महाभारत 3.110 (श्लोक 23)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 110→

[mh-3-110] • 36 श्लोकाः

लोमश उवाच। एषा देवनदी पुण्या कौशिकी भरतर्षभ। विश्वामित्राश्रमो रम्य एष चात्र प्रकाशते।

lomaśa uvāca. eṣā devanadī puṇyā kauśikī bharatarṣabha. viśvāmitrāśramo ramya eṣa cātra prakāśate.

आश्रमश् चैव पुण्याख्यः काश्यपस्य महात्मनः। ऋश्यशृङ्गः सुतो यस्य तपस्वी संयतेन्द्रियः।

āśramaś caiva puṇyākhyaḥ kāśyapasya mahātmanaḥ. ṛśyaśṛṅgaḥ suto yasya tapasvī saṃyatendriyaḥ.

तपसो यः प्रभावेन वर्षयाम् आस वासवम्। अनावृष्ट्यां भयाद् यस्य ववर्ष बलवृत्रहा।

tapaso yaḥ prabhāvena varṣayām āsa vāsavam. anāvṛṣṭyāṃ bhayād yasya vavarṣa balavṛtrahā.

मृग्यां जातः स तेजस्वी काश्यपस्य सुतः प्रभुः। विषये लोमपादस्य यश् चकाराद्भुतं महत्।

mṛgyāṃ jātaḥ sa tejasvī kāśyapasya sutaḥ prabhuḥ. viṣaye lomapādasya yaś cakārādbhutaṃ mahat.

निवर्तितेषु सस्येषु यस्मै शान्तां ददौ नृपः। लोमपादो दुहितरं सावित्रीं सविता यथा।

nivartiteṣu sasyeṣu yasmai śāntāṃ dadau nṛpaḥ. lomapādo duhitaraṃ sāvitrīṃ savitā yathā.

युधिष्ठिर उवाच। ऋश्यशृङ्गः कथं मृग्याम् उत्पन्नः काश्यपात्मजः। विरुद्धे योनिसंसर्गे कथं च तपसा युतः।

yudhiṣṭhira uvāca. ṛśyaśṛṅgaḥ kathaṃ mṛgyām utpannaḥ kāśyapātmajaḥ. viruddhe yonisaṃsarge kathaṃ ca tapasā yutaḥ.

किमर्थं च भयाच् छक्रस् तस्य बालस्य धीमतः। अनावृष्ट्यां प्रवृत्तायां ववर्ष बलवृत्रहा।

kimarthaṃ ca bhayāc chakras tasya bālasya dhīmataḥ. anāvṛṣṭyāṃ pravṛttāyāṃ vavarṣa balavṛtrahā.

कथंरूपा च शान्ताभूद् राजपुत्री यतव्रता। लोभयाम् आस या चेतो मृगभूतस्य तस्य वै।

kathaṃrūpā ca śāntābhūd rājaputrī yatavratā. lobhayām āsa yā ceto mṛgabhūtasya tasya vai.

लोमपादश् च राजर्षिर् यदाश्रूयत धार्मिकः। कथं वै विषये तस्य नावर्षत् पाकशासनः।

lomapādaś ca rājarṣir yadāśrūyata dhārmikaḥ. kathaṃ vai viṣaye tasya nāvarṣat pākaśāsanaḥ.

एतन् मे भगवन् सर्वं विस्तरेण यथातथम्। वक्तुम् अर्हसि शुश्रूषोर् ऋष्यशृङ्गस्य चेष्टितम्।

etan me bhagavan sarvaṃ vistareṇa yathātatham. vaktum arhasi śuśrūṣor ṛṣyaśṛṅgasya ceṣṭitam.

लोमश उवाच। विभाण्डकस्य ब्रह्मर्षेस् तपसा भावितात्मनः। अमोघवीर्यस्य सतः प्रजापतिसमद्युतेः।

lomaśa uvāca. vibhāṇḍakasya brahmarṣes tapasā bhāvitātmanaḥ. amoghavīryasya sataḥ prajāpatisamadyuteḥ.

शृणु पुत्रो यथा जात ऋश्यशृङ्गः प्रतापवान्। महाह्रदे महातेजा बालः स्थविरसंमतः।

śṛṇu putro yathā jāta ṛśyaśṛṅgaḥ pratāpavān. mahāhrade mahātejā bālaḥ sthavirasaṃmataḥ.

महाह्रदं समासाद्य काश्यपस् तपसि स्थितः। दीर्घकालं परिश्रान्त ऋषिर् देवर्षिसंमतः।

mahāhradaṃ samāsādya kāśyapas tapasi sthitaḥ. dīrghakālaṃ pariśrānta ṛṣir devarṣisaṃmataḥ.

तस्य रेतः प्रचस्कन्द दृष्ट्वाप्सरसम् उर्वशीम्। अप्सूपस्पृशतो राजन् मृगी तच् चापिबत् तदा।

tasya retaḥ pracaskanda dṛṣṭvāpsarasam urvaśīm. apsūpaspṛśato rājan mṛgī tac cāpibat tadā.

सह तोयेन तृषिता सा गर्भिण्य् अभवन् नृप। सा पुरोक्ता भगवता ब्रह्मणा लोककर्तृणा। देवकन्या मृगी भूत्वा मुनिं सूय विमोक्ष्यसे। अमोघत्वाद् विधेश् चैव भावित्वाद् दैवनिर्मितात्।

saha toyena tṛṣitā sā garbhiṇy abhavan nṛpa. sā puroktā bhagavatā brahmaṇā lokakartṛṇā. devakanyā mṛgī bhūtvā muniṃ sūya vimokṣyase. amoghatvād vidheś caiva bhāvitvād daivanirmitāt.

तस्यां मृग्यां समभवत् तस्य पुत्रो महान् ऋषिः। ऋश्यशृङ्गस् तपोनित्यो वन एव व्यवर्धत।

tasyāṃ mṛgyāṃ samabhavat tasya putro mahān ṛṣiḥ. ṛśyaśṛṅgas taponityo vana eva vyavardhata.

तस्यर्श्यशृङ्गं शिरसि राजन्न् आसीन् महात्मनः। तेनर्श्यशृङ्ग इत्य् एवं तदा स प्रथितो ऽभवत्।

tasyarśyaśṛṅgaṃ śirasi rājann āsīn mahātmanaḥ. tenarśyaśṛṅga ity evaṃ tadā sa prathito 'bhavat.

न तेन दृष्टपूर्वो ऽन्यः पितुर् अन्यत्र मानुषः। तस्मात् तस्य मनो नित्यं ब्रह्मचर्ये ऽभवन् नृप।

na tena dṛṣṭapūrvo 'nyaḥ pitur anyatra mānuṣaḥ. tasmāt tasya mano nityaṃ brahmacarye 'bhavan nṛpa.

एतस्मिन्न् एव काले तु सखा दशरथस्य वै। लोमपाद इति ख्यातो अङ्गानाम् ईश्वरो ऽभवत्। प्रेमोषितापचारेण तस्य राज्ञो युधिष्ठिर।

etasminn eva kāle tu sakhā daśarathasya vai. lomapāda iti khyāto aṅgānām īśvaro 'bhavat. premoṣitāpacāreṇa tasya rājño yudhiṣṭhira.

तेन कामः कृतो मिथ्या ब्राह्मणेभ्य इति श्रुतिः। दैवोपहतसत्त्वेन धर्मज्ञेनापि भारत। स ब्राह्मणैः परित्यक्तस् तदा वै जगतीपतिः।

tena kāmaḥ kṛto mithyā brāhmaṇebhya iti śrutiḥ. daivopahatasattvena dharmajñenāpi bhārata. sa brāhmaṇaiḥ parityaktas tadā vai jagatīpatiḥ.

पुरोहितापचाराच् च तस्य राज्ञो यदृच्छया। न ववर्ष सहस्राक्षस् ततो ऽपीड्यन्त वै प्रजाः।

purohitāpacārāc ca tasya rājño yadṛcchayā. na vavarṣa sahasrākṣas tato 'pīḍyanta vai prajāḥ.

स ब्राह्मणान् पर्यपृच्छत् तपोयुक्तान् मनीषिणः। प्रवर्षणे सुरेन्द्रस्य समर्थान् पृथिवीपतिः।

sa brāhmaṇān paryapṛcchat tapoyuktān manīṣiṇaḥ. pravarṣaṇe surendrasya samarthān pṛthivīpatiḥ.

कथं प्रवर्षेत् पर्जन्य उपायः परिदृश्यताम्। तम् ऊचुश् चोदितास् तेन स्वमतानि मनीषिणः।

kathaṃ pravarṣet parjanya upāyaḥ paridṛśyatām. tam ūcuś coditās tena svamatāni manīṣiṇaḥ.

तत्र त्व् एको मुनिवरस् तं राजानम् उवाच ह। कुपितास् तव राजेन्द्र ब्राह्मणा निस्कृतिं चर।

tatra tv eko munivaras taṃ rājānam uvāca ha. kupitās tava rājendra brāhmaṇā niskṛtiṃ cara.

