महाभारत 3.181 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 181→

[mh-3-181] • 41 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तं विवक्षन्तम् आलक्ष्य कुरुराजो महामुनिम्। कथासंजननार्थाय चोदयाम् आस पाण्डवः।

vaiśaṃpāyana uvāca. taṃ vivakṣantam ālakṣya kururājo mahāmunim. kathāsaṃjananārthāya codayām āsa pāṇḍavaḥ.

भवान् दैवतदैत्यानाम् ऋषीणां च महात्मनाम्। राजर्षीणां च सर्वेषां चरितज्ञः सनातनः।

bhavān daivatadaityānām ṛṣīṇāṃ ca mahātmanām. rājarṣīṇāṃ ca sarveṣāṃ caritajñaḥ sanātanaḥ.

सेव्यश् चोपासितव्यश् च मतो नः काङ्क्षितश् चिरम्। अयं च देवकीपुत्रः प्राप्तो ऽस्मान् अवलोककः।

sevyaś copāsitavyaś ca mato naḥ kāṅkṣitaś ciram. ayaṃ ca devakīputraḥ prāpto 'smān avalokakaḥ.

भवत्य् एव हि मे बुद्धिर् दृष्ट्वात्मानं सुखाच् च्युतम्। धार्तराष्ट्रांश् च दुर्वृत्तान् ऋध्यतः प्रेक्ष्य सर्वशः।

bhavaty eva hi me buddhir dṛṣṭvātmānaṃ sukhāc cyutam. dhārtarāṣṭrāṃś ca durvṛttān ṛdhyataḥ prekṣya sarvaśaḥ.

कर्मणः पुरुषः कर्ता शुभस्याप्य् अशुभस्य च। स्वफलं तद् उपाश्नाति कथं कर्ता स्विद् ईश्वरः।

karmaṇaḥ puruṣaḥ kartā śubhasyāpy aśubhasya ca. svaphalaṃ tad upāśnāti kathaṃ kartā svid īśvaraḥ.

अथ वा सुखदुःखेषु नृणां ब्रह्मविदां वर। इह वा कृतम् अन्वेति परदेहे ऽथ वा पुनः।

atha vā sukhaduḥkheṣu nṛṇāṃ brahmavidāṃ vara. iha vā kṛtam anveti paradehe 'tha vā punaḥ.

देही च देहं संत्यज्य मृग्यमाणः शुभाशुभैः। कथं संयुज्यते प्रेत्य इह वा द्विजसत्तम।

dehī ca dehaṃ saṃtyajya mṛgyamāṇaḥ śubhāśubhaiḥ. kathaṃ saṃyujyate pretya iha vā dvijasattama.

ऐहलौकिकम् एवैतद् उताहो पारलौकिकम्। क्व च कर्माणि तिष्ठन्ति जन्तोः प्रेतस्य भार्गव। एतत् सर्वं यथावृत्तं मुने वक्तुम् इहार्हसि।

aihalaukikam evaitad utāho pāralaukikam. kva ca karmāṇi tiṣṭhanti jantoḥ pretasya bhārgava. etat sarvaṃ yathāvṛttaṃ mune vaktum ihārhasi.

मार्कण्डेय उवाच। त्वद्युक्तो ऽयम् अनुप्रश्नो यथावद् वदतां वर। विदितं वेदितव्यं ते स्थित्यर्थम् अनुपृच्छसि।

mārkaṇḍeya uvāca. tvadyukto 'yam anupraśno yathāvad vadatāṃ vara. viditaṃ veditavyaṃ te sthityartham anupṛcchasi.

अत्र ते वर्तयिष्यामि तद् इहैकमनाः शृणु। यथेहामुत्र च नरः सुखदुःखम् उपाश्नुते।

atra te vartayiṣyāmi tad ihaikamanāḥ śṛṇu. yathehāmutra ca naraḥ sukhaduḥkham upāśnute.

निर्मलानि शरीराणि विशुद्धानि शरीरिणाम्। ससर्ज धर्मतन्त्राणि पूर्वोत्पन्नः प्रजापतिः।

nirmalāni śarīrāṇi viśuddhāni śarīriṇām. sasarja dharmatantrāṇi pūrvotpannaḥ prajāpatiḥ.

अमोघबलसंकल्पाः सुव्रताः सत्यवादिनः। ब्रह्मभूता नराः पुण्याः पुराणाः कुरुनन्दन।

amoghabalasaṃkalpāḥ suvratāḥ satyavādinaḥ. brahmabhūtā narāḥ puṇyāḥ purāṇāḥ kurunandana.

सर्वे देवैः समायान्ति स्वच्छन्देन नभस्तलम्। ततश् च पुनर् आयान्ति सर्वे स्वच्छन्दचारिणः।

sarve devaiḥ samāyānti svacchandena nabhastalam. tataś ca punar āyānti sarve svacchandacāriṇaḥ.

स्वच्छन्दमरणाश् चासन् नराः स्वच्छन्दजीविनः। अल्पबाधा निरातङ्का सिद्धार्था निरुपद्रवाः।

svacchandamaraṇāś cāsan narāḥ svacchandajīvinaḥ. alpabādhā nirātaṅkā siddhārthā nirupadravāḥ.

द्रष्टारो देवसंघानाम् ऋषीणां च महात्मनाम्। प्रत्यक्षाः सर्वधर्माणां दान्ता विगतमत्सराः।

draṣṭāro devasaṃghānām ṛṣīṇāṃ ca mahātmanām. pratyakṣāḥ sarvadharmāṇāṃ dāntā vigatamatsarāḥ.

आसन् वर्षसहस्राणि तथा पुत्रसहस्रिणः। ततः कालान्तरे ऽन्यस्मिन् पृथिवीतलचारिणः।

āsan varṣasahasrāṇi tathā putrasahasriṇaḥ. tataḥ kālāntare 'nyasmin pṛthivītalacāriṇaḥ.

कामक्रोधाभिभूतास् ते मायाव्याजोपजीविनः। लोभमोहाभिभूताश् च त्यक्ता देवैस् ततो नराः।

kāmakrodhābhibhūtās te māyāvyājopajīvinaḥ. lobhamohābhibhūtāś ca tyaktā devais tato narāḥ.

अशुभैः कर्मभिः पापास् तिर्यङ् नरकगामिनः। संसारेषु विचित्रेषु पच्यमानाः पुनः पुनः।

aśubhaiḥ karmabhiḥ pāpās tiryaṅ narakagāminaḥ. saṃsāreṣu vicitreṣu pacyamānāḥ punaḥ punaḥ.

मोघेष्टा मोघसंकल्पा मोघज्ञाना विचेतसः। काङ्क्षिणः सर्वकामानां नास्तिका भिन्नसेतवः। सर्वातिशङ्किनश् चैव संवृत्ताः क्लेशभागिनः। अशुभैः कर्मभिश् चापि प्रायशः परिचिह्निताः।

mogheṣṭā moghasaṃkalpā moghajñānā vicetasaḥ. kāṅkṣiṇaḥ sarvakāmānāṃ nāstikā bhinnasetavaḥ. sarvātiśaṅkinaś caiva saṃvṛttāḥ kleśabhāginaḥ. aśubhaiḥ karmabhiś cāpi prāyaśaḥ paricihnitāḥ.

दौष्कुल्या व्याधिबहुला दुरात्मानो ऽप्रतापिनः। भवन्त्य् अल्पायुषः पापा रौद्रकर्मफलोदयाः। नाथन्तः सर्वकामानां नास्तिका भिन्नसेतवः।

dauṣkulyā vyādhibahulā durātmāno 'pratāpinaḥ. bhavanty alpāyuṣaḥ pāpā raudrakarmaphalodayāḥ. nāthantaḥ sarvakāmānāṃ nāstikā bhinnasetavaḥ.

जन्तोः प्रेतस्य कौन्तेय गतिः स्वैर् इह कर्मभिः। प्राज्ञस्य हीनबुद्धेश् च कर्मकोशः क्व तिष्ठति।

jantoḥ pretasya kaunteya gatiḥ svair iha karmabhiḥ. prājñasya hīnabuddheś ca karmakośaḥ kva tiṣṭhati.

क्वस्थस् तत् समुपाश्नाति सुकृतं यदि वेतरत्। मार्कण्डेय उवाच। त्वद् युक्तो ऽयम् अनुप्रश्नः शृणु भारत तत्त्वतः। इति ते दर्शनं यच् च तत्राप्य् अनुनयं शृणु।

kvasthas tat samupāśnāti sukṛtaṃ yadi vetarat. mārkaṇḍeya uvāca. tvad yukto 'yam anupraśnaḥ śṛṇu bhārata tattvataḥ. iti te darśanaṃ yac ca tatrāpy anunayaṃ śṛṇu.

