महाभारत 3.106 (श्लोक 1)

महाभारत

←वन पर्व→

←अध्याय 106→

[mh-3-106] • 40 श्लोकाः

लोमश उवाच। ते तं दृष्ट्वा हयं राजन् संप्रहृष्टतनूरुहाः। अनादृत्य महात्मानं कपिलं कालचोदिताः। संक्रुद्धाः समधावन्त अश्वग्रहणकाङ्क्षिणः।

lomaśa uvāca. te taṃ dṛṣṭvā hayaṃ rājan saṃprahṛṣṭatanūruhāḥ. anādṛtya mahātmānaṃ kapilaṃ kālacoditāḥ. saṃkruddhāḥ samadhāvanta aśvagrahaṇakāṅkṣiṇaḥ.

ततः क्रुद्धो महाराज कपिलो मुनिसत्तमः। वासुदेवेति यं प्राहुः कपिलं मुनिसत्तमम्।

tataḥ kruddho mahārāja kapilo munisattamaḥ. vāsudeveti yaṃ prāhuḥ kapilaṃ munisattamam.

स चक्षुर् विवृतं कृत्वा तेजस् तेषु समुत्सृजन्। ददाह सुमहातेजा मन्दबुद्धीन् स सागरान्। षष्टिं सहस्राणि तदा युगपन् मुनिसत्तमः।

sa cakṣur vivṛtaṃ kṛtvā tejas teṣu samutsṛjan. dadāha sumahātejā mandabuddhīn sa sāgarān. ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi tadā yugapan munisattamaḥ.

तान् दृष्ट्वा भस्मसाद् भूतान् नारदः सुमहातपाः। सगरान्तिकम् आगच्छत् तच् च तस्मै न्यवेदयत्।

tān dṛṣṭvā bhasmasād bhūtān nāradaḥ sumahātapāḥ. sagarāntikam āgacchat tac ca tasmai nyavedayat.

स तच् छ्रुत्वा वचो घोरं राजा मुनिमुखोद्गतम्। मुहूर्तं विमना भूत्वा स्थाणोर् वाक्यम् अचिन्तयत्। स पुत्रनिधनोत्थेन दुःखेन समभिप्लुतः। आत्मानम् आत्मनाश्वास्य हयम् एवान्वचिन्तयत्।

sa tac chrutvā vaco ghoraṃ rājā munimukhodgatam. muhūrtaṃ vimanā bhūtvā sthāṇor vākyam acintayat. sa putranidhanotthena duḥkhena samabhiplutaḥ. ātmānam ātmanāśvāsya hayam evānvacintayat.

अंशुमन्तं समाहूय असमज्ञःसुतं तदा। पौत्रं भरतशार्दूल इदं वचनम् अब्रवीत्।

aṃśumantaṃ samāhūya asamajñaḥsutaṃ tadā. pautraṃ bharataśārdūla idaṃ vacanam abravīt.

षष्टिस् तानि सहस्राणि पुत्राणाम् अमितौजसाम्। कापिलं तेज आसाद्य मत्कृते निधनं गताः।

ṣaṣṭis tāni sahasrāṇi putrāṇām amitaujasām. kāpilaṃ teja āsādya matkṛte nidhanaṃ gatāḥ.

तव चापि पिता तात परित्यक्तो मयानघ। धर्मं संरक्षमाणेन पौराणां हितम् इच्छता।

tava cāpi pitā tāta parityakto mayānagha. dharmaṃ saṃrakṣamāṇena paurāṇāṃ hitam icchatā.

युधिष्ठिर उवाच। किमर्थं राजशार्दूलः सगरः पुत्रम् आत्मजम्। त्यक्तवान् दुस्त्यजं वीरं तन् मे ब्रूहि तपोधन।

yudhiṣṭhira uvāca. kimarthaṃ rājaśārdūlaḥ sagaraḥ putram ātmajam. tyaktavān dustyajaṃ vīraṃ tan me brūhi tapodhana.

लोमश उवाच। असमञ्जा इति ख्यातः सगरस्य सुतो ह्य् अभूत्। यं शैब्या जनयाम् आस पौराणां स हि दारकान्। क्रीडतः सहसासाद्य तत्र तत्र महीपते। खुरेषु क्रोशतो गृह्य नद्यां चिक्षेप दुर्बलान्।

lomaśa uvāca. asamañjā iti khyātaḥ sagarasya suto hy abhūt. yaṃ śaibyā janayām āsa paurāṇāṃ sa hi dārakān. krīḍataḥ sahasāsādya tatra tatra mahīpate. khureṣu krośato gṛhya nadyāṃ cikṣepa durbalān.

ततः पौराः समाजग्मुर् भयशोकपरिप्लुताः। सगरं चाभ्ययाचन्त सर्वे प्राञ्जलयः स्थिताः।

tataḥ paurāḥ samājagmur bhayaśokapariplutāḥ. sagaraṃ cābhyayācanta sarve prāñjalayaḥ sthitāḥ.

