महाभारत 3.133 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 133→

[mh-3-133] • 27 श्लोकाः

अष्टावक्र उवाच। अन्धस्य पन्था बधिरस्य पन्थाः; स्त्रियः पन्था वैवधिकस्य पन्थाः। राज्ञः पन्था ब्राह्मणेनासमेत्य; समेत्य तु ब्राह्मणस्यैव पन्थाः।

aṣṭāvakra uvāca. andhasya panthā badhirasya panthāḥ; striyaḥ panthā vaivadhikasya panthāḥ. rājñaḥ panthā brāhmaṇenāsametya; sametya tu brāhmaṇasyaiva panthāḥ.

राजोवाच। पन्था अयं ते ऽद्य मया निसृष्टो; येनेच्छसे तेन कामं व्रजस्व। न पावको विद्यते वै लघीयान्; इन्द्रो ऽपि नित्यं नमते ब्राह्मणानाम्। लोमशः। स एवम् उक्तो मातुलेनैव सार्धं। यथेष्टमार्गो यज्ञनिवेशनं तत्। धर्मेण संप्राप्य निवारितः सन्। द्वारि द्वाःस्थं वाक्यम् इदं बभाषे।

rājovāca. panthā ayaṃ te 'dya mayā nisṛṣṭo; yenecchase tena kāmaṃ vrajasva. na pāvako vidyate vai laghīyān; indro 'pi nityaṃ namate brāhmaṇānām. lomaśaḥ. sa evam ukto mātulenaiva sārdhaṃ. yatheṣṭamārgo yajñaniveśanaṃ tat. dharmeṇa saṃprāpya nivāritaḥ san. dvāri dvāḥsthaṃ vākyam idaṃ babhāṣe.

अष्टावक्र उवाच। यज्ञं द्रष्टुं प्राप्तवन्तौ स्व तात; कौतूहलं नौ बलवद् वै विवृद्धम्। आवां प्राप्ताव् अतिथी संप्रवेशं; काङ्क्षावहे द्वारपते तवाज्ञाम्।

aṣṭāvakra uvāca. yajñaṃ draṣṭuṃ prāptavantau sva tāta; kautūhalaṃ nau balavad vai vivṛddham. āvāṃ prāptāv atithī saṃpraveśaṃ; kāṅkṣāvahe dvārapate tavājñām.

ऐन्द्रद्युम्नेर् यज्ञदृशाव् इहावां; विवक्षू वै जनकेन्द्रं दिदृक्षू। न वै क्रोधाद् व्याधिनैवोत्तमेन; संयोजय द्वारपाल क्षणेन। मा च त्वम् आवां व्याधिना तप्यमानाव्। अभिभू त्वं बालकौ बालिशौ च। समायातौ मातुलभागिनेयौ। संमोक्तव्यौ द्वारपाल क्षणे ऽस्मिन्।

aindradyumner yajñadṛśāv ihāvāṃ; vivakṣū vai janakendraṃ didṛkṣū. na vai krodhād vyādhinaivottamena; saṃyojaya dvārapāla kṣaṇena. mā ca tvam āvāṃ vyādhinā tapyamānāv. abhibhū tvaṃ bālakau bāliśau ca. samāyātau mātulabhāgineyau. saṃmoktavyau dvārapāla kṣaṇe 'smin.

द्वारपाल उवाच। बन्देः समादेशकरा वयं स्म; निबोध वाक्यं च मयेर्यमाणम्। न वै बालाः प्रविशन्त्य् अत्र विप्रा; वृद्धा विद्वांसः प्रविशन्ति द्विजाग्र्याः।

dvārapāla uvāca. bandeḥ samādeśakarā vayaṃ sma; nibodha vākyaṃ ca mayeryamāṇam. na vai bālāḥ praviśanty atra viprā; vṛddhā vidvāṃsaḥ praviśanti dvijāgryāḥ.

अष्टावक्र उवाच। यद्य् अत्र वृद्धेषु कृतः प्रवेशो; युक्तं मम द्वारपाल प्रवेष्टुम्। वयं हि वृद्धाश् चरितव्रताश् च; वेदप्रभावेन प्रवेशनार्हाः।

aṣṭāvakra uvāca. yady atra vṛddheṣu kṛtaḥ praveśo; yuktaṃ mama dvārapāla praveṣṭum. vayaṃ hi vṛddhāś caritavratāś ca; vedaprabhāvena praveśanārhāḥ.

शुश्रूषवश् चापि जितेन्द्रियाश् च; ज्ञानागमे चापि गताः स्म निष्ठाम्। न बाल इत्य् अवमन्तव्यम् आहुर्; बालो ऽप्य् अग्निर् दहति स्पृश्यमानः।

śuśrūṣavaś cāpi jitendriyāś ca; jñānāgame cāpi gatāḥ sma niṣṭhām. na bāla ity avamantavyam āhur; bālo 'py agnir dahati spṛśyamānaḥ.

द्वारपाल उवाच। सरस्वतीम् ईरय वेदजुष्टाम्; एकाक्षरां बहुरूपां विराजम्। अङ्गात्मानं समवेक्षस्व बालं; किं श्लाघसे दुर्लभा वादसिद्धिः।

dvārapāla uvāca. sarasvatīm īraya vedajuṣṭām; ekākṣarāṃ bahurūpāṃ virājam. aṅgātmānaṃ samavekṣasva bālaṃ; kiṃ ślāghase durlabhā vādasiddhiḥ.

अष्टावक्र उवाच। न ज्ञायते कायवृद्ध्या विवृद्धिर्; यथाष्ठीला शाल्मलेः संप्रवृद्धा। ह्रस्वो ऽल्पकायः फलितो विवृद्धो; यश् चाफलस् तस्य न वृद्धभावः।

aṣṭāvakra uvāca. na jñāyate kāyavṛddhyā vivṛddhir; yathāṣṭhīlā śālmaleḥ saṃpravṛddhā. hrasvo 'lpakāyaḥ phalito vivṛddho; yaś cāphalas tasya na vṛddhabhāvaḥ.

द्वारपाल उवाच। वृद्धेभ्य एवेह मतिं स्म बाला; गृह्णन्ति कालेन भवन्ति वृद्धाः। न हि ज्ञानम् अल्पकालेन शक्यं; कस्माद् बालो वृद्ध इवावभाषसे।

dvārapāla uvāca. vṛddhebhya eveha matiṃ sma bālā; gṛhṇanti kālena bhavanti vṛddhāḥ. na hi jñānam alpakālena śakyaṃ; kasmād bālo vṛddha ivāvabhāṣase.

अष्टावक्र उवाच। न तेन स्थविरो भवति येनास्य पलितं शिरः। बालो ऽपि यः प्रजानाति तं देवाः स्थविरं विदुः।

aṣṭāvakra uvāca. na tena sthaviro bhavati yenāsya palitaṃ śiraḥ. bālo 'pi yaḥ prajānāti taṃ devāḥ sthaviraṃ viduḥ.

न हायनैर् न पलितैर् न वित्तेन न बन्धुभिः। ऋषयश् चक्रिरे धर्मं यो ऽनूचानः स नो महान्।

na hāyanair na palitair na vittena na bandhubhiḥ. ṛṣayaś cakrire dharmaṃ yo 'nūcānaḥ sa no mahān.

दिदृक्षुर् अस्मि संप्राप्तो बन्दिनं राजसंसदि। निवेदयस्व मां द्वाःस्थ राज्ञे पुष्करमालिने।

didṛkṣur asmi saṃprāpto bandinaṃ rājasaṃsadi. nivedayasva māṃ dvāḥstha rājñe puṣkaramāline.

द्रष्टास्य् अद्य वदतो द्वारपाल; मनीषिभिः सह वादे विवृद्धे। द्रष्टास्य् अद्य वदतो ऽस्मान् द्वारपाल मनीषिभिः। सह वादे विवृद्धे तु बन्दिनं चापि निर्जितम्। पश्यन्तु विप्राः परिपूर्णविद्याः। सहैव राज्ञा सपुरोधमुख्याः। उताहो वाप्य् उच्चतां नीचतां वा; तूष्णीं भूतेष्व् अथ सर्वेषु चाद्य।

draṣṭāsy adya vadato dvārapāla; manīṣibhiḥ saha vāde vivṛddhe. draṣṭāsy adya vadato 'smān dvārapāla manīṣibhiḥ. saha vāde vivṛddhe tu bandinaṃ cāpi nirjitam. paśyantu viprāḥ paripūrṇavidyāḥ. sahaiva rājñā sapurodhamukhyāḥ. utāho vāpy uccatāṃ nīcatāṃ vā; tūṣṇīṃ bhūteṣv atha sarveṣu cādya.

द्वारपाल उवाच। कथं यज्ञं दशवर्षो विशेस् त्वं; विनीतानां विदुषां संप्रवेश्यम्। प्रवेक्ष्यसे बन्दिनं नानुमन्त्र्य। उपायतः प्रयतिष्ये तवाहं; प्रवेशने कुरु यत्नं यथावत्। एष राजा संश्रवणे स्थितस् ते। स्तुह्य् एनं त्वं वचसा संस्कृतेन। स चानुज्ञां दास्यति प्रीतियुक्तः। प्रवेशने यच् च किं चित् तवेष्टम्।

dvārapāla uvāca. kathaṃ yajñaṃ daśavarṣo viśes tvaṃ; vinītānāṃ viduṣāṃ saṃpraveśyam. pravekṣyase bandinaṃ nānumantrya. upāyataḥ prayatiṣye tavāhaṃ; praveśane kuru yatnaṃ yathāvat. eṣa rājā saṃśravaṇe sthitas te. stuhy enaṃ tvaṃ vacasā saṃskṛtena. sa cānujñāṃ dāsyati prītiyuktaḥ. praveśane yac ca kiṃ cit taveṣṭam.

अष्टावक्र उवाच। भो भो राजञ् जनकानां वरिष्ठ; सभाज्यस् त्वं त्वयि सर्वं समृद्धम्। त्वं वा कर्ता कर्मणां यज्ञियानां; ययातिर् एको नृपतिर् वा पुरस्तात्।

aṣṭāvakra uvāca. bho bho rājañ janakānāṃ variṣṭha; sabhājyas tvaṃ tvayi sarvaṃ samṛddham. tvaṃ vā kartā karmaṇāṃ yajñiyānāṃ; yayātir eko nṛpatir vā purastāt.

विद्वान् बन्दी वेदविदो निगृह्य; वादे भग्नान् अप्रतिशङ्कमानः। त्वया निसृष्टैः पुरुषैर् आप्तकृद्भिर्; जले सर्वान् मज्जयतीति नः श्रुतम्।

vidvān bandī vedavido nigṛhya; vāde bhagnān apratiśaṅkamānaḥ. tvayā nisṛṣṭaiḥ puruṣair āptakṛdbhir; jale sarvān majjayatīti naḥ śrutam.

स तच् छ्रुत्वा ब्राह्मणानां सकाशाद्; ब्रह्मोद्यं वै कथयितुम् आगतो ऽस्मि। क्वासौ बन्दी यावद् एनं समेत्य; नक्षत्राणीव सविता नाशयामि।

sa tac chrutvā brāhmaṇānāṃ sakāśād; brahmodyaṃ vai kathayitum āgato 'smi. kvāsau bandī yāvad enaṃ sametya; nakṣatrāṇīva savitā nāśayāmi.

राजोवाच। आशंससे बन्दिनं त्वं विजेतुम्; अविज्ञात्वा वाक्यबलं परस्य। विज्ञातवीर्यैः शक्यम् एवं प्रवक्तुं; दृष्टश् चासौ ब्राह्मणैर् वादशीलैः। आशंससे त्वं बन्दिनं वै विजेतुम्। अविज्ञात्वा तु बलं बन्दिनो ऽस्य। समागता ब्राह्मणास् तेन पूर्वं। न शोभन्ते भास्करेणेव ताराः। आशंसन्तो बन्दिनं जेतुकामास्। तस्यान्तिकं प्राप्य विलुप्तशोभाः। विज्ञानमत्ता निःसृताश् चैव तात। कथं सदस्यैर् वचनं विस्तरेयुः।

rājovāca. āśaṃsase bandinaṃ tvaṃ vijetum; avijñātvā vākyabalaṃ parasya. vijñātavīryaiḥ śakyam evaṃ pravaktuṃ; dṛṣṭaś cāsau brāhmaṇair vādaśīlaiḥ. āśaṃsase tvaṃ bandinaṃ vai vijetum. avijñātvā tu balaṃ bandino 'sya. samāgatā brāhmaṇās tena pūrvaṃ. na śobhante bhāskareṇeva tārāḥ. āśaṃsanto bandinaṃ jetukāmās. tasyāntikaṃ prāpya viluptaśobhāḥ. vijñānamattā niḥsṛtāś caiva tāta. kathaṃ sadasyair vacanaṃ vistareyuḥ.

अष्टावक्र उवाच। विवादितो ऽसौ न हि मादृशैर् हि; सिंहीकृतस् तेन वदत्य् अभीतः। समेत्य मां निहतः शेष्यते ऽद्य; मार्गे भग्नं शकटम् इवाबलाक्षम्।

aṣṭāvakra uvāca. vivādito 'sau na hi mādṛśair hi; siṃhīkṛtas tena vadaty abhītaḥ. sametya māṃ nihataḥ śeṣyate 'dya; mārge bhagnaṃ śakaṭam ivābalākṣam.

राजोवाच। षण्णाभेर् द्वादशाक्षस्य चतुर्विंशतिपर्वणः। यस् त्रिषष्टिशतारस्य वेदार्थं स परः कविः।

rājovāca. ṣaṇṇābher dvādaśākṣasya caturviṃśatiparvaṇaḥ. yas triṣaṣṭiśatārasya vedārthaṃ sa paraḥ kaviḥ.

अष्टावक्र उवाच। चतुर्विंशतिपर्व त्वां षण्णाभि द्वादशप्रधि। तत् त्रिषष्टिशतारं वै चक्रं पातु सदागति।

aṣṭāvakra uvāca. caturviṃśatiparva tvāṃ ṣaṇṇābhi dvādaśapradhi. tat triṣaṣṭiśatāraṃ vai cakraṃ pātu sadāgati.

राजोवाच। वडवे इव संयुक्ते श्येनपाते दिवौकसाम्। कस् तयोर् गर्भम् आधत्ते गर्भं सुषुवतुश् च कम्।

rājovāca. vaḍave iva saṃyukte śyenapāte divaukasām. kas tayor garbham ādhatte garbhaṃ suṣuvatuś ca kam.

अष्टावक्र उवाच। मा स्म ते ते गृहे राजञ् शात्रवाणाम् अपि ध्रुवम्। वातसारथिर् आधत्ते गर्भं सुषुवतुश् च तम्।

aṣṭāvakra uvāca. mā sma te te gṛhe rājañ śātravāṇām api dhruvam. vātasārathir ādhatte garbhaṃ suṣuvatuś ca tam.

राजोवाच। किं स्वित् सुप्तं न निमिषति किं स्विज् जातं न चोपति। कस्य स्विद् धृदयं नास्ति किं स्विद् वेगेन वर्धते।

rājovāca. kiṃ svit suptaṃ na nimiṣati kiṃ svij jātaṃ na copati. kasya svid dhṛdayaṃ nāsti kiṃ svid vegena vardhate.

अष्टावक्र उवाच। मत्स्यः सुप्तो न निमिषत्य् अण्डं जातं न चोपति। अश्मनो हृदयं नास्ति नदी वेगेन वर्धते।

aṣṭāvakra uvāca. matsyaḥ supto na nimiṣaty aṇḍaṃ jātaṃ na copati. aśmano hṛdayaṃ nāsti nadī vegena vardhate.

राजोवाच। न त्वा मन्ये मानुषं देवसत्त्वं; न त्वं बालः स्थविरस् त्वं मतो मे। न ते तुल्यो विद्यते वाक्प्रलापे; तस्माद् द्वारं वितराम्य् एष बन्दी।

rājovāca. na tvā manye mānuṣaṃ devasattvaṃ; na tvaṃ bālaḥ sthaviras tvaṃ mato me. na te tulyo vidyate vākpralāpe; tasmād dvāraṃ vitarāmy eṣa bandī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents