महाभारत 3.135 (श्लोक 12)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 135→

[mh-3-135] • 42 श्लोकाः

लोमश उवाच। एषा मधुविला राजन् समङ्गा संप्रकाशते। एतत् कर्दमिलं नाम भरतस्याभिषेचनम्।

lomaśa uvāca. eṣā madhuvilā rājan samaṅgā saṃprakāśate. etat kardamilaṃ nāma bharatasyābhiṣecanam.

अलक्ष्म्या किल संयुक्तो वृत्रं हत्वा शचीपतिः। आप्लुतः सर्वपापेभ्यः समङ्गायां व्यमुच्यत।

alakṣmyā kila saṃyukto vṛtraṃ hatvā śacīpatiḥ. āplutaḥ sarvapāpebhyaḥ samaṅgāyāṃ vyamucyata.

एतद् विनशनं कुक्षौ मैनाकस्य नरर्षभ। अदितिर् यत्र पुत्रार्थं तदन्नम् अपचत् पुरा।

etad vinaśanaṃ kukṣau mainākasya nararṣabha. aditir yatra putrārthaṃ tadannam apacat purā.

एनं पर्वतराजानम् आरुह्य पुरुषर्षभ। अयशस्याम् असंशब्द्याम् अलक्ष्मीं व्यपनोत्स्यथ।

enaṃ parvatarājānam āruhya puruṣarṣabha. ayaśasyām asaṃśabdyām alakṣmīṃ vyapanotsyatha.

एते कनखला राजन् ऋषीणां दयिता नगाः। एषा प्रकाशते गङ्गा युधिष्ठिर महानदी।

ete kanakhalā rājan ṛṣīṇāṃ dayitā nagāḥ. eṣā prakāśate gaṅgā yudhiṣṭhira mahānadī.

सनत्कुमारो भगवान् अत्र सिद्धिम् अगात् पराम्। आजमीढावगाह्यैनां सर्वपापैः प्रमोक्ष्यसे।

sanatkumāro bhagavān atra siddhim agāt parām. ājamīḍhāvagāhyaināṃ sarvapāpaiḥ pramokṣyase.

अपां ह्रदं च पुण्याख्यं भृगुतुङ्गं च पर्वतम्। तूष्णीं गङ्गां च कौन्तेय सामात्यः समुपस्पृश।

apāṃ hradaṃ ca puṇyākhyaṃ bhṛgutuṅgaṃ ca parvatam. tūṣṇīṃ gaṅgāṃ ca kaunteya sāmātyaḥ samupaspṛśa.

आश्रमः स्थूलशिरसो रमणीयः प्रकाशते। अत्र मानं च कौन्तेय क्रोधं चैव विवर्जय।

āśramaḥ sthūlaśiraso ramaṇīyaḥ prakāśate. atra mānaṃ ca kaunteya krodhaṃ caiva vivarjaya.

एष रैभ्याश्रमः श्रीमान् पाण्डवेय प्रकाशते। नानापुष्पसमाकीर्णः फलपुष्पोपशोभितः। नानाविहगसंघुष्टस् तापसालय उत्तमः। रैभ्यस्यैष महाराज आश्रमः पुण्यकर्मणः। भारद्वाजो यत्र कविर् यवक्रीतो व्यनश्यत।

eṣa raibhyāśramaḥ śrīmān pāṇḍaveya prakāśate. nānāpuṣpasamākīrṇaḥ phalapuṣpopaśobhitaḥ. nānāvihagasaṃghuṣṭas tāpasālaya uttamaḥ. raibhyasyaiṣa mahārāja āśramaḥ puṇyakarmaṇaḥ. bhāradvājo yatra kavir yavakrīto vyanaśyata.

युधिष्ठिर उवाच। कथंयुक्तो ऽभवद् ऋषिर् भरद्वाजः प्रतापवान्। किमर्थं च यवक्रीत ऋषिपुत्रो व्यनश्यत।

yudhiṣṭhira uvāca. kathaṃyukto 'bhavad ṛṣir bharadvājaḥ pratāpavān. kimarthaṃ ca yavakrīta ṛṣiputro vyanaśyata.

एतत् सर्वं यथावृत्तं श्रोतुम् इच्छामि लोमश। कर्मभिर् देवकल्पानां कीर्त्यमानैर् भृशं रमे।

etat sarvaṃ yathāvṛttaṃ śrotum icchāmi lomaśa. karmabhir devakalpānāṃ kīrtyamānair bhṛśaṃ rame.

लोमश उवाच। भरद्वाजश् च रैभ्यश् च सखायौ संबभूवतुः। ताव् ऊषतुर् इहात्यन्तं प्रीयमाणौ वनान्तरे।

lomaśa uvāca. bharadvājaś ca raibhyaś ca sakhāyau saṃbabhūvatuḥ. tāv ūṣatur ihātyantaṃ prīyamāṇau vanāntare.

रैभ्यस्य तु सुताव् आस्ताम् अर्वावसुपरावसू। आसीद् यवक्रीः पुत्रस् तु भरद्वाजस्य भारत।

raibhyasya tu sutāv āstām arvāvasuparāvasū. āsīd yavakrīḥ putras tu bharadvājasya bhārata.

रैभ्यो विद्वान् सहापत्यस् तपस्वी चेतरो ऽभवत्। तयोश् चाप्य् अतुला प्रीतिर् बाल्यात् प्रभृति भारत।

raibhyo vidvān sahāpatyas tapasvī cetaro 'bhavat. tayoś cāpy atulā prītir bālyāt prabhṛti bhārata.

यवक्रीः पितरं दृष्ट्वा तपस्विनम् असत्कृतम्। दृष्ट्वा च सत्कृतं विप्रै रैभ्यं पुत्रैः सहानघ।

yavakrīḥ pitaraṃ dṛṣṭvā tapasvinam asatkṛtam. dṛṣṭvā ca satkṛtaṃ viprai raibhyaṃ putraiḥ sahānagha.

पर्यतप्यत तेजस्वी मन्युनाभिपरिप्लुतः। तपस् तेपे ततो घोरं वेदज्ञानाय पाण्डव।

paryatapyata tejasvī manyunābhipariplutaḥ. tapas tepe tato ghoraṃ vedajñānāya pāṇḍava.

सुसमिद्धे महत्य् अग्नौ शरीरम् उपतापयन्। जनयाम् आस संतापम् इन्द्रस्य सुमहातपाः।

susamiddhe mahaty agnau śarīram upatāpayan. janayām āsa saṃtāpam indrasya sumahātapāḥ.

तत इन्द्रो यवक्रीतम् उपगम्य युधिष्ठिर। अब्रवीत् कस्य हेतोस् त्वम् आस्थितस् तप उत्तमम्।

tata indro yavakrītam upagamya yudhiṣṭhira. abravīt kasya hetos tvam āsthitas tapa uttamam.

यवक्रीर् उवाच। द्विजानाम् अनधीता वै वेदाः सुरगणार्चित। प्रतिभान्त्व् इति तप्ये ऽहम् इदं परमकं तपः।

yavakrīr uvāca. dvijānām anadhītā vai vedāḥ suragaṇārcita. pratibhāntv iti tapye 'ham idaṃ paramakaṃ tapaḥ.

स्वाध्यायार्थे समारम्भो ममायं पाकशासन। तपसा ज्ञातुम् इच्छामि सर्वज्ञानानि कौशिक।

svādhyāyārthe samārambho mamāyaṃ pākaśāsana. tapasā jñātum icchāmi sarvajñānāni kauśika.

कालेन महता वेदाः शक्या गुरुमुखाद् विभो। प्राप्तुं तस्माद् अयं यत्नः परमो मे समास्थितः।

kālena mahatā vedāḥ śakyā gurumukhād vibho. prāptuṃ tasmād ayaṃ yatnaḥ paramo me samāsthitaḥ.

इन्द्र उवाच। अमार्ग एष विप्रर्षे येन त्वं यातुम् इच्छसि। किं विघातेन ते विप्र गच्छाधीहि गुरोर् मुखात्।

indra uvāca. amārga eṣa viprarṣe yena tvaṃ yātum icchasi. kiṃ vighātena te vipra gacchādhīhi guror mukhāt.

लोमश उवाच। एवम् उक्त्वा गतः शक्रो यवक्रीर् अपि भारत। भूय एवाकरोद् यत्नं तपस्य् अमितविक्रम।

lomaśa uvāca. evam uktvā gataḥ śakro yavakrīr api bhārata. bhūya evākarod yatnaṃ tapasy amitavikrama.

घोरेण तपसा राजंस् तप्यमानो महातपाः। संतापयाम् आस भृशं देवेन्द्रम् इति नः श्रुतम्।

ghoreṇa tapasā rājaṃs tapyamāno mahātapāḥ. saṃtāpayām āsa bhṛśaṃ devendram iti naḥ śrutam.

तं तथा तप्यमानं तु तपस् तीव्रं महामुनिम्। उपेत्य बलभिद् देवो वारयाम् आस वै पुनः।

taṃ tathā tapyamānaṃ tu tapas tīvraṃ mahāmunim. upetya balabhid devo vārayām āsa vai punaḥ.

अशक्यो ऽर्थः समारब्धो नैतद् बुद्धिकृतं तव। प्रतिभास्यन्ति वै वेदास् तव चैव पितुश् च ते।

aśakyo 'rthaḥ samārabdho naitad buddhikṛtaṃ tava. pratibhāsyanti vai vedās tava caiva pituś ca te.

यवक्रीर् उवाच। न चैतद् एवं क्रियते देवराज ममेप्सितम्। महता नियमेनाहं तप्स्ये घोरतरं तपः।

yavakrīr uvāca. na caitad evaṃ kriyate devarāja mamepsitam. mahatā niyamenāhaṃ tapsye ghorataraṃ tapaḥ.

समिद्धे ऽग्नाव् उपकृत्याङ्गम् अङ्गं; होष्यामि वा मघवंस् तन् निबोध। यद्य् एतद् एवं न करोषि कामं; ममेप्सितं देवराजेह सर्वम्।

samiddhe 'gnāv upakṛtyāṅgam aṅgaṃ; hoṣyāmi vā maghavaṃs tan nibodha. yady etad evaṃ na karoṣi kāmaṃ; mamepsitaṃ devarājeha sarvam.

लोमश उवाच। निश्चयं तम् अभिज्ञाय मुनेस् तस्य महात्मनः। प्रतिवारणहेत्वर्थं बुद्ध्या संचिन्त्य बुद्धिमान्।

lomaśa uvāca. niścayaṃ tam abhijñāya munes tasya mahātmanaḥ. prativāraṇahetvarthaṃ buddhyā saṃcintya buddhimān.

तत इन्द्रो ऽकरोद् रूपं ब्राह्मणस्य तपस्विनः। अनेकशतवर्षस्य दुर्बलस्य सयक्ष्मणः।

tata indro 'karod rūpaṃ brāhmaṇasya tapasvinaḥ. anekaśatavarṣasya durbalasya sayakṣmaṇaḥ.

यवक्रीतस्य यत् तीर्थम् उचितं शौचकर्मणि। भागीरथ्यां तत्र सेतुं वालुकाभिश् चकार सः।

yavakrītasya yat tīrtham ucitaṃ śaucakarmaṇi. bhāgīrathyāṃ tatra setuṃ vālukābhiś cakāra saḥ.

यदास्य वदतो वाक्यं न स चक्रे द्विजोत्तमः। वालुकाभिस् ततः शक्रो गङ्गां समभिपूरयन्।

yadāsya vadato vākyaṃ na sa cakre dvijottamaḥ. vālukābhis tataḥ śakro gaṅgāṃ samabhipūrayan.

वालुकामुष्टिम् अनिशं भागीरथ्यां व्यसर्जयत्। सेतुम् अभ्यारभच् छक्रो यवक्रीतं निदर्शयन्।

vālukāmuṣṭim aniśaṃ bhāgīrathyāṃ vyasarjayat. setum abhyārabhac chakro yavakrītaṃ nidarśayan.

तं ददर्श यवक्रीस् तु यत्नवन्तं निबन्धने। प्रहसंश् चाब्रवीद् वाक्यम् इदं स मुनिपुंगवः।

taṃ dadarśa yavakrīs tu yatnavantaṃ nibandhane. prahasaṃś cābravīd vākyam idaṃ sa munipuṃgavaḥ.

किम् इदं वर्तते ब्रह्मन् किं च ते ह चिकीर्षितम्। अतीव हि महान् यत्नः क्रियते ऽयं निरर्थकः।

kim idaṃ vartate brahman kiṃ ca te ha cikīrṣitam. atīva hi mahān yatnaḥ kriyate 'yaṃ nirarthakaḥ.

इन्द्र उवाच। बन्धिष्ये सेतुना गङ्गां सुखः पन्था भविष्यति। क्लिश्यते हि जनस् तात तरमाणः पुनः पुनः।

indra uvāca. bandhiṣye setunā gaṅgāṃ sukhaḥ panthā bhaviṣyati. kliśyate hi janas tāta taramāṇaḥ punaḥ punaḥ.

यवक्रीर् उवाच। नायं शक्यस् त्वया बद्धुं महान् ओघः कथं चन। अशक्याद् विनिवर्तस्व शक्यम् अर्थं समारभ।

yavakrīr uvāca. nāyaṃ śakyas tvayā baddhuṃ mahān oghaḥ kathaṃ cana. aśakyād vinivartasva śakyam arthaṃ samārabha.

इन्द्र उवाच। यथैव भवता चेदं तपो वेदार्थम् उद्यतम्। अशक्यं तद्वद् अस्माभिर् अयं भारः समुद्यतः।

indra uvāca. yathaiva bhavatā cedaṃ tapo vedārtham udyatam. aśakyaṃ tadvad asmābhir ayaṃ bhāraḥ samudyataḥ.

यवक्रीर् उवाच। यथा तव निरर्थो ऽयम् आरम्भस् त्रिदशेश्वर। तथा यदि ममापीदं मन्यसे पाकशासन।

yavakrīr uvāca. yathā tava nirartho 'yam ārambhas tridaśeśvara. tathā yadi mamāpīdaṃ manyase pākaśāsana.

क्रियतां यद् भवेच् छक्यं मया सुरगणेश्वर। वरांश् च मे प्रयच्छान्यान् यैर् अन्यान् भवितास्म्य् अति।

kriyatāṃ yad bhavec chakyaṃ mayā suragaṇeśvara. varāṃś ca me prayacchānyān yair anyān bhavitāsmy ati.

लोमश उवाच। तस्मै प्रादाद् वरान् इन्द्र उक्तवान् यान् महातपाः। प्रतिभास्यन्ति ते वेदाः पित्रा सह यथेप्सिताः।

lomaśa uvāca. tasmai prādād varān indra uktavān yān mahātapāḥ. pratibhāsyanti te vedāḥ pitrā saha yathepsitāḥ.

यच् चान्यत् काङ्क्षसे कामं यवक्रीर् गम्यताम् इति। स लब्धकामः पितरम् उपेत्याथ ततो ऽब्रवीत्।

yac cānyat kāṅkṣase kāmaṃ yavakrīr gamyatām iti. sa labdhakāmaḥ pitaram upetyātha tato 'bravīt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...