महाभारत 3.115 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 115→

[mh-3-115] • 30 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। स तत्र ताम् उषित्वैकां रजनीं पृथिवीपतिः। तापसानां परं चक्रे सत्कारं भ्रातृभिः सह।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa tatra tām uṣitvaikāṃ rajanīṃ pṛthivīpatiḥ. tāpasānāṃ paraṃ cakre satkāraṃ bhrātṛbhiḥ saha.

लोमशश् चास्य तान् सर्वान् आचख्यौ तत्र तापसान्। भृगून् अङ्गिरसश् चैव वासिष्ठान् अथ काश्यपान्।

lomaśaś cāsya tān sarvān ācakhyau tatra tāpasān. bhṛgūn aṅgirasaś caiva vāsiṣṭhān atha kāśyapān.

तान् समेत्य स राजर्षिर् अभिवाद्य कृताञ्जलिः। रामस्यानुचरं वीरम् अपृच्छद् अकृतव्रणम्।

tān sametya sa rājarṣir abhivādya kṛtāñjaliḥ. rāmasyānucaraṃ vīram apṛcchad akṛtavraṇam.

कदा नु रामो भगवांस् तापसान् दर्शयिष्यति। तेनैवाहं प्रसङ्गेन द्रष्टुम् इच्छामि भार्गवम्।

kadā nu rāmo bhagavāṃs tāpasān darśayiṣyati. tenaivāhaṃ prasaṅgena draṣṭum icchāmi bhārgavam.

अकृतव्रण उवाच। आयान् एवासि विदितो रामस्य विदितात्मनः। प्रीतिस् त्वयि च रामस्य क्षिप्रं त्वां दर्शयिष्यति।

akṛtavraṇa uvāca. āyān evāsi vidito rāmasya viditātmanaḥ. prītis tvayi ca rāmasya kṣipraṃ tvāṃ darśayiṣyati.

चतुर्दशीम् अष्टमीं च रामं पश्यन्ति तापसाः। अस्यां रात्र्यां व्यतीतायां भवित्री च चतुर्दशी। तत्र द्रक्ष्यसि रामं त्वं कृष्णाजिनजटाधरम्।

caturdaśīm aṣṭamīṃ ca rāmaṃ paśyanti tāpasāḥ. asyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ bhavitrī ca caturdaśī. tatra drakṣyasi rāmaṃ tvaṃ kṛṣṇājinajaṭādharam.

युधिष्ठिर उवाच। भवान् अनुगतो वीरं जामदग्न्यं महाबलम्। प्रत्यक्षदर्शी सर्वस्य पूर्ववृत्तस्य कर्मणः।

yudhiṣṭhira uvāca. bhavān anugato vīraṃ jāmadagnyaṃ mahābalam. pratyakṣadarśī sarvasya pūrvavṛttasya karmaṇaḥ.

स भवान् कथयत्व् एतद् यथा रामेण निर्जिताः। आहवे क्षत्रियाः सर्वे कथं केन च हेतुना। अकृतव्रण उवाच। अहं ते कथयिष्यामि महद् आख्यानम् उत्तमम्। भृगूणां राजशार्दूल वंशे जातस्य भारत। रामस्य जामदग्न्यस्य चरितं देवसंमितम्। हैहयाधिपतेश् चैव कार्तवीर्यस्य भारत। रामेण चार्जुनो नाम हैहयाधिपतिर् हतः। तस्य बाहुशतान्य् आसंस् त्रीणि सप्त च पाण्डव। दत्तात्रेयप्रसादेन विमानं काञ्चनं तथा। ऐश्वर्यं सर्वभूतेषु पृथिव्यां पृथिवीपते। अव्याहतगतिश् चैव रथस् तस्य महात्मनः। रथेन तेन तु सदा वरदानेन वीर्यवान्। ममर्द देवान् यक्षांश् च ऋषींश् चैव समन्ततः। भूतांश् चैव स सर्वांस् तु पीडयाम् आस सर्वतः। ततो देवाः समेत्याहुर् ऋषयश् च महाव्रताः। देवदेवं सुरारिघ्नं विष्णुं सत्यपराक्रमम्। भगवन् भूतरक्षार्थम् अर्जुनं जहि वै प्रभो। विमानेन च दिव्येन हैहयाधिपतिः पुनः। शचीसहायं क्रीडन्तं धर्षयाम् आस वासवम्। ततस् तु भगवान् देवः शक्रेण सहितस् तदा। कार्तवीर्यविनाशार्थं मन्त्रयाम् आस भारत। यत् तद् भूतहितं कार्यं सुरेन्द्रेण निवेदितम्। स प्रतिश्रुत्य तत् सर्वं भगवांल् लोकपूजितः। जगाम बदरीं रम्यां स्वम् एवाश्रममण्डलम्। एतस्मिन्न् एव काले तु पृथिव्यां पृथिवीपतिः।

sa bhavān kathayatv etad yathā rāmeṇa nirjitāḥ. āhave kṣatriyāḥ sarve kathaṃ kena ca hetunā. akṛtavraṇa uvāca. ahaṃ te kathayiṣyāmi mahad ākhyānam uttamam. bhṛgūṇāṃ rājaśārdūla vaṃśe jātasya bhārata. rāmasya jāmadagnyasya caritaṃ devasaṃmitam. haihayādhipateś caiva kārtavīryasya bhārata. rāmeṇa cārjuno nāma haihayādhipatir hataḥ. tasya bāhuśatāny āsaṃs trīṇi sapta ca pāṇḍava. dattātreyaprasādena vimānaṃ kāñcanaṃ tathā. aiśvaryaṃ sarvabhūteṣu pṛthivyāṃ pṛthivīpate. avyāhatagatiś caiva rathas tasya mahātmanaḥ. rathena tena tu sadā varadānena vīryavān. mamarda devān yakṣāṃś ca ṛṣīṃś caiva samantataḥ. bhūtāṃś caiva sa sarvāṃs tu pīḍayām āsa sarvataḥ. tato devāḥ sametyāhur ṛṣayaś ca mahāvratāḥ. devadevaṃ surārighnaṃ viṣṇuṃ satyaparākramam. bhagavan bhūtarakṣārtham arjunaṃ jahi vai prabho. vimānena ca divyena haihayādhipatiḥ punaḥ. śacīsahāyaṃ krīḍantaṃ dharṣayām āsa vāsavam. tatas tu bhagavān devaḥ śakreṇa sahitas tadā. kārtavīryavināśārthaṃ mantrayām āsa bhārata. yat tad bhūtahitaṃ kāryaṃ surendreṇa niveditam. sa pratiśrutya tat sarvaṃ bhagavāṃl lokapūjitaḥ. jagāma badarīṃ ramyāṃ svam evāśramamaṇḍalam. etasminn eva kāle tu pṛthivyāṃ pṛthivīpatiḥ.

अकृतव्रण उवाच। कन्यकुब्जे महान् आसीत् पार्थिवः सुमहाबलः। कुशिकस्यात्मजो राजञ् जज्ञे वंशसमुद्भवः। गाधीति विश्रुतो लोके वनवासं जगाम सः।

akṛtavraṇa uvāca. kanyakubje mahān āsīt pārthivaḥ sumahābalaḥ. kuśikasyātmajo rājañ jajñe vaṃśasamudbhavaḥ. gādhīti viśruto loke vanavāsaṃ jagāma saḥ.

वने तु तस्य वसतः कन्या जज्ञे ऽप्सरःसमा। बभूव शतपत्राक्षी रूपेणासदृशी भुवि। ऋचीको भार्गवस् तां च वरयाम् आस भारत।

vane tu tasya vasataḥ kanyā jajñe 'psaraḥsamā. babhūva śatapatrākṣī rūpeṇāsadṛśī bhuvi. ṛcīko bhārgavas tāṃ ca varayām āsa bhārata.

तम् उवाच ततो राजा ब्राह्मणं संशितव्रतम्। उचितं नः कुले किं चित् पूर्वैर् यत् संप्रवर्तितम्।

tam uvāca tato rājā brāhmaṇaṃ saṃśitavratam. ucitaṃ naḥ kule kiṃ cit pūrvair yat saṃpravartitam.

एकतः श्यामकर्णानां पाण्डुराणां तरस्विनाम्। सहस्रं वाजिनां शुल्कम् इति विद्धि द्विजोत्तम।

ekataḥ śyāmakarṇānāṃ pāṇḍurāṇāṃ tarasvinām. sahasraṃ vājināṃ śulkam iti viddhi dvijottama.

न चापि भगवान् वाच्यो दीयताम् इति भार्गव। देया मे दुहिता चेयं त्वद्विधाय महात्मने।

na cāpi bhagavān vācyo dīyatām iti bhārgava. deyā me duhitā ceyaṃ tvadvidhāya mahātmane.

ऋचीक उवाच। एकतःश्यामकर्णानां पाण्डुराणां तरस्विनाम्। दास्याम्य् अश्वसहस्रं ते मम भार्या सुतास्तु ते।

ṛcīka uvāca. ekataḥśyāmakarṇānāṃ pāṇḍurāṇāṃ tarasvinām. dāsyāmy aśvasahasraṃ te mama bhāryā sutāstu te.

अकृतव्रण उवाच। स तथेति प्रतिज्ञाय राजन् वरुणम् अब्रवीत्। एकतःश्यामकर्णानां पाण्डुराणां तरस्विनाम्। सहस्रं वाजिनाम् एकं शुल्कार्थं मे प्रदीयताम्।

akṛtavraṇa uvāca. sa tatheti pratijñāya rājan varuṇam abravīt. ekataḥśyāmakarṇānāṃ pāṇḍurāṇāṃ tarasvinām. sahasraṃ vājinām ekaṃ śulkārthaṃ me pradīyatām.

तस्मै प्रादात् सहस्रं वै वाजिनां वरुणस् तदा। तद् अश्वतीर्थं विख्यातम् उत्थिता यत्र ते हयाः।

tasmai prādāt sahasraṃ vai vājināṃ varuṇas tadā. tad aśvatīrthaṃ vikhyātam utthitā yatra te hayāḥ.

गङ्गायां कन्यकुब्जे वै ददौ सत्यवतीं तदा। ततो गाधिः सुतां तस्मै जन्याश् चासन् सुरास् तदा। लब्ध्वा हयसहस्रं तु तांश् च दृष्ट्वा दिवौकसः। विस्मयं परमं जग्मुस् तम् एव दिवि संस्तुवन्।

gaṅgāyāṃ kanyakubje vai dadau satyavatīṃ tadā. tato gādhiḥ sutāṃ tasmai janyāś cāsan surās tadā. labdhvā hayasahasraṃ tu tāṃś ca dṛṣṭvā divaukasaḥ. vismayaṃ paramaṃ jagmus tam eva divi saṃstuvan.

धर्मेण लब्ध्वा तां भार्याम् ऋचीको द्विजसत्तमः। यथाकामं यथाजोषं तया रेमे सुमध्यया।

dharmeṇa labdhvā tāṃ bhāryām ṛcīko dvijasattamaḥ. yathākāmaṃ yathājoṣaṃ tayā reme sumadhyayā.

तं विवाहे कृते राजन् सभार्यम् अवलोककः। आजगाम भृगुश्रेष्ठः पुत्रं दृष्ट्वा ननन्द च।

taṃ vivāhe kṛte rājan sabhāryam avalokakaḥ. ājagāma bhṛguśreṣṭhaḥ putraṃ dṛṣṭvā nananda ca.

भार्यापती तम् आसीनं गुरुं सुरगणार्चितम्। अर्चित्वा पर्युपासीनौ प्राञ्जली तस्थतुस् तदा।

bhāryāpatī tam āsīnaṃ guruṃ suragaṇārcitam. arcitvā paryupāsīnau prāñjalī tasthatus tadā.

ततः स्नुषां स भगवान् प्रहृष्टो भृगुर् अब्रवीत्। वरं वृणीष्व सुभगे दाता ह्य् अस्मि तवेप्सितम्।

tataḥ snuṣāṃ sa bhagavān prahṛṣṭo bhṛgur abravīt. varaṃ vṛṇīṣva subhage dātā hy asmi tavepsitam.

सा वै प्रसादयाम् आस तं गुरुं पुत्रकारणात्। आत्मनश् चैव मातुश् च प्रसादं च चकार सः।

sā vai prasādayām āsa taṃ guruṃ putrakāraṇāt. ātmanaś caiva mātuś ca prasādaṃ ca cakāra saḥ.

भृगुर् उवाच। ऋतौ त्वं चैव माता च स्नाते पुंसवनाय वै। आलिङ्गेतां पृथग् वृक्षौ साश्वत्थं त्वम् उदुम्बरम्। चरुद्वयम् इदं भद्रे जनन्याश् च तवैव च। विश्वम् आवर्तयित्वा तु मया यत्नेन साधितम्। प्राशितव्यं प्रयत्नेन तेत्य् उक्त्वादर्शनं गतः।

bhṛgur uvāca. ṛtau tvaṃ caiva mātā ca snāte puṃsavanāya vai. āliṅgetāṃ pṛthag vṛkṣau sāśvatthaṃ tvam udumbaram. carudvayam idaṃ bhadre jananyāś ca tavaiva ca. viśvam āvartayitvā tu mayā yatnena sādhitam. prāśitavyaṃ prayatnena tety uktvādarśanaṃ gataḥ.

आलिङ्गने तु ते राजंश् चक्रतुः स्म विपर्ययम्। कदा चिद् भृगुर् आगच्छत् तं च वेद विपर्ययम्। ततः पुनः स भगवान् काले बहुतिथे गते। दिव्यज्ञानाद् विदित्वा तु भगवान् आगतः पुनः।

āliṅgane tu te rājaṃś cakratuḥ sma viparyayam. kadā cid bhṛgur āgacchat taṃ ca veda viparyayam. tataḥ punaḥ sa bhagavān kāle bahutithe gate. divyajñānād viditvā tu bhagavān āgataḥ punaḥ.

अथोवाच महातेजा भृगुः सत्यवतीं स्नुषाम्। उपयुक्तश् चरुर् भद्रे वृक्षे चालिङ्गनं कृतम्। विपरीतेन ते सुभ्रूर् मात्रा चैवासि वञ्चिता। ब्राह्मणः क्षत्रवृत्तिर् वै तव पुत्रो भविष्यति।

athovāca mahātejā bhṛguḥ satyavatīṃ snuṣām. upayuktaś carur bhadre vṛkṣe cāliṅganaṃ kṛtam. viparītena te subhrūr mātrā caivāsi vañcitā. brāhmaṇaḥ kṣatravṛttir vai tava putro bhaviṣyati.

क्षत्रियो ब्राह्मणाचारो मातुस् तव सुतो महान्। भविष्यति महावीर्यः साधूनां मार्गम् आस्थितः।

kṣatriyo brāhmaṇācāro mātus tava suto mahān. bhaviṣyati mahāvīryaḥ sādhūnāṃ mārgam āsthitaḥ.

ततः प्रसादयाम् आस श्वशुरं सा पुनः पुनः। न मे पुत्रो भवेद् ईदृक् कामं पौत्रो भवेद् इति।

tataḥ prasādayām āsa śvaśuraṃ sā punaḥ punaḥ. na me putro bhaved īdṛk kāmaṃ pautro bhaved iti.

एवम् अस्त्व् इति सा तेन पाण्डव प्रतिनन्दिता। कालं प्रतीक्ष्य तं गर्भं धारयाम् आस यत्नतः। जमदग्निं ततः पुत्रं सा जज्ञे काल आगते। तेजसा वर्चसा चैव युक्तं भार्गवनन्दनम्।

evam astv iti sā tena pāṇḍava pratinanditā. kālaṃ pratīkṣya taṃ garbhaṃ dhārayām āsa yatnataḥ. jamadagniṃ tataḥ putraṃ sā jajñe kāla āgate. tejasā varcasā caiva yuktaṃ bhārgavanandanam.

स वर्धमानस् तेजस्वी वेदस्याध्ययनेन वै। बहून् ऋषीन् महातेजाः पाण्डवेयात्यवर्तत।

sa vardhamānas tejasvī vedasyādhyayanena vai. bahūn ṛṣīn mahātejāḥ pāṇḍaveyātyavartata.

तं तु कृत्स्नो धनुर्वेदः प्रत्यभाद् भरतर्षभ। चतुर्विधानि चास्त्राणि भास्करोपमवर्चसम्।

taṃ tu kṛtsno dhanurvedaḥ pratyabhād bharatarṣabha. caturvidhāni cāstrāṇi bhāskaropamavarcasam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...