अयम् आदिशरीरेण देवसृष्टेन मानवः। शुभानाम् अशुभानां च कुरुते संचयं महत्।

ayam ādiśarīreṇa devasṛṣṭena mānavaḥ. śubhānām aśubhānāṃ ca kurute saṃcayaṃ mahat.

आयुषो ऽन्ते प्रहायेदं क्षीणप्रायं कलेवरम्। संभवत्य् एव युगपद् योनौ नास्त्य् अन्तराभवः।

āyuṣo 'nte prahāyedaṃ kṣīṇaprāyaṃ kalevaram. saṃbhavaty eva yugapad yonau nāsty antarābhavaḥ.

तत्रास्य स्वकृतं कर्म छायेवानुगतं सदा। अनुशेते शयानं च तिष्ठन्तं चानुतिष्ठति। अनुधावति धावन्तं पूर्वकर्म कृतं नरम्। फलत्य् अथ सुखार्हो वा दुःखार्हो वापि जायते।

tatrāsya svakṛtaṃ karma chāyevānugataṃ sadā. anuśete śayānaṃ ca tiṣṭhantaṃ cānutiṣṭhati. anudhāvati dhāvantaṃ pūrvakarma kṛtaṃ naram. phalaty atha sukhārho vā duḥkhārho vāpi jāyate.

कृतान्तविधिसंयुक्तः स जन्तुर् लक्षणैः शुभैः। अशुभैर् वा निरादानो लक्ष्यते ज्ञानदृष्टिभिः।

kṛtāntavidhisaṃyuktaḥ sa jantur lakṣaṇaiḥ śubhaiḥ. aśubhair vā nirādāno lakṣyate jñānadṛṣṭibhiḥ.

एषा तावद् अबुद्धीनां गतिर् उक्ता युधिष्ठिर। अतः परं ज्ञानवतां निबोध गतिम् उत्तमाम्।

eṣā tāvad abuddhīnāṃ gatir uktā yudhiṣṭhira. ataḥ paraṃ jñānavatāṃ nibodha gatim uttamām.

मनुष्यास् तप्ततपसः सर्वागमपरायणाः। स्थिरव्रताः सत्यपरा गुरुशुश्रूषणे रताः।

manuṣyās taptatapasaḥ sarvāgamaparāyaṇāḥ. sthiravratāḥ satyaparā guruśuśrūṣaṇe ratāḥ.

सुशीलाः शुक्लजातीयाः क्षान्ता दान्ताः सुतेजसः। शुभयोन्यन्तरगताः प्रायशः शुभलक्षणाः।

suśīlāḥ śuklajātīyāḥ kṣāntā dāntāḥ sutejasaḥ. śubhayonyantaragatāḥ prāyaśaḥ śubhalakṣaṇāḥ.

जितेन्द्रियत्वाद् वशिनः शुक्लत्वान् मन्दरोगिणः। अल्पबाधपरित्रासाद् भवन्ति निरुपद्रवाः।

jitendriyatvād vaśinaḥ śuklatvān mandarogiṇaḥ. alpabādhaparitrāsād bhavanti nirupadravāḥ.

च्यवन्तं जायमानं च गर्भस्थं चैव सर्वशः। स्वम् आत्मानं परं चैव बुध्यन्ते ज्ञानचक्षुषः। ऋषयस् ते महात्मानः प्रत्यक्षागमबुद्धयः। कर्मभूमिम् इमां प्राप्य पुनर् यान्ति सुरालयम्। कृत्वा शुभानि कर्माणि ज्ञानेन भरतर्षभ।

cyavantaṃ jāyamānaṃ ca garbhasthaṃ caiva sarvaśaḥ. svam ātmānaṃ paraṃ caiva budhyante jñānacakṣuṣaḥ. ṛṣayas te mahātmānaḥ pratyakṣāgamabuddhayaḥ. karmabhūmim imāṃ prāpya punar yānti surālayam. kṛtvā śubhāni karmāṇi jñānena bharatarṣabha.

किं चिद् दैवाद् धठात् किं चित् किं चिद् एव स्वकर्मभिः। प्राप्नुवन्ति नरा राजन् मा ते ऽस्त्व् अन्या विचारणा।

kiṃ cid daivād dhaṭhāt kiṃ cit kiṃ cid eva svakarmabhiḥ. prāpnuvanti narā rājan mā te 'stv anyā vicāraṇā.

इमाम् अत्रोपमां चापि निबोध वदतां वर। मनुष्यलोके यच् छ्रेयः परं मन्ये युधिष्ठिर।

imām atropamāṃ cāpi nibodha vadatāṃ vara. manuṣyaloke yac chreyaḥ paraṃ manye yudhiṣṭhira.

इह वैकस्य नामुत्र अमुत्रैकस्य नो इह। इह चामुत्र चैकस्य नामुत्रैकस्य नो इह।

iha vaikasya nāmutra amutraikasya no iha. iha cāmutra caikasya nāmutraikasya no iha.

धनानि येषां विपुलानि सन्ति; नित्यं रमन्ते सुविभूषिताङ्गाः। तेषाम् अयं शत्रुवरघ्न लोको; नासौ सदा देहसुखे रतानाम्।

dhanāni yeṣāṃ vipulāni santi; nityaṃ ramante suvibhūṣitāṅgāḥ. teṣām ayaṃ śatruvaraghna loko; nāsau sadā dehasukhe ratānām.

ये योगयुक्तास् तपसि प्रसक्ताः; स्वाध्यायशीला जरयन्ति देहान्। जितेन्द्रिया भूतहिते निविष्टास्; तेषाम् असौ नायम् अरिघ्न लोकः।

ye yogayuktās tapasi prasaktāḥ; svādhyāyaśīlā jarayanti dehān. jitendriyā bhūtahite niviṣṭās; teṣām asau nāyam arighna lokaḥ.

ये धर्मम् एव प्रथमं चरन्ति; धर्मेण लब्ध्वा च धनानि काले। दारान् अवाप्य क्रतुभिर् यजन्ते; तेषाम् अयं चैव परश् च लोकः।

ye dharmam eva prathamaṃ caranti; dharmeṇa labdhvā ca dhanāni kāle. dārān avāpya kratubhir yajante; teṣām ayaṃ caiva paraś ca lokaḥ.

ये नैव विद्यां न तपो न दानं; न चापि मूढाः प्रजने यतन्ते। न चाधिगच्छन्ति सुखान्य् अभाग्यास्; तेषाम् अयं चैव परश् च नास्ति।

ye naiva vidyāṃ na tapo na dānaṃ; na cāpi mūḍhāḥ prajane yatante. na cādhigacchanti sukhāny abhāgyās; teṣām ayaṃ caiva paraś ca nāsti.

सर्वे भवन्तस् त्व् अतिवीर्यसत्त्वा; दिव्यौजसः संहननोपपन्नाः। लोकाद् अमुष्माद् अवनिं प्रपन्नाः; स्वधीतविद्याः सुरकार्यहेतोः।

sarve bhavantas tv ativīryasattvā; divyaujasaḥ saṃhananopapannāḥ. lokād amuṣmād avaniṃ prapannāḥ; svadhītavidyāḥ surakāryahetoḥ.

कृत्वैव कर्माणि महान्ति शूरास्; तपोदमाचारविहारशीलाः। देवान् ऋषीन् प्रेतगणांश् च सर्वान्; संतर्पयित्वा विधिना परेण।

kṛtvaiva karmāṇi mahānti śūrās; tapodamācāravihāraśīlāḥ. devān ṛṣīn pretagaṇāṃś ca sarvān; saṃtarpayitvā vidhinā pareṇa.

स्वर्गं परं पुण्यकृतां निवासं; क्रमेण संप्राप्स्यथ कर्मभिः स्वैः। मा भूद् विशङ्का तव कौरवेन्द्र; दृष्ट्वात्मनः क्लेशम् इमं सुखार्ह।

svargaṃ paraṃ puṇyakṛtāṃ nivāsaṃ; krameṇa saṃprāpsyatha karmabhiḥ svaiḥ. mā bhūd viśaṅkā tava kauravendra; dṛṣṭvātmanaḥ kleśam imaṃ sukhārha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...