महाभारत 3.191 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 191→

[mh-3-191] • 28 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। मार्कण्डेयम् ऋषयः पाण्डवाश् च पर्यपृच्छन्। अस्ति कश् चिद् भवतश् चिरजाततर इति।

vaiśaṃpāyana uvāca. mārkaṇḍeyam ṛṣayaḥ pāṇḍavāś ca paryapṛcchan. asti kaś cid bhavataś cirajātatara iti.

स तान् उवाच। अस्ति खलु राजर्षिर् इन्द्रद्युम्नो नाम क्षीणपुण्यस् त्रिदिवात् प्रच्युतः। कीर्तिस् ते व्युच्छिन्नेति। स माम् उपातिष्ठत्। अथ प्रत्यभिजानाति मां भवान् इति।

sa tān uvāca. asti khalu rājarṣir indradyumno nāma kṣīṇapuṇyas tridivāt pracyutaḥ. kīrtis te vyucchinneti. sa mām upātiṣṭhat. atha pratyabhijānāti māṃ bhavān iti.

तम् अहम् अब्रुवम्। न वयं रासायनिकाः शरीरोपतापेनात्मनः समारभामहे ऽर्थानाम् अनुष्ठानम्। एवम् उक्तः स राजर्षिर् इन्द्रद्युम्नः पुनर् माम् अब्रवीत् । अथास्ति। कश् चित् त्वत्तश् चिरजाततर इति । तं पुनः प्रत्यब्रुवम् ।। तम् अहम् अब्रुवम् । आकुलत्वात् कार्यचेष्टानां न प्रत्यभिजाने। ऽहम् । स माम् उवाच । अस्त्य् अन्यश् चिरजाततर इति । तम् अब्रुवम् ।।

अस्ति खलु हिमवति प्राकारकर्णो नामोलूकः। स भवन्तं यदि जानीयात्। प्रकृष्टे चाध्वनि हिमवान्। तत्रासौ प्रतिवसतीति।

asti khalu himavati prākārakarṇo nāmolūkaḥ. sa bhavantaṃ yadi jānīyāt. prakṛṣṭe cādhvani himavān. tatrāsau prativasatīti.

स माम् अश्वो भूत्वा तत्रावहद् यत्र बभूवोलूकः।

sa mām aśvo bhūtvā tatrāvahad yatra babhūvolūkaḥ.

अथैनं स राजर्षिः पर्यपृच्छत्। प्रत्यभिजानाति मां भवान् इति।

athainaṃ sa rājarṣiḥ paryapṛcchat. pratyabhijānāti māṃ bhavān iti.

स मुहूर्तं ध्यात्वाब्रवीद् एनम्। नाभिजाने भवन्तम् इति।

sa muhūrtaṃ dhyātvābravīd enam. nābhijāne bhavantam iti.

स एवम् उक्तो राजर्षिर् इन्द्रद्युम्नः पुनस् तम् उलूकम् अब्रवीत्। अस्ति कश् चिद् भवतश् चिरजाततर इति।

sa evam ukto rājarṣir indradyumnaḥ punas tam ulūkam abravīt. asti kaś cid bhavataś cirajātatara iti.

स एवम् उक्तो ऽब्रवीद् एनम्। अस्ति खल्व् इन्द्रद्युम्नसरो नाम। तस्मिन् नाडीजङ्घो नाम बकः प्रतिवसति। सो ऽस्मत्तश् चिरजाततरः। तं पृच्छेति।

sa evam ukto 'bravīd enam. asti khalv indradyumnasaro nāma. tasmin nāḍījaṅgho nāma bakaḥ prativasati. so 'smattaś cirajātataraḥ. taṃ pṛccheti.

तत इन्द्रद्युम्नो मां चोलूकं चादाय तत् सरो ऽगच्छद् यत्रासौ नाडीजङ्घो नाम बको बभूव।

tata indradyumno māṃ colūkaṃ cādāya tat saro 'gacchad yatrāsau nāḍījaṅgho nāma bako babhūva.

सो ऽस्माभिः पृष्टः। भवान् इन्द्रद्युम्नं राजानं प्रत्यभिजानातीति।

so 'smābhiḥ pṛṣṭaḥ. bhavān indradyumnaṃ rājānaṃ pratyabhijānātīti.

स एवम् उक्तो ऽब्रवीन् मुहूर्तं ध्यात्वा। नाभिजानाम्य् अहम् इन्द्रद्युम्नं राजानम् इति।

sa evam ukto 'bravīn muhūrtaṃ dhyātvā. nābhijānāmy aham indradyumnaṃ rājānam iti.

ततः सो ऽस्माभिः पृष्टः। अस्ति कश् चिद् अन्यो भवतश् चिरजाततर इति।

tataḥ so 'smābhiḥ pṛṣṭaḥ. asti kaś cid anyo bhavataś cirajātatara iti.

स नो ऽब्रवीद् अस्ति खल्व् इहैव सरस्य् अकूपारो नाम कच्छपः प्रतिवसति। स मत्तश् चिरजाततर इति। स यदि कथं चिद् अभिजानीयाद् इमं राजानं तम् अकूपारं पृच्छाम इति।

sa no 'bravīd asti khalv ihaiva sarasy akūpāro nāma kacchapaḥ prativasati. sa mattaś cirajātatara iti. sa yadi kathaṃ cid abhijānīyād imaṃ rājānaṃ tam akūpāraṃ pṛcchāma iti.

ततः स बकस् तम् अकूपारं कच्छपं विज्ञापयाम् आस। अस्त्य् अस्माकम् अभिप्रेतं भवन्तं कं चिद् अर्थम् अभिप्रष्टुम्। साध्व् आगम्यतां तावद् इति।

tataḥ sa bakas tam akūpāraṃ kacchapaṃ vijñāpayām āsa. asty asmākam abhipretaṃ bhavantaṃ kaṃ cid artham abhipraṣṭum. sādhv āgamyatāṃ tāvad iti.

एतच् छ्रुत्वा स कच्छपस् तस्मात् सरस उत्थायाभ्यगच्छद् यत्र तिष्ठामो वयं तस्य सरसस् तीरे।

etac chrutvā sa kacchapas tasmāt sarasa utthāyābhyagacchad yatra tiṣṭhāmo vayaṃ tasya sarasas tīre.

आगतं चैनं वयम् अपृच्छाम। भवान् इन्द्रद्युम्नं राजानम् अभिजानातीति।

āgataṃ cainaṃ vayam apṛcchāma. bhavān indradyumnaṃ rājānam abhijānātīti.

स मुहूर्तं ध्यात्वा बाष्पपूर्णनयन उद्विग्नहृदयो वेपमानो विसंज्ञकल्पः प्राञ्जलिर् अब्रवीत्। किम् अहम् एनं न प्रत्यभिजानामि। अहं ह्य् अनेन सहस्रकृत्वः पूर्वम् अग्निचितिषूपहितपूर्वः। सरश् चेदम् अस्य दक्षिणादत्ताभिर् गोभिर् अतिक्रममाणाभिः कृतम्। अत्र चाहं प्रतिवसामीति।

sa muhūrtaṃ dhyātvā bāṣpapūrṇanayana udvignahṛdayo vepamāno visaṃjñakalpaḥ prāñjalir abravīt. kim aham enaṃ na pratyabhijānāmi. ahaṃ hy anena sahasrakṛtvaḥ pūrvam agnicitiṣūpahitapūrvaḥ. saraś cedam asya dakṣiṇādattābhir gobhir atikramamāṇābhiḥ kṛtam. atra cāhaṃ prativasāmīti.

अथैतत् कच्छपेनोदाहृतं श्रुत्वा समनन्तरं देवलोकाद् देवरथः प्रादुरासीत्।

athaitat kacchapenodāhṛtaṃ śrutvā samanantaraṃ devalokād devarathaḥ prādurāsīt.

वाचश् चाश्रूयन्तेन्द्रद्युम्नं प्रति। प्रस्तुतस् ते स्वर्गः। यथोचितं स्थानम् अभिपद्यस्व। कीर्तिमान् असि। अव्यग्रो याहीति।

vācaś cāśrūyantendradyumnaṃ prati. prastutas te svargaḥ. yathocitaṃ sthānam abhipadyasva. kīrtimān asi. avyagro yāhīti.

दिवं स्पृशति भूमिं च शब्दः पुण्यस्य कर्मणः। यावत् स शब्दो भवति तावत् पुरुष उच्यते।

divaṃ spṛśati bhūmiṃ ca śabdaḥ puṇyasya karmaṇaḥ. yāvat sa śabdo bhavati tāvat puruṣa ucyate.

अकीर्तिः कीर्त्यते यस्य लोके भूतस्य कस्य चित्। पतत्य् एवाधमांल् लोकान् यावच् छब्दः स कीर्त्यते।

akīrtiḥ kīrtyate yasya loke bhūtasya kasya cit. pataty evādhamāṃl lokān yāvac chabdaḥ sa kīrtyate.

तस्मात् कल्याणवृत्तः स्याद् अत्यन्ताय नरो भुवि। विहाय वृत्तं पापिष्ठं धर्मम् एवाभिसंश्रयेत्।

tasmāt kalyāṇavṛttaḥ syād atyantāya naro bhuvi. vihāya vṛttaṃ pāpiṣṭhaṃ dharmam evābhisaṃśrayet.

इत्य् एतच् छ्रुत्वा स राजाब्रवीत्। तिष्ठ तावद् यावद् इदानीम् इमौ वृद्धौ यथास्थानं प्रतिपादयामीति।

ity etac chrutvā sa rājābravīt. tiṣṭha tāvad yāvad idānīm imau vṛddhau yathāsthānaṃ pratipādayāmīti.

स मां प्राकारकर्णं चोलूकं यथोचिते स्थाने प्रतिपाद्य तेनैव यानेन संसिद्धो यथोचितं स्थानं प्रतिपन्नः।

sa māṃ prākārakarṇaṃ colūkaṃ yathocite sthāne pratipādya tenaiva yānena saṃsiddho yathocitaṃ sthānaṃ pratipannaḥ.

एतन् मयानुभूतं चिरजीविना दृष्टम् इति पाण्डवान् उवाच मार्कण्डेयः।

etan mayānubhūtaṃ cirajīvinā dṛṣṭam iti pāṇḍavān uvāca mārkaṇḍeyaḥ.

पाण्डवाश् चोचुः प्रीताः। साधु। शोभनं कृतं भवता राजानम् इन्द्रद्युम्नं स्वर्गलोकाच् च्युतं स्वे स्थाने स्वर्गे पुनः प्रतिपादयतेति।

pāṇḍavāś cocuḥ prītāḥ. sādhu. śobhanaṃ kṛtaṃ bhavatā rājānam indradyumnaṃ svargalokāc cyutaṃ sve sthāne svarge punaḥ pratipādayateti.

अथैनान् अब्रवीद् असौ। ननु देवकीपुत्रेणापि कृष्णेन नरके मज्जमानो राजर्षिर् नृगस् तस्मात् कृच्छ्रात् समुद्धृत्य पुनः स्वर्गं प्रतिपादित इति।

athainān abravīd asau. nanu devakīputreṇāpi kṛṣṇena narake majjamāno rājarṣir nṛgas tasmāt kṛcchrāt samuddhṛtya punaḥ svargaṃ pratipādita iti.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents