महाभारत 3.134 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 134→

[mh-3-134] • 39 श्लोकाः

अष्टावक्र उवाच। अत्रोग्रसेनसमितेषु राजन्; समागतेष्व् अप्रतिमेषु राजसु। न वै विवित्सान्तरम् अस्ति वादिनां; महाजले हंसनिनादिनाम् इव।

aṣṭāvakra uvāca. atrograsenasamiteṣu rājan; samāgateṣv apratimeṣu rājasu. na vai vivitsāntaram asti vādināṃ; mahājale haṃsaninādinām iva.

न मे ऽद्य वक्ष्यस्य् अतिवादिमानिन्; ग्लहं प्रपन्नः सरिताम् इवागमः। हुताशनस्येव समिद्धतेजसः; स्थिरो भवस्वेह ममाद्य बन्दिन्।

na me 'dya vakṣyasy ativādimānin; glahaṃ prapannaḥ saritām ivāgamaḥ. hutāśanasyeva samiddhatejasaḥ; sthiro bhavasveha mamādya bandin.

बन्द्य् उवाच। व्याघ्रं शयानं प्रति मा प्रबोधय; आशीविषं सृक्किणी लेलिहानम्। पदाहतस्येव शिरो ऽभिहत्य; नादष्टो वै मोक्ष्यसे तन् निबोध।

bandy uvāca. vyāghraṃ śayānaṃ prati mā prabodhaya; āśīviṣaṃ sṛkkiṇī lelihānam. padāhatasyeva śiro 'bhihatya; nādaṣṭo vai mokṣyase tan nibodha.

यो वै दर्पात् संहननोपपन्नः; सुदुर्बलः पर्वतम् आविहन्ति। तस्यैव पाणिः सनखो विशीर्यते; न चैव शैलस्य हि दृश्यते व्रणः।

yo vai darpāt saṃhananopapannaḥ; sudurbalaḥ parvatam āvihanti. tasyaiva pāṇiḥ sanakho viśīryate; na caiva śailasya hi dṛśyate vraṇaḥ.

सर्वे राज्ञो मैथिलस्य मैनाकस्येव पर्वताः। निकृष्टभूता राजानो वत्सा अनदुहो यथा। आसनं तु समास्यैवं संवादं बन्दिना सह। अष्टावक्रः संचिकीर्षन् प्रजगर्ह हसन् मुहुः। यथा महेन्द्रः प्रवरः सुराणां। नदीषु गङ्गा प्रवरा यथैव। तथा नृपाणां प्रवरस् त्वम् एको। बन्दिं समभ्यानय मत्सकाशम्।

sarve rājño maithilasya mainākasyeva parvatāḥ. nikṛṣṭabhūtā rājāno vatsā anaduho yathā. āsanaṃ tu samāsyaivaṃ saṃvādaṃ bandinā saha. aṣṭāvakraḥ saṃcikīrṣan prajagarha hasan muhuḥ. yathā mahendraḥ pravaraḥ surāṇāṃ. nadīṣu gaṅgā pravarā yathaiva. tathā nṛpāṇāṃ pravaras tvam eko. bandiṃ samabhyānaya matsakāśam.

लोमश उवाच। अष्टावक्रः समितौ गर्जमानो; जातक्रोधो बन्दिनम् आह राजन्। उक्ते वाक्ये चोत्तरं मे ब्रवीहि; वाक्यस्य चाप्य् उत्तरं ते ब्रवीमि।

lomaśa uvāca. aṣṭāvakraḥ samitau garjamāno; jātakrodho bandinam āha rājan. ukte vākye cottaraṃ me bravīhi; vākyasya cāpy uttaraṃ te bravīmi.

बन्द्य् उवाच। एक एवाग्निर् बहुधा समिध्यते; एकः सूर्यः सर्वम् इदं प्रभासते। एको वीरो देवराजो निहन्ता; यमः पितॄणाम् ईश्वरश् चैक एव।

bandy uvāca. eka evāgnir bahudhā samidhyate; ekaḥ sūryaḥ sarvam idaṃ prabhāsate. eko vīro devarājo nihantā; yamaḥ pitṝṇām īśvaraś caika eva.

अष्टावक्र उवाच। द्वाव् इन्द्राग्नी चरतो वै सखायौ; द्वौ देवर्षी नारदः पर्वतश् च। द्वाव् अश्विनौ द्वे च रथस्य चक्रे; भार्यापती द्वौ विहितौ विधात्रा।

aṣṭāvakra uvāca. dvāv indrāgnī carato vai sakhāyau; dvau devarṣī nāradaḥ parvataś ca. dvāv aśvinau dve ca rathasya cakre; bhāryāpatī dvau vihitau vidhātrā.

बन्द्य् उवाच। त्रिः सूयते कर्मणा वै प्रजेयं; त्रयो युक्ता वाजपेयं वहन्ति। अध्वर्यवस् त्रिषवणानि तन्वते; त्रयो लोकास् त्रीणि ज्योतींषि चाहुः।

bandy uvāca. triḥ sūyate karmaṇā vai prajeyaṃ; trayo yuktā vājapeyaṃ vahanti. adhvaryavas triṣavaṇāni tanvate; trayo lokās trīṇi jyotīṃṣi cāhuḥ.

अष्टावक्र उवाच। चतुष्टयं ब्राह्मणानां निकेतं; चत्वारो युक्ता यज्ञम् इमं वहन्ति। दिशश् चतस्रश् चतुरश् च वर्णाश्; चतुष्पदा गौर् अपि शश्वद् उक्ता।

aṣṭāvakra uvāca. catuṣṭayaṃ brāhmaṇānāṃ niketaṃ; catvāro yuktā yajñam imaṃ vahanti. diśaś catasraś caturaś ca varṇāś; catuṣpadā gaur api śaśvad uktā.

बन्द्य् उवाच। पञ्चाग्नयः पञ्चपदा च पङ्क्तिर्; यज्ञाः पञ्चैवाप्य् अथ पञ्चेन्द्रियाणि। दृष्टा वेदे पञ्चचूडाश् च पञ्च; लोके ख्यातं पञ्चनदं च पुण्यम्।

bandy uvāca. pañcāgnayaḥ pañcapadā ca paṅktir; yajñāḥ pañcaivāpy atha pañcendriyāṇi. dṛṣṭā vede pañcacūḍāś ca pañca; loke khyātaṃ pañcanadaṃ ca puṇyam.

अष्टावक्र उवाच। षडाधाने दक्षिणाम् आहुर् एके; षड् एवेमे ऋतवः कालचक्रम्। षड् इन्द्रियाण्य् उत षट् कृत्तिकाश् च; षट् साद्यस्काः सर्ववेदेषु दृष्टाः।

aṣṭāvakra uvāca. ṣaḍādhāne dakṣiṇām āhur eke; ṣaḍ eveme ṛtavaḥ kālacakram. ṣaḍ indriyāṇy uta ṣaṭ kṛttikāś ca; ṣaṭ sādyaskāḥ sarvavedeṣu dṛṣṭāḥ.

बन्द्य् उवाच। सप्त ग्राम्याः पशवः सप्त वन्याः; सप्त छन्दांसि क्रतुम् एकं वहन्ति। सप्तर्षयः सप्त चाप्य् अर्हणानि; सप्ततन्त्री प्रथिता चैव वीणा।

bandy uvāca. sapta grāmyāḥ paśavaḥ sapta vanyāḥ; sapta chandāṃsi kratum ekaṃ vahanti. saptarṣayaḥ sapta cāpy arhaṇāni; saptatantrī prathitā caiva vīṇā.

अष्टावक्र उवाच। अष्टौ शाणाः शतमानं वहन्ति; तथाष्टपादः शरभः सिंहघाती। अष्टौ वसूञ् शुश्रुम देवतासु; यूपश् चाष्टास्रिर् विहितः सर्वयज्ञः।

aṣṭāvakra uvāca. aṣṭau śāṇāḥ śatamānaṃ vahanti; tathāṣṭapādaḥ śarabhaḥ siṃhaghātī. aṣṭau vasūñ śuśruma devatāsu; yūpaś cāṣṭāsrir vihitaḥ sarvayajñaḥ.

बन्द्य् उवाच। नवैवोक्ताः सामिधेन्यः पितॄणां; तथा प्राहुर् नवयोगं विषर्गम्। नवाक्षरा बृहती संप्रदिष्टा; नवयोगो गणनाम् एति शश्वत्।

bandy uvāca. navaivoktāḥ sāmidhenyaḥ pitṝṇāṃ; tathā prāhur navayogaṃ viṣargam. navākṣarā bṛhatī saṃpradiṣṭā; navayogo gaṇanām eti śaśvat.

अष्टावक्र उवाच। दशा दशोक्ताः पुरुषस्य लोके; सहस्रम् आहुर् दश पूर्णं शतानि। दशैव मासान् बिभ्रति गर्भवत्यो; दशेरका दश दाशा दशार्णाः।

aṣṭāvakra uvāca. daśā daśoktāḥ puruṣasya loke; sahasram āhur daśa pūrṇaṃ śatāni. daśaiva māsān bibhrati garbhavatyo; daśerakā daśa dāśā daśārṇāḥ.

बन्द्य् उवाच। एकादशैकादशिनः पशूनाम्; एकादशैवात्र भवन्ति यूपाः। एकादश प्राणभृतां विकारा; एकादशोक्ता दिवि देवेषु रुद्राः।

bandy uvāca. ekādaśaikādaśinaḥ paśūnām; ekādaśaivātra bhavanti yūpāḥ. ekādaśa prāṇabhṛtāṃ vikārā; ekādaśoktā divi deveṣu rudrāḥ.

अष्टावक्र उवाच। संवत्सरं द्वादश मासम् आहुर्; जगत्याः पादो द्वादशैवाक्षराणि। द्वादशाहः प्राकृतो यज्ञ उक्तो; द्वादशादित्यान् कथयन्तीह विप्राः।

aṣṭāvakra uvāca. saṃvatsaraṃ dvādaśa māsam āhur; jagatyāḥ pādo dvādaśaivākṣarāṇi. dvādaśāhaḥ prākṛto yajña ukto; dvādaśādityān kathayantīha viprāḥ.

बन्द्य् उवाच। त्रयोदशी तिथिर् उक्ता महोग्रा; त्रयोदशद्वीपवती मही च।

bandy uvāca. trayodaśī tithir uktā mahogrā; trayodaśadvīpavatī mahī ca.

लोमश उवाच। एतावद् उक्त्वा विरराम बन्दी; श्लोकस्यार्धं व्याजहाराष्टवक्रः। त्रयोदशाहानि ससार केशी; त्रयोदशादीन्य् अतिच्छन्दांसि चाहुः।

lomaśa uvāca. etāvad uktvā virarāma bandī; ślokasyārdhaṃ vyājahārāṣṭavakraḥ. trayodaśāhāni sasāra keśī; trayodaśādīny aticchandāṃsi cāhuḥ.

ततो महान् उदतिष्ठन् निनादस्; तूष्णींभूतं सूतपुत्रं निशम्य। अधोमुखं ध्यानपरं तदानीम्; अष्टावक्रं चाप्य् उदीर्यन्तम् एव।

tato mahān udatiṣṭhan ninādas; tūṣṇīṃbhūtaṃ sūtaputraṃ niśamya. adhomukhaṃ dhyānaparaṃ tadānīm; aṣṭāvakraṃ cāpy udīryantam eva.

तस्मिंस् तथा संकुले वर्तमाने; स्फीते यज्ञे जनकस्याथ राज्ञः। अष्टावक्रं पूजयन्तो ऽभ्युपेयुर्; विप्राः सर्वे प्राञ्जलयः प्रतीताः।

tasmiṃs tathā saṃkule vartamāne; sphīte yajñe janakasyātha rājñaḥ. aṣṭāvakraṃ pūjayanto 'bhyupeyur; viprāḥ sarve prāñjalayaḥ pratītāḥ.

अष्टावक्र उवाच। अनेन वै ब्राह्मणाः शुश्रुवांसो; वादे जित्वा सलिले मज्जिताः किल। तान् एव धर्मान् अयम् अद्य बन्दी; प्राप्नोतु गृह्याप्सु निमज्जयैनम्।

aṣṭāvakra uvāca. anena vai brāhmaṇāḥ śuśruvāṃso; vāde jitvā salile majjitāḥ kila. tān eva dharmān ayam adya bandī; prāpnotu gṛhyāpsu nimajjayainam.

बन्द्य् उवाच। अहं पुत्रो वरुणस्योत राज्ञस्; तत्रास सत्रं द्वादशवार्षिकं वै। सत्रेण ते जनक तुल्यकालं; तदर्थं ते प्रहिता मे द्विजाग्र्याः।

bandy uvāca. ahaṃ putro varuṇasyota rājñas; tatrāsa satraṃ dvādaśavārṣikaṃ vai. satreṇa te janaka tulyakālaṃ; tadarthaṃ te prahitā me dvijāgryāḥ.

एते सर्वे वरुणस्योत यज्ञं; द्रष्टुं गता इह आयान्ति भूयः। अष्टावक्रं पूजये पूजनीयं; यस्य हेतोर् जनितारं समेष्ये।

ete sarve varuṇasyota yajñaṃ; draṣṭuṃ gatā iha āyānti bhūyaḥ. aṣṭāvakraṃ pūjaye pūjanīyaṃ; yasya hetor janitāraṃ sameṣye.

अष्टावक्र उवाच। विप्राः समुद्राम्भसि मज्जितास् ते; वाचा जिता मेधया आविदानाः। तां मेधया वाचम् अथोज्जहार; यथा वाचम् अवचिन्वन्ति सन्तः।

aṣṭāvakra uvāca. viprāḥ samudrāmbhasi majjitās te; vācā jitā medhayā āvidānāḥ. tāṃ medhayā vācam athojjahāra; yathā vācam avacinvanti santaḥ.

अग्निर् दहञ् जातवेदाः सतां गृहान्; विसर्जयंस् तेजसा न स्म धाक्षीत्। बालेषु पुत्रेषु कृपणं वदत्सु; तथा वाचम् अवचिन्वन्ति सन्तः।

agnir dahañ jātavedāḥ satāṃ gṛhān; visarjayaṃs tejasā na sma dhākṣīt. bāleṣu putreṣu kṛpaṇaṃ vadatsu; tathā vācam avacinvanti santaḥ.

श्लेष्मातकी क्षीणवर्चाः शृणोषि; उताहो त्वां स्तुतयो मादयन्ति। हस्तीव त्वं जनक वितुद्यमानो; न मामिकां वाचम् इमां शृणोषि।

śleṣmātakī kṣīṇavarcāḥ śṛṇoṣi; utāho tvāṃ stutayo mādayanti. hastīva tvaṃ janaka vitudyamāno; na māmikāṃ vācam imāṃ śṛṇoṣi.

जनक उवाच। शृणोमि वाचं तव दिव्यरूपाम्; अमानुषीं दिव्यरूपो ऽसि साक्षात्। अजैषीर् यद् बन्दिनं त्वं विवादे; निसृष्ट एष तव कामो ऽद्य बन्दी।

janaka uvāca. śṛṇomi vācaṃ tava divyarūpām; amānuṣīṃ divyarūpo 'si sākṣāt. ajaiṣīr yad bandinaṃ tvaṃ vivāde; nisṛṣṭa eṣa tava kāmo 'dya bandī.

अष्टावक्र उवाच। नानेन जीवता कश् चिद् अर्थो मे बन्दिना नृप। पिता यद्य् अस्य वरुणो मज्जयैनं जलाशये।

aṣṭāvakra uvāca. nānena jīvatā kaś cid artho me bandinā nṛpa. pitā yady asya varuṇo majjayainaṃ jalāśaye.

बन्द्य् उवाच। अहं पुत्रो वरुणस्योत राज्ञो; न मे भयं सलिले मज्जितस्य। इमं मुहूर्तं पितरं द्रक्ष्यते ऽयम्; अष्टावक्रश् चिरनष्टं कहोडम्।

bandy uvāca. ahaṃ putro varuṇasyota rājño; na me bhayaṃ salile majjitasya. imaṃ muhūrtaṃ pitaraṃ drakṣyate 'yam; aṣṭāvakraś ciranaṣṭaṃ kahoḍam.

लोमश उवाच। ततस् ते पूजिता विप्रा वरुणेन महात्मना। उदतिष्ठन्त ते सर्वे जनकस्य समीपतः।

lomaśa uvāca. tatas te pūjitā viprā varuṇena mahātmanā. udatiṣṭhanta te sarve janakasya samīpataḥ.

कहोड उवाच। इत्यर्थम् इच्छन्ति सुताञ् जना जनक कर्मणा। यद् अहं नाशकं कर्तुं तत् पुत्रः कृतवान् मम।

kahoḍa uvāca. ityartham icchanti sutāñ janā janaka karmaṇā. yad ahaṃ nāśakaṃ kartuṃ tat putraḥ kṛtavān mama.

उताबलस्य बलवान् उत बालस्य पण्डितः। उत वाविदुषो विद्वान् पुत्रो जनक जायते।

utābalasya balavān uta bālasya paṇḍitaḥ. uta vāviduṣo vidvān putro janaka jāyate.

बन्द्य् उवाच। शितेन ते परशुना स्वयम् एवान्तको नृप। शिरांस्य् अपाहरत्व् आजौ रिपूणां भद्रम् अस्तु ते।

bandy uvāca. śitena te paraśunā svayam evāntako nṛpa. śirāṃsy apāharatv ājau ripūṇāṃ bhadram astu te.

महद् उक्थ्यं गीयते साम चाग्र्यं; सम्यक् सोमः पीयते चात्र सत्रे। शुचीन् भागान् प्रतिजगृहुश् च हृष्टाः; साक्षाद् देवा जनकस्येह यज्ञे।

mahad ukthyaṃ gīyate sāma cāgryaṃ; samyak somaḥ pīyate cātra satre. śucīn bhāgān pratijagṛhuś ca hṛṣṭāḥ; sākṣād devā janakasyeha yajñe.

लोमश उवाच। समुत्थितेष्व् अथ सर्वेषु राजन्; विप्रेषु तेष्व् अधिकं सुप्रभेषु। अनुज्ञातो जनकेनाथ राज्ञा; विवेश तोयं सागरस्योत बन्दी।

lomaśa uvāca. samutthiteṣv atha sarveṣu rājan; vipreṣu teṣv adhikaṃ suprabheṣu. anujñāto janakenātha rājñā; viveśa toyaṃ sāgarasyota bandī.

अष्टावक्रः पितरं पूजयित्वा; संपूजितो ब्राह्मणैस् तैर् यथावत्। प्रत्याजगामाश्रमम् एव चाग्र्यं; जित्वा बन्दिं सहितो मातुलेन। ततो ऽष्टावक्रं मातुर् अथान्तिके पिता। नदीं समंगां शीघ्रम् इमां विशस्व। प्रोवाच चैनां स तथा विवेश। समैर् अङ्गैश् चापि बभूव सद्यः। नदी समंगा च बभूव पुण्या। यस्यां स्नातो मुच्यते किल्बिषाद् धि। त्वम् अप्य् एनां स्नानपानावगाहैः। सभ्रातृकः सहभार्यो विशस्व।

aṣṭāvakraḥ pitaraṃ pūjayitvā; saṃpūjito brāhmaṇais tair yathāvat. pratyājagāmāśramam eva cāgryaṃ; jitvā bandiṃ sahito mātulena. tato 'ṣṭāvakraṃ mātur athāntike pitā. nadīṃ samaṃgāṃ śīghram imāṃ viśasva. provāca caināṃ sa tathā viveśa. samair aṅgaiś cāpi babhūva sadyaḥ. nadī samaṃgā ca babhūva puṇyā. yasyāṃ snāto mucyate kilbiṣād dhi. tvam apy enāṃ snānapānāvagāhaiḥ. sabhrātṛkaḥ sahabhāryo viśasva.

अत्र कौन्तेय सहितो भ्रातृभिस् त्वं; सुखोषितः सह विप्रैः प्रतीतः। पुण्यान्य् अन्यानि शुचिकर्मैकभक्तिर्; मया सार्धं चरितास्य् आजमीढ। पुण्यान्य् अन्यानि पास्यसि। पुण्यनद्याः सुतीर्थानि धुतपाप्मा गतक्लमः। भावेन दृढभक्त्या च मया सार्धं चरिष्यसि।

atra kaunteya sahito bhrātṛbhis tvaṃ; sukhoṣitaḥ saha vipraiḥ pratītaḥ. puṇyāny anyāni śucikarmaikabhaktir; mayā sārdhaṃ caritāsy ājamīḍha. puṇyāny anyāni pāsyasi. puṇyanadyāḥ sutīrthāni dhutapāpmā gataklamaḥ. bhāvena dṛḍhabhaktyā ca mayā sārdhaṃ cariṣyasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents