महाभारत 3.195 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 195→

[mh-3-195] • 39 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। धुन्धुर् नाम महातेजास् तयोः पुत्रो महाद्युतिः। स तपो ऽतप्यत महन् महावीर्यपराक्रमः।

mārkaṇḍeya uvāca. dhundhur nāma mahātejās tayoḥ putro mahādyutiḥ. sa tapo 'tapyata mahan mahāvīryaparākramaḥ.

अतिष्ठद् एकपादेन कृशो धमनिसंततः। तस्मै ब्रह्मा ददौ प्रीतो वरं वव्रे स च प्रभो।

atiṣṭhad ekapādena kṛśo dhamanisaṃtataḥ. tasmai brahmā dadau prīto varaṃ vavre sa ca prabho.

देवदानवयक्षाणां सर्पगन्धर्वरक्षसाम्। अवध्यो ऽहं भवेयं वै वर एष वृतो मया।

devadānavayakṣāṇāṃ sarpagandharvarakṣasām. avadhyo 'haṃ bhaveyaṃ vai vara eṣa vṛto mayā.

एवं भवतु गच्छेति तम् उवाच पितामहः। स एवम् उक्तस् तत्पादौ मूर्ध्ना स्पृश्य जगाम ह।

evaṃ bhavatu gaccheti tam uvāca pitāmahaḥ. sa evam uktas tatpādau mūrdhnā spṛśya jagāma ha.

स तु धुन्धुर् वरं लब्ध्वा महावीर्यपराक्रमः। अनुस्मरन् पितृवधं ततो विष्णुम् उपाद्रवत्।

sa tu dhundhur varaṃ labdhvā mahāvīryaparākramaḥ. anusmaran pitṛvadhaṃ tato viṣṇum upādravat.

स तु देवान् सगन्धर्वाञ् जित्वा धुन्धुर् अमर्षणः। बबाध सर्वान् असकृद् देवान् विष्णुं च वै भृशम्।

sa tu devān sagandharvāñ jitvā dhundhur amarṣaṇaḥ. babādha sarvān asakṛd devān viṣṇuṃ ca vai bhṛśam.

समुद्रो वालुकापूर्ण उज्जानक इति स्मृतः। आगम्य च स दुष्टात्मा तं देशं भरतर्षभ। बाधते स्म परं शक्त्या तम् उत्तङ्काश्रमं प्रभो।

samudro vālukāpūrṇa ujjānaka iti smṛtaḥ. āgamya ca sa duṣṭātmā taṃ deśaṃ bharatarṣabha. bādhate sma paraṃ śaktyā tam uttaṅkāśramaṃ prabho.

अन्तर्भूमिगतस् तत्र वालुकान्तर्हितस् तदा। मधुकैटभयोः पुत्रो धुन्धुर् भीमपराक्रमः।

antarbhūmigatas tatra vālukāntarhitas tadā. madhukaiṭabhayoḥ putro dhundhur bhīmaparākramaḥ.

शेते लोकविनाशाय तपोबलसमाश्रितः। उत्तङ्कस्याश्रमाभ्याशे निःश्वसन् पावकार्चिषः।

śete lokavināśāya tapobalasamāśritaḥ. uttaṅkasyāśramābhyāśe niḥśvasan pāvakārciṣaḥ.

एतस्मिन्न् एव काले तु सभृत्यबलवाहनः। उत्तङ्कविप्रसहितः कुवलाश्वो महीपतिः। पुत्रैः सह महीपालः प्रययौ भरतर्षभ। कुवलाश्वो नरपतिः पुत्रैश् च सहितः प्रभुः। कुवलाश्वो नरपतिर् अन्वितो बलशालिनाम्।

etasminn eva kāle tu sabhṛtyabalavāhanaḥ. uttaṅkaviprasahitaḥ kuvalāśvo mahīpatiḥ. putraiḥ saha mahīpālaḥ prayayau bharatarṣabha. kuvalāśvo narapatiḥ putraiś ca sahitaḥ prabhuḥ. kuvalāśvo narapatir anvito balaśālinām.

सहस्रैर् एकविंशत्या पुत्राणाम् अरिमर्दनः। प्रायाद् उत्तङ्कसहितो धुन्धोस् तस्य निवेशनम्।

sahasrair ekaviṃśatyā putrāṇām arimardanaḥ. prāyād uttaṅkasahito dhundhos tasya niveśanam.

तम् आविशत् ततो विष्णुर् भगवांस् तेजसा प्रभुः। उत्तङ्कस्य नियोगेन लोकानां हितकाम्यया।

tam āviśat tato viṣṇur bhagavāṃs tejasā prabhuḥ. uttaṅkasya niyogena lokānāṃ hitakāmyayā.

तस्मिन् प्रयाते दुर्धर्षे दिवि शब्दो महान् अभूत्। एष श्रीमान् नृपसुतो धुन्धुमारो भविष्यति।

tasmin prayāte durdharṣe divi śabdo mahān abhūt. eṣa śrīmān nṛpasuto dhundhumāro bhaviṣyati.

दिव्यैश् च पुष्पैस् तं देवाः समन्तात् पर्यवाकिरन्। देवदुन्दुभयश् चैव नेदुः स्वयम् उदीरिताः।

divyaiś ca puṣpais taṃ devāḥ samantāt paryavākiran. devadundubhayaś caiva neduḥ svayam udīritāḥ.

शीतश् च वायुः प्रववौ प्रयाणे तस्य धीमतः। विपांसुलां महीं कुर्वन् ववर्ष च सुरेश्वरः। प्रदक्षिणाश् चाप्य् अभवन् वन्यास् तस्य मृगद्विजाः।

śītaś ca vāyuḥ pravavau prayāṇe tasya dhīmataḥ. vipāṃsulāṃ mahīṃ kurvan vavarṣa ca sureśvaraḥ. pradakṣiṇāś cāpy abhavan vanyās tasya mṛgadvijāḥ.

अन्तरिक्षे विमानानि देवतानां युधिष्ठिर। तत्रैव समदृश्यन्त धुन्धुर् यत्र महासुरः।

antarikṣe vimānāni devatānāṃ yudhiṣṭhira. tatraiva samadṛśyanta dhundhur yatra mahāsuraḥ.

कुवलाश्वस्य धुन्धोश् च युद्धकौतूहलान्विताः। देवगन्धर्वसहिताः समवैक्षन् महर्षयः।

kuvalāśvasya dhundhoś ca yuddhakautūhalānvitāḥ. devagandharvasahitāḥ samavaikṣan maharṣayaḥ.

नारायणेन कौरव्य तेजसाप्यायितस् तदा। हितार्थं सर्वलोकानाम् उदङ्कस्य वशे स्थितः। स गतो नृपतिः क्षिप्रं पुत्रैस् तैः सर्वतोदिशम्।

nārāyaṇena kauravya tejasāpyāyitas tadā. hitārthaṃ sarvalokānām udaṅkasya vaśe sthitaḥ. sa gato nṛpatiḥ kṣipraṃ putrais taiḥ sarvatodiśam.

अर्णवं खानयाम् आस कुवलाश्वो महीपतिः। कुवलाश्वस्य पुत्रैस् तु तस्मिन् वै वालुकार्णवे।

arṇavaṃ khānayām āsa kuvalāśvo mahīpatiḥ. kuvalāśvasya putrais tu tasmin vai vālukārṇave.

सप्तभिर् दिवसैः खात्वा दृष्टो धुन्धुर् महाबलः। आसीद् घोरं वपुस् तस्य वालुकान्तर्हितं महत्। युगान्ते सर्वभूतानि पावकस्येव धक्ष्यतः। दीप्यमानं यथा सूर्यस् तेजसा भरतर्षभ। दीप्यमानस् ततो धुन्धुस् तेजसा च नरेश्वर।

saptabhir divasaiḥ khātvā dṛṣṭo dhundhur mahābalaḥ. āsīd ghoraṃ vapus tasya vālukāntarhitaṃ mahat. yugānte sarvabhūtāni pāvakasyeva dhakṣyataḥ. dīpyamānaṃ yathā sūryas tejasā bharatarṣabha. dīpyamānas tato dhundhus tejasā ca nareśvara.

ततो धुन्धुर् महाराज दिशम् आश्रित्य पश्चिमाम्। सुप्तो ऽभूद् राजशार्दूल कालानलसमद्युतिः।

tato dhundhur mahārāja diśam āśritya paścimām. supto 'bhūd rājaśārdūla kālānalasamadyutiḥ.

कुवलाश्वस्य पुत्रैस् तु सर्वतः परिवारितः। अभिद्रुतः शरैस् तीक्ष्णैर् गदाभिर् मुसलैर् अपि। पट्टिशैः परिघैः प्रासैः खड्गैश् च विमलैः शितैः।

kuvalāśvasya putrais tu sarvataḥ parivāritaḥ. abhidrutaḥ śarais tīkṣṇair gadābhir musalair api. paṭṭiśaiḥ parighaiḥ prāsaiḥ khaḍgaiś ca vimalaiḥ śitaiḥ.

स वध्यमानः संक्रुद्धः समुत्तस्थौ महाबलः। क्रुद्धश् चाभक्षयत् तेषां शस्त्राणि विविधानि च।

sa vadhyamānaḥ saṃkruddhaḥ samuttasthau mahābalaḥ. kruddhaś cābhakṣayat teṣāṃ śastrāṇi vividhāni ca.

आस्याद् वमन् पावकं स संवर्तकसमं तदा। तान् सर्वान् नृपतेः पुत्रान् अदहत् स्वेन तेजसा।

āsyād vaman pāvakaṃ sa saṃvartakasamaṃ tadā. tān sarvān nṛpateḥ putrān adahat svena tejasā.

मुखजेनाग्निना क्रुद्धो लोकान् उद्वर्तयन्न् इव। क्षणेन राजशार्दूल पुरेव कपिलः प्रभुः। सगरस्यात्मजान् क्रुद्धस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

mukhajenāgninā kruddho lokān udvartayann iva. kṣaṇena rājaśārdūla pureva kapilaḥ prabhuḥ. sagarasyātmajān kruddhas tad adbhutam ivābhavat.

तेषु क्रोधाग्निदग्धेषु तदा भरतसत्तम। तं प्रबुद्धं महात्मानं कुम्भकर्णम् इवापरम्। आससाद महातेजाः कुवलाश्वो महीपतिः।

teṣu krodhāgnidagdheṣu tadā bharatasattama. taṃ prabuddhaṃ mahātmānaṃ kumbhakarṇam ivāparam. āsasāda mahātejāḥ kuvalāśvo mahīpatiḥ.

तस्य वारि महाराज सुस्राव बहु देहतः। तदापीयत तत् तेजो राजा वारिमयं नृप। योगी योगेन वह्निं च शमयाम् आस वारिणा।

tasya vāri mahārāja susrāva bahu dehataḥ. tadāpīyata tat tejo rājā vārimayaṃ nṛpa. yogī yogena vahniṃ ca śamayām āsa vāriṇā.

ब्रह्मास्त्रेण तदा राजा दैत्यं क्रूरपराक्रमम्। ददाह भरतश्रेष्ठ सर्वलोकाभयाय वै।

brahmāstreṇa tadā rājā daityaṃ krūraparākramam. dadāha bharataśreṣṭha sarvalokābhayāya vai.

सो ऽस्त्रेण दग्ध्वा राजर्षिः कुवलाश्वो महासुरम्। सुरशत्रुम् अमित्रघ्नस् त्रिलोकेश इवापरः। धुन्धोर् वधात् तदा राजा कुवलाश्वो महामनाः। कुवलाश्वो महाबाहुर् धुन्धुं हत्वा जहर्ष च। धुन्धुमार इति ख्यातो नाम्ना समभवत् ततः।

so 'streṇa dagdhvā rājarṣiḥ kuvalāśvo mahāsuram. suraśatrum amitraghnas trilokeśa ivāparaḥ. dhundhor vadhāt tadā rājā kuvalāśvo mahāmanāḥ. kuvalāśvo mahābāhur dhundhuṃ hatvā jaharṣa ca. dhundhumāra iti khyāto nāmnā samabhavat tataḥ.

प्रीतैश् च त्रिदशैः सर्वैर् महर्षिसहितैस् तदा। वरं वृणीष्वेत्य् उक्तः स प्राञ्जलिः प्रणतस् तदा। अतीव मुदितो राजन्न् इदं वचनम् अब्रवीत्।

prītaiś ca tridaśaiḥ sarvair maharṣisahitais tadā. varaṃ vṛṇīṣvety uktaḥ sa prāñjaliḥ praṇatas tadā. atīva mudito rājann idaṃ vacanam abravīt.

दद्यां वित्तं द्विजाग्र्येभ्यः शत्रूणां चापि दुर्जयः। सख्यं च विष्णुना मे स्याद् भूतेष्व् अद्रोह एव च। धर्मे रतिश् च सततं स्वर्गे वासस् तथाक्षयः।

dadyāṃ vittaṃ dvijāgryebhyaḥ śatrūṇāṃ cāpi durjayaḥ. sakhyaṃ ca viṣṇunā me syād bhūteṣv adroha eva ca. dharme ratiś ca satataṃ svarge vāsas tathākṣayaḥ.

तथास्त्व् इति ततो देवैः प्रीतैर् उक्तः स पार्थिवः। ऋषिभिश् च सगन्धर्वैर् उत्तङ्केन च धीमता।

tathāstv iti tato devaiḥ prītair uktaḥ sa pārthivaḥ. ṛṣibhiś ca sagandharvair uttaṅkena ca dhīmatā.

सभाज्य चैनं विविधैर् आशीर्वादैस् ततो नृपम्। देवा महर्षयश् चैव स्वानि स्थानानि भेजिरे।

sabhājya cainaṃ vividhair āśīrvādais tato nṛpam. devā maharṣayaś caiva svāni sthānāni bhejire.

तस्य पुत्रास् त्रयः शिष्टा युधिष्ठिर तदाभवन्। दृढाश्वः कपिलाश्वश् च चन्द्राश्वश् चैव भारत। तेभ्यः परम्परा राजन्न् इक्ष्वाकूणां महात्मनाम्। वंशस्य सुमहाभाग राज्ञाम् अमिततेजसाम्।

tasya putrās trayaḥ śiṣṭā yudhiṣṭhira tadābhavan. dṛḍhāśvaḥ kapilāśvaś ca candrāśvaś caiva bhārata. tebhyaḥ paramparā rājann ikṣvākūṇāṃ mahātmanām. vaṃśasya sumahābhāga rājñām amitatejasām.

एवं स निहतस् तेन कुवलाश्वेन सत्तम। धुन्धुर् दैत्यो महावीर्यो मधुकैटभयोः सुतः।

evaṃ sa nihatas tena kuvalāśvena sattama. dhundhur daityo mahāvīryo madhukaiṭabhayoḥ sutaḥ.

कुवलाश्वस् तु नृपतिर् धुन्धुमार इति स्मृतः। नाम्ना च गुणसंयुक्तस् तदा प्रभृति सो ऽभवत्।

kuvalāśvas tu nṛpatir dhundhumāra iti smṛtaḥ. nāmnā ca guṇasaṃyuktas tadā prabhṛti so 'bhavat.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यन् मां त्वं परिपृच्छसि। धौन्धुमारम् उपाख्यानं प्रथितं यस्य कर्मणा।

etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. dhaundhumāram upākhyānaṃ prathitaṃ yasya karmaṇā.

इदं तु पुण्यम् आख्यानं विष्णोः समनुकीर्तनम्। शृणुयाद् यः स धर्मात्मा पुत्रवांश् च भवेन् नरः।

idaṃ tu puṇyam ākhyānaṃ viṣṇoḥ samanukīrtanam. śṛṇuyād yaḥ sa dharmātmā putravāṃś ca bhaven naraḥ.

आयुष्मान् धृतिमांश् चैव श्रुत्वा भवति पर्वसु। न च व्याधिभयं किं चित् प्राप्नोति विगतज्वरः।

āyuṣmān dhṛtimāṃś caiva śrutvā bhavati parvasu. na ca vyādhibhayaṃ kiṃ cit prāpnoti vigatajvaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...