महाभारत 3.131 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 131→

[mh-3-131] • 33 श्लोकाः

शृणु त्वं तत्र वै राजञ् श्येनो यद् अभिभाषत।

śṛṇu tvaṃ tatra vai rājañ śyeno yad abhibhāṣata.

श्येन उवाच। धर्मात्मानं त्व् आहुर् एकं सर्वे राजन् महीक्षितः। स वै धर्मविरुद्धं त्वं कस्मात् कर्म चिकीर्षसि।

śyena uvāca. dharmātmānaṃ tv āhur ekaṃ sarve rājan mahīkṣitaḥ. sa vai dharmaviruddhaṃ tvaṃ kasmāt karma cikīrṣasi.

विहितं भक्षणं राजन् पीड्यमानस्य मे क्षुधा। मा भाङ्क्षीर् धर्मलोभेन धर्मम् उत्सृष्टवान् असि।

vihitaṃ bhakṣaṇaṃ rājan pīḍyamānasya me kṣudhā. mā bhāṅkṣīr dharmalobhena dharmam utsṛṣṭavān asi.

राजोवाच। संत्रस्तरूपस् त्राणार्थी त्वत्तो भीतो महाद्विज। मत्सकाशम् अनुप्राप्तः प्राणगृध्नुर् अयं द्विजः।

rājovāca. saṃtrastarūpas trāṇārthī tvatto bhīto mahādvija. matsakāśam anuprāptaḥ prāṇagṛdhnur ayaṃ dvijaḥ.

एवम् अभ्यागतस्येह कपोतस्याभयार्थिनः। अप्रदाने परो ऽधर्मः किं त्वं श्येन प्रपश्यसि।

evam abhyāgatasyeha kapotasyābhayārthinaḥ. apradāne paro 'dharmaḥ kiṃ tvaṃ śyena prapaśyasi.

प्रस्पन्दमानः संभ्रान्तः कपोतः श्येन लक्ष्यते। मत्सकाशं जीवितार्थी तस्य त्यागो विगर्हितः। यो हि कश् चिद् द्विजान् हन्याद् गां वा लोकस्य मातरम्। शरणागतं च त्यजते तुल्यं तेषां हि पातकम्। एकतः क्रतवः सर्वे समाप्तवरदक्षिणाः। एकतो भयभीतस्य प्राणिनः प्राणधारणम्।

praspandamānaḥ saṃbhrāntaḥ kapotaḥ śyena lakṣyate. matsakāśaṃ jīvitārthī tasya tyāgo vigarhitaḥ. yo hi kaś cid dvijān hanyād gāṃ vā lokasya mātaram. śaraṇāgataṃ ca tyajate tulyaṃ teṣāṃ hi pātakam. ekataḥ kratavaḥ sarve samāptavaradakṣiṇāḥ. ekato bhayabhītasya prāṇinaḥ prāṇadhāraṇam.

श्येन उवाच। आहारात् सर्वभूतानि संभवन्ति महीपते। आहारेण विवर्धन्ते तेन जीवन्ति जन्तवः।

śyena uvāca. āhārāt sarvabhūtāni saṃbhavanti mahīpate. āhāreṇa vivardhante tena jīvanti jantavaḥ.

शक्यते दुस्त्यजे ऽप्य् अर्थे चिररात्राय जीवितुम्। न तु भोजनम् उत्सृज्य शक्यं वर्तयितुं चिरम्।

śakyate dustyaje 'py arthe cirarātrāya jīvitum. na tu bhojanam utsṛjya śakyaṃ vartayituṃ ciram.

भक्ष्याद् विलोपितस्याद्य मम प्राणा विशां पते। विसृज्य कायम् एष्यन्ति पन्थानम् अपुनर्भवम्।

bhakṣyād vilopitasyādya mama prāṇā viśāṃ pate. visṛjya kāyam eṣyanti panthānam apunarbhavam.

प्रमृते मयि धर्मात्मन् पुत्रदारं नशिष्यति। रक्षमाणः कपोतं त्वं बहून् प्राणान् नशिष्यसि।

pramṛte mayi dharmātman putradāraṃ naśiṣyati. rakṣamāṇaḥ kapotaṃ tvaṃ bahūn prāṇān naśiṣyasi.

धर्मं यो बाधते धर्मो न स धर्मः कुधर्म तत्। अविरोधी तु यो धर्मः स धर्मः सत्यविक्रम।

dharmaṃ yo bādhate dharmo na sa dharmaḥ kudharma tat. avirodhī tu yo dharmaḥ sa dharmaḥ satyavikrama.

विरोधिषु महीपाल निश्चित्य गुरुलाघवम्। न बाधा विद्यते यत्र तं धर्मं समुदाचरेत्।

virodhiṣu mahīpāla niścitya gurulāghavam. na bādhā vidyate yatra taṃ dharmaṃ samudācaret.

गुरुलाघवम् आज्ञाय धर्माधर्मविनिश्चये। यतो भूयांस् ततो राजन् कुरु धर्मविनिश्चयम्।

gurulāghavam ājñāya dharmādharmaviniścaye. yato bhūyāṃs tato rājan kuru dharmaviniścayam.

राजोवाच। बहुकल्याणसंयुक्तं भाषसे विहगोत्तम। सुपर्णः पक्षिराट् किं त्वं धर्मज्ञश् चास्य् असंशयम्। तथा हि धर्मसंयुक्तं बहु चित्रं प्रभाषसे।

rājovāca. bahukalyāṇasaṃyuktaṃ bhāṣase vihagottama. suparṇaḥ pakṣirāṭ kiṃ tvaṃ dharmajñaś cāsy asaṃśayam. tathā hi dharmasaṃyuktaṃ bahu citraṃ prabhāṣase.

न ते ऽस्त्य् अविदितं किं चिद् इति त्वा लक्षयाम्य् अहम्। शरणैषिणः परित्यागं कथं साध्व् इति मन्यसे। ह्रियमाणं तथाहारम् उत्पन्नं क्षुधितस्य वै।

na te 'sty aviditaṃ kiṃ cid iti tvā lakṣayāmy aham. śaraṇaiṣiṇaḥ parityāgaṃ kathaṃ sādhv iti manyase. hriyamāṇaṃ tathāhāram utpannaṃ kṣudhitasya vai.

आहारार्थं समारम्भस् तव चायं विहंगम। शक्यश् चाप्य् अन्यथा कर्तुम् आहारो ऽप्य् अधिकस् त्वया।

āhārārthaṃ samārambhas tava cāyaṃ vihaṃgama. śakyaś cāpy anyathā kartum āhāro 'py adhikas tvayā.

गोवृषो वा वराहो वा मृगो वा महिषो ऽपि वा। त्वदर्थम् अद्य क्रियतां यद् वान्यद् अभिकाङ्क्षसे।

govṛṣo vā varāho vā mṛgo vā mahiṣo 'pi vā. tvadartham adya kriyatāṃ yad vānyad abhikāṅkṣase.

श्येन उवाच। न वराहं न चोक्षाणं न मृगान् विविधांस् तथा। भक्षयामि महाराज किम् अन्नाद्येन तेन मे।

śyena uvāca. na varāhaṃ na cokṣāṇaṃ na mṛgān vividhāṃs tathā. bhakṣayāmi mahārāja kim annādyena tena me.

यस् तु मे दैवविहितो भक्षः क्षत्रियपुंगव। तम् उत्सृज महीपाल कपोतम् इमम् एव मे।

yas tu me daivavihito bhakṣaḥ kṣatriyapuṃgava. tam utsṛja mahīpāla kapotam imam eva me.

श्येनाः कपोतान् खादन्ति स्थितिर् एषा सनातनी। मा राजन् मार्गम् आज्ञाय कदलीस्कन्धम् आरुह।

śyenāḥ kapotān khādanti sthitir eṣā sanātanī. mā rājan mārgam ājñāya kadalīskandham āruha.

राजोवाच। राज्यं शिबीनाम् ऋद्धं वै शाधि पक्षिगणार्चित। कृत्स्नम् एतन् मया दत्तं राजवद् विहगोत्तम। यद् वा कामयसे किं चिच् छ्येन सर्वं ददानि ते। विनेमं पक्षिणं श्येन शरणार्थिनम् आगतम्।

rājovāca. rājyaṃ śibīnām ṛddhaṃ vai śādhi pakṣigaṇārcita. kṛtsnam etan mayā dattaṃ rājavad vihagottama. yad vā kāmayase kiṃ cic chyena sarvaṃ dadāni te. vinemaṃ pakṣiṇaṃ śyena śaraṇārthinam āgatam.

येनेमं वर्जयेथास् त्वं कर्मणा पक्षिसत्तम। तद् आचक्ष्व करिष्यामि न हि दास्ये कपोतकम्।

yenemaṃ varjayethās tvaṃ karmaṇā pakṣisattama. tad ācakṣva kariṣyāmi na hi dāsye kapotakam.

श्येन उवाच। उशीनर कपोते ते यदि स्नेहो नराधिप। आत्मनो मांसम् उत्कृत्य कपोततुलया धृतम्।

śyena uvāca. uśīnara kapote te yadi sneho narādhipa. ātmano māṃsam utkṛtya kapotatulayā dhṛtam.

यदा समं कपोतेन तव मांसं भवेन् नृप। तदा प्रदेयं तन् मह्यं सा मे तुष्टिर् भविष्यति।

yadā samaṃ kapotena tava māṃsaṃ bhaven nṛpa. tadā pradeyaṃ tan mahyaṃ sā me tuṣṭir bhaviṣyati.

राजोवाच। अनुग्रहम् इमं मन्ये श्येन यन् माभियाचसे। तस्मात् ते ऽद्य प्रदास्यामि स्वमांसं तुलया धृतम्। यदि प्राण्य् उपकाराय देहो ऽयं नोपयुज्यते। ततः किम् उपचारो ऽस्य प्रत्यहे क्रियते वृथा।

rājovāca. anugraham imaṃ manye śyena yan mābhiyācase. tasmāt te 'dya pradāsyāmi svamāṃsaṃ tulayā dhṛtam. yadi prāṇy upakārāya deho 'yaṃ nopayujyate. tataḥ kim upacāro 'sya pratyahe kriyate vṛthā.

लोमश उवाच। अथोत्कृत्य स्वमांसं तु राजा परमधर्मवित्। तुलयाम् आस कौन्तेय कपोतेन सहाभिभो।

lomaśa uvāca. athotkṛtya svamāṃsaṃ tu rājā paramadharmavit. tulayām āsa kaunteya kapotena sahābhibho.

ध्रियमाणस् तु तुलया कपोतो व्यतिरिच्यते। पुनश् चोत्कृत्य मांसानि राजा प्रादाद् उशीनरः।

dhriyamāṇas tu tulayā kapoto vyatiricyate. punaś cotkṛtya māṃsāni rājā prādād uśīnaraḥ.

न विद्यते यदा मांसं कपोतेन समं धृतम्। तत उत्कृत्तमांसो ऽसाव् आरुरोह स्वयं तुलाम्।

na vidyate yadā māṃsaṃ kapotena samaṃ dhṛtam. tata utkṛttamāṃso 'sāv āruroha svayaṃ tulām.

श्येन उवाच। इन्द्रो ऽहम् अस्मि धर्मज्ञ कपोतो हव्यवाड् अयम्। जिज्ञासमानौ धर्मे त्वां यज्ञवाटम् उपागतौ।

śyena uvāca. indro 'ham asmi dharmajña kapoto havyavāḍ ayam. jijñāsamānau dharme tvāṃ yajñavāṭam upāgatau.

यत् ते मांसानि गात्रेभ्य उत्कृत्तानि विशां पते। एषा ते भास्वरी कीर्तिर् लोकान् अभिभविष्यति।

yat te māṃsāni gātrebhya utkṛttāni viśāṃ pate. eṣā te bhāsvarī kīrtir lokān abhibhaviṣyati.

यावल् लोके मनुष्यास् त्वां कथयिष्यन्ति पार्थिव। तावत् कीर्तिश् च लोकाश् च स्थास्यन्ति तव शाश्वताः। इत्य् एवम् उक्त्वा राजानम् आरुरोह दिवं पुनः। उशीनरो ऽपि धर्मात्मा धर्मेणावृत्य रोदसी। विभ्राजमानो वपुषाप्य् आरुरोह त्रिविष्टपम्।

yāval loke manuṣyās tvāṃ kathayiṣyanti pārthiva. tāvat kīrtiś ca lokāś ca sthāsyanti tava śāśvatāḥ. ity evam uktvā rājānam āruroha divaṃ punaḥ. uśīnaro 'pi dharmātmā dharmeṇāvṛtya rodasī. vibhrājamāno vapuṣāpy āruroha triviṣṭapam.

लोमश उवाच। इत्य् उक्त्वा तं दानपतिम् इन्द्राग्नी तौ तदा नृप। पूर्णदेहं स्वकं कृत्वा जग्मतुस् त्रिदशालयम्। तत् पाण्डवेय सदनं राज्ञस् तस्य महात्मनः। पश्यस्वैतन् मया सार्धं पुण्यं पापप्रमोचनम्।

lomaśa uvāca. ity uktvā taṃ dānapatim indrāgnī tau tadā nṛpa. pūrṇadehaṃ svakaṃ kṛtvā jagmatus tridaśālayam. tat pāṇḍaveya sadanaṃ rājñas tasya mahātmanaḥ. paśyasvaitan mayā sārdhaṃ puṇyaṃ pāpapramocanam.

अत्र वै सततं देवा मुनयश् च सनातनाः। दृश्यन्ते ब्राह्मणै राजन् पुण्यवद्भिर् महात्मभिः।

atra vai satataṃ devā munayaś ca sanātanāḥ. dṛśyante brāhmaṇai rājan puṇyavadbhir mahātmabhiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...