त्वं नस् त्राता महाराज परचक्रादिभिर् भयैः। असमञ्जोभयाद् घोरात् ततो नस् त्रातुम् अर्हसि।

tvaṃ nas trātā mahārāja paracakrādibhir bhayaiḥ. asamañjobhayād ghorāt tato nas trātum arhasi.

पौराणां वचनं श्रुत्वा घोरं नृपतिसत्तमः। मुहूर्तं विमना भूत्वा सचिवान् इदम् अब्रवीत्।

paurāṇāṃ vacanaṃ śrutvā ghoraṃ nṛpatisattamaḥ. muhūrtaṃ vimanā bhūtvā sacivān idam abravīt.

असमञ्जाः पुराद् अद्य सुतो मे विप्रवास्यताम्। यदि वो मत्प्रियं कार्यम् एतच् छीघ्रं विधीयताम्।

asamañjāḥ purād adya suto me vipravāsyatām. yadi vo matpriyaṃ kāryam etac chīghraṃ vidhīyatām.

एवम् उक्ता नरेन्द्रेण सचिवास् ते नराधिप। यथोक्तं त्वरिताश् चक्रुर् यथाज्ञापितवान् नृपः।

evam uktā narendreṇa sacivās te narādhipa. yathoktaṃ tvaritāś cakrur yathājñāpitavān nṛpaḥ.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यथा पुत्रो महात्मना। पौराणां हितकामेन सगरेण विवासितः।

etat te sarvam ākhyātaṃ yathā putro mahātmanā. paurāṇāṃ hitakāmena sagareṇa vivāsitaḥ.

अंशुमांस् तु महेष्वासो यद् उक्तः सगरेण ह। तत् ते सर्वं प्रवक्ष्यामि कीर्त्यमानं निबोध मे।

aṃśumāṃs tu maheṣvāso yad uktaḥ sagareṇa ha. tat te sarvaṃ pravakṣyāmi kīrtyamānaṃ nibodha me.

सगर उवाच। पितुश् च ते ऽहं त्यागेन पुत्राणां निधनेन च। अलाभेन तथाश्वस्य परितप्यामि पुत्रक।

sagara uvāca. pituś ca te 'haṃ tyāgena putrāṇāṃ nidhanena ca. alābhena tathāśvasya paritapyāmi putraka.

तस्माद् दुःखाभिसंतप्तं यज्ञविघ्नाच् च मोहितम्। हयस्यानयनात् पौत्र नरकान् मां समुद्धर।

tasmād duḥkhābhisaṃtaptaṃ yajñavighnāc ca mohitam. hayasyānayanāt pautra narakān māṃ samuddhara.

लोमश उवाच। अंशुमान् एवम् उक्तस् तु सगरेण महात्मना। जगाम दुःखात् तं देशं यत्र वै दारिता मही।

lomaśa uvāca. aṃśumān evam uktas tu sagareṇa mahātmanā. jagāma duḥkhāt taṃ deśaṃ yatra vai dāritā mahī.

स तु तेनैव मार्गेण समुद्रं प्रविवेश ह। अपश्यच् च महात्मानं कपिलं तुरगं च तम्।

sa tu tenaiva mārgeṇa samudraṃ praviveśa ha. apaśyac ca mahātmānaṃ kapilaṃ turagaṃ ca tam.

स दृष्ट्वा तेजसो राशिं पुराणम् ऋषिसत्तमम्। प्रणम्य शिरसा भूमौ कार्यम् अस्मै न्यवेदयत्।

sa dṛṣṭvā tejaso rāśiṃ purāṇam ṛṣisattamam. praṇamya śirasā bhūmau kāryam asmai nyavedayat.

ततः प्रीतो महातेजाः कलिपो ऽंशुमतो ऽभवत्। उवाच चैनं धर्मात्मा वरदो ऽस्मीति भारत।

tataḥ prīto mahātejāḥ kalipo 'ṃśumato 'bhavat. uvāca cainaṃ dharmātmā varado 'smīti bhārata.

स वव्रे तुरगं तत्र प्रथमं यज्ञकारणात्। द्वितीयम् उदकं वव्रे पितॄणां पावनेप्सया।

sa vavre turagaṃ tatra prathamaṃ yajñakāraṇāt. dvitīyam udakaṃ vavre pitṝṇāṃ pāvanepsayā.

तम् उवाच महातेजाः कपिलो मुनिपुंगवः। ददानि तव भद्रं ते यद् यत् प्रार्थयसे ऽनघ।

tam uvāca mahātejāḥ kapilo munipuṃgavaḥ. dadāni tava bhadraṃ te yad yat prārthayase 'nagha.

त्वयि क्षमा च धर्मश् च सत्यं चापि प्रतिष्ठितम्। त्वया कृतार्थः सगरः पुत्रवांश् च त्वया पिता।

tvayi kṣamā ca dharmaś ca satyaṃ cāpi pratiṣṭhitam. tvayā kṛtārthaḥ sagaraḥ putravāṃś ca tvayā pitā.

तव चैव प्रभावेन स्वर्गं यास्यन्ति सागराः। शलभत्वं गता एते मम क्रोधहुताशने। पौत्रश् च ते त्रिपथगां त्रिदिवाद् आनयिष्यति। पावनार्थं सागराणां तोषयित्वा महेश्वरम्।

tava caiva prabhāvena svargaṃ yāsyanti sāgarāḥ. śalabhatvaṃ gatā ete mama krodhahutāśane. pautraś ca te tripathagāṃ tridivād ānayiṣyati. pāvanārthaṃ sāgarāṇāṃ toṣayitvā maheśvaram.

हयं नयस्व भद्रं ते यज्ञियं नरपुंगव। यज्ञः समाप्यतां तात सगरस्य महात्मनः।

hayaṃ nayasva bhadraṃ te yajñiyaṃ narapuṃgava. yajñaḥ samāpyatāṃ tāta sagarasya mahātmanaḥ.

अंशुमान् एवम् उक्तस् तु कपिलेन महात्मना। आजगाम हयं गृह्य यज्ञवाटं महात्मनः।

aṃśumān evam uktas tu kapilena mahātmanā. ājagāma hayaṃ gṛhya yajñavāṭaṃ mahātmanaḥ.

सो ऽभिवाद्य ततः पादौ सगरस्य महात्मनः। मूर्ध्नि तेनाप्य् उपाघ्रातस् तस्मै सर्वं न्यवेदयत्।

so 'bhivādya tataḥ pādau sagarasya mahātmanaḥ. mūrdhni tenāpy upāghrātas tasmai sarvaṃ nyavedayat.

यथा दृष्टं श्रुतं चापि सागराणां क्षयं तथा। तं चास्मै हयम् आचष्ट यज्ञवाटम् उपागतम्।

yathā dṛṣṭaṃ śrutaṃ cāpi sāgarāṇāṃ kṣayaṃ tathā. taṃ cāsmai hayam ācaṣṭa yajñavāṭam upāgatam.

तच् छ्रुत्वा सगरो राजा पुत्रजं दुःखम् अत्यजत्। अंशुमन्तं च संपूज्य समापयत तं क्रतुम्।

tac chrutvā sagaro rājā putrajaṃ duḥkham atyajat. aṃśumantaṃ ca saṃpūjya samāpayata taṃ kratum.

समाप्तयज्ञः सगरो देवैः सर्वैः सभाजितः। पुत्रत्वे कल्पयाम् आस समुद्रं वरुणालयम्।

samāptayajñaḥ sagaro devaiḥ sarvaiḥ sabhājitaḥ. putratve kalpayām āsa samudraṃ varuṇālayam.

प्रशास्य सुचिरं कालं राज्यं राजीवलोचनः। पौत्रे भारं समावेश्य जगाम त्रिदिवं तदा।

praśāsya suciraṃ kālaṃ rājyaṃ rājīvalocanaḥ. pautre bhāraṃ samāveśya jagāma tridivaṃ tadā.

अंशुमान् अपि धर्मात्मा महीं सागरमेखलाम्। प्रशशास महाराज यथैवास्य पितामहः।

aṃśumān api dharmātmā mahīṃ sāgaramekhalām. praśaśāsa mahārāja yathaivāsya pitāmahaḥ.

तस्य पुत्रः समभवद् दिलीपो नाम धर्मवित्। तस्मै राज्यं समाधाय अंशुमान् अपि संस्थितः।

tasya putraḥ samabhavad dilīpo nāma dharmavit. tasmai rājyaṃ samādhāya aṃśumān api saṃsthitaḥ.

दिलीपस् तु ततः श्रुत्वा पितॄणां निधनं महत्। पर्यतप्यत दुःखेन तेषां गतिम् अचिन्तयत्।

dilīpas tu tataḥ śrutvā pitṝṇāṃ nidhanaṃ mahat. paryatapyata duḥkhena teṣāṃ gatim acintayat.

गङ्गावतरणे यत्नं सुमहच् चाकरोन् नृपः। न चावतारयाम् आस चेष्टमानो यथाबलम्। स राजर्षिर् दिलीपस् तु युयुजे कालधर्मणा।

gaṅgāvataraṇe yatnaṃ sumahac cākaron nṛpaḥ. na cāvatārayām āsa ceṣṭamāno yathābalam. sa rājarṣir dilīpas tu yuyuje kāladharmaṇā.

तस्य पुत्रः समभवच् छ्रीमान् धर्मपरायणः। भगीरथ इति ख्यातः सत्यवाग् अनसूयकः।

tasya putraḥ samabhavac chrīmān dharmaparāyaṇaḥ. bhagīratha iti khyātaḥ satyavāg anasūyakaḥ.

अभिषिच्य तु तं राज्ये दिलीपो वनम् आश्रितः। भगीरथं महात्मानं सत्यधर्मपरायणम्। तपःसिद्धिसमायोगात् स राजा भरतर्षभ। वनाज् जगाम त्रिदिवं कालयोगेन भारत।

abhiṣicya tu taṃ rājye dilīpo vanam āśritaḥ. bhagīrathaṃ mahātmānaṃ satyadharmaparāyaṇam. tapaḥsiddhisamāyogāt sa rājā bharatarṣabha. vanāj jagāma tridivaṃ kālayogena bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents