महाभारत 3.11 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 11→

[mh-3-11] • 39 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। एवम् एतन् महाप्राज्ञ यथा वदसि नो मुने। अहं चैव विजानामि सर्वे चेमे नराधिपाः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. evam etan mahāprājña yathā vadasi no mune. ahaṃ caiva vijānāmi sarve ceme narādhipāḥ.

भवांस् तु मन्यते साधु यत् कुरूणां सुखोदयम्। तद् एव विदुरो ऽप्य् आह भीष्मो द्रोणश् च मां मुने।

bhavāṃs tu manyate sādhu yat kurūṇāṃ sukhodayam. tad eva viduro 'py āha bhīṣmo droṇaś ca māṃ mune.

यदि त्व् अहम् अनुग्राह्यः कौरवेषु दया यदि। अनुशाधि दुरात्मानं पुत्रं दुर्योधनं मम।

yadi tv aham anugrāhyaḥ kauraveṣu dayā yadi. anuśādhi durātmānaṃ putraṃ duryodhanaṃ mama.

व्यास उवाच। अयम् आयाति वै राजन् मैत्रेयो भगवान् ऋषिः। अन्वीय पाण्डवान् भ्रातॄन् इहैवास्मद् दिदृक्षया।

vyāsa uvāca. ayam āyāti vai rājan maitreyo bhagavān ṛṣiḥ. anvīya pāṇḍavān bhrātṝn ihaivāsmad didṛkṣayā.

एष दुर्योधनं पुत्रं तव राजन् महान् ऋषिः। अनुशास्ता यथान्यायं शमायास्य कुलस्य ते।

eṣa duryodhanaṃ putraṃ tava rājan mahān ṛṣiḥ. anuśāstā yathānyāyaṃ śamāyāsya kulasya te.

ब्रूयाद् यद् एष राजेन्द्र तत् कार्यम् अविशङ्कया। अक्रियायां हि कार्यस्य पुत्रं ते शप्स्यते रुषा।

brūyād yad eṣa rājendra tat kāryam aviśaṅkayā. akriyāyāṃ hi kāryasya putraṃ te śapsyate ruṣā.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा ययौ व्यासो मैत्रेयः प्रत्यदृश्यत। तम् आगतम् ऋषिं दृष्ट्वा धृतराष्ट्रो जनेश्वरः। पूजयित्वा यथान्यायं पप्रच्छागमनक्रियाम्। पूजया प्रतिजग्राह सपुत्रस् तं नराधिपः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā yayau vyāso maitreyaḥ pratyadṛśyata. tam āgatam ṛṣiṃ dṛṣṭvā dhṛtarāṣṭro janeśvaraḥ. pūjayitvā yathānyāyaṃ papracchāgamanakriyām. pūjayā pratijagrāha saputras taṃ narādhipaḥ.

दत्त्वार्घ्याद्याः क्रियाः सर्वा विश्रान्तं मुनिपुंगवम्। प्रश्रयेणाब्रवीद् राजा धृतराष्ट्रो ऽम्बिकासुतः।

dattvārghyādyāḥ kriyāḥ sarvā viśrāntaṃ munipuṃgavam. praśrayeṇābravīd rājā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ.

सुखेनागमनं कच्चिद् भगवन् कुरुजाङ्गले। कच्चित् कुशलिनो वीरा भ्रातरः पञ्च पाण्डवाः।

sukhenāgamanaṃ kaccid bhagavan kurujāṅgale. kaccit kuśalino vīrā bhrātaraḥ pañca pāṇḍavāḥ.

समये स्थातुम् इच्छन्ति कच्चिच् च पुरुषर्षभाः। कच्चित् कुरूणां सौभ्रात्रम् अव्युच्छिन्नं भविष्यति।

samaye sthātum icchanti kaccic ca puruṣarṣabhāḥ. kaccit kurūṇāṃ saubhrātram avyucchinnaṃ bhaviṣyati.

मैत्रेय उवाच। तीर्थयात्राम् अनुक्रामन् प्राप्तो ऽस्मि कुरुजाङ्गलम्। यदृच्छया धर्मराजं दृष्टवान् काम्यके वने।

maitreya uvāca. tīrthayātrām anukrāman prāpto 'smi kurujāṅgalam. yadṛcchayā dharmarājaṃ dṛṣṭavān kāmyake vane.

तं जटाजिनसंवीतं तपोवननिवासिनम्। समाजग्मुर् महात्मानं द्रष्टुं मुनिगणाः प्रभो।

taṃ jaṭājinasaṃvītaṃ tapovananivāsinam. samājagmur mahātmānaṃ draṣṭuṃ munigaṇāḥ prabho.

तत्राश्रौषं महाराज पुत्राणां तव विभ्रमम्। अनयं द्यूतरूपेण महापायम् उपस्थितम्।

tatrāśrauṣaṃ mahārāja putrāṇāṃ tava vibhramam. anayaṃ dyūtarūpeṇa mahāpāyam upasthitam.

ततो ऽहं त्वाम् अनुप्राप्तः कौरवाणाम् अवेक्षया। सदा ह्य् अभ्यधिकः स्नेहः प्रीतिश् च त्वयि मे प्रभो।

tato 'haṃ tvām anuprāptaḥ kauravāṇām avekṣayā. sadā hy abhyadhikaḥ snehaḥ prītiś ca tvayi me prabho.

नैतद् औपयिकं राजंस् त्वयि भीष्मे च जीवति। यद् अन्योन्येन ते पुत्रा विरुध्यन्ते नराधिप।

naitad aupayikaṃ rājaṃs tvayi bhīṣme ca jīvati. yad anyonyena te putrā virudhyante narādhipa.

मेढीभूतः स्वयं राजन् निग्रहे प्रग्रहे भवान्। किमर्थम् अनयं घोरम् उत्पतन्तम् उपेक्षसे।

meḍhībhūtaḥ svayaṃ rājan nigrahe pragrahe bhavān. kimartham anayaṃ ghoram utpatantam upekṣase.

दस्यूनाम् इव यद्वृत्तं सभायां कुरुनन्दन। तेन न भ्राजसे राजंस् तापसानां समागमे।

dasyūnām iva yadvṛttaṃ sabhāyāṃ kurunandana. tena na bhrājase rājaṃs tāpasānāṃ samāgame.

वैशंपायन उवाच। ततो व्यावृत्य राजानं दुर्योधनम् अमर्षणम्। उवाच श्लक्ष्णया वाचा मैत्रेयो भगवान् ऋषिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato vyāvṛtya rājānaṃ duryodhanam amarṣaṇam. uvāca ślakṣṇayā vācā maitreyo bhagavān ṛṣiḥ.

दुर्योधन महाबाहो निबोध वदतां वर। वचनं मे महाप्राज्ञ ब्रुवतो यद् धितं तव।

duryodhana mahābāho nibodha vadatāṃ vara. vacanaṃ me mahāprājña bruvato yad dhitaṃ tava.

मा द्रुहः पाण्डवान् राजन् कुरुष्व हितम् आत्मनः। पाण्डवानां कुरूणां च लोकस्य च नरर्षभ।

mā druhaḥ pāṇḍavān rājan kuruṣva hitam ātmanaḥ. pāṇḍavānāṃ kurūṇāṃ ca lokasya ca nararṣabha.

ते हि सर्वे नरव्याघ्राः शूरा विक्रान्तयोधिनः। सर्वे नागायुतप्राणा वज्रसंहनना दृढाः।

te hi sarve naravyāghrāḥ śūrā vikrāntayodhinaḥ. sarve nāgāyutaprāṇā vajrasaṃhananā dṛḍhāḥ.

सत्यव्रतपराः सर्वे सर्वे पुरुषमानिनः। हन्तारो देवशत्रूणां रक्षसां कामरूपिणाम्। हिडिम्बबकमुख्यानां किर्मीरस्य च रक्षसः।

satyavrataparāḥ sarve sarve puruṣamāninaḥ. hantāro devaśatrūṇāṃ rakṣasāṃ kāmarūpiṇām. hiḍimbabakamukhyānāṃ kirmīrasya ca rakṣasaḥ.

इतः प्रच्यवतां रात्रौ यः स तेषां महात्मनाम्। आवृत्य मार्गं रौद्रात्मा तस्थौ गिरिर् इवाचलः।

itaḥ pracyavatāṃ rātrau yaḥ sa teṣāṃ mahātmanām. āvṛtya mārgaṃ raudrātmā tasthau girir ivācalaḥ.

तं भीमः समरश्लाघी बलेन बलिनां वरः। जघान पशुमारेण व्याघ्रः क्षुद्रमृगं यथा।

taṃ bhīmaḥ samaraślāghī balena balināṃ varaḥ. jaghāna paśumāreṇa vyāghraḥ kṣudramṛgaṃ yathā.

पश्य दिग्विजये राजन् यथा भीमेन पातितः। जरासंधो महेष्वासो नागायुतबलो युधि।

paśya digvijaye rājan yathā bhīmena pātitaḥ. jarāsaṃdho maheṣvāso nāgāyutabalo yudhi.

संबन्धी वासुदेवश् च येषां श्यालश् च पार्षतः। कस् तान् युधि समासीत जरामरणवान् नरः।

saṃbandhī vāsudevaś ca yeṣāṃ śyālaś ca pārṣataḥ. kas tān yudhi samāsīta jarāmaraṇavān naraḥ.

तस्य ते शम एवास्तु पाण्डवैर् भरतर्षभ। कुरु मे वचनं राजन् मा मृत्युवशम् अन्वगाः।

tasya te śama evāstu pāṇḍavair bharatarṣabha. kuru me vacanaṃ rājan mā mṛtyuvaśam anvagāḥ.

एवं तु ब्रुवतस् तस्य मैत्रेयस्य विशां पते। ऊरुं गजकराकारं करेणाभिजघान सः।

evaṃ tu bruvatas tasya maitreyasya viśāṃ pate. ūruṃ gajakarākāraṃ kareṇābhijaghāna saḥ.

दुर्योधनः स्मितं कृत्वा चरणेनालिखन् महीम्। न किं चिद् उक्त्वा दुर्मेधास् तस्थौ किं चिद् अवाङ्मुखः।

duryodhanaḥ smitaṃ kṛtvā caraṇenālikhan mahīm. na kiṃ cid uktvā durmedhās tasthau kiṃ cid avāṅmukhaḥ.

तम् अशुश्रूषमाणं तु विलिखन्तं वसुंधराम्। दृष्ट्वा दुर्योधनं राजन् मैत्रेयं कोप आविशत्।

tam aśuśrūṣamāṇaṃ tu vilikhantaṃ vasuṃdharām. dṛṣṭvā duryodhanaṃ rājan maitreyaṃ kopa āviśat.

स कोपवशम् आपन्नो मैत्रेयो मुनिसत्तमः। विधिना संप्रयुक्तश् च शापायास्य मनो दधे।

sa kopavaśam āpanno maitreyo munisattamaḥ. vidhinā saṃprayuktaś ca śāpāyāsya mano dadhe.

ततः स वार्य् उपस्पृश्य कोपसंरक्तलोचनः। मैत्रेयो धार्तराष्ट्रं तम् अशपद् दुष्टचेतसम्।

tataḥ sa vāry upaspṛśya kopasaṃraktalocanaḥ. maitreyo dhārtarāṣṭraṃ tam aśapad duṣṭacetasam.

यस्मात् त्वं माम् अनादृत्य नेमां वाचं चिकीर्षसि। तस्माद् अस्याभिमानस्य सद्यः फलम् अवाप्नुहि।

yasmāt tvaṃ mām anādṛtya nemāṃ vācaṃ cikīrṣasi. tasmād asyābhimānasya sadyaḥ phalam avāpnuhi.

त्वदभिद्रोहसंयुक्तं युद्धम् उत्पत्स्यते महत्। यत्र भीमो गदापातैस् तवोरुं भेत्स्यते बली।

tvadabhidrohasaṃyuktaṃ yuddham utpatsyate mahat. yatra bhīmo gadāpātais tavoruṃ bhetsyate balī.

इत्य् एवम् उक्ते वचने धृतराष्ट्रो महीपतिः। प्रसादयाम् आस मुनिं नैतद् एवं भवेद् इति।

ity evam ukte vacane dhṛtarāṣṭro mahīpatiḥ. prasādayām āsa muniṃ naitad evaṃ bhaved iti.

मैत्रेय उवाच। शमं यास्यति चेत् पुत्रस् तव राजन् यथा तथा। शापो न भविता तात विपरीते भविष्यति।

maitreya uvāca. śamaṃ yāsyati cet putras tava rājan yathā tathā. śāpo na bhavitā tāta viparīte bhaviṣyati.

वैशंपायन उवाच। स विलक्षस् तु राजेन्द्र दुर्योधनपिता तदा। मैत्रेयं प्राह किर्मीरः कथं भीमेन पातितः।

vaiśaṃpāyana uvāca. sa vilakṣas tu rājendra duryodhanapitā tadā. maitreyaṃ prāha kirmīraḥ kathaṃ bhīmena pātitaḥ.

मैत्रेय उवाच। नाहं वक्ष्याम्य् असूया ते न ते शुश्रूषते सुतः। एष ते विदुरः सर्वम् आख्यास्यति गते मयि।

maitreya uvāca. nāhaṃ vakṣyāmy asūyā te na te śuśrūṣate sutaḥ. eṣa te viduraḥ sarvam ākhyāsyati gate mayi.

वैशंपायन उवाच। इत्य् एवम् उक्त्वा मैत्रेयः प्रातिष्ठत यथागतम्। किर्मीरवधसंविग्नो बहिर् दुर्योधनो ऽगमत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity evam uktvā maitreyaḥ prātiṣṭhata yathāgatam. kirmīravadhasaṃvigno bahir duryodhano 'gamat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...