महाभारत 2.49 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 49→

[mh-2-49] • 25 श्लोकाः

दुर्योधन उवाच। आर्यास् तु ये वै राजानः सत्यसंधा महाव्रताः। पर्याप्तविद्या वक्तारो वेदान्तावभृथाप्लुताः।

duryodhana uvāca. āryās tu ye vai rājānaḥ satyasaṃdhā mahāvratāḥ. paryāptavidyā vaktāro vedāntāvabhṛthāplutāḥ.

धृतिमन्तो ह्रीनिषेधा धर्मात्मानो यशस्विनः। मूर्धाभिषिक्तास् ते चैनं राजानः पर्युपासते।

dhṛtimanto hrīniṣedhā dharmātmāno yaśasvinaḥ. mūrdhābhiṣiktās te cainaṃ rājānaḥ paryupāsate.

दक्षिणार्थं समानीता राजभिः कांस्यदोहनाः। आरण्या बहुसाहस्रा अपश्यं तत्र तत्र गाः।

dakṣiṇārthaṃ samānītā rājabhiḥ kāṃsyadohanāḥ. āraṇyā bahusāhasrā apaśyaṃ tatra tatra gāḥ.

आजह्रुस् तत्र सत्कृत्य स्वयम् उद्यम्य भारत। अभिषेकार्थम् अव्यग्रा भाण्डम् उच्चावचं नृपाः।

ājahrus tatra satkṛtya svayam udyamya bhārata. abhiṣekārtham avyagrā bhāṇḍam uccāvacaṃ nṛpāḥ.

बाह्लीको रथम् आहार्षीज् जाम्बूनदपरिष्कृतम्। सुदक्षिणस् तं युयुजे श्वेतैः काम्बोजजैर् हयैः।

bāhlīko ratham āhārṣīj jāmbūnadapariṣkṛtam. sudakṣiṇas taṃ yuyuje śvetaiḥ kāmbojajair hayaiḥ.

सुनीथो ऽप्रतिमं तस्य अनुकर्षं महायशाः। ध्वजं चेदिपतिः क्षिप्रम् अहार्षीत् स्वयम् उद्यतम्।

sunītho 'pratimaṃ tasya anukarṣaṃ mahāyaśāḥ. dhvajaṃ cedipatiḥ kṣipram ahārṣīt svayam udyatam.

दाक्षिणात्यः संनहनं स्रगुष्णीषे च मागधः। वसुदानो महेष्वासो गजेन्द्रं षष्टिहायनम्।

dākṣiṇātyaḥ saṃnahanaṃ sraguṣṇīṣe ca māgadhaḥ. vasudāno maheṣvāso gajendraṃ ṣaṣṭihāyanam.

मत्स्यस् त्व् अक्षान् अवाबध्नाद् एकलव्य उपानहौ। आवन्त्यस् त्व् अभिषेकार्थम् आपो बहुविधास् तथा।

matsyas tv akṣān avābadhnād ekalavya upānahau. āvantyas tv abhiṣekārtham āpo bahuvidhās tathā.

चेकितान उपासङ्गं धनुः काश्य उपाहरत्। असिं रुक्मत्सरुं शल्यः शैक्यं काञ्चनभूषणम्।

cekitāna upāsaṅgaṃ dhanuḥ kāśya upāharat. asiṃ rukmatsaruṃ śalyaḥ śaikyaṃ kāñcanabhūṣaṇam.

अभ्यषिञ्चत् ततो धौम्यो व्यासश् च सुमहातपाः। नारदं वै पुरस्कृत्य देवलं चासितं मुनिम्। याज्ञवल्क्यं मुनिश्रेष्ठं ब्रह्मजं विजितेन्द्रियम्। ब्राह्मणा ज्ञानसंपन्नास् तेजसा भास्करोपमाः।

abhyaṣiñcat tato dhaumyo vyāsaś ca sumahātapāḥ. nāradaṃ vai puraskṛtya devalaṃ cāsitaṃ munim. yājñavalkyaṃ muniśreṣṭhaṃ brahmajaṃ vijitendriyam. brāhmaṇā jñānasaṃpannās tejasā bhāskaropamāḥ.

प्रीतिमन्त उपातिष्ठन्न् अभिषेकं महर्षयः। जामदग्न्येन सहितास् तथान्ये वेदपारगाः।

prītimanta upātiṣṭhann abhiṣekaṃ maharṣayaḥ. jāmadagnyena sahitās tathānye vedapāragāḥ.

अभिजग्मुर् महात्मानं मन्त्रवद् भूरिदक्षिणम्। महेन्द्रम् इव देवेन्द्रं दिवि सप्तर्षयो यथा।

abhijagmur mahātmānaṃ mantravad bhūridakṣiṇam. mahendram iva devendraṃ divi saptarṣayo yathā.

अधारयच् छत्रम् अस्य सात्यकिः सत्यविक्रमः। धनंजयश् च व्यजने भीमसेनश् च पाण्डवः। चामरे चापि शुद्धे द्वे यमौ जगृहतुस् तदा।

adhārayac chatram asya sātyakiḥ satyavikramaḥ. dhanaṃjayaś ca vyajane bhīmasenaś ca pāṇḍavaḥ. cāmare cāpi śuddhe dve yamau jagṛhatus tadā.

उपागृह्णाद् यम् इन्द्राय पुराकल्पे प्रजापतिः। तम् अस्मै शङ्खम् आहार्षीद् वारुणं कलशोदधिः।

upāgṛhṇād yam indrāya purākalpe prajāpatiḥ. tam asmai śaṅkham āhārṣīd vāruṇaṃ kalaśodadhiḥ.

सिक्तं निष्कसहस्रेण सुकृतं विश्वकर्मणा। तेनाभिषिक्तः कृष्णेन तत्र मे कश्मलो ऽभवत्। जलार्थं तत्र राजेन्द्र घटान् आदाय राक्षसाः।

siktaṃ niṣkasahasreṇa sukṛtaṃ viśvakarmaṇā. tenābhiṣiktaḥ kṛṣṇena tatra me kaśmalo 'bhavat. jalārthaṃ tatra rājendra ghaṭān ādāya rākṣasāḥ.

गच्छन्ति पूर्वाद् अपरं समुद्रं चापि दक्षिणम्। उत्तरं तु न गच्छन्ति विना तात पतत्रिभिः।

gacchanti pūrvād aparaṃ samudraṃ cāpi dakṣiṇam. uttaraṃ tu na gacchanti vinā tāta patatribhiḥ.

तत्र स्म दध्मुः शतशः शङ्खान् मङ्गल्यकारणात्। प्राणदंस् ते समाध्मातास् तत्र रोमाणि मे ऽहृषन्।

tatra sma dadhmuḥ śataśaḥ śaṅkhān maṅgalyakāraṇāt. prāṇadaṃs te samādhmātās tatra romāṇi me 'hṛṣan.

प्रणता भूमिपाश् चापि पेतुर् हीनाः स्वतेजसा। धृष्टद्युम्नः पाण्डवाश् च सात्यकिः केशवो ऽष्टमः।

praṇatā bhūmipāś cāpi petur hīnāḥ svatejasā. dhṛṣṭadyumnaḥ pāṇḍavāś ca sātyakiḥ keśavo 'ṣṭamaḥ.

सत्त्वस्थाः शौर्यसंपन्ना अन्योन्यप्रियकारिणः। विसंज्ञान् भूमिपान् दृष्ट्वा मां च ते प्राहसंस् तदा।

sattvasthāḥ śauryasaṃpannā anyonyapriyakāriṇaḥ. visaṃjñān bhūmipān dṛṣṭvā māṃ ca te prāhasaṃs tadā.

ततः प्रहृष्टो बीभत्सुः प्रादाद् धेमविषाणिनाम्। रोहिणीनां सवत्सानां सुवर्णशतयोजिनाम्। सहस्रैकं तथा दत्त्वा सवस्त्रां पदशोभिताम्। शतान्य् अनडुहां पञ्च द्विजमुख्येषु भारत।

tataḥ prahṛṣṭo bībhatsuḥ prādād dhemaviṣāṇinām. rohiṇīnāṃ savatsānāṃ suvarṇaśatayojinām. sahasraikaṃ tathā dattvā savastrāṃ padaśobhitām. śatāny anaḍuhāṃ pañca dvijamukhyeṣu bhārata.

नैवं शम्बरहन्ताभूद् यौवनाश्वो मनुर् न च। न च राजा पृथुर् वैन्यो न चाप्य् आसीद् भगीरथः। ययातिर् नहुषो वापि यथा राजा युधिष्ठिरः।

naivaṃ śambarahantābhūd yauvanāśvo manur na ca. na ca rājā pṛthur vainyo na cāpy āsīd bhagīrathaḥ. yayātir nahuṣo vāpi yathā rājā yudhiṣṭhiraḥ.

यथातिमात्रं कौन्तेयः श्रिया परमया युतः। राजसूयम् अवाप्यैवं हरिश्चन्द्र इव प्रभुः। नैवं सांनरहन्तासीन् नाखिनेयौ तथापि च।

yathātimātraṃ kaunteyaḥ śriyā paramayā yutaḥ. rājasūyam avāpyaivaṃ hariścandra iva prabhuḥ. naivaṃ sāṃnarahantāsīn nākhineyau tathāpi ca.

एतां दृष्ट्वा श्रियं पार्थे हरिश्चन्द्रे यथा विभो। कथं नु जीवितं श्रेयो मम पश्यसि भारत।

etāṃ dṛṣṭvā śriyaṃ pārthe hariścandre yathā vibho. kathaṃ nu jīvitaṃ śreyo mama paśyasi bhārata.

अन्धेनेव युगं नद्धं विपर्यस्तं नराधिप। कनीयांसो विवर्धन्ते ज्येष्ठा हीयन्ति भारत।

andheneva yugaṃ naddhaṃ viparyastaṃ narādhipa. kanīyāṃso vivardhante jyeṣṭhā hīyanti bhārata.

एवं दृष्ट्वा नाभिविन्दामि शर्म; परीक्षमाणो ऽपि कुरुप्रवीर। तेनाहम् एवं कृशतां गतश् च; विवर्णतां चैव सशोकतां च।

evaṃ dṛṣṭvā nābhivindāmi śarma; parīkṣamāṇo 'pi kurupravīra. tenāham evaṃ kṛśatāṃ gataś ca; vivarṇatāṃ caiva saśokatāṃ ca.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...