महाभारत 3.184 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 184→

[mh-3-184] • 25 श्लोकाः

मार्कण्डेय उवाच। अत्रैव च सरस्वत्या गीतं परपुरंजय। पृष्टया मुनिना वीर शृणु तार्क्ष्येण धीमता।

mārkaṇḍeya uvāca. atraiva ca sarasvatyā gītaṃ parapuraṃjaya. pṛṣṭayā muninā vīra śṛṇu tārkṣyeṇa dhīmatā.

तार्क्ष्य उवाच। किं नु श्रेयः पुरुषस्येह भद्रे; कथं कुर्वन् न च्यवते स्वधर्मात्। आचक्ष्व मे चारुसर्वाङ्गि सर्वं; त्वयानुशिष्टो न च्यवेयं स्वधर्मात्।

tārkṣya uvāca. kiṃ nu śreyaḥ puruṣasyeha bhadre; kathaṃ kurvan na cyavate svadharmāt. ācakṣva me cārusarvāṅgi sarvaṃ; tvayānuśiṣṭo na cyaveyaṃ svadharmāt.

कथं चाग्निं जुहुयां पूजये वा; कस्मिन् काले केन धर्मो न नश्येत्। एतत् सर्वं सुभगे प्रब्रवीहि; यथा लोकान् विरजाः संचरेयम्।

kathaṃ cāgniṃ juhuyāṃ pūjaye vā; kasmin kāle kena dharmo na naśyet. etat sarvaṃ subhage prabravīhi; yathā lokān virajāḥ saṃcareyam.

मार्कण्डेय उवाच। एवं पृष्टा प्रीतियुक्तेन तेन; शुश्रूषुम् ईक्ष्योत्तमबुद्धियुक्तम्। तार्क्ष्यं विप्रं धर्मयुक्तं हितं च; सरस्वती वाक्यम् इदं बभाषे।

mārkaṇḍeya uvāca. evaṃ pṛṣṭā prītiyuktena tena; śuśrūṣum īkṣyottamabuddhiyuktam. tārkṣyaṃ vipraṃ dharmayuktaṃ hitaṃ ca; sarasvatī vākyam idaṃ babhāṣe.

सरस्वत्य् उवाच। यो ब्रह्म जानाति यथाप्रदेशं; स्वाध्यायनित्यः शुचिर् अप्रमत्तः। स वै पुरो देवपुरस्य गन्ता; सहामरैः प्राप्नुयात् प्रीतियोगम्।

sarasvaty uvāca. yo brahma jānāti yathāpradeśaṃ; svādhyāyanityaḥ śucir apramattaḥ. sa vai puro devapurasya gantā; sahāmaraiḥ prāpnuyāt prītiyogam.

तत्र स्म रम्या विपुला विशोकाः; सुपुष्पिताः पुष्करिण्यः सुपुण्याः। अकर्दमा मीनवत्यः सुतीर्था; हिरण्मयैर् आवृताः पुण्डरीकैः।

tatra sma ramyā vipulā viśokāḥ; supuṣpitāḥ puṣkariṇyaḥ supuṇyāḥ. akardamā mīnavatyaḥ sutīrthā; hiraṇmayair āvṛtāḥ puṇḍarīkaiḥ.

तासां तीरेष्व् आसते पुण्यकर्मा; महीयमानः पृथग् अप्सरोभिः। सुपुण्यगन्धाभिर् अलंकृताभिर्; हिरण्यवर्णाभिर् अतीव हृष्टः।

tāsāṃ tīreṣv āsate puṇyakarmā; mahīyamānaḥ pṛthag apsarobhiḥ. supuṇyagandhābhir alaṃkṛtābhir; hiraṇyavarṇābhir atīva hṛṣṭaḥ.

परं लोकं गोप्रदास् त्व् आप्नुवन्ति; दत्त्वानड्वाहं सूर्यलोकं व्रजन्ति। वासो दत्त्वा चन्द्रमसः स लोकं; दत्त्वा हिरण्यम् अमृतत्वम् एति।

paraṃ lokaṃ gopradās tv āpnuvanti; dattvānaḍvāhaṃ sūryalokaṃ vrajanti. vāso dattvā candramasaḥ sa lokaṃ; dattvā hiraṇyam amṛtatvam eti.

धेनुं दत्त्वा सुव्रतां साधुदोहां; कल्याणवत् सामपलायिनीं च। यावन्ति रोमाणि भवन्ति तस्यास्; तावद् वर्षाण्य् अश्नुते स्वर्गलोकम्।

dhenuṃ dattvā suvratāṃ sādhudohāṃ; kalyāṇavat sāmapalāyinīṃ ca. yāvanti romāṇi bhavanti tasyās; tāvad varṣāṇy aśnute svargalokam.

अनड्वाहं सुव्रतं यो ददाति; हलस्य वोढारम् अनन्तवीर्यम्। धुरंधरं बलवन्तं युवानं; प्राप्नोति लोकान् दश धेनुदस्य। ददाति यो वै कपिलां सचैलां। कांस्योपदोहां द्रविणोत्तरीयाम्। तैस् तैर् गुणैः कामदुहाथ भूत्वा। नरं प्रदातारम् उपैति सा गौः। यावन्ति रोमाणि भवन्ति धेन्वास्। तावत् फलं लभते गोप्रदाने। पुत्रांश् च पौत्रांश् च कुलं च सर्वम्। आसप्तमं तारयते परत्र। सदक्षिणां काञ्चनचारुशृङ्गीं। कांस्योपदोहां द्रविणोत्तरीयाम्। धेनुं तिलानां ददतो द्विजाय। लोका वसूनां सुलभा भवन्ति। स्वकर्मभिर् दानवसंनिरुद्धे। तीव्रान्धकारे नरके पतन्तम्। महार्णवे नौर् इव वातयुक्ता। दानं गवां तारयते परत्र। यो ब्रह्मदेयां तु ददाति कन्यां। भूमिप्रदानं च करोति विप्रे। ददाति दानं विधिना च यश् च। स लोकम् आप्नोति पुरंदरस्य।

anaḍvāhaṃ suvrataṃ yo dadāti; halasya voḍhāram anantavīryam. dhuraṃdharaṃ balavantaṃ yuvānaṃ; prāpnoti lokān daśa dhenudasya. dadāti yo vai kapilāṃ sacailāṃ. kāṃsyopadohāṃ draviṇottarīyām. tais tair guṇaiḥ kāmaduhātha bhūtvā. naraṃ pradātāram upaiti sā gauḥ. yāvanti romāṇi bhavanti dhenvās. tāvat phalaṃ labhate gopradāne. putrāṃś ca pautrāṃś ca kulaṃ ca sarvam. āsaptamaṃ tārayate paratra. sadakṣiṇāṃ kāñcanacāruśṛṅgīṃ. kāṃsyopadohāṃ draviṇottarīyām. dhenuṃ tilānāṃ dadato dvijāya. lokā vasūnāṃ sulabhā bhavanti. svakarmabhir dānavasaṃniruddhe. tīvrāndhakāre narake patantam. mahārṇave naur iva vātayuktā. dānaṃ gavāṃ tārayate paratra. yo brahmadeyāṃ tu dadāti kanyāṃ. bhūmipradānaṃ ca karoti vipre. dadāti dānaṃ vidhinā ca yaś ca. sa lokam āpnoti puraṃdarasya.

यः सप्त वर्षाणि जुहोति तार्क्ष्य; हव्यं त्व् अग्नौ सुव्रतः साधुशीलः। सप्तावरान् सप्त पूर्वान् पुनाति; पितामहान् आत्मनः कर्मभिः स्वैः।

yaḥ sapta varṣāṇi juhoti tārkṣya; havyaṃ tv agnau suvrataḥ sādhuśīlaḥ. saptāvarān sapta pūrvān punāti; pitāmahān ātmanaḥ karmabhiḥ svaiḥ.

तार्क्ष्य उवाच। किम् अग्निहोत्रस्य व्रतं पुराणम्; आचक्ष्व मे पृच्छतश् चारुरूपे। त्वयानुशिष्टो ऽहम् इहाद्य विद्यां; यद् अग्निहोत्रस्य व्रतं पुराणम्।

tārkṣya uvāca. kim agnihotrasya vrataṃ purāṇam; ācakṣva me pṛcchataś cārurūpe. tvayānuśiṣṭo 'ham ihādya vidyāṃ; yad agnihotrasya vrataṃ purāṇam.

सरस्वत्य् उवाच। न चाशुचिर् नाप्य् अनिर्णिक्तपाणिर्; नाब्रह्मविज् जुहुयान् नाविपश्चित्। बुभुक्षवः शुचिकामा हि देवा; नाश्रद्दधानाद् धि हविर् जुषन्ति।

sarasvaty uvāca. na cāśucir nāpy anirṇiktapāṇir; nābrahmavij juhuyān nāvipaścit. bubhukṣavaḥ śucikāmā hi devā; nāśraddadhānād dhi havir juṣanti.

नाश्रोत्रियं देवहव्ये नियुञ्ज्यान्; मोघं परा सिञ्चति तादृशो हि। अपूर्णम् अश्रोत्रियम् आह तार्क्ष्य; न वै तादृग् जुहुयाद् अग्निहोत्रम्।

nāśrotriyaṃ devahavye niyuñjyān; moghaṃ parā siñcati tādṛśo hi. apūrṇam aśrotriyam āha tārkṣya; na vai tādṛg juhuyād agnihotram.

कृशानुं ये जुह्वति श्रद्दधानाः; सत्यव्रता हुतशिष्टाशिनश् च। गवां लोकं प्राप्य ते पुण्यगन्धं; पश्यन्ति देवं परमं चापि सत्यम्।

kṛśānuṃ ye juhvati śraddadhānāḥ; satyavratā hutaśiṣṭāśinaś ca. gavāṃ lokaṃ prāpya te puṇyagandhaṃ; paśyanti devaṃ paramaṃ cāpi satyam.

