महाभारत 3.180 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 180→

[mh-3-180] • 49 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। काम्यकं प्राप्य कौन्तेया युधिष्ठिरपुरोगमाः। कृतातिथ्या मुनिगणैर् निषेदुः सह कृष्णया।

vaiśaṃpāyana uvāca. kāmyakaṃ prāpya kaunteyā yudhiṣṭhirapurogamāḥ. kṛtātithyā munigaṇair niṣeduḥ saha kṛṣṇayā.

ततस् तान् परिविश्वस्तान् वसतः पाण्डुनन्दनान्। ब्राह्मणा बहवस् तत्र समन्तात् पर्यवारयन्।

tatas tān pariviśvastān vasataḥ pāṇḍunandanān. brāhmaṇā bahavas tatra samantāt paryavārayan.

अथाब्रवीद् द्विजः कश् चिद् अर्जुनस्य प्रियः सखा। एष्यतीह महाबाहुर् वशी शौरिर् उदारधीः।

athābravīd dvijaḥ kaś cid arjunasya priyaḥ sakhā. eṣyatīha mahābāhur vaśī śaurir udāradhīḥ.

विदिता हि हरेर् यूयम् इहायाताः कुरूद्वहाः। सदा हि दर्शनाकाङ्क्षी श्रेयो ऽन्वेषी च वो हरिः।

viditā hi harer yūyam ihāyātāḥ kurūdvahāḥ. sadā hi darśanākāṅkṣī śreyo 'nveṣī ca vo hariḥ.

बहुवत्सरजीवी च मार्कण्डेयो महातपाः। स्वाध्यायतपसा युक्तः क्षिप्रं युष्मान् समेष्यति।

bahuvatsarajīvī ca mārkaṇḍeyo mahātapāḥ. svādhyāyatapasā yuktaḥ kṣipraṃ yuṣmān sameṣyati.

तथैव तस्य ब्रुवतः प्रत्यदृष्यत केशवः। सैन्यसुग्रीवयुक्तेन रथेन रथिनां वरः।

tathaiva tasya bruvataḥ pratyadṛṣyata keśavaḥ. sainyasugrīvayuktena rathena rathināṃ varaḥ.

मघवान् इव पौलोम्या सहितः सत्यभामया। उपायाद् देवकीपुत्रो दिदृक्षुः कुरुसत्तमान्।

maghavān iva paulomyā sahitaḥ satyabhāmayā. upāyād devakīputro didṛkṣuḥ kurusattamān.

अवतीर्य रथात् कृष्णो धर्मराजं यथाविधि। ववन्दे मुदितो धीमान् भीमं च बलिनां वरम्।

avatīrya rathāt kṛṣṇo dharmarājaṃ yathāvidhi. vavande mudito dhīmān bhīmaṃ ca balināṃ varam.

पूजयाम् आस धौम्यं च यमाभ्याम् अभिवादितः। परिष्वज्य गुडाकेशं द्रौपदीं पर्यसान्त्वयत्।

pūjayām āsa dhaumyaṃ ca yamābhyām abhivāditaḥ. pariṣvajya guḍākeśaṃ draupadīṃ paryasāntvayat.

स दृष्ट्वा फल्गुनं वीरं चिरस्य प्रियम् आगतम्। पर्यष्वजत दाशार्हः पुनः पुनर् अरिंदमम्।

sa dṛṣṭvā phalgunaṃ vīraṃ cirasya priyam āgatam. paryaṣvajata dāśārhaḥ punaḥ punar ariṃdamam.

तथैव सत्यभामापि द्रौपदीं परिषस्वजे। पाण्डवानां प्रियां भार्यां कृष्णस्य महिषी प्रिया।

tathaiva satyabhāmāpi draupadīṃ pariṣasvaje. pāṇḍavānāṃ priyāṃ bhāryāṃ kṛṣṇasya mahiṣī priyā.

ततस् ते पाण्डवाः सर्वे सभार्याः सपुरोहिताः। आनर्चुः पुण्डरीकाक्षं परिवव्रुश् च सर्वशः।

tatas te pāṇḍavāḥ sarve sabhāryāḥ sapurohitāḥ. ānarcuḥ puṇḍarīkākṣaṃ parivavruś ca sarvaśaḥ.

कृष्णस् तु पार्थेन समेत्य विद्वान्; धनंजयेनासुरतर्जनेन। बभौ यथा भूतपतिर् महात्मा; समेत्य साक्षाद् भगवान् गुहेन।

kṛṣṇas tu pārthena sametya vidvān; dhanaṃjayenāsuratarjanena. babhau yathā bhūtapatir mahātmā; sametya sākṣād bhagavān guhena.