ऋश्यशृङ्गं मुनिसुतम् आनयस्व च पार्थिव। वानेयम् अनभिज्ञं च नारीणाम् आर्जवे रतम्।

ṛśyaśṛṅgaṃ munisutam ānayasva ca pārthiva. vāneyam anabhijñaṃ ca nārīṇām ārjave ratam.

स चेद् अवतरेद् राजन् विषयं ते महातपाः। सद्यः प्रवर्षेत् पर्जन्य इति मे नात्र संशयः।

sa ced avatared rājan viṣayaṃ te mahātapāḥ. sadyaḥ pravarṣet parjanya iti me nātra saṃśayaḥ.

एतच् छ्रुत्वा वचो राजन् कृत्वा निस्कृतिम् आत्मनः। स गत्वा पुनर् आगच्छत् प्रसन्नेषु द्विजातिषु। राजानम् आगतं दृष्ट्वा प्रतिसंजगृहुः प्रजाः। स च ताः प्रतिजग्राह पितेव हितकृत् सदा।

etac chrutvā vaco rājan kṛtvā niskṛtim ātmanaḥ. sa gatvā punar āgacchat prasanneṣu dvijātiṣu. rājānam āgataṃ dṛṣṭvā pratisaṃjagṛhuḥ prajāḥ. sa ca tāḥ pratijagrāha piteva hitakṛt sadā.

ततो ऽङ्गपतिर् आहूय सचिवान् मन्त्रकोविदान्। ऋश्यशृङ्गागमे यत्नम् अकरोन् मन्त्रनिश्चये।

tato 'ṅgapatir āhūya sacivān mantrakovidān. ṛśyaśṛṅgāgame yatnam akaron mantraniścaye.

सो ऽध्यगच्छद् उपायं तु तैर् अमात्यैः सहाच्युतः। शास्त्रज्ञैर् अलम् अर्थज्ञैर् नीत्यां च परिनिष्ठितैः।

so 'dhyagacchad upāyaṃ tu tair amātyaiḥ sahācyutaḥ. śāstrajñair alam arthajñair nītyāṃ ca pariniṣṭhitaiḥ.

तत आनाययाम् आस वारमुख्या महीपतिः। वेश्याः सर्वत्र निष्णातास् ता उवाच स पार्थिवः।

tata ānāyayām āsa vāramukhyā mahīpatiḥ. veśyāḥ sarvatra niṣṇātās tā uvāca sa pārthivaḥ.

ऋश्यशृङ्गम् ऋषेः पुत्रम् आनयध्वम् उपायतः। लोभयित्वाभिविश्वास्य विषयं मम शोभनाः। नियोजयाम् आस च तास् तस्य बालस्य लोभने।

ṛśyaśṛṅgam ṛṣeḥ putram ānayadhvam upāyataḥ. lobhayitvābhiviśvāsya viṣayaṃ mama śobhanāḥ. niyojayām āsa ca tās tasya bālasya lobhane.

ता राजभयभीताश् च शापभीताश् च योषितः। अशक्यम् ऊचुस् तत् कार्यं विवर्णा गतचेतसः।

tā rājabhayabhītāś ca śāpabhītāś ca yoṣitaḥ. aśakyam ūcus tat kāryaṃ vivarṇā gatacetasaḥ.

तत्र त्व् एका जरद्योषा राजानम् इदम् अब्रवीत्। प्रयतिष्ये महाराज तम् आनेतुं तपोधनम्।

tatra tv ekā jaradyoṣā rājānam idam abravīt. prayatiṣye mahārāja tam ānetuṃ tapodhanam.

अभिप्रेतांस् तु मे कामान् समनुज्ञातुम् अर्हसि। ततः शक्ष्ये लोभयितुम् ऋश्यशृङ्गम् ऋषेः सुतम्।

abhipretāṃs tu me kāmān samanujñātum arhasi. tataḥ śakṣye lobhayitum ṛśyaśṛṅgam ṛṣeḥ sutam.

तस्याः सर्वम् अभिप्रायम् अन्वजानात् स पार्थिवः। धनं च प्रददौ भूरि रत्नानि विविधानि च।

tasyāḥ sarvam abhiprāyam anvajānāt sa pārthivaḥ. dhanaṃ ca pradadau bhūri ratnāni vividhāni ca.

ततो रूपेण संपन्ना वयसा च महीपते। स्त्रिय आदाय काश् चित् सा जगाम वनम् अञ्जसा।

tato rūpeṇa saṃpannā vayasā ca mahīpate. striya ādāya kāś cit sā jagāma vanam añjasā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...