महाभारत 3.182 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 182→

[mh-3-182] • 21 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। मार्कण्डेयं महात्मानम् ऊचुः पाण्डुसुतास् तदा। माहात्म्यं द्विजमुख्यानां श्रोतुम् इच्छाम कथ्यताम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. mārkaṇḍeyaṃ mahātmānam ūcuḥ pāṇḍusutās tadā. māhātmyaṃ dvijamukhyānāṃ śrotum icchāma kathyatām.

एवम् उक्तः स भगवान् मार्कण्डेयो महातपाः। उवाच सुमहातेजाः सर्वशास्त्रविशारदः।

evam uktaḥ sa bhagavān mārkaṇḍeyo mahātapāḥ. uvāca sumahātejāḥ sarvaśāstraviśāradaḥ.

हैहयानां कुलकरो राजा परपुरंजयः। कुमारो रूपसंपन्नो मृगयाम् अचरद् बली।

haihayānāṃ kulakaro rājā parapuraṃjayaḥ. kumāro rūpasaṃpanno mṛgayām acarad balī.

चरमाणस् तु सो ऽरण्ये तृणवीरुत्समावृते। कृष्णाजिनोत्तरासङ्गं ददर्श मुनिम् अन्तिके। स तेन निहतो ऽरण्ये मन्यमानेन वै मृगम्।

caramāṇas tu so 'raṇye tṛṇavīrutsamāvṛte. kṛṣṇājinottarāsaṅgaṃ dadarśa munim antike. sa tena nihato 'raṇye manyamānena vai mṛgam.

व्यथितः कर्म तत् कृत्वा शोकोपहतचेतनः। जगाम हैहयानां वै सकाशं प्रथितात्मनाम्।

vyathitaḥ karma tat kṛtvā śokopahatacetanaḥ. jagāma haihayānāṃ vai sakāśaṃ prathitātmanām.

राज्ञां राजीवनेत्रोसौ कुमारः पृथिवीपते। तेषां च तद् यथावृत्तं कथयाम् आस वै तदा। सुकुमारो महीपालो हेहयानां महीभृताम्।

rājñāṃ rājīvanetrosau kumāraḥ pṛthivīpate. teṣāṃ ca tad yathāvṛttaṃ kathayām āsa vai tadā. sukumāro mahīpālo hehayānāṃ mahībhṛtām.

तं चापि हिंसितं तात मुनिं मूलफलाशिनम्। श्रुत्वा दृष्ट्वा च ते तत्र बभूवुर् दीनमानसाः।

taṃ cāpi hiṃsitaṃ tāta muniṃ mūlaphalāśinam. śrutvā dṛṣṭvā ca te tatra babhūvur dīnamānasāḥ.

कस्यायम् इति ते सर्वे मार्गमाणास् ततस् ततः। जग्मुश् चारिष्टनेमेस् ते तार्क्ष्यस्याश्रमम् अञ्जसा।

kasyāyam iti te sarve mārgamāṇās tatas tataḥ. jagmuś cāriṣṭanemes te tārkṣyasyāśramam añjasā.

ते ऽभिवाद्य महात्मानं तं मुनिं संशितव्रतम्। तस्थुः सर्वे स तु मुनिस् तेषां पूजाम् अथाहरत्।

te 'bhivādya mahātmānaṃ taṃ muniṃ saṃśitavratam. tasthuḥ sarve sa tu munis teṣāṃ pūjām athāharat.

ते तम् ऊचुर् महात्मानं न वयं सत्क्रियां मुने। त्वत्तो ऽर्हाः कर्मदोषेण ब्राह्मणो हिंसितो हि नः।

te tam ūcur mahātmānaṃ na vayaṃ satkriyāṃ mune. tvatto 'rhāḥ karmadoṣeṇa brāhmaṇo hiṃsito hi naḥ.

तान् अब्रवीत् स विप्रर्षिः कथं वो ब्राह्मणो हतः। क्व चासौ ब्रूत सहिताः पश्यध्वं मे तपोबलम्।

tān abravīt sa viprarṣiḥ kathaṃ vo brāhmaṇo hataḥ. kva cāsau brūta sahitāḥ paśyadhvaṃ me tapobalam.

ते तु तत् सर्वम् अखिलम् आख्यायास्मै यथातथम्। नापश्यंस् तम् ऋषिं तत्र गतासुं ते समागताः। अन्वेषमाणाः सव्रीडाः स्वप्नवद् गतमानसाः।

te tu tat sarvam akhilam ākhyāyāsmai yathātatham. nāpaśyaṃs tam ṛṣiṃ tatra gatāsuṃ te samāgatāḥ. anveṣamāṇāḥ savrīḍāḥ svapnavad gatamānasāḥ.

तान् अब्रवीत् तत्र मुनिस् तार्क्ष्यः परपुरंजयः। स्याद् अयं ब्राह्मणः सो ऽथ यो युष्माभिर् विनाशितः। पुत्रो ह्य् अयं मम नृपास् तपोबलसमन्वितः।

tān abravīt tatra munis tārkṣyaḥ parapuraṃjayaḥ. syād ayaṃ brāhmaṇaḥ so 'tha yo yuṣmābhir vināśitaḥ. putro hy ayaṃ mama nṛpās tapobalasamanvitaḥ.

ते तु दृष्ट्वैव तम् ऋषिं विस्मयं परमं गताः। महद् आश्चर्यम् इति वै विब्रुवाणा महीपते।

te tu dṛṣṭvaiva tam ṛṣiṃ vismayaṃ paramaṃ gatāḥ. mahad āścaryam iti vai vibruvāṇā mahīpate.

मृतो ह्य् अयम् अतो दृष्टः कथं जीवितम् आप्तवान्। किम् एतत् तपसो वीर्यं येनायं जीवितः पुनः। श्रोतुम् इच्छाम विप्रर्षे यदि श्रोतव्यम् इत्य् उत।

mṛto hy ayam ato dṛṣṭaḥ kathaṃ jīvitam āptavān. kim etat tapaso vīryaṃ yenāyaṃ jīvitaḥ punaḥ. śrotum icchāma viprarṣe yadi śrotavyam ity uta.

स तान् उवाच नास्माकं मृत्युः प्रभवते नृपाः। कारणं वः प्रवक्ष्यामि हेतुयोगं समासतः। शुद्धाचारा अनलसाः संध्योपासनतत्पराः। सुशुद्धान्नाः शुद्धधना ब्रह्मचर्यव्रतान्विताः। मृत्युः प्रभवते येन नास्माकं नृपसत्तमाः।

sa tān uvāca nāsmākaṃ mṛtyuḥ prabhavate nṛpāḥ. kāraṇaṃ vaḥ pravakṣyāmi hetuyogaṃ samāsataḥ. śuddhācārā analasāḥ saṃdhyopāsanatatparāḥ. suśuddhānnāḥ śuddhadhanā brahmacaryavratānvitāḥ. mṛtyuḥ prabhavate yena nāsmākaṃ nṛpasattamāḥ.

सत्यम् एवाभिजानीमो नानृते कुर्महे मनः। स्वधर्मम् अनुतिष्ठामस् तस्मान् मृत्युभयं न नः।

satyam evābhijānīmo nānṛte kurmahe manaḥ. svadharmam anutiṣṭhāmas tasmān mṛtyubhayaṃ na naḥ.

यद् ब्राह्मणानां कुशलं तद् एषां कथयामहे। नैषां दुश्चरितं ब्रूमस् तस्मान् मृत्युभयं न नः।

yad brāhmaṇānāṃ kuśalaṃ tad eṣāṃ kathayāmahe. naiṣāṃ duścaritaṃ brūmas tasmān mṛtyubhayaṃ na naḥ.

अतिथीन् अन्नपानेन भृत्यान् अत्यशनेन च। संभोज्य शेषम् अश्नीमस् तस्मान् मृत्युभयं न नः। क्षान्ता दान्ताः क्षमाशीलास् तीर्थदानपरायणाः। पुण्यदेशनिवासाच् च तस्मान् मृत्युभयं न नः। तेजस्विदेशवासाच् च तस्मान् मृत्युभयं न नः।

atithīn annapānena bhṛtyān atyaśanena ca. saṃbhojya śeṣam aśnīmas tasmān mṛtyubhayaṃ na naḥ. kṣāntā dāntāḥ kṣamāśīlās tīrthadānaparāyaṇāḥ. puṇyadeśanivāsāc ca tasmān mṛtyubhayaṃ na naḥ. tejasvideśavāsāc ca tasmān mṛtyubhayaṃ na naḥ.

एतद् वै लेशमात्रं वः समाख्यातं विमत्सराः। गच्छध्वं सहिताः सर्वे न पापाद् भयम् अस्ति वः।

etad vai leśamātraṃ vaḥ samākhyātaṃ vimatsarāḥ. gacchadhvaṃ sahitāḥ sarve na pāpād bhayam asti vaḥ.

एवम् अस्त्व् इति ते सर्वे प्रतिपूज्य महामुनिम्। स्वदेशम् अगमन् हृष्टा राजानो भरतर्षभ।

evam astv iti te sarve pratipūjya mahāmunim. svadeśam agaman hṛṣṭā rājāno bharatarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...