ततः समस्तानि किरीटमाली; वनेषु वृत्तानि गदाग्रजाय। उक्त्वा यथावत् पुनर् अन्वपृच्छत्; कथं सुभद्रा च तथाभिमन्युः।

tataḥ samastāni kirīṭamālī; vaneṣu vṛttāni gadāgrajāya. uktvā yathāvat punar anvapṛcchat; kathaṃ subhadrā ca tathābhimanyuḥ.

स पूजयित्वा मधुहा यथावत्; पार्थांश् च कृष्णां च पुरोहितं च। उवाच राजानम् अभिप्रशंसन्; युधिष्ठिरं तत्र सहोपविश्य।

sa pūjayitvā madhuhā yathāvat; pārthāṃś ca kṛṣṇāṃ ca purohitaṃ ca. uvāca rājānam abhipraśaṃsan; yudhiṣṭhiraṃ tatra sahopaviśya.

धर्मः परः पाण्डव राज्यलाभात्; तस्यार्थम् आहुस् तप एव राजन्। सत्यार्जवाभ्यां चरता स्वधर्मं; जितस् तवायं च परश् च लोकः।

dharmaḥ paraḥ pāṇḍava rājyalābhāt; tasyārtham āhus tapa eva rājan. satyārjavābhyāṃ caratā svadharmaṃ; jitas tavāyaṃ ca paraś ca lokaḥ.

अधीतम् अग्रे चरता व्रतानि; सम्यग् धनुर्वेदम् अवाप्य कृत्स्नम्। क्षात्रेण धर्मेण वसूनि लब्ध्वा; सर्वे ह्य् अवाप्ताः क्रतवः पुराणाः।

adhītam agre caratā vratāni; samyag dhanurvedam avāpya kṛtsnam. kṣātreṇa dharmeṇa vasūni labdhvā; sarve hy avāptāḥ kratavaḥ purāṇāḥ.

न ग्राम्यधर्मेषु रतिस् तवास्ति; कामान् न किं चित् कुरुषे नरेन्द्र। न चार्थलोभात् प्रजहासि धर्मं; तस्मात् स्वभावाद् असि धर्मराजः।

na grāmyadharmeṣu ratis tavāsti; kāmān na kiṃ cit kuruṣe narendra. na cārthalobhāt prajahāsi dharmaṃ; tasmāt svabhāvād asi dharmarājaḥ.

दानं च सत्यं च तपश् च राजञ्; श्रद्धा च शान्तिश् च धृतिः क्षमा च। आपत्स्व् अपि त्वं न जहासि राजन्। अवाप्य राष्ट्राणि वसूनि भोगान्; एषा परा पार्थ सदा रतिस् ते।

dānaṃ ca satyaṃ ca tapaś ca rājañ; śraddhā ca śāntiś ca dhṛtiḥ kṣamā ca. āpatsv api tvaṃ na jahāsi rājan. avāpya rāṣṭrāṇi vasūni bhogān; eṣā parā pārtha sadā ratis te.

यदा जनौघः कुरुजाङ्गलानां; कृष्णां सभायाम् अवशाम् अपश्यत्। अपेतधर्मव्यवहारवृत्तं; सहेत तत् पाण्डव कस् त्वद् अन्यः।

yadā janaughaḥ kurujāṅgalānāṃ; kṛṣṇāṃ sabhāyām avaśām apaśyat. apetadharmavyavahāravṛttaṃ; saheta tat pāṇḍava kas tvad anyaḥ.

असंशयं सर्वसमृद्धकामः; क्षिप्रं प्रजाः पालयितासि सम्यक्। इमे वयं निग्रहणे कुरूणां; यदि प्रतिज्ञा भवतः समाप्ता।

asaṃśayaṃ sarvasamṛddhakāmaḥ; kṣipraṃ prajāḥ pālayitāsi samyak. ime vayaṃ nigrahaṇe kurūṇāṃ; yadi pratijñā bhavataḥ samāptā.

धौम्यं च कृष्णां च युधिष्ठिरं च; यमौ च भीमं च दशार्हसिंहः। उवाच दिष्ट्या भवतां शिवेन; प्राप्तः किरीटी मुदितः कृतास्त्रः।

dhaumyaṃ ca kṛṣṇāṃ ca yudhiṣṭhiraṃ ca; yamau ca bhīmaṃ ca daśārhasiṃhaḥ. uvāca diṣṭyā bhavatāṃ śivena; prāptaḥ kirīṭī muditaḥ kṛtāstraḥ.

प्रोवाच कृष्णाम् अपि याज्ञसेनीं; दशार्हभर्ता सहितः सुहृद्भिः। दिष्ट्या समग्रासि धनंजयेन। समागतेत्य् एवम् उवाच कृष्णः। कृष्णे धनुर्वेदरतिप्रधानाः; सत्यव्रतास् ते शिशवः सुशीलाः। सद्भिः सदैवाचरितं समाधिं; चरन्ति पुत्रास् तव याज्ञसेनि।

provāca kṛṣṇām api yājñasenīṃ; daśārhabhartā sahitaḥ suhṛdbhiḥ. diṣṭyā samagrāsi dhanaṃjayena. samāgatety evam uvāca kṛṣṇaḥ. kṛṣṇe dhanurvedaratipradhānāḥ; satyavratās te śiśavaḥ suśīlāḥ. sadbhiḥ sadaivācaritaṃ samādhiṃ; caranti putrās tava yājñaseni.

राज्येन राष्ट्रैश् च निमन्त्र्यमाणाः; पित्रा च कृष्णे तव सोदरैश् च। न यज्ञसेनस्य न मातुलानां; गृहेषु बाला रतिम् आप्नुवन्ति।

rājyena rāṣṭraiś ca nimantryamāṇāḥ; pitrā ca kṛṣṇe tava sodaraiś ca. na yajñasenasya na mātulānāṃ; gṛheṣu bālā ratim āpnuvanti.

आनर्तम् एवाभिमुखाः शिवेन; गत्वा धनुर्वेदरतिप्रधानाः। तवात्मजा वृष्णिपुरं प्रविश्य; न दैवतेभ्यः स्पृहयन्ति कृष्णे।

ānartam evābhimukhāḥ śivena; gatvā dhanurvedaratipradhānāḥ. tavātmajā vṛṣṇipuraṃ praviśya; na daivatebhyaḥ spṛhayanti kṛṣṇe.

यथा त्वम् एवार्हसि तेषु वृत्तिं; प्रयोक्तुम् आर्या च यथैव कुन्ती। तेष्व् अप्रमादेन सदा करोति; तथा च भूयश् च तथा सुभद्रा।

yathā tvam evārhasi teṣu vṛttiṃ; prayoktum āryā ca yathaiva kuntī. teṣv apramādena sadā karoti; tathā ca bhūyaś ca tathā subhadrā.

यथानिरुद्धस्य यथाभिमन्योर्; यथा सुनीथस्य यथैव भानोः। तथा विनेता च गतिश् च कृष्णे; तवात्मजानाम् अपि रौक्मिणेयः।

yathāniruddhasya yathābhimanyor; yathā sunīthasya yathaiva bhānoḥ. tathā vinetā ca gatiś ca kṛṣṇe; tavātmajānām api raukmiṇeyaḥ.

गदासिचर्मग्रहणेषु शूरान्; अस्त्रेषु शिक्षासु रथाश्वयाने। सम्यग् विनेता विनयत्य् अतन्द्रीस्; तांश् चाभिमन्युः सततं कुमारः।

gadāsicarmagrahaṇeṣu śūrān; astreṣu śikṣāsu rathāśvayāne. samyag vinetā vinayaty atandrīs; tāṃś cābhimanyuḥ satataṃ kumāraḥ.

स चापि सम्यक् प्रणिधाय शिक्षाम्; अस्त्राणि चैषां गुरुवत् प्रदाय। तवात्मजानां च तथाभिमन्योः; पराक्रमैस् तुष्यति रौक्मिणेयः।

sa cāpi samyak praṇidhāya śikṣām; astrāṇi caiṣāṃ guruvat pradāya. tavātmajānāṃ ca tathābhimanyoḥ; parākramais tuṣyati raukmiṇeyaḥ.

यदा विहारं प्रसमीक्षमाणाः; प्रयान्ति पुत्रास् तव याज्ञसेनि। एकैकम् एषाम् अनुयान्ति तत्र; रथाश् च यानानि च दन्तिनश् च।

yadā vihāraṃ prasamīkṣamāṇāḥ; prayānti putrās tava yājñaseni. ekaikam eṣām anuyānti tatra; rathāś ca yānāni ca dantinaś ca.

अथाब्रवीद् धर्मराजं तु कृष्णो; दशार्हयोधाः कुकुरान्धकाश् च। एते निदेशं तव पालयन्ति; तिष्ठन्ति यत्रेच्छसि तत्र राजन्। योधास् तवार्थेषु नरेन्द्रयन्ता। कुर्वन्तु कार्यं सरथाः सनागाः।

athābravīd dharmarājaṃ tu kṛṣṇo; daśārhayodhāḥ kukurāndhakāś ca. ete nideśaṃ tava pālayanti; tiṣṭhanti yatrecchasi tatra rājan. yodhās tavārtheṣu narendrayantā. kurvantu kāryaṃ sarathāḥ sanāgāḥ.

आवर्ततां कार्मुकवेगवाता; हलायुधप्रग्रहणा मधूनाम्। सेना तवार्थेषु नरेन्द्र यत्ता; ससादिपत्त्यश्वरथा सनागा।

āvartatāṃ kārmukavegavātā; halāyudhapragrahaṇā madhūnām. senā tavārtheṣu narendra yattā; sasādipattyaśvarathā sanāgā.

प्रस्थाप्यतां पाण्डव धार्तराष्ट्रः; सुयोधनः पापकृतां वरिष्ठः। स सानुबन्धः ससुहृद्गणश् च; सौभस्य सौभाधिपतेश् च मार्गम्।

prasthāpyatāṃ pāṇḍava dhārtarāṣṭraḥ; suyodhanaḥ pāpakṛtāṃ variṣṭhaḥ. sa sānubandhaḥ sasuhṛdgaṇaś ca; saubhasya saubhādhipateś ca mārgam.

कामं तथा तिष्ठ नरेन्द्र तस्मिन्; यथा कृतस् ते समयः सभायाम्। दाशार्हयोधैस् तु ससादियोधं; प्रतीक्षतां नागपुरं भवन्तम्।

kāmaṃ tathā tiṣṭha narendra tasmin; yathā kṛtas te samayaḥ sabhāyām. dāśārhayodhais tu sasādiyodhaṃ; pratīkṣatāṃ nāgapuraṃ bhavantam.

व्यपेतमन्युर् व्यपनीतपाप्मा; विहृत्य यत्रेच्छसि तत्र कामम्। ततः समृद्धं प्रथमं विशोकः; प्रपत्स्यसे नागपुरं सराष्ट्रम्।

vyapetamanyur vyapanītapāpmā; vihṛtya yatrecchasi tatra kāmam. tataḥ samṛddhaṃ prathamaṃ viśokaḥ; prapatsyase nāgapuraṃ sarāṣṭram.

ततस् तद् आज्ञाय मतं महात्मा; यथावद् उक्तं पुरुषोत्तमेन। प्रशस्य विप्रेक्ष्य च धर्मराजः; कृताञ्जलिः केशवम् इत्य् उवाच।

tatas tad ājñāya mataṃ mahātmā; yathāvad uktaṃ puruṣottamena. praśasya viprekṣya ca dharmarājaḥ; kṛtāñjaliḥ keśavam ity uvāca.

असंशयं केशव पाण्डवानां; भवान् गतिस् त्वच्छरणा हि पार्थाः। कालोदये तच् च ततश् च भूयः; कर्ता भवान् कर्म न संशयो ऽस्ति।

asaṃśayaṃ keśava pāṇḍavānāṃ; bhavān gatis tvaccharaṇā hi pārthāḥ. kālodaye tac ca tataś ca bhūyaḥ; kartā bhavān karma na saṃśayo 'sti.

यथाप्रतिज्ञं विहृतश् च कालः; सर्वाः समा द्वादश निर्जनेषु। अज्ञातचर्यां विधिवत् समाप्य; भवद्गताः केशव पाण्डवेयाः। एषैव बुद्धिर् जुषतां सदा त्वां। सत्ये स्थिताः केशव पाण्डवेयाः। सदानधर्माः सजनाः सदाराः। सबान्धवास् त्वच्छरणा हि पार्थाः।

yathāpratijñaṃ vihṛtaś ca kālaḥ; sarvāḥ samā dvādaśa nirjaneṣu. ajñātacaryāṃ vidhivat samāpya; bhavadgatāḥ keśava pāṇḍaveyāḥ. eṣaiva buddhir juṣatāṃ sadā tvāṃ. satye sthitāḥ keśava pāṇḍaveyāḥ. sadānadharmāḥ sajanāḥ sadārāḥ. sabāndhavās tvaccharaṇā hi pārthāḥ.

वैशंपायन उवाच। तथा वदति वार्ष्णेये धर्मराजे च भारत। अथ पश्चात् तपोवृद्धो बहुवर्षसहस्रधृक्। प्रत्यदृष्यत धर्मात्मा मार्कण्डेयो महातपाः। अजरश् चामरश् चैव रूपौदार्यगुणान्वितः। व्यदृश्यत तथा युक्तो यथा स्यात् पञ्चविंशकः। महावराहकोट्यां च ब्रह्मणाम् अयुतानि च। व्यचिन्तयन् महात्मा वै तथा रामं सलक्ष्मणम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tathā vadati vārṣṇeye dharmarāje ca bhārata. atha paścāt tapovṛddho bahuvarṣasahasradhṛk. pratyadṛṣyata dharmātmā mārkaṇḍeyo mahātapāḥ. ajaraś cāmaraś caiva rūpaudāryaguṇānvitaḥ. vyadṛśyata tathā yukto yathā syāt pañcaviṃśakaḥ. mahāvarāhakoṭyāṃ ca brahmaṇām ayutāni ca. vyacintayan mahātmā vai tathā rāmaṃ salakṣmaṇam.

तम् आगतम् ऋषिं वृद्धं बहुवर्षसहस्रिणम्। आनर्चुर् ब्राह्मणाः सर्वे कृष्णश् च सह पाण्डवैः।

tam āgatam ṛṣiṃ vṛddhaṃ bahuvarṣasahasriṇam. ānarcur brāhmaṇāḥ sarve kṛṣṇaś ca saha pāṇḍavaiḥ.

तम् अर्चितं सुविष्वस्तम् आसीनम् ऋषिसत्तमम्। ब्राह्मणानां मतेनाह पाण्डवानां च केशवः।

tam arcitaṃ suviṣvastam āsīnam ṛṣisattamam. brāhmaṇānāṃ matenāha pāṇḍavānāṃ ca keśavaḥ.

शुश्रूषवः पाण्डवास् ते ब्राह्मणाश् च समागताः। द्रौपदी सत्यभामा च तथाहं परमं वचः।

śuśrūṣavaḥ pāṇḍavās te brāhmaṇāś ca samāgatāḥ. draupadī satyabhāmā ca tathāhaṃ paramaṃ vacaḥ.

पुरावृत्ताः कथाः पुण्याः सदाचाराः सनातनाः। राज्ञां स्त्रीणाम् ऋषीणां च मार्कण्डेय विचक्ष्व नः।

purāvṛttāḥ kathāḥ puṇyāḥ sadācārāḥ sanātanāḥ. rājñāṃ strīṇām ṛṣīṇāṃ ca mārkaṇḍeya vicakṣva naḥ.

तेषु तत्रोपविष्टेषु देवर्षिर् अपि नारदः। आजगाम विशुद्धात्मा पाण्डवान् अवलोककः।

teṣu tatropaviṣṭeṣu devarṣir api nāradaḥ. ājagāma viśuddhātmā pāṇḍavān avalokakaḥ.

तम् अप्य् अथ महात्मानं सर्वे तु पुरुषर्षभाः। पाद्यार्घ्याभ्यां यथान्यायम् उपतस्थुर् मनीषिणम्।

tam apy atha mahātmānaṃ sarve tu puruṣarṣabhāḥ. pādyārghyābhyāṃ yathānyāyam upatasthur manīṣiṇam.

नारदस् त्व् अथ देवर्षिर् ज्ञात्वा तांस् तु कृतक्षणान्। मार्कण्डेयस्य वदतस् तां कथाम् अन्वमोदत।

nāradas tv atha devarṣir jñātvā tāṃs tu kṛtakṣaṇān. mārkaṇḍeyasya vadatas tāṃ kathām anvamodata.

उवाच चैनं कालज्ञः स्मयन्न् इव स नारदः। ब्रह्मर्षे कथ्यतां यत् ते पाण्डवेषु विवक्षितम्।

uvāca cainaṃ kālajñaḥ smayann iva sa nāradaḥ. brahmarṣe kathyatāṃ yat te pāṇḍaveṣu vivakṣitam.

एवम् उक्तः प्रत्युवाच मार्कण्डेयो महातपाः। क्षणं कुरुध्वं विपुलम् आख्यातव्यं भविष्यति।

evam uktaḥ pratyuvāca mārkaṇḍeyo mahātapāḥ. kṣaṇaṃ kurudhvaṃ vipulam ākhyātavyaṃ bhaviṣyati.

एवम् उक्ताः क्षणं चक्रुः पाण्डवाः सह तैर् द्विजैः। मध्यंदिने यथादित्यं प्रेक्षन्तस् तं महामुनिम्।

evam uktāḥ kṣaṇaṃ cakruḥ pāṇḍavāḥ saha tair dvijaiḥ. madhyaṃdine yathādityaṃ prekṣantas taṃ mahāmunim.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...