महाभारत 3.177 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 177→

[mh-3-177] • 33 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। युधिष्ठिरस् तम् आसाद्य सर्पभोगाभिवेष्टितम्। दयितं भ्रातरं वीरम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. yudhiṣṭhiras tam āsādya sarpabhogābhiveṣṭitam. dayitaṃ bhrātaraṃ vīram idaṃ vacanam abravīt.

कुन्तीमातः कथम् इमाम् आपदं त्वम् अवाप्तवान्। कश् चायं पर्वताभोगप्रतिमः पन्नगोत्तमः।

kuntīmātaḥ katham imām āpadaṃ tvam avāptavān. kaś cāyaṃ parvatābhogapratimaḥ pannagottamaḥ.

स धर्मराजम् आलक्ष्य भ्राता भ्रातरम् अग्रजम्। कथयाम् आस तत् सर्वं ग्रहणादि विचेष्टितम्। भीम उवाच। अयम् आर्य महासत्त्वो भक्षार्थं मां गृहीतवान्। नहुषो नाम राजर्षिः प्राणवान् इव संस्थितः। युधिष्ठिर उवाच। मुच्यताम् अयम् आयुष्मन् भ्राता मे ऽमितविक्रमः। सर्प उवाच। वयम् आहारमन्यं ते दास्यामः क्षुन्निवारणम्। आहारो राजपुत्रो ऽयं मया प्राप्तो मुखागतः। गम्यतां नेह स्थातव्यं श्वो भवान् अपि मे भवेत्। व्रतम् एतन् महाबाहो विषयं मम यो व्रजेत्। स मे भक्षो भवेत् तात त्वं चापि विषये मम। चिरेणाद्य मयाहारः प्राप्तो ऽयम् अनुजस् तव। नाहम् एनं विमोक्ष्यामि न चान्यम् अभिकाङ्क्षये।

sa dharmarājam ālakṣya bhrātā bhrātaram agrajam. kathayām āsa tat sarvaṃ grahaṇādi viceṣṭitam. bhīma uvāca. ayam ārya mahāsattvo bhakṣārthaṃ māṃ gṛhītavān. nahuṣo nāma rājarṣiḥ prāṇavān iva saṃsthitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. mucyatām ayam āyuṣman bhrātā me 'mitavikramaḥ. sarpa uvāca. vayam āhāramanyaṃ te dāsyāmaḥ kṣunnivāraṇam. āhāro rājaputro 'yaṃ mayā prāpto mukhāgataḥ. gamyatāṃ neha sthātavyaṃ śvo bhavān api me bhavet. vratam etan mahābāho viṣayaṃ mama yo vrajet. sa me bhakṣo bhavet tāta tvaṃ cāpi viṣaye mama. cireṇādya mayāhāraḥ prāpto 'yam anujas tava. nāham enaṃ vimokṣyāmi na cānyam abhikāṅkṣaye.

युधिष्ठिर उवाच। देवो वा यदि वा दैत्य उरगो वा भवान् यदि। सत्यं सर्प वचो ब्रूहि पृच्छति त्वां युधिष्ठिरः। किमर्थं च त्वया ग्रस्तो भीमसेनो भुजंगम।

yudhiṣṭhira uvāca. devo vā yadi vā daitya urago vā bhavān yadi. satyaṃ sarpa vaco brūhi pṛcchati tvāṃ yudhiṣṭhiraḥ. kimarthaṃ ca tvayā grasto bhīmaseno bhujaṃgama.

किम् आहृत्य विदित्वा वा प्रीतिस् ते स्याद् भुजंगम। किम् आहारं प्रयच्छामि कथं मुञ्चेद् भवान् इमम्।

kim āhṛtya viditvā vā prītis te syād bhujaṃgama. kim āhāraṃ prayacchāmi kathaṃ muñced bhavān imam.

सर्प उवाच। नहुषो नाम राजाहम् आसं पूर्वस् तवानघ। प्रथितः पञ्चमः सोमाद् आयोः पुत्रो नराधिप।

sarpa uvāca. nahuṣo nāma rājāham āsaṃ pūrvas tavānagha. prathitaḥ pañcamaḥ somād āyoḥ putro narādhipa.

क्रतुभिस् तपसा चैव स्वाध्यायेन दमेन च। त्रैलोक्यैश्वर्यम् अव्यग्रं प्राप्तो विक्रमणेन च।

kratubhis tapasā caiva svādhyāyena damena ca. trailokyaiśvaryam avyagraṃ prāpto vikramaṇena ca.

तद् ऐश्वर्यं समासाद्य दर्पो माम् अगमत् तदा। सहस्रं हि द्विजातीनाम् उवाह शिबिकां मम।

tad aiśvaryaṃ samāsādya darpo mām agamat tadā. sahasraṃ hi dvijātīnām uvāha śibikāṃ mama.

ऐश्वर्यमदमत्तो ऽहम् अवमन्य ततो द्विजान्। इमाम् अगस्त्येन दशाम् आनीतः पृथिवीपते।

aiśvaryamadamatto 'ham avamanya tato dvijān. imām agastyena daśām ānītaḥ pṛthivīpate.

न तु माम् अजहात् प्रज्ञा यावद् अद्येति पाण्डव। तस्यैवानुग्रहाद् राजन्न् अगस्त्यस्य महात्मनः।

na tu mām ajahāt prajñā yāvad adyeti pāṇḍava. tasyaivānugrahād rājann agastyasya mahātmanaḥ.

षष्ठे काले ममाहारः प्राप्तो ऽयम् अनुजस् तव। नाहम् एनं विमोक्ष्यामि न चान्यम् अभिकामये।

ṣaṣṭhe kāle mamāhāraḥ prāpto 'yam anujas tava. nāham enaṃ vimokṣyāmi na cānyam abhikāmaye.

प्रश्नान् उच्चारितांस् तु त्वं व्याहरिष्यसि चेन् मम। अथ पश्चाद् विमोक्ष्यामि भ्रातरं ते वृकोदरम्।

praśnān uccāritāṃs tu tvaṃ vyāhariṣyasi cen mama. atha paścād vimokṣyāmi bhrātaraṃ te vṛkodaram.

युधिष्ठिर उवाच। ब्रूहि सर्प यथाकामं प्रतिवक्ष्यामि ते वचः। अपि चेच् छक्नुयां प्रीतिम् आहर्तुं ते भुजंगम।

yudhiṣṭhira uvāca. brūhi sarpa yathākāmaṃ prativakṣyāmi te vacaḥ. api cec chaknuyāṃ prītim āhartuṃ te bhujaṃgama.

वेद्यं यद् ब्राह्मणेनेह तद् भवान् वेत्ति केवलम्। ब्रूहि यत् ते मया वाच्यं तत्त्वं धर्मभृतां वर। सर्पराज ततः श्रुत्वा प्रतिवक्ष्यामि ते वचः। सर्प उवाच। धर्मं सर्वे प्रशंसन्ति देवा ब्रह्मर्षयस् तथा। तस्मात् समासतो धर्मं कथयस्व ममानघ। युधिष्ठिर उवाच। सत्यं दमस् तपः शौचं संतोषो ह्रीः क्षमार्जवम्। सर्प उवाच। ज्ञानं शमो दया ध्यानम् एष धर्मः सनातनः। किं सत्यं प्रोच्यते राजन् को दमः संप्रकीर्तितः। युधिष्ठिर उवाच। तपसो लक्षणं किं स्यात् किं तच् छौचम् उदाहृतम्। सत्यं भूतहितं प्रोक्तं मनसो दमनं दमः। तपः स्वधर्मवर्तित्वं शौचं संकरवर्जनम्। सर्प उवाच। संतोषः कः परः प्रोक्तः का च ह्रीः परिकीर्तिता। युधिष्ठिर उवाच। क्षमा च का परा प्रोक्ता किं चार्जवम् उदाहृतम्। संतोषो विषयत्यागो ह्रीर् अकार्यनिवर्तनम्। सर्प उवाच। क्षमा द्वंद्वसहिष्णुत्वम् आर्जवं समचित्तता। किं ज्ञानं प्रोच्यते राजन् कः शमश् च प्रकीर्तितः। दया च का परा प्रोक्ता किं च ध्यानम् उदाहृतम्। युधिष्ठिर उवाच। ज्ञानं तत्त्वार्थसंबोधः शमश् चित्तप्रशान्तता। सर्प उवाच। दया भूतहितैषित्वं ध्यानं निर्विषयं मनः। कः शत्रुर् दुर्जयः पुंसां कश् च व्याधिर् अनन्तकः। युधिष्ठिर उवाच। कीदृशश् च स्मृतः साधुर् असाधुः कीदृशः स्मृतः। क्रोधस् तु दुर्जयः शत्रुर् लोभो व्याधिर् अनन्तकः। सर्वभूतहितः साधुर् असाधुर् निर्दयः स्मृतः। सर्प उवाच। को मोहः प्रोच्यते राजन् कश् च मानः प्रकीर्तितः। युधिष्ठिर उवाच। किम् आलस्यं च विज्ञेयं कश् च शोक इहोच्यते। मोहो धर्मविमूढत्वं मानस् त्व् आत्माभिमानिता। सर्प उवाच। धर्मनिष्क्रियतालस्यं शोकस् त्व् अज्ञानम् उच्यते। किं स्थैर्यं मुनिभिः प्रोक्तं किं तद् धैर्यम् उदाहृतम्। स्नानं च किं परं प्रोक्तं किं तद् दानम् इहोच्यते। युधिष्ठिर उवाच। स्वधर्मे स्थिरता स्थैर्यं धैर्यम् इन्द्रियनिग्रहः। सर्प उवाच। स्नानं मनोमलत्यागो दानं त्व् अभयदक्षिणा। कः पण्डितः पुमाञ् ज्ञेयः कश् च मूर्खो जनेश्वर। युधिष्ठिर उवाच। संसारहेतुः कश् चास्य हृत्तापः कः परस् तथा। धर्मात्मा पण्डितो ज्ञेयो नास्तिको मूर्ख उच्यते। कामः संसारहेतुश् च हृत्तापो मत्सरः परः। सर्प उवाच। को ऽहंकार इति प्रोक्तः कश् चिद् दम्भो जनेश्वर। युधिष्ठिर उवाच। अभ्यसूया च का प्रोक्ता किं तत् पैशुन्यम् उच्यते। मोहज्ञानम् अहंकारो दम्भो धर्मध्वजोच्छ्रयः। सर्प उवाच। धर्मद्वेषो ह्य् असूया च पैशुन्यं परदूषणम्। धर्मश् चार्थश् च कामश् च परस्परविरोधिनः। तेषां नित्यविरोधित्वात् क्व नु स्यात् संगतं नृप। युधिष्ठिर उवाच। संतुष्टो भार्यया भर्ता भर्त्रा भार्या तथैव च। यस्मिन्न् एतत् कुले नित्यं कल्याणं तत्र वै ध्रुवम्। यदा भर्ता च भार्या च परस्परवशानुगौ। सर्प उवाच। तदा धर्मार्थकामानां त्रयाणाम् अपि संगमः। जात्या कुलेन वृत्तेन स्वाध्यायेन श्रुतेन च। ब्राह्मण्यं केन भवति प्रब्रूह्य् एतद् विनिश्चयम्। युधिष्ठिर उवाच। न जातिर् न कुलं तात न स्वाध्यायः श्रुतं न च। कारणानि द्विजत्वस्य वृत्तम् एव तु कारणम्। अनेके मुनयस् तात तिर्यग्योनिसमाश्रिताः। स्वधर्माचारनिरता ब्रह्मलोकम् इतो गताः। बहुना किम् अधीतेन नटस्येव दुरात्मनः। तेनाधीतं श्रुतं तेन यो वृत्तम् अनुतिष्ठति। कपालस्थं यथा तोयं श्वदृतौ च यथा पयः। दुष्टं स्यात् स्थानदोषेण वृत्तहीने तथा श्रुतम्। वृत्तं यत्नेन रक्ष्यं स्याद् वित्तम् एति च याति च। अक्षीणो वित्ततः क्षीणो वृत्ततस् तु हतो हतः। किं कुलेनोपदिष्टेन विपुलेन दुरात्मनः। कृमयः किं न जायन्ते कुसुमेषु सुगन्धिषु। तस्माद् विद्धि महाराज वृत्तं ब्राह्मणलक्षणम्। चतुर्वेदो ऽपि दुर्वृत्तः शूद्रात् पापतरः स्मृतः। यो ऽग्निहोत्रपरो दान्तः संतोषनियतः शुचिः। तपःस्वाध्यायशीलश् च तं देवा ब्राह्मणं विदुः। सर्वद्वंद्वसहो धीरः सर्वसङ्गविवर्जितः। सर्वभूतहितो मैत्रस् तं देवा ब्राह्मणं विदुः। येन केन चिद् आच्छन्नो येन केन चिद् आसितः। यत्रक्वचनशायी च तं देवा ब्राह्मणं विदुः। यो ऽहेर् इव गणाद् भीतो सन्मानान् मरणाद् इव। कुणपाद् इव च स्त्रीभ्यस् तं देवा ब्राह्मणं विदुः।

vedyaṃ yad brāhmaṇeneha tad bhavān vetti kevalam. brūhi yat te mayā vācyaṃ tattvaṃ dharmabhṛtāṃ vara. sarparāja tataḥ śrutvā prativakṣyāmi te vacaḥ. sarpa uvāca. dharmaṃ sarve praśaṃsanti devā brahmarṣayas tathā. tasmāt samāsato dharmaṃ kathayasva mamānagha. yudhiṣṭhira uvāca. satyaṃ damas tapaḥ śaucaṃ saṃtoṣo hrīḥ kṣamārjavam. sarpa uvāca. jñānaṃ śamo dayā dhyānam eṣa dharmaḥ sanātanaḥ. kiṃ satyaṃ procyate rājan ko damaḥ saṃprakīrtitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. tapaso lakṣaṇaṃ kiṃ syāt kiṃ tac chaucam udāhṛtam. satyaṃ bhūtahitaṃ proktaṃ manaso damanaṃ damaḥ. tapaḥ svadharmavartitvaṃ śaucaṃ saṃkaravarjanam. sarpa uvāca. saṃtoṣaḥ kaḥ paraḥ proktaḥ kā ca hrīḥ parikīrtitā. yudhiṣṭhira uvāca. kṣamā ca kā parā proktā kiṃ cārjavam udāhṛtam. saṃtoṣo viṣayatyāgo hrīr akāryanivartanam. sarpa uvāca. kṣamā dvaṃdvasahiṣṇutvam ārjavaṃ samacittatā. kiṃ jñānaṃ procyate rājan kaḥ śamaś ca prakīrtitaḥ. dayā ca kā parā proktā kiṃ ca dhyānam udāhṛtam. yudhiṣṭhira uvāca. jñānaṃ tattvārthasaṃbodhaḥ śamaś cittapraśāntatā. sarpa uvāca. dayā bhūtahitaiṣitvaṃ dhyānaṃ nirviṣayaṃ manaḥ. kaḥ śatrur durjayaḥ puṃsāṃ kaś ca vyādhir anantakaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. kīdṛśaś ca smṛtaḥ sādhur asādhuḥ kīdṛśaḥ smṛtaḥ. krodhas tu durjayaḥ śatrur lobho vyādhir anantakaḥ. sarvabhūtahitaḥ sādhur asādhur nirdayaḥ smṛtaḥ. sarpa uvāca. ko mohaḥ procyate rājan kaś ca mānaḥ prakīrtitaḥ. yudhiṣṭhira uvāca. kim ālasyaṃ ca vijñeyaṃ kaś ca śoka ihocyate. moho dharmavimūḍhatvaṃ mānas tv ātmābhimānitā. sarpa uvāca. dharmaniṣkriyatālasyaṃ śokas tv ajñānam ucyate. kiṃ sthairyaṃ munibhiḥ proktaṃ kiṃ tad dhairyam udāhṛtam. snānaṃ ca kiṃ paraṃ proktaṃ kiṃ tad dānam ihocyate. yudhiṣṭhira uvāca. svadharme sthiratā sthairyaṃ dhairyam indriyanigrahaḥ. sarpa uvāca. snānaṃ manomalatyāgo dānaṃ tv abhayadakṣiṇā. kaḥ paṇḍitaḥ pumāñ jñeyaḥ kaś ca mūrkho janeśvara. yudhiṣṭhira uvāca. saṃsārahetuḥ kaś cāsya hṛttāpaḥ kaḥ paras tathā. dharmātmā paṇḍito jñeyo nāstiko mūrkha ucyate. kāmaḥ saṃsārahetuś ca hṛttāpo matsaraḥ paraḥ. sarpa uvāca. ko 'haṃkāra iti proktaḥ kaś cid dambho janeśvara. yudhiṣṭhira uvāca. abhyasūyā ca kā proktā kiṃ tat paiśunyam ucyate. mohajñānam ahaṃkāro dambho dharmadhvajocchrayaḥ. sarpa uvāca. dharmadveṣo hy asūyā ca paiśunyaṃ paradūṣaṇam. dharmaś cārthaś ca kāmaś ca parasparavirodhinaḥ. teṣāṃ nityavirodhitvāt kva nu syāt saṃgataṃ nṛpa. yudhiṣṭhira uvāca. saṃtuṣṭo bhāryayā bhartā bhartrā bhāryā tathaiva ca. yasminn etat kule nityaṃ kalyāṇaṃ tatra vai dhruvam. yadā bhartā ca bhāryā ca parasparavaśānugau. sarpa uvāca. tadā dharmārthakāmānāṃ trayāṇām api saṃgamaḥ. jātyā kulena vṛttena svādhyāyena śrutena ca. brāhmaṇyaṃ kena bhavati prabrūhy etad viniścayam. yudhiṣṭhira uvāca. na jātir na kulaṃ tāta na svādhyāyaḥ śrutaṃ na ca. kāraṇāni dvijatvasya vṛttam eva tu kāraṇam. aneke munayas tāta tiryagyonisamāśritāḥ. svadharmācāraniratā brahmalokam ito gatāḥ. bahunā kim adhītena naṭasyeva durātmanaḥ. tenādhītaṃ śrutaṃ tena yo vṛttam anutiṣṭhati. kapālasthaṃ yathā toyaṃ śvadṛtau ca yathā payaḥ. duṣṭaṃ syāt sthānadoṣeṇa vṛttahīne tathā śrutam. vṛttaṃ yatnena rakṣyaṃ syād vittam eti ca yāti ca. akṣīṇo vittataḥ kṣīṇo vṛttatas tu hato hataḥ. kiṃ kulenopadiṣṭena vipulena durātmanaḥ. kṛmayaḥ kiṃ na jāyante kusumeṣu sugandhiṣu. tasmād viddhi mahārāja vṛttaṃ brāhmaṇalakṣaṇam. caturvedo 'pi durvṛttaḥ śūdrāt pāpataraḥ smṛtaḥ. yo 'gnihotraparo dāntaḥ saṃtoṣaniyataḥ śuciḥ. tapaḥsvādhyāyaśīlaś ca taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ. sarvadvaṃdvasaho dhīraḥ sarvasaṅgavivarjitaḥ. sarvabhūtahito maitras taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ. yena kena cid ācchanno yena kena cid āsitaḥ. yatrakvacanaśāyī ca taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ. yo 'her iva gaṇād bhīto sanmānān maraṇād iva. kuṇapād iva ca strībhyas taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ.

सर्प उवाच। ब्राह्मणः को भवेद् राजन् वेद्यं किं च युधिष्ठिर। ब्रवीह्य् अतिमतिं त्वां हि वाक्यैर् अनुमिमीमहे।

sarpa uvāca. brāhmaṇaḥ ko bhaved rājan vedyaṃ kiṃ ca yudhiṣṭhira. bravīhy atimatiṃ tvāṃ hi vākyair anumimīmahe.

युधिष्ठिर उवाच। सत्यं दानं क्षमा शीलम् आनृशंस्यं दमो घृणा। दृश्यन्ते यत्र नागेन्द्र स ब्राह्मण इति स्मृतः। परेषां च गुणान्वेषी सततं पुरुषर्षभ। सतो ऽपि दोषान् राजेन्द्र न गृह्णाति कदा चन। दीनानुकम्पी सततं सततं साधुवत्सलः। सर्प उवाच। नित्यं दानरतश् चैव तं देवा ब्राह्मणं विदुः। यत्नेन ब्रूहि राजेन्द्र कः कालः श्राद्धदानयोः। युधिष्ठिर उवाच। प्रश्नं प्रश्नविदां श्रेष्ठ सर्ववित् त्वं मतो ऽसि मे। यत्र वै ब्राह्मणं पश्येच् छ्रोत्रियं ध्यानतत्परम्। सर्प उवाच। धनं मन्येद् विशिष्टं तु स कालः श्राद्धदानयोः। किं वेद्यं परमं राजञ् शंस मे त्वं युधिष्ठिर। सर्वज्ञो ऽसि महाबाहो वाक्यैर् अनुमिमीमहे।

yudhiṣṭhira uvāca. satyaṃ dānaṃ kṣamā śīlam ānṛśaṃsyaṃ damo ghṛṇā. dṛśyante yatra nāgendra sa brāhmaṇa iti smṛtaḥ. pareṣāṃ ca guṇānveṣī satataṃ puruṣarṣabha. sato 'pi doṣān rājendra na gṛhṇāti kadā cana. dīnānukampī satataṃ satataṃ sādhuvatsalaḥ. sarpa uvāca. nityaṃ dānarataś caiva taṃ devā brāhmaṇaṃ viduḥ. yatnena brūhi rājendra kaḥ kālaḥ śrāddhadānayoḥ. yudhiṣṭhira uvāca. praśnaṃ praśnavidāṃ śreṣṭha sarvavit tvaṃ mato 'si me. yatra vai brāhmaṇaṃ paśyec chrotriyaṃ dhyānatatparam. sarpa uvāca. dhanaṃ manyed viśiṣṭaṃ tu sa kālaḥ śrāddhadānayoḥ. kiṃ vedyaṃ paramaṃ rājañ śaṃsa me tvaṃ yudhiṣṭhira. sarvajño 'si mahābāho vākyair anumimīmahe.

वेद्यं सर्प परं ब्रह्म निर्दुःखम् असुखं च यत्। यत्र गत्वा न शोचन्ति भवतः किं विवक्षितम्।

vedyaṃ sarpa paraṃ brahma nirduḥkham asukhaṃ ca yat. yatra gatvā na śocanti bhavataḥ kiṃ vivakṣitam.

सर्प उवाच। चातुर्वर्ण्यं प्रमाणं च सत्यं च ब्रह्म चैव ह। शूद्रेष्व् अपि च सत्यं च दानम् अक्रोध एव च। आनृशंस्यम् अहिंसा च घृणा चैव युधिष्ठिर।

sarpa uvāca. cāturvarṇyaṃ pramāṇaṃ ca satyaṃ ca brahma caiva ha. śūdreṣv api ca satyaṃ ca dānam akrodha eva ca. ānṛśaṃsyam ahiṃsā ca ghṛṇā caiva yudhiṣṭhira.

वेद्यं यच् चात्थ निर्दुःखम् असुखं च नराधिप। ताभ्यां हीनं पदं चान्यन् न तद् अस्तीति लक्षये। तांश् च सर्वान् अशेषेण कथयस्व नराधिप।

vedyaṃ yac cāttha nirduḥkham asukhaṃ ca narādhipa. tābhyāṃ hīnaṃ padaṃ cānyan na tad astīti lakṣaye. tāṃś ca sarvān aśeṣeṇa kathayasva narādhipa.

युधिष्ठिर उवाच। शूद्रे चैतद् भवेल् लक्ष्यं द्विजे तच् च न विद्यते। न वै शूद्रो भवेच् छूद्रो ब्राह्मणो न च ब्राह्मणः।

yudhiṣṭhira uvāca. śūdre caitad bhavel lakṣyaṃ dvije tac ca na vidyate. na vai śūdro bhavec chūdro brāhmaṇo na ca brāhmaṇaḥ.

यत्रैतल् लक्ष्यते सर्प वृत्तं स ब्राह्मणः स्मृतः। यत्रैतन् न भवेत् सर्प तं शूद्रम् इति निर्दिशेत्।

yatraital lakṣyate sarpa vṛttaṃ sa brāhmaṇaḥ smṛtaḥ. yatraitan na bhavet sarpa taṃ śūdram iti nirdiśet.

यत् पुनर् भवता प्रोक्तं न वेद्यं विद्यतेति ह। ताभ्यां हीनम् अतीत्यात्र पदं नास्तीति चेद् अपि।

yat punar bhavatā proktaṃ na vedyaṃ vidyateti ha. tābhyāṃ hīnam atītyātra padaṃ nāstīti ced api.

एवम् एतन् मतं सर्प ताभ्यां हीनं न विद्यते। यथा शीतोष्णयोर् मध्ये भवेन् नोष्णं न शीतता।

evam etan mataṃ sarpa tābhyāṃ hīnaṃ na vidyate. yathā śītoṣṇayor madhye bhaven noṣṇaṃ na śītatā.

एवं वै सुखदुःखाभ्यां हीनम् अस्ति पदं क्व चित्। एषा मम मतिः सर्प यथा वा मन्यते भवान्।

evaṃ vai sukhaduḥkhābhyāṃ hīnam asti padaṃ kva cit. eṣā mama matiḥ sarpa yathā vā manyate bhavān.

सर्प उवाच। यदि ते वृत्ततो राजन् ब्राह्मणः प्रसमीक्षितः। व्यर्था जातिस् तदायुष्मन् कृतिर् यावन् न दृश्यते।

sarpa uvāca. yadi te vṛttato rājan brāhmaṇaḥ prasamīkṣitaḥ. vyarthā jātis tadāyuṣman kṛtir yāvan na dṛśyate.

युधिष्ठिर उवाच। जातिर् अत्र महासर्प मनुष्यत्वे महामते। संकरात् सर्ववर्णानां दुष्परीक्ष्येति मे मतिः।

yudhiṣṭhira uvāca. jātir atra mahāsarpa manuṣyatve mahāmate. saṃkarāt sarvavarṇānāṃ duṣparīkṣyeti me matiḥ.

सर्वे सर्वास्व् अपत्यानि जनयन्ति यदा नराः। वाङ् मैथुनम् अथो जन्म मरणं च समं नृणाम्।

sarve sarvāsv apatyāni janayanti yadā narāḥ. vāṅ maithunam atho janma maraṇaṃ ca samaṃ nṛṇām.

इदम् आर्षं प्रमाणं च ये यजामह इत्य् अपि। तस्माच् छीलं प्रधानेष्टं विदुर् ये तत्त्वदर्शिनः।

idam ārṣaṃ pramāṇaṃ ca ye yajāmaha ity api. tasmāc chīlaṃ pradhāneṣṭaṃ vidur ye tattvadarśinaḥ.

प्राङ् नाभिवर्धनात् पुंसो जातकर्म विधीयते। ततस् तु नामकरणं ततश् चौलं विधीयते। ततोपनयनं प्रोक्तं द्विजातीनां यथाविधि। तत्रास्य माता सावित्री पिता त्व् आचार्य उच्यते।

prāṅ nābhivardhanāt puṃso jātakarma vidhīyate. tatas tu nāmakaraṇaṃ tataś caulaṃ vidhīyate. tatopanayanaṃ proktaṃ dvijātīnāṃ yathāvidhi. tatrāsya mātā sāvitrī pitā tv ācārya ucyate.

वृत्त्या शूद्रसमो ह्य् एष यावद् वेदे न जायते। अस्मिन्न् एवं मतिद्वैधे मनुः स्वायम्भुवो ऽब्रवीत्।

vṛttyā śūdrasamo hy eṣa yāvad vede na jāyate. asminn evaṃ matidvaidhe manuḥ svāyambhuvo 'bravīt.

कृतकृत्याः पुनर् वर्णा यदि वृत्तं न विद्यते। संकरस् तत्र नागेन्द्र बलवान् प्रसमीक्षितः।

kṛtakṛtyāḥ punar varṇā yadi vṛttaṃ na vidyate. saṃkaras tatra nāgendra balavān prasamīkṣitaḥ.

यत्रेदानीं महासर्प संस्कृतं वृत्तम् इष्यते। तं ब्राह्मणम् अहं पूर्वम् उक्तवान् भुजगोत्तम।

yatredānīṃ mahāsarpa saṃskṛtaṃ vṛttam iṣyate. taṃ brāhmaṇam ahaṃ pūrvam uktavān bhujagottama.

सर्प उवाच। श्रुतं विदितवेद्यस्य तव वाक्यं युधिष्ठिर। भक्षयेयम् अहं कस्माद् भ्रातरं ते वृकोदरम्।

sarpa uvāca. śrutaṃ viditavedyasya tava vākyaṃ yudhiṣṭhira. bhakṣayeyam ahaṃ kasmād bhrātaraṃ te vṛkodaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...