महाभारत 2.46 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 46→

[mh-2-46] • 35 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। कथं समभवद् द्यूतं भ्रातॄणां तन् महात्ययम्। यत्र तद् व्यसनं प्राप्तं पाण्डवैर् मे पितामहैः।

janamejaya uvāca. kathaṃ samabhavad dyūtaṃ bhrātṝṇāṃ tan mahātyayam. yatra tad vyasanaṃ prāptaṃ pāṇḍavair me pitāmahaiḥ.

के च तत्र सभास्तारा राजानो ब्रह्मवित्तम। के चैनम् अन्वमोदन्त के चैनं प्रत्यषेधयन्।

ke ca tatra sabhāstārā rājāno brahmavittama. ke cainam anvamodanta ke cainaṃ pratyaṣedhayan.

विस्तरेणैतद् इच्छामि कथ्यमानं त्वया द्विज। मूलं ह्य् एतद् विनाशस्य पृथिव्या द्विजसत्तम।

vistareṇaitad icchāmi kathyamānaṃ tvayā dvija. mūlaṃ hy etad vināśasya pṛthivyā dvijasattama.

सूत उवाच। एवम् उक्तस् तदा राज्ञा व्यासशिष्यः प्रतापवान्। आचचक्षे यथावृत्तं तत् सर्वं सर्ववेदवित्।

sūta uvāca. evam uktas tadā rājñā vyāsaśiṣyaḥ pratāpavān. ācacakṣe yathāvṛttaṃ tat sarvaṃ sarvavedavit.

वैशंपायन उवाच। शृणु मे विस्तरेणेमां कथां भरतसत्तम। भूय एव महाराज यदि ते श्रवणे मतिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. śṛṇu me vistareṇemāṃ kathāṃ bharatasattama. bhūya eva mahārāja yadi te śravaṇe matiḥ.

विदुरस्य मतं ज्ञात्वा धृतराष्ट्रो ऽम्बिकासुतः। दुर्योधनम् इदं वाक्यम् उवाच विजने पुनः।

vidurasya mataṃ jñātvā dhṛtarāṣṭro 'mbikāsutaḥ. duryodhanam idaṃ vākyam uvāca vijane punaḥ.

अलं द्यूतेन गान्धारे विदुरो न प्रशंसति। न ह्य् असौ सुमहाबुद्धिर् अहितं नो वदिष्यति।

alaṃ dyūtena gāndhāre viduro na praśaṃsati. na hy asau sumahābuddhir ahitaṃ no vadiṣyati.

हितं हि परमं मन्ये विदुरो यत् प्रभाषते। क्रियतां पुत्र तत् सर्वम् एतन् मन्ये हितं तव।

hitaṃ hi paramaṃ manye viduro yat prabhāṣate. kriyatāṃ putra tat sarvam etan manye hitaṃ tava.

देवर्षिर् वासवगुरुर् देवराजाय धीमते। यत् प्राह शास्त्रं भगवान् बृहस्पतिर् उदारधीः।

devarṣir vāsavagurur devarājāya dhīmate. yat prāha śāstraṃ bhagavān bṛhaspatir udāradhīḥ.

तद् वेद विदुरः सर्वं सरहस्यं महाकविः। स्थितश् च वचने तस्य सदाहम् अपि पुत्रक।

tad veda viduraḥ sarvaṃ sarahasyaṃ mahākaviḥ. sthitaś ca vacane tasya sadāham api putraka.

विदुरो वापि मेधावी कुरूणां प्रवरो मतः। उद्धवो वा महाबुद्धिर् वृष्णीनाम् अर्चितो नृप।

viduro vāpi medhāvī kurūṇāṃ pravaro mataḥ. uddhavo vā mahābuddhir vṛṣṇīnām arcito nṛpa.

द्यूतेन तद् अलं पुत्र द्यूते भेदो हि दृश्यते। भेदे विनाशो राज्यस्य तत् पुत्र परिवर्जय। अलम् अर्धं कुरूणां ते राष्ट्राणाम् इह संमतम्। ज्ञातिभिर् भ्रातृभिश् चैव सहितो रंस्यसे सुखम्।

dyūtena tad alaṃ putra dyūte bhedo hi dṛśyate. bhede vināśo rājyasya tat putra parivarjaya. alam ardhaṃ kurūṇāṃ te rāṣṭrāṇām iha saṃmatam. jñātibhir bhrātṛbhiś caiva sahito raṃsyase sukham.

पित्रा मात्रा च पुत्रस्य यद् वै कार्यं परं स्मृतम्। प्राप्तस् त्वम् असि तत् तात पितृपैतामहं पदम्।

pitrā mātrā ca putrasya yad vai kāryaṃ paraṃ smṛtam. prāptas tvam asi tat tāta pitṛpaitāmahaṃ padam.

अधीतवान् कृती शास्त्रे लालितः सततं गृहे। भ्रातृज्येष्ठः स्थितो राज्ये विन्दसे किं न शोभनम्।

adhītavān kṛtī śāstre lālitaḥ satataṃ gṛhe. bhrātṛjyeṣṭhaḥ sthito rājye vindase kiṃ na śobhanam.

