महाभारत 3.120 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 120→

[mh-3-120] • 30 श्लोकाः

सात्यकिर् उवाच। न राम कालः परिदेवनाय; यद् उत्तरं तत्र तद् एव सर्वे। कुर्वीमहे यच् च हितं भवेत् तु। राज्ञे ह्य् अस्मायाजमीढाय नित्यम्। समाचरामो ह्य् अनतीतकालं; युधिष्ठिरो यद्य् अपि नाह किं चित्।

sātyakir uvāca. na rāma kālaḥ paridevanāya; yad uttaraṃ tatra tad eva sarve. kurvīmahe yac ca hitaṃ bhavet tu. rājñe hy asmāyājamīḍhāya nityam. samācarāmo hy anatītakālaṃ; yudhiṣṭhiro yady api nāha kiṃ cit.

ये नाथवन्तो हि भवन्ति लोके; ते नात्मना कर्म समारभन्ते। तेषां तु कार्येषु भवन्ति नाथाः; शैब्यादयो राम यथा ययातेः।

ye nāthavanto hi bhavanti loke; te nātmanā karma samārabhante. teṣāṃ tu kāryeṣu bhavanti nāthāḥ; śaibyādayo rāma yathā yayāteḥ.

येषां तथा राम समारभन्ते; कार्याणि नाथाः स्वमतेन लोके। ते नाथवन्तः पुरुषप्रवीरा; नानाथवत् कृच्छ्रम् अवाप्नुवन्ति।

yeṣāṃ tathā rāma samārabhante; kāryāṇi nāthāḥ svamatena loke. te nāthavantaḥ puruṣapravīrā; nānāthavat kṛcchram avāpnuvanti.

कस्माद् अयं रामजनार्दनौ च; प्रद्युम्नसाम्बौ च मया समेतौ। वसत्य् अरण्ये सह सोदरीयैस्; त्रैलोक्यनाथान् अधिगम्य नाथान्।

kasmād ayaṃ rāmajanārdanau ca; pradyumnasāmbau ca mayā sametau. vasaty araṇye saha sodarīyais; trailokyanāthān adhigamya nāthān.

निर्यातु साध्व् अद्य दशार्हसेना; प्रभूतनानायुधचित्रवर्मा। यमक्षयं गच्छतु धार्तराष्ट्रः; सबान्धवो वृष्णिबलाभिभूतः।

niryātu sādhv adya daśārhasenā; prabhūtanānāyudhacitravarmā. yamakṣayaṃ gacchatu dhārtarāṣṭraḥ; sabāndhavo vṛṣṇibalābhibhūtaḥ.

त्वं ह्य् एव कोपात् पृथिवीम् अपीमां; संवेष्टयेस् तिष्ठतु शार्ङ्गधन्वा। स धार्तराष्ट्रं जहि सानुबन्धं; वृत्रं यथा देवपतिर् महेन्द्रः।

tvaṃ hy eva kopāt pṛthivīm apīmāṃ; saṃveṣṭayes tiṣṭhatu śārṅgadhanvā. sa dhārtarāṣṭraṃ jahi sānubandhaṃ; vṛtraṃ yathā devapatir mahendraḥ.

भ्राता च मे यश् च सखा गुरुश् च; जनार्दनस्यात्मसमश् च पार्थः। यदर्थम् ऐच्छन् मनुजाः सुपुत्रं। शिष्यं गुरुश् चाप्रतिकूलवादम्। यदर्थम् अभ्युद्यतम् उत्तमं तत्; करोति कर्माग्र्यम् अपारणीयम्।

bhrātā ca me yaś ca sakhā guruś ca; janārdanasyātmasamaś ca pārthaḥ. yadartham aicchan manujāḥ suputraṃ. śiṣyaṃ guruś cāpratikūlavādam. yadartham abhyudyatam uttamaṃ tat; karoti karmāgryam apāraṇīyam.

तस्यास्त्रवर्षाण्य् अहम् उत्तमास्त्रैर्; विहत्य सर्वाणि रणे ऽभिभूय। कायाच् छिरः सर्पविषाग्निकल्पैः; शरोत्तमैर् उन्मथितास्मि राम।

tasyāstravarṣāṇy aham uttamāstrair; vihatya sarvāṇi raṇe 'bhibhūya. kāyāc chiraḥ sarpaviṣāgnikalpaiḥ; śarottamair unmathitāsmi rāma.

खड्गेन चाहं निशितेन संख्ये; कायाच् छिरस् तस्य बलात् प्रमथ्य। ततो ऽस्य सर्वान् अनुगान् हनिष्ये; दुर्योधनं चापि कुरूंश् च सर्वान्।

khaḍgena cāhaṃ niśitena saṃkhye; kāyāc chiras tasya balāt pramathya. tato 'sya sarvān anugān haniṣye; duryodhanaṃ cāpi kurūṃś ca sarvān.

आत्तायुधं माम् इह रौहिणेय; पश्यन्तु भौमा युधि जातहर्षाः। निघ्नन्तम् एकं कुरुयोधमुख्यान्; काले महाकक्षम् इवान्तकाग्निः।

āttāyudhaṃ mām iha rauhiṇeya; paśyantu bhaumā yudhi jātaharṣāḥ. nighnantam ekaṃ kuruyodhamukhyān; kāle mahākakṣam ivāntakāgniḥ.

प्रद्युम्नमुक्तान् निशितान् न शक्ताः; सोढुं कृपद्रोणविकर्णकर्णाः। जानामि वीर्यं च तवात्मजस्य; कार्ष्णिर् भवत्य् एष यथा रणस्थः।

pradyumnamuktān niśitān na śaktāḥ; soḍhuṃ kṛpadroṇavikarṇakarṇāḥ. jānāmi vīryaṃ ca tavātmajasya; kārṣṇir bhavaty eṣa yathā raṇasthaḥ.

साम्बः ससूतं सरथं भुजाभ्यां; दुःशासनं शास्तु बलात् प्रमथ्य। न विद्यते जाम्बवतीसुतस्य; रणे ऽविषह्यं हि रणोत्कटस्य।

sāmbaḥ sasūtaṃ sarathaṃ bhujābhyāṃ; duḥśāsanaṃ śāstu balāt pramathya. na vidyate jāmbavatīsutasya; raṇe 'viṣahyaṃ hi raṇotkaṭasya.

एतेन बालेन हि शम्बरस्य; दैत्यस्य सैन्यं सहसा प्रणुन्नम्। हतः स पापो युधि केवलेन। युद्धे ऽद्वितीयो हरितुल्यरूपः। यथैव यत् तस्य पुरंदरस्य। हरिध्वजं स्यन्दनम् आस्थितस्य। वृत्तोरुर् अत्यायतपीनबाहुर्; एतेन संख्ये निहतो ऽश्वचक्रः। को नाम साम्बस्य रणे मनुष्यो; गत्वान्तरं वै भुजयोर् धरेत।

etena bālena hi śambarasya; daityasya sainyaṃ sahasā praṇunnam. hataḥ sa pāpo yudhi kevalena. yuddhe 'dvitīyo haritulyarūpaḥ. yathaiva yat tasya puraṃdarasya. haridhvajaṃ syandanam āsthitasya. vṛttorur atyāyatapīnabāhur; etena saṃkhye nihato 'śvacakraḥ. ko nāma sāmbasya raṇe manuṣyo; gatvāntaraṃ vai bhujayor dhareta.

यथा प्रविश्यान्तरम् अन्तकस्य; काले मनुष्यो न विनिष्क्रमेत। संप्राप्य वै तादृशीं योधलक्ष्मीं। तथा प्रविश्यान्तरम् अस्य संख्ये; को नाम जीवन् पुनर् आव्रजेत।

yathā praviśyāntaram antakasya; kāle manuṣyo na viniṣkrameta. saṃprāpya vai tādṛśīṃ yodhalakṣmīṃ. tathā praviśyāntaram asya saṃkhye; ko nāma jīvan punar āvrajeta.

द्रोणं च भीष्मं च महारथौ तौ; सुतैर् वृतं चाप्य् अथ सोमदत्तम्। सर्वाणि सैन्यानि च वासुदेवः; प्रधक्ष्यते सायकवह्निजालैः।

droṇaṃ ca bhīṣmaṃ ca mahārathau tau; sutair vṛtaṃ cāpy atha somadattam. sarvāṇi sainyāni ca vāsudevaḥ; pradhakṣyate sāyakavahnijālaiḥ.

किं नाम लोकेष्व् अविषह्यम् अस्ति; कृष्णस्य सर्वेषु सदैवतेषु। आत्तायुधस्योत्तमबाणपाणेश्; चक्रायुधस्याप्रतिमस्य युद्धे।

kiṃ nāma lokeṣv aviṣahyam asti; kṛṣṇasya sarveṣu sadaivateṣu. āttāyudhasyottamabāṇapāṇeś; cakrāyudhasyāpratimasya yuddhe.

ततो ऽनिरुद्धो ऽप्य् असिचर्मपाणिर्; महीम् इमां धार्तराष्ट्रैर् विसंज्ञैः। हृतोत्तमाङ्गैर् निहतैः करोतु; कीर्णां कुशैर् वेदिम् इवाध्वरेषु।

tato 'niruddho 'py asicarmapāṇir; mahīm imāṃ dhārtarāṣṭrair visaṃjñaiḥ. hṛtottamāṅgair nihataiḥ karotu; kīrṇāṃ kuśair vedim ivādhvareṣu.

गदोल्मुकौ बाहुकभानुनीथाः; शूरश् च संख्ये निशठः कुमारः। रणोत्कटौ सारणचारुदेष्णौ; कुलोचितं विप्रथयन्तु कर्म।

gadolmukau bāhukabhānunīthāḥ; śūraś ca saṃkhye niśaṭhaḥ kumāraḥ. raṇotkaṭau sāraṇacārudeṣṇau; kulocitaṃ viprathayantu karma.

सवृष्णिभोजान्धकयोधमुख्या; समागता क्षत्रियशूरसेना। समाहितः पृथिवीं साधु राजा। यशोभृतां धर्मभृतां वरिष्ठः। युधिष्ठिरः पालयतां महात्मा। हत्वा रणे तान् धृतराष्ट्रपुत्रांल्; लोके यशः स्फीतम् उपाकरोतु।

savṛṣṇibhojāndhakayodhamukhyā; samāgatā kṣatriyaśūrasenā. samāhitaḥ pṛthivīṃ sādhu rājā. yaśobhṛtāṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ. yudhiṣṭhiraḥ pālayatāṃ mahātmā. hatvā raṇe tān dhṛtarāṣṭraputrāṃl; loke yaśaḥ sphītam upākarotu.

ततो ऽभिमन्युः पृथिवीं प्रशास्तु; यावद् व्रतं धर्मभृतां वरिष्ठः। युधिष्ठिरः पारयते महात्मा; द्यूते यथोक्तं कुरुसत्तमेन।

tato 'bhimanyuḥ pṛthivīṃ praśāstu; yāvad vrataṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ. yudhiṣṭhiraḥ pārayate mahātmā; dyūte yathoktaṃ kurusattamena.

अस्मत्प्रमुक्तैर् विशिखैर् जितारिस्; ततो महीं भोक्ष्यति धर्मराजः। निर्धार्तराष्ट्रां हतसूतपुत्राम्; एतद् धि नः कृत्यतमं यशश्यम्।

asmatpramuktair viśikhair jitāris; tato mahīṃ bhokṣyati dharmarājaḥ. nirdhārtarāṣṭrāṃ hatasūtaputrām; etad dhi naḥ kṛtyatamaṃ yaśaśyam.

वासुदेव उवाच। असंशयं माधव सत्यम् एतद्; गृह्णीम ते वाक्यम् अदीनसत्त्व। स्वाभ्यां भुजाभ्याम् अजितां तु भूमिं; नेच्छेत् कुरूणाम् ऋषभः कथं चित्।

vāsudeva uvāca. asaṃśayaṃ mādhava satyam etad; gṛhṇīma te vākyam adīnasattva. svābhyāṃ bhujābhyām ajitāṃ tu bhūmiṃ; necchet kurūṇām ṛṣabhaḥ kathaṃ cit.

न ह्य् एष कामान् न भयान् न लोभाद्; युधिष्ठिरो जातु जह्यात् स्वधर्मम्। भीमार्जुनौ चातिरथौ यमौ वा; तथैव कृष्णा द्रुपदात्मजेयम्।

na hy eṣa kāmān na bhayān na lobhād; yudhiṣṭhiro jātu jahyāt svadharmam. bhīmārjunau cātirathau yamau vā; tathaiva kṛṣṇā drupadātmajeyam.

उभौ हि युद्धे ऽप्रतिमौ पृथिव्यां; वृकोदरश् चैव धनंजयश् च। कस्मान् न कृत्स्नां पृथिवीं प्रशासेन्; माद्रीसुताभ्यां च पुरस्कृतो ऽयम्।

ubhau hi yuddhe 'pratimau pṛthivyāṃ; vṛkodaraś caiva dhanaṃjayaś ca. kasmān na kṛtsnāṃ pṛthivīṃ praśāsen; mādrīsutābhyāṃ ca puraskṛto 'yam.

यदा तु पाञ्चालपतिर् महात्मा; सकेकयश् चेदिपतिर् वयं च। योत्स्याम विक्रम्य परांस् तदा वै; सुयोधनस् त्यक्ष्यति जीवलोकम्।

yadā tu pāñcālapatir mahātmā; sakekayaś cedipatir vayaṃ ca. yotsyāma vikramya parāṃs tadā vai; suyodhanas tyakṣyati jīvalokam.

युधिष्ठिर उवाच। नैतच् चित्रं माधव यद् ब्रवीषि; सत्यं तु मे रक्ष्यतमं न राज्यम्। कृष्णस् तु मां वेद यथावद् एकः; कृष्णं च वेदाहम् अथो यथावत्।

yudhiṣṭhira uvāca. naitac citraṃ mādhava yad bravīṣi; satyaṃ tu me rakṣyatamaṃ na rājyam. kṛṣṇas tu māṃ veda yathāvad ekaḥ; kṛṣṇaṃ ca vedāham atho yathāvat.

यदैव कालं पुरुषप्रवीरो; वेत्स्यत्य् अयं माधव विक्रमस्य। तदा रणे त्वं च शिनिप्रवीर; सुयोधनं जेष्यसि केशवश् च।

yadaiva kālaṃ puruṣapravīro; vetsyaty ayaṃ mādhava vikramasya. tadā raṇe tvaṃ ca śinipravīra; suyodhanaṃ jeṣyasi keśavaś ca.

प्रतिप्रयान्त्व् अद्य दशार्हवीरा; दृढो ऽस्मि नाथैर् नरलोकनाथैः। धर्मे ऽप्रमादं कुरुताप्रमेया; द्रष्टास्मि भूयः सुखिनः समेतान्।

pratiprayāntv adya daśārhavīrā; dṛḍho 'smi nāthair naralokanāthaiḥ. dharme 'pramādaṃ kurutāprameyā; draṣṭāsmi bhūyaḥ sukhinaḥ sametān.

वैशंपायन उवाच। ते ऽन्योन्यम् आमन्त्र्य तथाभिवाद्य; वृद्धान् परिस्वज्य शिशूंश् च सर्वान्। यदुप्रवीराः स्वगृहाणि जग्मू; राजापि तीर्थान्य् अनुसंचचार।

vaiśaṃpāyana uvāca. te 'nyonyam āmantrya tathābhivādya; vṛddhān parisvajya śiśūṃś ca sarvān. yadupravīrāḥ svagṛhāṇi jagmū; rājāpi tīrthāny anusaṃcacāra.

विसृज्य कृष्णं त्व् अथ धर्मराजो; विदर्भराजोपचितां सुतीर्थाम्। जगाम पुण्यां सरितं पयोष्णीं। सभ्रातृभृत्यः सह लोमशेन। सुतेन सोमेन विमिश्रितोदां; ततः पयोष्णीं प्रति स ह्य् उवास। द्विजातिमुख्यैर् मुदितैर् महात्मा। संस्तूयमानः स्तुतिभिर् वराभिः।

visṛjya kṛṣṇaṃ tv atha dharmarājo; vidarbharājopacitāṃ sutīrthām. jagāma puṇyāṃ saritaṃ payoṣṇīṃ. sabhrātṛbhṛtyaḥ saha lomaśena. sutena somena vimiśritodāṃ; tataḥ payoṣṇīṃ prati sa hy uvāsa. dvijātimukhyair muditair mahātmā. saṃstūyamānaḥ stutibhir varābhiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents