महाभारत 2.48 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 48→

[mh-2-48] • 42 श्लोकाः

दुर्योधन उवाच। दायं तु तस्मै विविधं शृणु मे गदतो ऽनघ। यज्ञार्थं राजभिर् दत्तं महान्तं धनसंचयम्।

duryodhana uvāca. dāyaṃ tu tasmai vividhaṃ śṛṇu me gadato 'nagha. yajñārthaṃ rājabhir dattaṃ mahāntaṃ dhanasaṃcayam.

मेरुमन्दरयोर् मध्ये शैलोदाम् अभितो नदीम्। ये ते कीचकवेणूनां छायां रम्याम् उपासते।

merumandarayor madhye śailodām abhito nadīm. ye te kīcakaveṇūnāṃ chāyāṃ ramyām upāsate.

खशा एकाशनाज्योहाः प्रदरा दीर्घवेणवः। पशुपाश् च कुणिन्दाश् च तङ्गणाः परतङ्गणाः।

khaśā ekāśanājyohāḥ pradarā dīrghaveṇavaḥ. paśupāś ca kuṇindāś ca taṅgaṇāḥ parataṅgaṇāḥ.

ते वै पिपीलिकं नाम वरदत्तं पिपीलिकैः। जातरूपं द्रोणमेयम् अहार्षुः पुञ्जशो नृपाः।

te vai pipīlikaṃ nāma varadattaṃ pipīlikaiḥ. jātarūpaṃ droṇameyam ahārṣuḥ puñjaśo nṛpāḥ.

कृष्णांल् ललामांश् चमराञ् शुक्लांश् चान्याञ् शशिप्रभान्। हिमवत्पुष्पजं चैव स्वादु क्षौद्रं तथा बहु।

kṛṣṇāṃl lalāmāṃś camarāñ śuklāṃś cānyāñ śaśiprabhān. himavatpuṣpajaṃ caiva svādu kṣaudraṃ tathā bahu.

उत्तरेभ्यः कुरुभ्यश् चाप्य् अपोढं माल्यम् अम्बुभिः। उत्तराद् अपि कैलासाद् ओषधीः सुमहाबलाः।

uttarebhyaḥ kurubhyaś cāpy apoḍhaṃ mālyam ambubhiḥ. uttarād api kailāsād oṣadhīḥ sumahābalāḥ.

पार्वतीया बलिं चान्यम् आहृत्य प्रणताः स्थिताः। अजातशत्रोर् नृपतेर् द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः।

pārvatīyā baliṃ cānyam āhṛtya praṇatāḥ sthitāḥ. ajātaśatror nṛpater dvāri tiṣṭhanti vāritāḥ.

ये परार्धे हिमवतः सूर्योदयगिरौ नृपाः। वारिषेणसमुद्रान्ते लोहित्यम् अभितश् च ये। फलमूलाशना ये च किराताश् चर्मवाससः। क्रूरशस्त्राः क्रूरकृतस् तांश् च पश्याम्य् अहं प्रभो।

ye parārdhe himavataḥ sūryodayagirau nṛpāḥ. vāriṣeṇasamudrānte lohityam abhitaś ca ye. phalamūlāśanā ye ca kirātāś carmavāsasaḥ. krūraśastrāḥ krūrakṛtas tāṃś ca paśyāmy ahaṃ prabho.

चन्दनागुरुकाष्ठानां भारान् कालीयकस्य च। चर्मरत्नसुवर्णानां गन्धानां चैव राशयः।

candanāgurukāṣṭhānāṃ bhārān kālīyakasya ca. carmaratnasuvarṇānāṃ gandhānāṃ caiva rāśayaḥ.

कैरातिकानाम् अयुतं दासीनां च विशां पते। आहृत्य रमणीयार्थान् दूरजान् मृगपक्षिणः।

kairātikānām ayutaṃ dāsīnāṃ ca viśāṃ pate. āhṛtya ramaṇīyārthān dūrajān mṛgapakṣiṇaḥ.

निचितं पर्वतेभ्यश् च हिरण्यं भूरिवर्चसम्। बलिं च कृत्स्नम् आदाय द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः।

nicitaṃ parvatebhyaś ca hiraṇyaṃ bhūrivarcasam. baliṃ ca kṛtsnam ādāya dvāri tiṣṭhanti vāritāḥ.

कायव्या दरदा दार्वाः शूरा वैयमकास् तथा। औदुम्बरा दुर्विभागाः पारदा बाह्लिकैः सह।

kāyavyā daradā dārvāḥ śūrā vaiyamakās tathā. audumbarā durvibhāgāḥ pāradā bāhlikaiḥ saha.

काश्मीराः कुन्दमानाश् च पौरका हंसकायनाः। शिबित्रिगर्तयौधेया राजन्या मद्रकेकयाः।

kāśmīrāḥ kundamānāś ca paurakā haṃsakāyanāḥ. śibitrigartayaudheyā rājanyā madrakekayāḥ.

अम्बष्ठाः कौकुरास् तार्क्ष्या वस्त्रपाः पह्लवैः सह। वसातयः समौलेयाः सह क्षुद्रकमालवैः।

ambaṣṭhāḥ kaukurās tārkṣyā vastrapāḥ pahlavaiḥ saha. vasātayaḥ samauleyāḥ saha kṣudrakamālavaiḥ.

शौण्डिकाः कुक्कुराश् चैव शकाश् चैव विशां पते। अङ्गा वङ्गाश् च पुण्ड्राश् च शानवत्या गयास् तथा।

śauṇḍikāḥ kukkurāś caiva śakāś caiva viśāṃ pate. aṅgā vaṅgāś ca puṇḍrāś ca śānavatyā gayās tathā.

सुजातयः श्रेणिमन्तः श्रेयांसः शस्त्रपाणयः। आहार्षुः क्षत्रिया वित्तं शतशो ऽजातशत्रवे।

sujātayaḥ śreṇimantaḥ śreyāṃsaḥ śastrapāṇayaḥ. āhārṣuḥ kṣatriyā vittaṃ śataśo 'jātaśatrave.

वङ्गाः कलिङ्गपतयस् ताम्रलिप्ताः सपुण्ड्रकाः। द्रविडौड्राः सपाण्ड्याश् च चोलाः कुल्यास् तथैव च। दुकूलं कौशिकं चैव पत्रोर्णं प्रावरान् अपि। कर्णप्रावरणाश् चैव बहवस् तत्र भारत। औपत्यकान् अपाहार्यन् नातिप्रीतिम् अकुर्वत। औपवृत्ता नृपास् तस्य ददुः प्रीतिं न चागमन्।

vaṅgāḥ kaliṅgapatayas tāmraliptāḥ sapuṇḍrakāḥ. draviḍauḍrāḥ sapāṇḍyāś ca colāḥ kulyās tathaiva ca. dukūlaṃ kauśikaṃ caiva patrorṇaṃ prāvarān api. karṇaprāvaraṇāś caiva bahavas tatra bhārata. aupatyakān apāhāryan nātiprītim akurvata. aupavṛttā nṛpās tasya daduḥ prītiṃ na cāgaman.

तत्र स्म द्वारपालैस् ते प्रोच्यन्ते राजशासनात्। कृतकाराः सुबलयस् ततो द्वारम् अवाप्स्यथ।

tatra sma dvārapālais te procyante rājaśāsanāt. kṛtakārāḥ subalayas tato dvāram avāpsyatha.

ईषादन्तान् हेमकक्षान् पद्मवर्णान् कुथावृतान्। शैलाभान् नित्यमत्तांश् च अभितः काम्यकं सरः।

īṣādantān hemakakṣān padmavarṇān kuthāvṛtān. śailābhān nityamattāṃś ca abhitaḥ kāmyakaṃ saraḥ.

दत्त्वैकैको दशशतान् कुञ्जरान् कवचावृतान्। क्षमावतः कुलीनांश् च द्वारेण प्राविशंस् ततः। सुरसाश् चन्दनरसा हेमकुम्भसमास्थिताः। वैदेहकाश् च पुण्ड्राश् च गोलेयास् ताम्रलिप्तकाः। मरुकाः काशिका दर्दा भौमेया नटनर्तकाः। कर्णाटाः कांस्यकुट्टाश् च पद्मजालाः सुतीवराः। दाक्षिणात्याः पुलिन्दाश् च शम्बराः कङ्कणाः खषाः। बर्बरा यवनाश् चैव गुर्जराभीरकास् तथा। पल्लवाः शककारूशास् तुम्बराः काशिकास् तथा।

dattvaikaiko daśaśatān kuñjarān kavacāvṛtān. kṣamāvataḥ kulīnāṃś ca dvāreṇa prāviśaṃs tataḥ. surasāś candanarasā hemakumbhasamāsthitāḥ. vaidehakāś ca puṇḍrāś ca goleyās tāmraliptakāḥ. marukāḥ kāśikā dardā bhaumeyā naṭanartakāḥ. karṇāṭāḥ kāṃsyakuṭṭāś ca padmajālāḥ sutīvarāḥ. dākṣiṇātyāḥ pulindāś ca śambarāḥ kaṅkaṇāḥ khaṣāḥ. barbarā yavanāś caiva gurjarābhīrakās tathā. pallavāḥ śakakārūśās tumbarāḥ kāśikās tathā.

एते चान्ये च बहवो गणा दिग्भ्यः समागताः। अन्यैश् चोपाहृतान्य् अत्र रत्नानीह महात्मभिः।

ete cānye ca bahavo gaṇā digbhyaḥ samāgatāḥ. anyaiś copāhṛtāny atra ratnānīha mahātmabhiḥ.

राजा चित्ररथो नाम गन्धर्वो वासवानुगः। शतानि चत्वार्य् अददद् धयानां वातरंहसाम्।

rājā citraratho nāma gandharvo vāsavānugaḥ. śatāni catvāry adadad dhayānāṃ vātaraṃhasām.

तुम्बुरुस् तु प्रमुदितो गन्धर्वो वाजिनां शतम्। आम्रपत्रसवर्णानाम् अददद् धेममालिनाम्।

tumburus tu pramudito gandharvo vājināṃ śatam. āmrapatrasavarṇānām adadad dhemamālinām.

कृती तु राजा कौरव्य शूकराणां विशां पते। अददद् गजरत्नानां शतानि सुबहून्य् अपि।

kṛtī tu rājā kauravya śūkarāṇāṃ viśāṃ pate. adadad gajaratnānāṃ śatāni subahūny api.

विराटेन तु मत्स्येन बल्यर्थं हेममालिनाम्। कुञ्जराणां सहस्रे द्वे मत्तानां समुपाहृते।

virāṭena tu matsyena balyarthaṃ hemamālinām. kuñjarāṇāṃ sahasre dve mattānāṃ samupāhṛte.

पांशुराष्ट्राद् वसुदानो राजा षड्विंशतिं गजान्। अश्वानां च सहस्रे द्वे राजन् काञ्चनमालिनाम्।

pāṃśurāṣṭrād vasudāno rājā ṣaḍviṃśatiṃ gajān. aśvānāṃ ca sahasre dve rājan kāñcanamālinām.

जवसत्त्वोपपन्नानां वयःस्थानां नराधिप। बलिं च कृत्स्नम् आदाय पाण्डवेभ्यो न्यवेदयत्।

javasattvopapannānāṃ vayaḥsthānāṃ narādhipa. baliṃ ca kṛtsnam ādāya pāṇḍavebhyo nyavedayat.

यज्ञसेनेन दासीनां सहस्राणि चतुर्दश। दासानाम् अयुतं चैव सदाराणां विशां पते। पञ्चविंशतिसाहस्रम् अश्वानां हेममालिनाम्। बाह्लीकः प्रददौ राजा पाण्डवाय महात्मने।

yajñasenena dāsīnāṃ sahasrāṇi caturdaśa. dāsānām ayutaṃ caiva sadārāṇāṃ viśāṃ pate. pañcaviṃśatisāhasram aśvānāṃ hemamālinām. bāhlīkaḥ pradadau rājā pāṇḍavāya mahātmane.

गजयुक्ता महाराज रथाः षड्विंशतिस् तथा। राज्यं च कृत्स्नं पार्थेभ्यो यज्ञार्थं वै निवेदितम्। वासुदेवो ऽपि वार्ष्णेयो मानं कुर्वन् किरीटिनः। अददद् गजमुख्यानां सहस्राणि चतुर्दश। आत्मा हि पार्थः कृष्णस्य कृष्णो ह्य् आत्मा किरीटिनः। यद् ब्रूयाद् अर्जुनः कृष्णं सर्वं कुर्याद् असंशयम्। कृष्णो धनंजयस्यार्थं स्वर्गलोकम् अपि त्यजेत्। तथैव पार्थः कृष्णार्थे प्राणान् अपि परित्यजेत्। सुरभींश् चन्दनरसान् हेमकुम्भसमास्थितान्। सह्यजान् दर्दुररुहांश् चन्दनागुरुसंचयान्। मणिरत्नानि भास्वन्ति काञ्चनं सूक्ष्मवस्त्रकम्। चौलपाण्ड्याव् अपि द्वारं न लेभाते ह्य् उपस्थितौ। अन्तरात्मा महाराज तस्माद् यन् मे न शाम्यति। अश्वेनेव युगं नद्धं विपरीतं हि दृश्यते। गुणहीनतरश् चापि युष्माभिर् भरतर्षभ। कनीयांसो ऽभिवर्धन्ते ज्येष्ठपुत्रो ऽवसीदति। वदन्ति कारणं भक्त्या कुन्तीपुत्रस्य धीमतः। सर्वे स्वबलसंपन्नाः क्षत्रिया मानगर्विताः। यज्ञे करप्रदास् तस्य ये च म्लेच्छेषु भूमिपाः। अतीव ते प्रमुदिताः पाण्डुपुत्रा महारथाः।

gajayuktā mahārāja rathāḥ ṣaḍviṃśatis tathā. rājyaṃ ca kṛtsnaṃ pārthebhyo yajñārthaṃ vai niveditam. vāsudevo 'pi vārṣṇeyo mānaṃ kurvan kirīṭinaḥ. adadad gajamukhyānāṃ sahasrāṇi caturdaśa. ātmā hi pārthaḥ kṛṣṇasya kṛṣṇo hy ātmā kirīṭinaḥ. yad brūyād arjunaḥ kṛṣṇaṃ sarvaṃ kuryād asaṃśayam. kṛṣṇo dhanaṃjayasyārthaṃ svargalokam api tyajet. tathaiva pārthaḥ kṛṣṇārthe prāṇān api parityajet. surabhīṃś candanarasān hemakumbhasamāsthitān. sahyajān darduraruhāṃś candanāgurusaṃcayān. maṇiratnāni bhāsvanti kāñcanaṃ sūkṣmavastrakam. caulapāṇḍyāv api dvāraṃ na lebhāte hy upasthitau. antarātmā mahārāja tasmād yan me na śāmyati. aśveneva yugaṃ naddhaṃ viparītaṃ hi dṛśyate. guṇahīnataraś cāpi yuṣmābhir bharatarṣabha. kanīyāṃso 'bhivardhante jyeṣṭhaputro 'vasīdati. vadanti kāraṇaṃ bhaktyā kuntīputrasya dhīmataḥ. sarve svabalasaṃpannāḥ kṣatriyā mānagarvitāḥ. yajñe karapradās tasya ye ca mleccheṣu bhūmipāḥ. atīva te pramuditāḥ pāṇḍuputrā mahārathāḥ.

समुद्रसारं वैडूर्यं मुक्ताः शङ्खांस् तथैव च। शतशश् च कुथांस् तत्र सिंहलाः समुपाहरन्।

samudrasāraṃ vaiḍūryaṃ muktāḥ śaṅkhāṃs tathaiva ca. śataśaś ca kuthāṃs tatra siṃhalāḥ samupāharan.

संवृता मणिचीरैस् तु श्यामास् ताम्रान्तलोचनाः। तान् गृहीत्वा नरास् तत्र द्वारि तिष्ठन्ति वारिताः।

saṃvṛtā maṇicīrais tu śyāmās tāmrāntalocanāḥ. tān gṛhītvā narās tatra dvāri tiṣṭhanti vāritāḥ.

प्रीत्यर्थं ब्राह्मणाश् चैव क्षत्रियाश् च विनिर्जिताः। उपाजह्रुर् विशश् चैव शूद्राः शुश्रूषवो ऽपि च। प्रीत्या च बहुमानाच् च अभ्यगच्छन् युधिष्ठिरम्।

prītyarthaṃ brāhmaṇāś caiva kṣatriyāś ca vinirjitāḥ. upājahrur viśaś caiva śūdrāḥ śuśrūṣavo 'pi ca. prītyā ca bahumānāc ca abhyagacchan yudhiṣṭhiram.

सर्वे म्लेच्छाः सर्ववर्णा आदिमध्यान्तजास् तथा। नानादेशसमुत्थैश् च नानाजातिभिर् आगतैः। पर्यस्त इव लोको ऽयं युधिष्ठिरनिवेशने।

sarve mlecchāḥ sarvavarṇā ādimadhyāntajās tathā. nānādeśasamutthaiś ca nānājātibhir āgataiḥ. paryasta iva loko 'yaṃ yudhiṣṭhiraniveśane.

उच्चावचान् उपग्राहान् राजभिः प्रहितान् बहून्। शत्रूणां पश्यतो दुःखान् मुमूर्षा मे ऽद्य जायते।

uccāvacān upagrāhān rājabhiḥ prahitān bahūn. śatrūṇāṃ paśyato duḥkhān mumūrṣā me 'dya jāyate.

भृत्यास् तु ये पाण्डवानां तांस् ते वक्ष्यामि भारत। येषाम् आमं च पक्वं च संविधत्ते युधिष्ठिरः।

bhṛtyās tu ye pāṇḍavānāṃ tāṃs te vakṣyāmi bhārata. yeṣām āmaṃ ca pakvaṃ ca saṃvidhatte yudhiṣṭhiraḥ.

अयुतं त्रीणि पद्मानि गजारोहाः ससादिनः। रथानाम् अर्बुदं चापि पादाता बहवस् तथा।

ayutaṃ trīṇi padmāni gajārohāḥ sasādinaḥ. rathānām arbudaṃ cāpi pādātā bahavas tathā.

प्रमीयमाणम् आरब्धं पच्यमानं तथैव च। विसृज्यमानं चान्यत्र पुण्याहस्वन एव च।

pramīyamāṇam ārabdhaṃ pacyamānaṃ tathaiva ca. visṛjyamānaṃ cānyatra puṇyāhasvana eva ca.

नाभुक्तवन्तं नाहृष्टं नासुभिक्षं कथं चन। अपश्यं सर्ववर्णानां युधिष्ठिरनिवेशने।

nābhuktavantaṃ nāhṛṣṭaṃ nāsubhikṣaṃ kathaṃ cana. apaśyaṃ sarvavarṇānāṃ yudhiṣṭhiraniveśane.

अष्टाशीतिसहस्राणि स्नातका गृहमेधिनः। आर्यास् तु ये वै राजानः सत्यसंधा महाव्रताः। त्रिंशद्दासीक एकैको यान् बिभर्ति युधिष्ठिरः। सुप्रीताः परितुष्टाश् च ते ऽप्य् आशंसन्त्य् अरिक्षयम्।

aṣṭāśītisahasrāṇi snātakā gṛhamedhinaḥ. āryās tu ye vai rājānaḥ satyasaṃdhā mahāvratāḥ. triṃśaddāsīka ekaiko yān bibharti yudhiṣṭhiraḥ. suprītāḥ parituṣṭāś ca te 'py āśaṃsanty arikṣayam.

दशान्यानि सहस्राणि यतीनाम् ऊर्ध्वरेतसाम्। भुञ्जते रुक्मपात्रीषु युधिष्ठिरनिवेशने।

daśānyāni sahasrāṇi yatīnām ūrdhvaretasām. bhuñjate rukmapātrīṣu yudhiṣṭhiraniveśane.

भुक्ताभुक्तं कृताकृतं सर्वम् आकुब्जवामनम्। अभुञ्जाना याज्ञसेनी प्रत्यवैक्षद् विशां पते।

bhuktābhuktaṃ kṛtākṛtaṃ sarvam ākubjavāmanam. abhuñjānā yājñasenī pratyavaikṣad viśāṃ pate.

द्वौ करं न प्रयच्छेतां कुन्तीपुत्राय भारत। वैवाहिकेन पाञ्चालाः सख्येनान्धकवृष्णयः।

dvau karaṃ na prayacchetāṃ kuntīputrāya bhārata. vaivāhikena pāñcālāḥ sakhyenāndhakavṛṣṇayaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...