पृथग्जनैर् अलभ्यं यद् भोजनाच्छादनं परम्। तत् प्राप्तो ऽसि महाबाहो कस्माच् छोचसि पुत्रक।

pṛthagjanair alabhyaṃ yad bhojanācchādanaṃ param. tat prāpto 'si mahābāho kasmāc chocasi putraka.

स्फीतं राष्ट्रं महाबाहो पितृपैतामहं महत्। नित्यम् आज्ञापयन् भासि दिवि देवेश्वरो यथा। यादृशं च तवैश्वर्यं तद् अन्येषां सुदुर्लभम्। ये चोपभोगास् ते राजन् मया पूर्वं प्रकीर्तिताः।

sphītaṃ rāṣṭraṃ mahābāho pitṛpaitāmahaṃ mahat. nityam ājñāpayan bhāsi divi deveśvaro yathā. yādṛśaṃ ca tavaiśvaryaṃ tad anyeṣāṃ sudurlabham. ye copabhogās te rājan mayā pūrvaṃ prakīrtitāḥ.

तस्य ते विदितप्रज्ञ शोकमूलम् इदं कथम्। समुत्थितं दुःखतरं तन् मे शंसितुम् अर्हसि।

tasya te viditaprajña śokamūlam idaṃ katham. samutthitaṃ duḥkhataraṃ tan me śaṃsitum arhasi.

दुर्योधन उवाच। अश्नाम्य् आच्छादयामीति प्रपश्यन् पापपूरुषः। अन्यान् स्वाद् अधिकान् राजन् प्रपश्यन्न् आप्तपूरुषः। नामर्षं कुरुते यस् तु पुरुषः सो ऽधमः स्मृतः।

duryodhana uvāca. aśnāmy ācchādayāmīti prapaśyan pāpapūruṣaḥ. anyān svād adhikān rājan prapaśyann āptapūruṣaḥ. nāmarṣaṃ kurute yas tu puruṣaḥ so 'dhamaḥ smṛtaḥ.

न मां प्रीणाति राजेन्द्र लक्ष्मीः साधारणा विभो। ज्वलिताम् इव कौन्तेये श्रियं दृष्ट्वा च विव्यथे।

na māṃ prīṇāti rājendra lakṣmīḥ sādhāraṇā vibho. jvalitām iva kaunteye śriyaṃ dṛṣṭvā ca vivyathe.

सर्वां हि पृथिवीं दृष्ट्वा युधिष्ठिरवशानुगाम्। स्थिरो ऽस्मि यो ऽहं जीवामि दुःखाद् एतद् ब्रवीमि ते।

sarvāṃ hi pṛthivīṃ dṛṣṭvā yudhiṣṭhiravaśānugām. sthiro 'smi yo 'haṃ jīvāmi duḥkhād etad bravīmi te.

आवर्जिता इवाभान्ति निघ्नाश् चैत्रकिकौकुराः। कारस्करा लोहजङ्घा युधिष्ठिरनिवेशने।

āvarjitā ivābhānti nighnāś caitrakikaukurāḥ. kāraskarā lohajaṅghā yudhiṣṭhiraniveśane.

हिमवत्सागरानूपाः सर्वरत्नाकरास् तथा। अन्त्याः सर्वे पर्युदस्ता युधिष्ठिरनिवेशने।

himavatsāgarānūpāḥ sarvaratnākarās tathā. antyāḥ sarve paryudastā yudhiṣṭhiraniveśane.

ज्येष्ठो ऽयम् इति मां मत्वा श्रेष्ठश् चेति विशां पते। युधिष्ठिरेण सत्कृत्य युक्तो रत्नपरिग्रहे।

jyeṣṭho 'yam iti māṃ matvā śreṣṭhaś ceti viśāṃ pate. yudhiṣṭhireṇa satkṛtya yukto ratnaparigrahe.

उपस्थितानां रत्नानां श्रेष्ठानाम् अर्घहारिणाम्। नादृश्यत परः प्रान्तो नापरस् तत्र भारत।

upasthitānāṃ ratnānāṃ śreṣṭhānām arghahāriṇām. nādṛśyata paraḥ prānto nāparas tatra bhārata.

न मे हस्तः समभवद् वसु तत् प्रतिगृह्णतः। प्रातिष्ठन्त मयि श्रान्ते गृह्य दूराहृतं वसु।

na me hastaḥ samabhavad vasu tat pratigṛhṇataḥ. prātiṣṭhanta mayi śrānte gṛhya dūrāhṛtaṃ vasu.

कृतां बिन्दुसरोरत्नैर् मयेन स्फाटिकच्छदाम्। अपश्यं नलिनीं पूर्णाम् उदकस्येव भारत।

kṛtāṃ bindusaroratnair mayena sphāṭikacchadām. apaśyaṃ nalinīṃ pūrṇām udakasyeva bhārata.

वस्त्रम् उत्कर्षति मयि प्राहसत् स वृकोदरः। किंकराश् च सभापाला जहसुर् भरतर्षभ। शत्रोर् ऋद्धिविशेषेण विमूढं रत्नवर्जितम्।

vastram utkarṣati mayi prāhasat sa vṛkodaraḥ. kiṃkarāś ca sabhāpālā jahasur bharatarṣabha. śatror ṛddhiviśeṣeṇa vimūḍhaṃ ratnavarjitam.

तत्र स्म यदि शक्तः स्यां पातयेयं वृकोदरम्। यदि कुर्यां समारम्भं भीमं हन्तुं नराधिप। शिशुपाल इवास्माकं गतिः स्यान् नात्र संशयः। सपत्नेनावहासो हि स मां दहति भारत।

tatra sma yadi śaktaḥ syāṃ pātayeyaṃ vṛkodaram. yadi kuryāṃ samārambhaṃ bhīmaṃ hantuṃ narādhipa. śiśupāla ivāsmākaṃ gatiḥ syān nātra saṃśayaḥ. sapatnenāvahāso hi sa māṃ dahati bhārata.

पुनश् च तादृशीम् एव वापीं जलजशालिनीम्। मत्वा शिलासमां तोये पतितो ऽस्मि नराधिप।

punaś ca tādṛśīm eva vāpīṃ jalajaśālinīm. matvā śilāsamāṃ toye patito 'smi narādhipa.

तत्र मां प्राहसत् कृष्णः पार्थेन सह सस्वनम्। द्रौपदी च सह स्त्रीभिर् व्यथयन्ती मनो मम। भृत्यवर्गश् च यः कश् चित् सो ऽपि प्रहसते ऽनघ।

tatra māṃ prāhasat kṛṣṇaḥ pārthena saha sasvanam. draupadī ca saha strībhir vyathayantī mano mama. bhṛtyavargaś ca yaḥ kaś cit so 'pi prahasate 'nagha.

क्लिन्नवस्त्रस्य च जले किंकरा राजचोदिताः। ददुर् वासांसि मे ऽन्यानि तच् च दुःखतरं मम।

klinnavastrasya ca jale kiṃkarā rājacoditāḥ. dadur vāsāṃsi me 'nyāni tac ca duḥkhataraṃ mama.

प्रलम्भं च शृणुष्वान्यं गदतो मे नराधिप। अद्वारेण विनिर्गच्छन् द्वारसंस्थानरूपिणा। अभिहत्य शिलां भूयो ललाटेनास्मि विक्षतः। स्त्रियश् च तत्र मां दृष्ट्वा जहसुस् तादृशं नृप। इदं द्वारम् इदं राजन्न् अद्वारम् इति मां प्रति। अग्रतः प्रहसन् वाक्यं बभाषे स वृकोदरः।

pralambhaṃ ca śṛṇuṣvānyaṃ gadato me narādhipa. advāreṇa vinirgacchan dvārasaṃsthānarūpiṇā. abhihatya śilāṃ bhūyo lalāṭenāsmi vikṣataḥ. striyaś ca tatra māṃ dṛṣṭvā jahasus tādṛśaṃ nṛpa. idaṃ dvāram idaṃ rājann advāram iti māṃ prati. agrataḥ prahasan vākyaṃ babhāṣe sa vṛkodaraḥ.

तत्र मां यमजौ दूराद् आलोक्य ललितौ किल। बाहुभिः परिगृह्णीतां शोचन्तौ सहिताव् उभौ।

tatra māṃ yamajau dūrād ālokya lalitau kila. bāhubhiḥ parigṛhṇītāṃ śocantau sahitāv ubhau.

उवाच सहदेवस् तु तत्र मां विस्मयन्न् इव। इदं द्वारम् इतो गच्छ राजन्न् इति पुनः पुनः। भीमसेनेन तत्रोक्तो धृतराष्ट्रात्मजेति च। संबोध्य प्रहसित्वा च इतो द्वारं नराधिप।

uvāca sahadevas tu tatra māṃ vismayann iva. idaṃ dvāram ito gaccha rājann iti punaḥ punaḥ. bhīmasenena tatrokto dhṛtarāṣṭrātmajeti ca. saṃbodhya prahasitvā ca ito dvāraṃ narādhipa.

नामधेयानि रत्नानां पुरस्तान् न श्रुतानि मे। यानि दृष्टानि मे तस्यां मनस् तपति तच् च मे। हुताशनं प्रवेक्ष्यामि प्रविशे वा महोदधिम्। संभावितस्य चाकीर्तिर् मरणाद् अतिरिच्यते।

nāmadheyāni ratnānāṃ purastān na śrutāni me. yāni dṛṣṭāni me tasyāṃ manas tapati tac ca me. hutāśanaṃ pravekṣyāmi praviśe vā mahodadhim. saṃbhāvitasya cākīrtir maraṇād atiricyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents