dharmasetusamākīrṇāṃ yajñotsavavatīṃ śubhām. gopurāṭṭālakavatīṃ gṛhaprākāraśobhitām.

प्रविश्य स पुरीं रम्यां विमानैर् बहुभिर् वृताम्। पण्यैश् च बहुभिर् युक्तां सुविभक्तमहापथाम्।

praviśya sa purīṃ ramyāṃ vimānair bahubhir vṛtām. paṇyaiś ca bahubhir yuktāṃ suvibhaktamahāpathām.

अश्वै रथैस् तथा नागैर् यानैश् च बहुभिर् वृताम्। हृष्टपुष्टजनाकीर्णां नित्योत्सवसमाकुलाम्।

aśvai rathais tathā nāgair yānaiś ca bahubhir vṛtām. hṛṣṭapuṣṭajanākīrṇāṃ nityotsavasamākulām.

सो ऽपश्यद् बहुवृत्तान्तां ब्राह्मणः समतिक्रमन्। धर्मव्याधम् अपृच्छच् च स चास्य कथितो द्विजैः।

so 'paśyad bahuvṛttāntāṃ brāhmaṇaḥ samatikraman. dharmavyādham apṛcchac ca sa cāsya kathito dvijaiḥ.

अपश्यत् तत्र गत्वा तं सूनामध्ये व्यवस्थितम्। मार्गमाहिषमांसानि विक्रीणन्तं तपस्विनम्। आकुलत्वात् तु क्रेतॄणाम् एकान्ते संस्थितो द्विजः।

apaśyat tatra gatvā taṃ sūnāmadhye vyavasthitam. mārgamāhiṣamāṃsāni vikrīṇantaṃ tapasvinam. ākulatvāt tu kretṝṇām ekānte saṃsthito dvijaḥ.

स तु ज्ञात्वा द्विजं प्राप्तं सहसा संभ्रमोत्थितः। आजगाम यतो विप्रः स्थित एकान्त आसने।

sa tu jñātvā dvijaṃ prāptaṃ sahasā saṃbhramotthitaḥ. ājagāma yato vipraḥ sthita ekānta āsane.

व्याध उवाच। अभिवादये त्वा भगवन् स्वागतं ते द्विजोत्तम। अहं व्याधस् तु भद्रं ते किं करोमि प्रशाधि माम्।

vyādha uvāca. abhivādaye tvā bhagavan svāgataṃ te dvijottama. ahaṃ vyādhas tu bhadraṃ te kiṃ karomi praśādhi mām.

एकपत्न्या यद् उक्तो ऽसि गच्छ त्वं मिथिलाम् इति। जानाम्य् एतद् अहं सर्वं यदर्थं त्वम् इहागतः।

ekapatnyā yad ukto 'si gaccha tvaṃ mithilām iti. jānāmy etad ahaṃ sarvaṃ yadarthaṃ tvam ihāgataḥ.

मार्कण्डेय उवाच। श्रुत्वा तु तस्य तद् वाक्यं स विप्रो भृशहर्षितः। द्वितीयम् इदम् आश्चर्यम् इत्य् अचिन्तयत द्विजः।

mārkaṇḍeya uvāca. śrutvā tu tasya tad vākyaṃ sa vipro bhṛśaharṣitaḥ. dvitīyam idam āścaryam ity acintayata dvijaḥ.

अदेशस्थं हि ते स्थानम् इति व्याधो ऽब्रवीद् द्विजम्। गृहं गच्छाव भगवन् यदि रोचयसे ऽनघ।

adeśasthaṃ hi te sthānam iti vyādho 'bravīd dvijam. gṛhaṃ gacchāva bhagavan yadi rocayase 'nagha.

बाढम् इत्य् एव संहृष्टो विप्रो वचनम् अब्रवीत्। अग्रतस् तु द्विजं कृत्वा स जगाम गृहान् प्रति।

bāḍham ity eva saṃhṛṣṭo vipro vacanam abravīt. agratas tu dvijaṃ kṛtvā sa jagāma gṛhān prati.

प्रविश्य च गृहं रम्यम् आसनेनाभिपूजितः। अर्घ्येण च स वै तेन व्याधेन द्विजसत्तमः। पाद्यम् आचमनीयं च प्रतिगृह्य द्विजोत्तमः।

praviśya ca gṛhaṃ ramyam āsanenābhipūjitaḥ. arghyeṇa ca sa vai tena vyādhena dvijasattamaḥ. pādyam ācamanīyaṃ ca pratigṛhya dvijottamaḥ.

ततः सुखोपविष्टस् तं व्याधं वचनम् अब्रवीत्। कर्मैतद् वै न सदृशं भवतः प्रतिभाति मे। अनुतप्ये भृशं तात तव घोरेण कर्मणा।

tataḥ sukhopaviṣṭas taṃ vyādhaṃ vacanam abravīt. karmaitad vai na sadṛśaṃ bhavataḥ pratibhāti me. anutapye bhṛśaṃ tāta tava ghoreṇa karmaṇā.

व्याध उवाच। कुलोचितम् इदं कर्म पितृपैतामहं मम। वर्तमानस्य मे धर्मे स्वे मन्युं मा कृथा द्विज।

vyādha uvāca. kulocitam idaṃ karma pitṛpaitāmahaṃ mama. vartamānasya me dharme sve manyuṃ mā kṛthā dvija.

धात्रा तु विहितं पूर्वं कर्म स्वं पालयाम्य् अहम्। प्रयत्नाच् च गुरू वृद्धौ शुश्रूषे ऽहं द्विजोत्तम।

dhātrā tu vihitaṃ pūrvaṃ karma svaṃ pālayāmy aham. prayatnāc ca gurū vṛddhau śuśrūṣe 'haṃ dvijottama.

सत्यं वदे नाभ्यसूये यथाशक्ति ददामि च। देवतातिथिभृत्यानाम् अवशिष्टेन वर्तये।

satyaṃ vade nābhyasūye yathāśakti dadāmi ca. devatātithibhṛtyānām avaśiṣṭena vartaye.

न कुत्सयाम्य् अहं किं चिन् न गर्हे बलवत्तरम्। कृतम् अन्वेति कर्तारं पुरा कर्म द्विजोत्तम।

na kutsayāmy ahaṃ kiṃ cin na garhe balavattaram. kṛtam anveti kartāraṃ purā karma dvijottama.

कृषिगोरक्ष्यवाणिज्यम् इह लोकस्य जीवनम्। दण्डनीतिस् त्रयी विद्या तेन लोका भवन्त्य् उत।

kṛṣigorakṣyavāṇijyam iha lokasya jīvanam. daṇḍanītis trayī vidyā tena lokā bhavanty uta.

कर्म शूद्रे कृषिर् वैश्ये संग्रामः क्षत्रिये स्मृतः। ब्रह्मचर्यं तपो मन्त्राः सत्यं च ब्राह्मणे सदा।

karma śūdre kṛṣir vaiśye saṃgrāmaḥ kṣatriye smṛtaḥ. brahmacaryaṃ tapo mantrāḥ satyaṃ ca brāhmaṇe sadā.

राजा प्रशास्ति धर्मेण स्वकर्मनिरताः प्रजाः। विकर्माणश् च ये के चित् तान् युनक्ति स्वकर्मसु।

rājā praśāsti dharmeṇa svakarmaniratāḥ prajāḥ. vikarmāṇaś ca ye ke cit tān yunakti svakarmasu.

भेतव्यं हि सदा राज्ञां प्रजानाम् अधिपा हि ते। मारयन्ति विकर्मस्थं लुब्धा मृगम् इवेषुभिः।

bhetavyaṃ hi sadā rājñāṃ prajānām adhipā hi te. mārayanti vikarmasthaṃ lubdhā mṛgam iveṣubhiḥ.

जनकस्येह विप्रर्षे विकर्मस्थो न विद्यते। स्वकर्मनिरता वर्णाश् चत्वारो ऽपि द्विजोत्तम।

janakasyeha viprarṣe vikarmastho na vidyate. svakarmaniratā varṇāś catvāro 'pi dvijottama.

स एष जनको राजा दुर्वृत्तम् अपि चेत् सुतम्। दण्ड्यं दण्डे निक्षिपति तथा न ग्लाति धार्मिकम्।

sa eṣa janako rājā durvṛttam api cet sutam. daṇḍyaṃ daṇḍe nikṣipati tathā na glāti dhārmikam.

सुयुक्तचारो नृपतिः सर्वं धर्मेण पश्यति। श्रीश् च राज्यं च दण्डश् च क्षत्रियाणां द्विजोत्तम।

suyuktacāro nṛpatiḥ sarvaṃ dharmeṇa paśyati. śrīś ca rājyaṃ ca daṇḍaś ca kṣatriyāṇāṃ dvijottama.

राजानो हि स्वधर्मेण श्रियम् इच्छन्ति भूयसीम्। सर्वेषाम् एव वर्णानां त्राता राजा भवत्य् उत।

rājāno hi svadharmeṇa śriyam icchanti bhūyasīm. sarveṣām eva varṇānāṃ trātā rājā bhavaty uta.

परेण हि हतान् ब्रह्मन् वराहमहिषान् अहम्। न स्वयं हन्मि विप्रर्षे विक्रीणामि सदा त्व् अहम्।

pareṇa hi hatān brahman varāhamahiṣān aham. na svayaṃ hanmi viprarṣe vikrīṇāmi sadā tv aham.

न भक्षयामि मांसानि ऋतुगामी तथा ह्य् अहम्। सदोपवासी च तथा नक्तभोजी तथा द्विज।

na bhakṣayāmi māṃsāni ṛtugāmī tathā hy aham. sadopavāsī ca tathā naktabhojī tathā dvija.

अशीलश् चापि पुरुषो भूत्वा भवति शीलवान्। प्राणिहिंसारतश् चापि भवते धार्मिकः पुनः।

aśīlaś cāpi puruṣo bhūtvā bhavati śīlavān. prāṇihiṃsārataś cāpi bhavate dhārmikaḥ punaḥ.

व्यभिचारान् नरेन्द्राणां धर्मः संकीर्यते महान्। अधर्मो वर्धते चापि संकीर्यन्ते तथा प्रजाः।

vyabhicārān narendrāṇāṃ dharmaḥ saṃkīryate mahān. adharmo vardhate cāpi saṃkīryante tathā prajāḥ.

उरुण्डा वामनाः कुब्जाः स्थूलशीर्षास् तथैव च। क्लीबाश् चान्धाश् च जायन्ते बधिरा लम्बचूचुकाः। पार्थिवानाम् अधर्मत्वात् प्रजानाम् अभवः सदा।

uruṇḍā vāmanāḥ kubjāḥ sthūlaśīrṣās tathaiva ca. klībāś cāndhāś ca jāyante badhirā lambacūcukāḥ. pārthivānām adharmatvāt prajānām abhavaḥ sadā.

स एष राजा जनकः सर्वं धर्मेण पश्यति। अनुगृह्णन् प्रजाः सर्वाः स्वधर्मनिरताः सदा। पात्य् एष राजा जनकः पितृवद् द्विजसत्तम।

sa eṣa rājā janakaḥ sarvaṃ dharmeṇa paśyati. anugṛhṇan prajāḥ sarvāḥ svadharmaniratāḥ sadā. pāty eṣa rājā janakaḥ pitṛvad dvijasattama.

ये चैव मां प्रशंसन्ति ये च निन्दन्ति मानवाः। सर्वान् सुपरिणीतेन कर्मणा तोषयाम्य् अहम्।

ye caiva māṃ praśaṃsanti ye ca nindanti mānavāḥ. sarvān supariṇītena karmaṇā toṣayāmy aham.

ये जीवन्ति स्वधर्मेण संभुञ्जन्ते च पार्थिवाः। न किं चिद् उपजीवन्ति दक्षा उत्थानशीलिनः। न किं चित् फलम् आप्नोति स्वधर्मस्य च लोपनात्।

ye jīvanti svadharmeṇa saṃbhuñjante ca pārthivāḥ. na kiṃ cid upajīvanti dakṣā utthānaśīlinaḥ. na kiṃ cit phalam āpnoti svadharmasya ca lopanāt.

शक्त्यान्नदानं सततं तितिक्षा धर्मनित्यता। यथार्हं प्रतिपूजा च सर्वभूतेषु वै दया। त्यागान् नान्यत्र मर्त्यानां गुणास् तिष्ठन्ति पूरुषे।

śaktyānnadānaṃ satataṃ titikṣā dharmanityatā. yathārhaṃ pratipūjā ca sarvabhūteṣu vai dayā. tyāgān nānyatra martyānāṃ guṇās tiṣṭhanti pūruṣe.

मृषावादं परिहरेत् कुर्यात् प्रियम् अयाचितः। न च कामान् न संरम्भान् न द्वेषाद् धर्मम् उत्सृजेत्।

mṛṣāvādaṃ pariharet kuryāt priyam ayācitaḥ. na ca kāmān na saṃrambhān na dveṣād dharmam utsṛjet.

प्रिये नातिभृशं हृष्येद् अप्रिये न च संज्वरेत्। न मुह्येद् अर्थकृच्छ्रेषु न च धर्मं परित्यजेत्।

priye nātibhṛśaṃ hṛṣyed apriye na ca saṃjvaret. na muhyed arthakṛcchreṣu na ca dharmaṃ parityajet.

कर्म चेत् किं चिद् अन्यत् स्याद् इतरन् न समाचरेत्। यत् कल्याणम् अभिध्यायेत् तत्रात्मानं नियोजयेत्।

karma cet kiṃ cid anyat syād itaran na samācaret. yat kalyāṇam abhidhyāyet tatrātmānaṃ niyojayet.

न पापं प्रति पापः स्यात् साधुर् एव सदा भवेत्। आत्मनैव हतः पापो यः पापं कर्तुम् इच्छति।

na pāpaṃ prati pāpaḥ syāt sādhur eva sadā bhavet. ātmanaiva hataḥ pāpo yaḥ pāpaṃ kartum icchati.

कर्म चैतद् असाधूनां वृजिनानाम् असाधुवत्। न धर्मो ऽस्तीति मन्वानाः शुचीन् अवहसन्ति ये। अश्रद्दधाना धर्मस्य ते नश्यन्ति न संशयः।

karma caitad asādhūnāṃ vṛjinānām asādhuvat. na dharmo 'stīti manvānāḥ śucīn avahasanti ye. aśraddadhānā dharmasya te naśyanti na saṃśayaḥ.

महादृतिर् इवाध्मातः पापो भवति नित्यदा। साधुसन्नीतिमान् एव सर्वत्र द्विजसत्तम। मूढानाम् अवलिप्तानाम् असारं भाषितं भवेत्। दर्शयत्य् अन्तरात्मानं दिवा रूपम् इवांशुमान्।

mahādṛtir ivādhmātaḥ pāpo bhavati nityadā. sādhusannītimān eva sarvatra dvijasattama. mūḍhānām avaliptānām asāraṃ bhāṣitaṃ bhavet. darśayaty antarātmānaṃ divā rūpam ivāṃśumān.

न लोके राजते मूर्खः केवलात्मप्रशंसया। अपि चेह मृजा हीनः कृतविद्यः प्रकाशते।

na loke rājate mūrkhaḥ kevalātmapraśaṃsayā. api ceha mṛjā hīnaḥ kṛtavidyaḥ prakāśate.

अब्रुवन् कस्य चिन् निन्दाम् आत्मपूजाम् अवर्णयन्। न कश् चिद् गुणसंपन्नः प्रकाशो भुवि दृश्यते।

abruvan kasya cin nindām ātmapūjām avarṇayan. na kaś cid guṇasaṃpannaḥ prakāśo bhuvi dṛśyate.

विकर्मणा तप्यमानः पापाद् विपरिमुच्यते। नैतत् कुर्यां पुनर् इति द्वितीयात् परिमुच्यते। करिष्ये धर्मम् एवेति तृतीयात् परिमुच्यते।

vikarmaṇā tapyamānaḥ pāpād viparimucyate. naitat kuryāṃ punar iti dvitīyāt parimucyate. kariṣye dharmam eveti tṛtīyāt parimucyate.

कर्मणा येन तेनेह पापाद् द्विजवरोत्तम। एवं श्रुतिर् इयं ब्रह्मन् धर्मेषु परिदृश्यते।

karmaṇā yena teneha pāpād dvijavarottama. evaṃ śrutir iyaṃ brahman dharmeṣu paridṛśyate.

पापान्य् अबुद्ध्वेह पुरा कृतानि; प्राग् धर्मशीलो विनिहन्ति पश्चात्। धर्मो ब्रह्मन् नुदते पूरुषाणां; यत् कुर्वते पापम् इह प्रमादात्।

pāpāny abuddhveha purā kṛtāni; prāg dharmaśīlo vinihanti paścāt. dharmo brahman nudate pūruṣāṇāṃ; yat kurvate pāpam iha pramādāt.

पापं कृत्वा हि मन्येत नाहम् अस्मीति पूरुषः। तं तु देवाः प्रपश्यन्ति स्वस्यैवान्तरपूरुषः। चिकीर्षेद् एव कल्याणं श्रद्दधानो ऽनसूयकः।

pāpaṃ kṛtvā hi manyeta nāham asmīti pūruṣaḥ. taṃ tu devāḥ prapaśyanti svasyaivāntarapūruṣaḥ. cikīrṣed eva kalyāṇaṃ śraddadhāno 'nasūyakaḥ.

वसनस्येव छिद्राणि साधूनां विवृणोति यः। अपश्यन्न् आत्मनो दोषान् स पापः प्रेत्य नश्यति। पापं चेत् पुरुषः कृत्वा कल्याणम् अभिपद्यते। मुच्यते सर्वपापेभ्यो महाभ्रैर् इव चन्द्रमाः।

vasanasyeva chidrāṇi sādhūnāṃ vivṛṇoti yaḥ. apaśyann ātmano doṣān sa pāpaḥ pretya naśyati. pāpaṃ cet puruṣaḥ kṛtvā kalyāṇam abhipadyate. mucyate sarvapāpebhyo mahābhrair iva candramāḥ.

यथादित्यः समुद्यन् वै तमः सर्वं व्यपोहति। एवं कल्याणम् आतिष्ठन् सर्वपापैः प्रमुच्यते।

yathādityaḥ samudyan vai tamaḥ sarvaṃ vyapohati. evaṃ kalyāṇam ātiṣṭhan sarvapāpaiḥ pramucyate.

पापानां विद्ध्य् अधिष्ठानं लोभम् एव द्विजोत्तम। तस्मात् तौ विदुषां विप्र वर्जनीयौ प्रधानतः। लुब्धाः पापं व्यवस्यन्ति नरा नातिबहुश्रुताः। अधर्मा धर्मरूपेण तृणैः कूपा इवावृताः।

pāpānāṃ viddhy adhiṣṭhānaṃ lobham eva dvijottama. tasmāt tau viduṣāṃ vipra varjanīyau pradhānataḥ. lubdhāḥ pāpaṃ vyavasyanti narā nātibahuśrutāḥ. adharmā dharmarūpeṇa tṛṇaiḥ kūpā ivāvṛtāḥ.

तेषां दमः पवित्राणि प्रलापा धर्मसंश्रिताः। सर्वं हि विद्यते तेषु शिष्टाचारः सुदुर्लभः।

teṣāṃ damaḥ pavitrāṇi pralāpā dharmasaṃśritāḥ. sarvaṃ hi vidyate teṣu śiṣṭācāraḥ sudurlabhaḥ.

मार्कण्डेय उवाच। स तु विप्रो महाप्राज्ञो धर्मव्याधम् अपृच्छत। शिष्टाचारं कथम् अहं विद्याम् इति नरोत्तम। एतद् इच्छामि भद्रं ते श्रोतुं धर्मभृतां वर। पञ्च कानि पवित्राणि शिष्टाचारेषु नित्यदा। एतन् महामते व्याध प्रब्रवीहि यथातथम्।

mārkaṇḍeya uvāca. sa tu vipro mahāprājño dharmavyādham apṛcchata. śiṣṭācāraṃ katham ahaṃ vidyām iti narottama. etad icchāmi bhadraṃ te śrotuṃ dharmabhṛtāṃ vara. pañca kāni pavitrāṇi śiṣṭācāreṣu nityadā. etan mahāmate vyādha prabravīhi yathātatham.

व्याध उवाच। यज्ञो दानं तपो वेदाः सत्यं च द्विजसत्तम। पञ्चैतानि पवित्राणि शिष्टाचारेषु नित्यदा।

vyādha uvāca. yajño dānaṃ tapo vedāḥ satyaṃ ca dvijasattama. pañcaitāni pavitrāṇi śiṣṭācāreṣu nityadā.

कामक्रोधौ वशे कृत्वा दम्भं लोभम् अनार्जवम्। धर्म इत्य् एव संतुष्टास् ते शिष्टाः शिष्टसंमताः।

kāmakrodhau vaśe kṛtvā dambhaṃ lobham anārjavam. dharma ity eva saṃtuṣṭās te śiṣṭāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ.

न तेषां विद्यते ऽवृत्तं यज्ञस्वाध्यायशीलिनाम्। आचारपालनं चैव द्वितीयं शिष्टलक्षणम्।

na teṣāṃ vidyate 'vṛttaṃ yajñasvādhyāyaśīlinām. ācārapālanaṃ caiva dvitīyaṃ śiṣṭalakṣaṇam.

गुरुशुश्रूषणं सत्यम् अक्रोधो दानम् एव च। एतच् चतुष्टयं ब्रह्मञ् शिष्टाचारेषु नित्यदा।

guruśuśrūṣaṇaṃ satyam akrodho dānam eva ca. etac catuṣṭayaṃ brahmañ śiṣṭācāreṣu nityadā.

शिष्टाचारे मनः कृत्वा प्रतिष्ठाप्य च सर्वशः। याम् अयं लभते तुष्टिं सा न शक्या ह्य् अतो ऽन्यथा।

śiṣṭācāre manaḥ kṛtvā pratiṣṭhāpya ca sarvaśaḥ. yām ayaṃ labhate tuṣṭiṃ sā na śakyā hy ato 'nyathā.

वेदस्योपनिषत् सत्यं सत्यस्योपनिषद् दमः। दमस्योपनिषत् त्यागः शिष्टाचारेषु नित्यदा।

vedasyopaniṣat satyaṃ satyasyopaniṣad damaḥ. damasyopaniṣat tyāgaḥ śiṣṭācāreṣu nityadā.

ये तु धर्मम् असूयन्ते बुद्धिमोहान्विता नराः। अपथा गच्छतां तेषाम् अनुयातापि पीड्यते।

ye tu dharmam asūyante buddhimohānvitā narāḥ. apathā gacchatāṃ teṣām anuyātāpi pīḍyate.

ये तु शिष्टाः सुनियताः श्रुतित्यागपरायणाः। व्याधः। एतन् महामते व्याध प्रब्रवीहि यथातथम्। यज्ञो दानं तपो वेदाः सत्यं च द्विजसत्तम। पञ्चैतानि पवित्राणि शिष्टाचारेषु नित्यदा। धर्म्यं पन्थानम् आरूढाः सत्यधर्मपरायणाः।

ye tu śiṣṭāḥ suniyatāḥ śrutityāgaparāyaṇāḥ. vyādhaḥ. etan mahāmate vyādha prabravīhi yathātatham. yajño dānaṃ tapo vedāḥ satyaṃ ca dvijasattama. pañcaitāni pavitrāṇi śiṣṭācāreṣu nityadā. dharmyaṃ panthānam ārūḍhāḥ satyadharmaparāyaṇāḥ.

नियच्छन्ति परां बुद्धिं शिष्टाचारान्विता नराः। उपाध्यायमते युक्ताः स्थित्या धर्मार्थदर्शिनः।

niyacchanti parāṃ buddhiṃ śiṣṭācārānvitā narāḥ. upādhyāyamate yuktāḥ sthityā dharmārthadarśinaḥ.

नास्तिकान् भिन्नमर्यादान् क्रूरान् पापमतौ स्थितान्। त्यज ताञ् ज्ञानम् आश्रित्य धार्मिकान् उपसेव्य च।

nāstikān bhinnamaryādān krūrān pāpamatau sthitān. tyaja tāñ jñānam āśritya dhārmikān upasevya ca.

कामलोभग्रहाकीर्णां पञ्चेन्द्रियजलां नदीम्। नावं धृतिमयीं कृत्वा जन्मदुर्गाणि संतर।

kāmalobhagrahākīrṇāṃ pañcendriyajalāṃ nadīm. nāvaṃ dhṛtimayīṃ kṛtvā janmadurgāṇi saṃtara.

क्रमेण संचितो धर्मो बुद्धियोगमयो महान्। शिष्टाचारे भवेत् साधू रागः शुक्लेव वाससि।

krameṇa saṃcito dharmo buddhiyogamayo mahān. śiṣṭācāre bhavet sādhū rāgaḥ śukleva vāsasi.

अहिंसा सत्यवचनं सर्वभूतहितं परम्। अहिंसा परमो धर्मः स च सत्ये प्रतिष्ठितः। सत्ये कृत्वा प्रतिष्ठां तु प्रवर्तन्ते प्रवृत्तयः।

ahiṃsā satyavacanaṃ sarvabhūtahitaṃ param. ahiṃsā paramo dharmaḥ sa ca satye pratiṣṭhitaḥ. satye kṛtvā pratiṣṭhāṃ tu pravartante pravṛttayaḥ.

सत्यम् एव गरीयस् तु शिष्टाचारनिषेवितम्। आचारश् च सतां धर्मः सन्तश् चाचारलक्षणाः।

satyam eva garīyas tu śiṣṭācāraniṣevitam. ācāraś ca satāṃ dharmaḥ santaś cācāralakṣaṇāḥ.

यो यथाप्रकृतिर् जन्तुः स्वां स्वां प्रकृतिम् अश्नुते। पापात्मा क्रोधकामादीन् दोषान् आप्नोत्य् अनात्मवान्।

yo yathāprakṛtir jantuḥ svāṃ svāṃ prakṛtim aśnute. pāpātmā krodhakāmādīn doṣān āpnoty anātmavān.

आरम्भो न्याययुक्तो यः स हि धर्म इति स्मृतः। अनाचारस् त्व् अधर्मेति एतच् छिष्टानुशासनम्।

ārambho nyāyayukto yaḥ sa hi dharma iti smṛtaḥ. anācāras tv adharmeti etac chiṣṭānuśāsanam.

अक्रुध्यन्तो ऽनसूयन्तो निरहंकारमत्सराः। ऋजवः शमसंपन्नाः शिष्टाचारा भवन्ति ते।

akrudhyanto 'nasūyanto nirahaṃkāramatsarāḥ. ṛjavaḥ śamasaṃpannāḥ śiṣṭācārā bhavanti te.

त्रैविद्यवृद्धाः शुचयो वृत्तवन्तो मनस्विनः। गुरुशुश्रूषवो दान्ताः शिष्टाचारा भवन्त्य् उत।

traividyavṛddhāḥ śucayo vṛttavanto manasvinaḥ. guruśuśrūṣavo dāntāḥ śiṣṭācārā bhavanty uta.

तेषाम् अदीनसत्त्वानां दुष्कराचारकर्मणाम्। स्वैः कर्मभिः सत्कृतानां घोरत्वं संप्रणश्यति।

teṣām adīnasattvānāṃ duṣkarācārakarmaṇām. svaiḥ karmabhiḥ satkṛtānāṃ ghoratvaṃ saṃpraṇaśyati.

तं सदाचारम् आश्चर्यं पुराणं शाश्वतं ध्रुवम्। धर्मं धर्मेण पश्यन्तः स्वर्गं यान्ति मनीषिणः।

taṃ sadācāram āścaryaṃ purāṇaṃ śāśvataṃ dhruvam. dharmaṃ dharmeṇa paśyantaḥ svargaṃ yānti manīṣiṇaḥ.

आस्तिका मानहीनाश् च द्विजातिजनपूजकाः। श्रुतवृत्तोपसंपन्नाः ते सन्तः स्वर्गगामिनः।

āstikā mānahīnāś ca dvijātijanapūjakāḥ. śrutavṛttopasaṃpannāḥ te santaḥ svargagāminaḥ.

वेदोक्तः परमो धर्मो धर्मशास्त्रेषु चापरः। शिष्टाचीर्णश् च शिष्टानां त्रिविधं धर्मलक्षणम्।

vedoktaḥ paramo dharmo dharmaśāstreṣu cāparaḥ. śiṣṭācīrṇaś ca śiṣṭānāṃ trividhaṃ dharmalakṣaṇam.

पारणं चापि विद्यानां तीर्थानाम् अवगाहनम्। क्षमा सत्यार्जवं शौचं शिष्टाचारनिदर्शनम्।

pāraṇaṃ cāpi vidyānāṃ tīrthānām avagāhanam. kṣamā satyārjavaṃ śaucaṃ śiṣṭācāranidarśanam.

सर्वभूतदयावन्तो अहिंसानिरताः सदा। परुषं न प्रभाषन्ते सदा सन्तो द्विजप्रियाः।

sarvabhūtadayāvanto ahiṃsāniratāḥ sadā. paruṣaṃ na prabhāṣante sadā santo dvijapriyāḥ.

शुभानाम् अशुभानां च कर्मणां फलसंचये। विपाकम् अभिजानन्ति ते शिष्टाः शिष्टसंमताः।

śubhānām aśubhānāṃ ca karmaṇāṃ phalasaṃcaye. vipākam abhijānanti te śiṣṭāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ.

न्यायोपेता गुणोपेताः सर्वलोकहितैषिणः। सन्तः स्वर्गजितः शुक्लाः संनिविष्टाश् च सत्पथे।

nyāyopetā guṇopetāḥ sarvalokahitaiṣiṇaḥ. santaḥ svargajitaḥ śuklāḥ saṃniviṣṭāś ca satpathe.

दातारः संविभक्तारो दीनानुग्रहकारिणः। सर्वभूतदयावन्तस् ते शिष्टाः शिष्टसंमताः।

dātāraḥ saṃvibhaktāro dīnānugrahakāriṇaḥ. sarvabhūtadayāvantas te śiṣṭāḥ śiṣṭasaṃmatāḥ.

सर्वपूज्याः श्रुतधनास् तथैव च तपस्विनः। दाननित्याः सुखांल् लोकान् आप्नुवन्तीह च श्रियम्।

sarvapūjyāḥ śrutadhanās tathaiva ca tapasvinaḥ. dānanityāḥ sukhāṃl lokān āpnuvantīha ca śriyam.

पीडया च कलत्रस्य भृत्यानां च समाहिताः। अतिशक्त्या प्रयच्छन्ति सन्तः सद्भिः समागताः।

pīḍayā ca kalatrasya bhṛtyānāṃ ca samāhitāḥ. atiśaktyā prayacchanti santaḥ sadbhiḥ samāgatāḥ.

लोकयात्रां च पश्यन्तो धर्मम् आत्महितानि च। एवं सन्तो वर्तमाना एधन्ते शाश्वतीः समाः।

lokayātrāṃ ca paśyanto dharmam ātmahitāni ca. evaṃ santo vartamānā edhante śāśvatīḥ samāḥ.

अहिंसा सत्यवचनम् आनृशंस्यम् अथार्जवम्। अद्रोहो नातिमानश् च ह्रीस् तितिक्षा दमः शमः।

ahiṃsā satyavacanam ānṛśaṃsyam athārjavam. adroho nātimānaś ca hrīs titikṣā damaḥ śamaḥ.

धीमन्तो धृतिमन्तश् च भूतानाम् अनुकम्पकाः। अकामद्वेषसंयुक्तास् ते सन्तो लोकसत्कृताः।

dhīmanto dhṛtimantaś ca bhūtānām anukampakāḥ. akāmadveṣasaṃyuktās te santo lokasatkṛtāḥ.

त्रीण्य् एव तु पदान्य् आहुः सतां वृत्तम् अनुत्तमम्। न द्रुह्येच् चैव दद्याच् च सत्यं चैव सदा वदेत्।

trīṇy eva tu padāny āhuḥ satāṃ vṛttam anuttamam. na druhyec caiva dadyāc ca satyaṃ caiva sadā vadet.

सर्वत्र च दयावन्तः सन्तः करुणवेदिनः। गच्छन्तीह सुसंतुष्टा धर्म्यं पन्थानम् उत्तमम्। शिष्टाचारा महात्मानो येषां धर्मः सुनिश्चितः।

sarvatra ca dayāvantaḥ santaḥ karuṇavedinaḥ. gacchantīha susaṃtuṣṭā dharmyaṃ panthānam uttamam. śiṣṭācārā mahātmāno yeṣāṃ dharmaḥ suniścitaḥ.

अनसूया क्षमा शान्तिः संतोषः प्रियवादिता। कामक्रोधपरित्यागः शिष्टाचारनिषेवणम्।

anasūyā kṣamā śāntiḥ saṃtoṣaḥ priyavāditā. kāmakrodhaparityāgaḥ śiṣṭācāraniṣevaṇam.

कर्मणा श्रुतसंपन्नं सतां मार्गम् अनुत्तमम्। शिष्टाचारं निषेवन्ते नित्यं धर्मेष्व् अतन्द्रिताः।

karmaṇā śrutasaṃpannaṃ satāṃ mārgam anuttamam. śiṣṭācāraṃ niṣevante nityaṃ dharmeṣv atandritāḥ.

प्रज्ञाप्रासादम् आरुह्य मुह्यतो महतो जनान्। प्रेक्षन्तो लोकवृत्तानि विविधानि द्विजोत्तम। अतिपुण्यानि पापानि तानि द्विजवरोत्तम।

prajñāprāsādam āruhya muhyato mahato janān. prekṣanto lokavṛttāni vividhāni dvijottama. atipuṇyāni pāpāni tāni dvijavarottama.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यथाप्रज्ञं यथाश्रुतम्। शिष्टाचारगुणान् ब्रह्मन् पुरस्कृत्य द्विजर्षभ।

etat te sarvam ākhyātaṃ yathāprajñaṃ yathāśrutam. śiṣṭācāraguṇān brahman puraskṛtya dvijarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...