तार्क्ष्य उवाच। क्षेत्रज्ञभूतां परलोकभावे; कर्मोदये बुद्धिम् अतिप्रविष्टाम्। प्रज्ञां च देवीं सुभगे विमृश्य; पृच्छामि त्वां का ह्य् असि चारुरूपे।

tārkṣya uvāca. kṣetrajñabhūtāṃ paralokabhāve; karmodaye buddhim atipraviṣṭām. prajñāṃ ca devīṃ subhage vimṛśya; pṛcchāmi tvāṃ kā hy asi cārurūpe.

सरस्वत्य् उवाच। अग्निहोत्राद् अहम् अभ्यागतास्मि; विप्रर्षभाणां संशयच्छेदनाय। त्वत्संयोगाद् अहम् एतद् अब्रुवं; भावे स्थिता तथ्यम् अर्थं यथावत्।

sarasvaty uvāca. agnihotrād aham abhyāgatāsmi; viprarṣabhāṇāṃ saṃśayacchedanāya. tvatsaṃyogād aham etad abruvaṃ; bhāve sthitā tathyam arthaṃ yathāvat.

तार्क्ष्य उवाच। न हि त्वया सदृशी का चिद् अस्ति; विभ्राजसे ह्य् अतिमात्रं यथा श्रीः। रूपं च ते दिव्यम् अत्यन्तकान्तं; प्रज्ञां च देवीं सुभगे बिभर्षि।

tārkṣya uvāca. na hi tvayā sadṛśī kā cid asti; vibhrājase hy atimātraṃ yathā śrīḥ. rūpaṃ ca te divyam atyantakāntaṃ; prajñāṃ ca devīṃ subhage bibharṣi.

सरस्वत्य् उवाच। श्रेष्ठानि यानि द्विपदां वरिष्ठ; यज्ञेषु विद्वन्न् उपपादयन्ति। तैर् एवाहं संप्रवृद्धा भवामि; आप्यायिता रूपवती च विप्र।

sarasvaty uvāca. śreṣṭhāni yāni dvipadāṃ variṣṭha; yajñeṣu vidvann upapādayanti. tair evāhaṃ saṃpravṛddhā bhavāmi; āpyāyitā rūpavatī ca vipra.

यच् चापि द्रव्यम् उपयुज्यते ह; वानस्पत्यम् आयसं पार्थिवं वा। दिव्येन रूपेण च प्रज्ञया च; तेनैव सिद्धिर् इति विद्धि विद्वन्।

yac cāpi dravyam upayujyate ha; vānaspatyam āyasaṃ pārthivaṃ vā. divyena rūpeṇa ca prajñayā ca; tenaiva siddhir iti viddhi vidvan.

तार्क्ष्य उवाच। इदं श्रेयः परमं मन्यमाना; व्यायच्छन्ते मुनयः संप्रतीताः। आचक्ष्व मे तं परमं विशोकं; मोक्षं परं यं प्रविशन्ति धीराः। सांख्या योगाः परमं यं वदन्ति। परं पुराणं तम् अहं न वेद्मि।

tārkṣya uvāca. idaṃ śreyaḥ paramaṃ manyamānā; vyāyacchante munayaḥ saṃpratītāḥ. ācakṣva me taṃ paramaṃ viśokaṃ; mokṣaṃ paraṃ yaṃ praviśanti dhīrāḥ. sāṃkhyā yogāḥ paramaṃ yaṃ vadanti. paraṃ purāṇaṃ tam ahaṃ na vedmi.

सरस्वत्य् उवाच। तं वै परं वेदविदः प्रपन्नाः; परं परेभ्यः प्रथितं पुराणम्। स्वाध्यायदानव्रतपुण्ययोगैस्; तपोधना वीतशोका विमुक्ताः।

sarasvaty uvāca. taṃ vai paraṃ vedavidaḥ prapannāḥ; paraṃ parebhyaḥ prathitaṃ purāṇam. svādhyāyadānavratapuṇyayogais; tapodhanā vītaśokā vimuktāḥ.

तस्याथ मध्ये वेतसः पुण्यगन्धः; सहस्रशाखो विमलो विभाति। तस्य मूलात् सरितः प्रस्रवन्ति; मधूदकप्रस्रवणा रमण्यः।

tasyātha madhye vetasaḥ puṇyagandhaḥ; sahasraśākho vimalo vibhāti. tasya mūlāt saritaḥ prasravanti; madhūdakaprasravaṇā ramaṇyaḥ.

शाखां शाखां महानद्यः संयान्ति सिकतासमाः। धानापूपा मांसशाकाः सदा पायसकर्दमाः।

śākhāṃ śākhāṃ mahānadyaḥ saṃyānti sikatāsamāḥ. dhānāpūpā māṃsaśākāḥ sadā pāyasakardamāḥ.

यस्मिन्न् अग्निमुखा देवाः सेन्द्राः सह मरुद्गणैः। ईजिरे क्रतुभिः श्रेष्ठैस् तत् पदं परमं मुने।

yasminn agnimukhā devāḥ sendrāḥ saha marudgaṇaiḥ. ījire kratubhiḥ śreṣṭhais tat padaṃ paramaṃ mune.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents