महाभारत 3.192 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 192→

[mh-3-192] • 29 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। श्रुत्वा स राजा राजर्षेर् इन्द्रद्युम्नस्य तत् तदा। मार्कण्डेयान् महाभागात् स्वर्गस्य प्रतिपादनम्। युधिष्ठिरो धर्मराजः पप्रच्छ भरतर्षभ। मार्कण्डेयं तपोवृद्धं दीर्घायुषम् अकल्मषम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. śrutvā sa rājā rājarṣer indradyumnasya tat tadā. mārkaṇḍeyān mahābhāgāt svargasya pratipādanam. yudhiṣṭhiro dharmarājaḥ papraccha bharatarṣabha. mārkaṇḍeyaṃ tapovṛddhaṃ dīrghāyuṣam akalmaṣam.

विदितास् तव धर्मज्ञ देवदानवराक्षसाः। राजवंशाश् च विविधा ऋषिवंशाश् च शाश्वताः। न ते ऽस्त्य् अविदितं किं चिद् अस्मिंल् लोके द्विजोत्तम।

viditās tava dharmajña devadānavarākṣasāḥ. rājavaṃśāś ca vividhā ṛṣivaṃśāś ca śāśvatāḥ. na te 'sty aviditaṃ kiṃ cid asmiṃl loke dvijottama.

कथां वेत्सि मुने दिव्यां मनुष्योरगरक्षसाम्। देवगन्धर्वयक्षाणां किंनराप्सरसां तथा। एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं तत्त्वेन कथितं द्विज।

kathāṃ vetsi mune divyāṃ manuṣyoragarakṣasām. devagandharvayakṣāṇāṃ kiṃnarāpsarasāṃ tathā. etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ tattvena kathitaṃ dvija.

कुवलाश्व इति ख्यात इक्ष्वाकुर् अपराजितः। कथं नाम विपर्यासाद् धुन्धुमारत्वम् आगतः।

kuvalāśva iti khyāta ikṣvākur aparājitaḥ. kathaṃ nāma viparyāsād dhundhumāratvam āgataḥ.

वैशंपायन उवाच। युधिष्ठिरेणैवम् उक्तो मार्कण्डेयो महामुनिः। धौन्धुमारम् उपाख्यानं कथयाम् आस भारत। एतद् इच्छामि तत्त्वेन ज्ञातुं भार्गवसत्तम। विपर्यस्तं यथा नाम कुवलाश्वस्य धीमतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. yudhiṣṭhireṇaivam ukto mārkaṇḍeyo mahāmuniḥ. dhaundhumāram upākhyānaṃ kathayām āsa bhārata. etad icchāmi tattvena jñātuṃ bhārgavasattama. viparyastaṃ yathā nāma kuvalāśvasya dhīmataḥ.

मार्कण्डेय उवाच। हन्त ते कथयिष्यामि शृणु राजन् युधिष्ठिर। धर्मिष्ठम् इदम् आख्यानं धुन्धुमारस्य तच् छृणु।

mārkaṇḍeya uvāca. hanta te kathayiṣyāmi śṛṇu rājan yudhiṣṭhira. dharmiṣṭham idam ākhyānaṃ dhundhumārasya tac chṛṇu.

यथा स राजा इक्ष्वाकुः कुवलाश्वो महीपतिः। धुन्धुमारत्वम् अगमत् तच् छृणुष्व महीपते।

yathā sa rājā ikṣvākuḥ kuvalāśvo mahīpatiḥ. dhundhumāratvam agamat tac chṛṇuṣva mahīpate.

महर्षिर् विश्रुतस् तात उत्तङ्क इति भारत। मरुधन्वसु रम्येषु आश्रमस् तस्य कौरव।

maharṣir viśrutas tāta uttaṅka iti bhārata. marudhanvasu ramyeṣu āśramas tasya kaurava.

उत्तङ्कस् तु महाराज तपो ऽतप्यत् सुदुश्चरम्। आरिराधयिषुर् विष्णुं बहून् वर्षगणान् विभो।

uttaṅkas tu mahārāja tapo 'tapyat suduścaram. ārirādhayiṣur viṣṇuṃ bahūn varṣagaṇān vibho.

तस्य प्रीतः स भगवान् साक्षाद् दर्शनम् एयिवान्। दृष्ट्वैव चर्षिः प्रह्वस् तं तुष्टाव विविधैः स्तवैः।

tasya prītaḥ sa bhagavān sākṣād darśanam eyivān. dṛṣṭvaiva carṣiḥ prahvas taṃ tuṣṭāva vividhaiḥ stavaiḥ.

त्वया देव प्रजाः सर्वाः सदेवासुरमानवाः। स्थावराणि च भूतानि जङ्गमानि तथैव च। ब्रह्म वेदाश् च वेद्यं च त्वया सृष्टं महाद्युते।

tvayā deva prajāḥ sarvāḥ sadevāsuramānavāḥ. sthāvarāṇi ca bhūtāni jaṅgamāni tathaiva ca. brahma vedāś ca vedyaṃ ca tvayā sṛṣṭaṃ mahādyute.

शिरस् ते गगनं देव नेत्रे शशिदिवाकरौ। निःश्वासः पवनश् चापि तेजो ऽग्निश् च तवाच्युत। बाहवस् ते दिशः सर्वाः कुक्षिश् चापि महार्णवः।

śiras te gaganaṃ deva netre śaśidivākarau. niḥśvāsaḥ pavanaś cāpi tejo 'gniś ca tavācyuta. bāhavas te diśaḥ sarvāḥ kukṣiś cāpi mahārṇavaḥ.

ऊरू ते पर्वता देव खं नाभिर् मधुसूदन। पादौ ते पृथिवी देवी रोमाण्य् ओषधयस् तथा।

ūrū te parvatā deva khaṃ nābhir madhusūdana. pādau te pṛthivī devī romāṇy oṣadhayas tathā.

इन्द्रसोमाग्निवरुणा देवासुरमहोरगाः। प्रह्वास् त्वाम् उपतिष्ठन्ति स्तुवन्तो विविधैः स्तवैः।

indrasomāgnivaruṇā devāsuramahoragāḥ. prahvās tvām upatiṣṭhanti stuvanto vividhaiḥ stavaiḥ.

त्वया व्याप्तानि सर्वाणि भूतानि भुवनेश्वर। योगिनः सुमहावीर्याः स्तुवन्ति त्वां महर्षयः।

tvayā vyāptāni sarvāṇi bhūtāni bhuvaneśvara. yoginaḥ sumahāvīryāḥ stuvanti tvāṃ maharṣayaḥ.

त्वयि तुष्टे जगत् स्वस्थं त्वयि क्रुद्धे महद् भयम्। भयानाम् अपनेतासि त्वम् एकः पुरुषोत्तम।

tvayi tuṣṭe jagat svasthaṃ tvayi kruddhe mahad bhayam. bhayānām apanetāsi tvam ekaḥ puruṣottama.

देवानां मानुषाणां च सर्वभूतसुखावहः। त्रिभिर् विक्रमणैर् देव त्रयो लोकास् त्वयाहृताः। असुराणां समृद्धानां विनाशश् च त्वया कृतः।

devānāṃ mānuṣāṇāṃ ca sarvabhūtasukhāvahaḥ. tribhir vikramaṇair deva trayo lokās tvayāhṛtāḥ. asurāṇāṃ samṛddhānāṃ vināśaś ca tvayā kṛtaḥ.

तव विक्रमणैर् देवा निर्वाणम् अगमन् परम्। पराभवं च दैत्येन्द्रास् त्वयि क्रुद्धे महाद्युते।

tava vikramaṇair devā nirvāṇam agaman param. parābhavaṃ ca daityendrās tvayi kruddhe mahādyute.

त्वं हि कर्ता विकर्ता च भूतानाम् इह सर्वशः। आराधयित्वा त्वां देवाः सुखम् एधन्ति सर्वशः।

tvaṃ hi kartā vikartā ca bhūtānām iha sarvaśaḥ. ārādhayitvā tvāṃ devāḥ sukham edhanti sarvaśaḥ.

एवं स्तुतो हृषीकेश उत्तङ्केन महात्मना। उत्तङ्कम् अब्रवीद् विष्णुः प्रीतस् ते ऽहं वरं वृणु।

evaṃ stuto hṛṣīkeśa uttaṅkena mahātmanā. uttaṅkam abravīd viṣṇuḥ prītas te 'haṃ varaṃ vṛṇu.

उत्तङ्क उवाच। पर्याप्तो मे वरो ह्य् एष यद् अहं दृष्टवान् हरिम्। पुरुषं शाश्वतं दिव्यं स्रष्टारं जगतः प्रभुम्।

uttaṅka uvāca. paryāpto me varo hy eṣa yad ahaṃ dṛṣṭavān harim. puruṣaṃ śāśvataṃ divyaṃ sraṣṭāraṃ jagataḥ prabhum.

विष्णुर् उवाच। प्रीतस् ते ऽहम् अलौल्येन भक्त्या च द्विजसत्तम। अवश्यं हि त्वया ब्रह्मन् मत्तो ग्राह्यो वरो द्विज।

viṣṇur uvāca. prītas te 'ham alaulyena bhaktyā ca dvijasattama. avaśyaṃ hi tvayā brahman matto grāhyo varo dvija.

एवं संछन्द्यमानस् तु वरेण हरिणा तदा। उत्तङ्कः प्राञ्जलिर् वव्रे वरं भरतसत्तम।

evaṃ saṃchandyamānas tu vareṇa hariṇā tadā. uttaṅkaḥ prāñjalir vavre varaṃ bharatasattama.

यदि मे भगवान् प्रीतः पुण्डरीकनिभेक्षणः। धर्मे सत्ये दमे चैव बुद्धिर् भवतु मे सदा। अभ्यासश् च भवेद् भक्त्या त्वयि नित्यं महेश्वर।

yadi me bhagavān prītaḥ puṇḍarīkanibhekṣaṇaḥ. dharme satye dame caiva buddhir bhavatu me sadā. abhyāsaś ca bhaved bhaktyā tvayi nityaṃ maheśvara.

विष्णुर् उवाच। सर्वम् एतद् धि भविता मत्प्रसादात् तव द्विज। प्रतिभास्यति योगश् च येन युक्तो दिवौकसाम्। त्रयाणाम् अपि लोकानां महत् कार्यं करिष्यसि।

viṣṇur uvāca. sarvam etad dhi bhavitā matprasādāt tava dvija. pratibhāsyati yogaś ca yena yukto divaukasām. trayāṇām api lokānāṃ mahat kāryaṃ kariṣyasi.

उत्सादनार्थं लोकानां धुन्धुर् नाम महासुरः। तपस्यति तपो घोरं शृणु यस् तं हनिष्यति। राजा हि वीर्यवांस् तात इक्ष्वाकुर् अपराजितः।

utsādanārthaṃ lokānāṃ dhundhur nāma mahāsuraḥ. tapasyati tapo ghoraṃ śṛṇu yas taṃ haniṣyati. rājā hi vīryavāṃs tāta ikṣvākur aparājitaḥ.

बृहदश्व इति ख्यातो भविष्यति महीपतिः। तस्य पुत्रः शुचिर् दान्तः कुवलाश्व इति श्रुतः।

bṛhadaśva iti khyāto bhaviṣyati mahīpatiḥ. tasya putraḥ śucir dāntaḥ kuvalāśva iti śrutaḥ.

स योगबलम् आस्थाय मामकं पार्थिवोत्तमः। शासनात् तव विप्रर्षे धुन्धुमारो भविष्यति।

sa yogabalam āsthāya māmakaṃ pārthivottamaḥ. śāsanāt tava viprarṣe dhundhumāro bhaviṣyati.

मार्कण्डेय उवाच। उत्तङ्कम् एवम् उक्त्वा तु विष्णुर् अन्तरधीयत।

mārkaṇḍeya uvāca. uttaṅkam evam uktvā tu viṣṇur antaradhīyata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents