महाभारत 2.35 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 35→

[mh-2-35] • 29 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो युधिष्ठिरो राजा शिशुपालम् उपाद्रवत्। उवाच चैनं मधुरं सान्त्वपूर्वम् इदं वचः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato yudhiṣṭhiro rājā śiśupālam upādravat. uvāca cainaṃ madhuraṃ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ.

नेदं युक्तं महीपाल यादृशं वै त्वम् उक्तवान्। अधर्मश् च परो राजन् पारुष्यं च निरर्थकम्।

nedaṃ yuktaṃ mahīpāla yādṛśaṃ vai tvam uktavān. adharmaś ca paro rājan pāruṣyaṃ ca nirarthakam.

न हि धर्मं परं जातु नावबुध्येत पार्थिव। भीष्मः शांतनवस् त्व् एनं मावमंस्था अतो ऽन्यथा।

na hi dharmaṃ paraṃ jātu nāvabudhyeta pārthiva. bhīṣmaḥ śāṃtanavas tv enaṃ māvamaṃsthā ato 'nyathā.

पश्य चेमान् महीपालांस् त्वत्तो वृद्धतमान् बहून्। मृष्यन्ते चार्हणां कृष्णे तद्वत् त्वं क्षन्तुम् अर्हसि।

paśya cemān mahīpālāṃs tvatto vṛddhatamān bahūn. mṛṣyante cārhaṇāṃ kṛṣṇe tadvat tvaṃ kṣantum arhasi.

वेद तत्त्वेन कृष्णं हि भीष्मश् चेदिपते भृशम्। न ह्य् एनं त्वं तथा वेत्थ यथैनं वेद कौरवः।

veda tattvena kṛṣṇaṃ hi bhīṣmaś cedipate bhṛśam. na hy enaṃ tvaṃ tathā vettha yathainaṃ veda kauravaḥ.

भीष्म उवाच। नास्मा अनुनयो देयो नायम् अर्हति सान्त्वनम्। लोकवृद्धतमे कृष्णे यो ऽर्हणां नानुमन्यते।

bhīṣma uvāca. nāsmā anunayo deyo nāyam arhati sāntvanam. lokavṛddhatame kṛṣṇe yo 'rhaṇāṃ nānumanyate.

क्षत्रियः क्षत्रियं जित्वा रणे रणकृतां वरः। यो मुञ्चति वशे कृत्वा गुरुर् भवति तस्य सः।

kṣatriyaḥ kṣatriyaṃ jitvā raṇe raṇakṛtāṃ varaḥ. yo muñcati vaśe kṛtvā gurur bhavati tasya saḥ.

अस्यां च समितौ राज्ञाम् एकम् अप्य् अजितं युधि। न पश्यामि महीपालं सात्वतीपुत्रतेजसा।

asyāṃ ca samitau rājñām ekam apy ajitaṃ yudhi. na paśyāmi mahīpālaṃ sātvatīputratejasā.

न हि केवलम् अस्माकम् अयम् अर्च्यतमो ऽच्युतः। त्रयाणाम् अपि लोकानाम् अर्चनीयो जनार्दनः।

na hi kevalam asmākam ayam arcyatamo 'cyutaḥ. trayāṇām api lokānām arcanīyo janārdanaḥ.

कृष्णेन हि जिता युद्धे बहवः क्षत्रियर्षभाः। जगत् सर्वं च वार्ष्णेये निखिलेन प्रतिष्ठितम्।

kṛṣṇena hi jitā yuddhe bahavaḥ kṣatriyarṣabhāḥ. jagat sarvaṃ ca vārṣṇeye nikhilena pratiṣṭhitam.

तस्मात् सत्स्व् अपि वृद्धेषु कृष्णम् अर्चाम नेतरान्। एवं वक्तुं न चार्हस् त्वं मा भूत् ते बुद्धिर् ईदृशी।

tasmāt satsv api vṛddheṣu kṛṣṇam arcāma netarān. evaṃ vaktuṃ na cārhas tvaṃ mā bhūt te buddhir īdṛśī.

ज्ञानवृद्धा मया राजन् बहवः पर्युपासिताः। यस्य राजन् प्रभावज्ञाः पुरा सर्वे च रक्षिताः। तेषां कथयतां शौरेर् अहं गुणवतो गुणान्। समागतानाम् अश्रौषं बहून् बहुमतान् सताम्।

jñānavṛddhā mayā rājan bahavaḥ paryupāsitāḥ. yasya rājan prabhāvajñāḥ purā sarve ca rakṣitāḥ. teṣāṃ kathayatāṃ śaurer ahaṃ guṇavato guṇān. samāgatānām aśrauṣaṃ bahūn bahumatān satām.

कर्माण्य् अपि च यान्य् अस्य जन्मप्रभृति धीमतः। बहुशः कथ्यमानानि नरैर् भूयः श्रुतानि मे।

karmāṇy api ca yāny asya janmaprabhṛti dhīmataḥ. bahuśaḥ kathyamānāni narair bhūyaḥ śrutāni me.

न केवलं वयं कामाच् चेदिराज जनार्दनम्। न संबन्धं पुरस्कृत्य कृतार्थं वा कथं चन।

na kevalaṃ vayaṃ kāmāc cedirāja janārdanam. na saṃbandhaṃ puraskṛtya kṛtārthaṃ vā kathaṃ cana.

अर्चामहे ऽर्चितं सद्भिर् भुवि भौमसुखावहम्। यशः शौर्यं जयं चास्य विज्ञायार्चां प्रयुज्महे।

arcāmahe 'rcitaṃ sadbhir bhuvi bhaumasukhāvaham. yaśaḥ śauryaṃ jayaṃ cāsya vijñāyārcāṃ prayujmahe.

न हि कश् चिद् इहास्माभिः सुबालो ऽप्य् अपरीक्षितः। गुणैर् वृद्धान् अतिक्रम्य हरिर् अर्च्यतमो मतः।

na hi kaś cid ihāsmābhiḥ subālo 'py aparīkṣitaḥ. guṇair vṛddhān atikramya harir arcyatamo mataḥ.

ज्ञानवृद्धो द्विजातीनां क्षत्रियाणां बलाधिकः। वैश्यानां धान्यधनवाञ् शूद्राणाम् एव जन्मतः। पूज्ये ताव् इह गोविन्दे हेतू द्वाव् अपि संस्थितौ।

jñānavṛddho dvijātīnāṃ kṣatriyāṇāṃ balādhikaḥ. vaiśyānāṃ dhānyadhanavāñ śūdrāṇām eva janmataḥ. pūjye tāv iha govinde hetū dvāv api saṃsthitau.

वेदवेदाङ्गविज्ञानं बलं चाप्य् अमितं तथा। नृणां हि लोके कस्यास्ति विशिष्टं केशवाद् ऋते।

vedavedāṅgavijñānaṃ balaṃ cāpy amitaṃ tathā. nṛṇāṃ hi loke kasyāsti viśiṣṭaṃ keśavād ṛte.

दानं दाक्ष्यं श्रुतं शौर्यं ह्रीः कीर्तिर् बुद्धिर् उत्तमा। संनतिः श्रीर् धृतिस् तुष्टिः पुष्टिश् च नियताच्युते।

dānaṃ dākṣyaṃ śrutaṃ śauryaṃ hrīḥ kīrtir buddhir uttamā. saṃnatiḥ śrīr dhṛtis tuṣṭiḥ puṣṭiś ca niyatācyute.

तम् इमं सर्वसंपन्नम् आचार्यं पितरं गुरुम्। अर्च्यम् अर्चितम् अर्चार्हं सर्वे संमन्तुम् अर्हथ।

tam imaṃ sarvasaṃpannam ācāryaṃ pitaraṃ gurum. arcyam arcitam arcārhaṃ sarve saṃmantum arhatha.

ऋत्विग् गुरुर् विवाह्यश् च स्नातको नृपतिः प्रियः। सर्वम् एतद् धृषीकेशे तस्माद् अभ्यर्चितो ऽच्युतः।

ṛtvig gurur vivāhyaś ca snātako nṛpatiḥ priyaḥ. sarvam etad dhṛṣīkeśe tasmād abhyarcito 'cyutaḥ.

कृष्ण एव हि लोकानाम् उत्पत्तिर् अपि चाप्ययः। कृष्णस्य हि कृते भूतम् इदं विश्वं समर्पितम्।

kṛṣṇa eva hi lokānām utpattir api cāpyayaḥ. kṛṣṇasya hi kṛte bhūtam idaṃ viśvaṃ samarpitam.

एष प्रकृतिर् अव्यक्ता कर्ता चैव सनातनः। परश् च सर्वभूतेभ्यस् तस्माद् वृद्धतमो ऽच्युतः।

eṣa prakṛtir avyaktā kartā caiva sanātanaḥ. paraś ca sarvabhūtebhyas tasmād vṛddhatamo 'cyutaḥ.

बुद्धिर् मनो महान् वायुस् तेजो ऽम्भः खं मही च या। चतुर्विधं च यद् भूतं सर्वं कृष्णे प्रतिष्ठितम्।

buddhir mano mahān vāyus tejo 'mbhaḥ khaṃ mahī ca yā. caturvidhaṃ ca yad bhūtaṃ sarvaṃ kṛṣṇe pratiṣṭhitam.

आदित्यश् चन्द्रमाश् चैव नक्षत्राणि ग्रहाश् च ये। दिशश् चोपदिशश् चैव सर्वं कृष्णे प्रतिष्ठितम्। अग्निहोत्रमुखा वेदा गायत्री छन्दसां मुखम्। राजा मुखं मनुष्याणां नदीनां सागरो मुखम्। नक्षत्राणां मुखं चन्द्र आदित्यस् तेजसां मुखम्। पर्वतानां मुखं मेरुर् गरुडः पततां मुखम्। ऊर्ध्वं तिर्यग् अधश् चैव यावती जगतो गतिः। सदेवकेषु लोकेषु भगवान् केशवो मुखम्। एष रुद्रश् च सर्वात्मा ब्रह्मा चैष सनातनः। अक्षरः क्षररूपेण मानुषत्वम् उपागतः।

ādityaś candramāś caiva nakṣatrāṇi grahāś ca ye. diśaś copadiśaś caiva sarvaṃ kṛṣṇe pratiṣṭhitam. agnihotramukhā vedā gāyatrī chandasāṃ mukham. rājā mukhaṃ manuṣyāṇāṃ nadīnāṃ sāgaro mukham. nakṣatrāṇāṃ mukhaṃ candra ādityas tejasāṃ mukham. parvatānāṃ mukhaṃ merur garuḍaḥ patatāṃ mukham. ūrdhvaṃ tiryag adhaś caiva yāvatī jagato gatiḥ. sadevakeṣu lokeṣu bhagavān keśavo mukham. eṣa rudraś ca sarvātmā brahmā caiṣa sanātanaḥ. akṣaraḥ kṣararūpeṇa mānuṣatvam upāgataḥ.

अयं तु पुरुषो बालः शिशुपालो न बुध्यते। सर्वत्र सर्वदा कृष्णं तस्माद् एवं प्रभाषते।

ayaṃ tu puruṣo bālaḥ śiśupālo na budhyate. sarvatra sarvadā kṛṣṇaṃ tasmād evaṃ prabhāṣate.

यो हि धर्मं विचिनुयाद् उत्कृष्टं मतिमान् नरः। स वै पश्येद् यथाधर्मं न तथा चेदिराड् अयम्।

yo hi dharmaṃ vicinuyād utkṛṣṭaṃ matimān naraḥ. sa vai paśyed yathādharmaṃ na tathā cedirāḍ ayam.

सवृद्धबालेष्व् अथ वा पार्थिवेषु महात्मसु। को नार्हं मन्यते कृष्णं को वाप्य् एनं न पूजयेत्।

savṛddhabāleṣv atha vā pārthiveṣu mahātmasu. ko nārhaṃ manyate kṛṣṇaṃ ko vāpy enaṃ na pūjayet.

अथेमां दुष्कृतां पूजां शिशुपालो व्यवस्यति। दुष्कृतायां यथान्यायं तथायं कर्तुम् अर्हति। वैशंपायनः। एवम् उक्ते तु गाङ्गेये शिशुपालश् चुकोप ह। सहदेवः। क्रुद्धं सुनीथं दृष्ट्वाथ सहदेवो ऽब्रवीत् तदा। नीतिपूर्वम् इदं सर्वं चेदिराज मया कृतम्। न मे विमतिर् अस्तीह कारणं चात्र मे शृणु। स पार्थिवानां सर्वेषां गुरुः कृष्णो बलेन वै। तस्माद् अभ्यर्चितो ऽर्घ्यार्हः सर्वे संमन्तुम् अर्हथ। यो वा न सहते राज्ञां कश् चित् सबलवाहनः। क्षिप्रं युद्धाय निर्यातु शक्तश् चेद् अत्र मे युधि। तस्य मूर्ध्नि सुसंन्यस्तं राज्ञः सव्यं पदं मया। एवम् उक्तो मया हेतुर् उत्तरं प्रब्रवीतु मे। वैशंपायनः। ततो न व्याजहारैषां कश् चिद् बुद्धिमतां सताम्। मानिनां बलिनां राज्ञां मध्ये संदर्शिते पदे। पुष्पवृष्टिर् महत्य् आसीत् सहदेवस्य मूर्धनि। एवम् उक्ते सुनीथस्य सहदेवेन केशवे। स्वभावरक्ते नयने भूयो रक्ते बभूवतुः। तस्य कोपं समुद्भूतं ज्ञात्वा भीष्मः प्रतापवान्। आचचक्षे पुनस् तस्मै कृष्णस्यैवोत्तमान् गुणान्। स सुनीथं समामन्त्र्य तांश् च सर्वान् महीक्षितः। उवाच वदतां श्रेष्ठ इदं मतिमतां वरः। सहदेवेन राजानो यद् उक्तं केशवं प्रति। वैशंपायनः। तत् तथेति विजानीध्वं भूयश् चात्र निबोधत। ततो भीष्मस्य तच् छ्रुत्वा वचः काले युधिष्ठिरः। उवाच मतिमान् भीष्मं ततः कौरवनन्दनः। विस्तरेणास्य देवस्य कर्माणीच्छामि सर्वशः। श्रोतुं भगवतस् तानि प्रब्रवीहि पितामह। कर्मणाम् आनुपूर्व्यं च प्रादुर्भावांश् च मे विभोः। वैशंपायनः। यथा च प्रकृतिः कृष्णे तन् मे ब्रूहि पितामह। एवम् उक्तस् तदा भीष्मः प्रोवाच पुरुषर्षभम्। युधिष्ठिरम् अमित्रघ्नं तस्मिन् क्षत्रसमागमे। समक्षं वासुदेवस्य देवस्येव शतक्रतोः। कर्माण्य् असुकराण्य् अन्यैर् आचचक्षे जनाधिप। शृण्वतां पार्थिवानां च धर्मराजस्य चान्तिके। इदं मतिमतां श्रेष्ठः कृष्णं प्रति विशां पते। साम्नैवामन्त्र्य राजेन्द्रं चेदिराजम् अरिंदमम्। भीमकर्मा ततो भीष्मो भूयः स इदम् अब्रवीत्। भीष्मः। कुरूणां चापि राजानं युधिष्ठिरम् उवाच ह। वर्तमानाम् अतीतां च शृणु राजन् युधिष्ठिर। ईश्वरस्योत्तमस्यैनां कर्मणां गहनां गतिम्। अव्यक्तो व्यक्तलिङ्गस्थो य एष भगवान् प्रभुः। पुरा नारायणो देवः स्वयंभूः प्रपितामहः। सहस्रशीर्षः पुरुषो ध्रुवो ऽव्यक्तः सनातनः। सहस्राक्षः सहस्रास्यः सहस्रचरणो विभुः। सहस्रबाहुः साहस्रो देवो नामसहस्रवान्। सहस्रमुकुटो देवो विश्वरूपो महाद्युतिः। अनेकवर्णो देवादिर् अव्यक्ताद् वै परे स्थितः। असृजत् सलिलं पूर्वं स च नारायणः प्रभुः। ततस् तु भगवांस् तोये ब्रह्माणम् असृजत् स्वयम्। ब्रह्मा चतुर्मुखो लोकान् सर्वांस् तान् असृजत् स्वयम्। आदिकाले पुरा ह्य् एवं सर्वलोकस्य चोद्भवः। पुराथ प्रलये प्राप्ते नष्टे स्थावरजङ्गमे। ब्रह्मादिषु प्रलीनेषु नष्टे लोके चराचरे। आभूतसंप्लवे प्राप्ते प्रलीने प्रकृतौ महान्। एकस् तिष्ठति सर्वात्मा स तु नारायणः प्रभुः। नारायणस्य चाङ्गानि सर्वदैवानि भारत। शिरस् तस्य दिवं राजन् नाभिः खं चरणौ मही। अश्विनौ कर्णयोर् देवौ चक्षुषी शशिभास्करौ। इन्द्रवैश्वानरौ देवौ मुखं तस्य महात्मनः। अन्यानि सर्वदैवानि तस्याङ्गानि महात्मनः। सर्वं व्याप्य हरिस् तस्थौ सूत्रं मणिगणान् इव। आभूतसंप्लवान्ते ऽथ दृष्ट्वा सर्वं तमोन्वितम्। नारायणो महायोगी सर्वज्ञः परमात्मवान्। ब्रह्मभूतस् तदात्मानं ब्रह्माणम् असृजत् स्वयम्। सो ऽध्यक्षः सर्वभूतानां प्रभूतः प्रभवो ऽच्युतः। सनत्कुमारं रुद्रं च मनुं चैव तपोधनान्। सर्वम् एवासृजद् ब्रह्मा ततो लोकान् प्रजास् तथा। तेन तद् व्यसृजत् तत्र प्राप्ते काले युधिष्ठिर। तेभ्यो ऽभवन् महात्मभ्यो बहुधा ब्रह्म शाश्वतम्। कल्पानां बहुकोट्यश् च समतीता हि भारत। आभूतसंप्लवाश् चैव बहुकोट्यो ऽतिचक्रमुः। मन्वन्तरयुगे ऽजस्रं संकल्पा भूतसंप्लवाः। चक्रवत् परिवर्तन्ते सर्वं विष्णुमयं जगत्। सृष्ट्वा चतुर्मुखं देवं देवो नारायणः प्रभुः। स लोकानां हितार्थाय क्षीरोदे वसति प्रभुः। ब्रह्मा तु सर्वभूतानां लोकस्य च पितामहः। भीष्मः। ततो नारायणो देवः सर्वस्य प्रपितामहः। अव्यक्तो व्यक्तलिङ्गस्थो य एष भगवान् प्रभुः। नारायणो जगच् चक्रे प्रभवाप्ययसंहितः। एष नारायणो भूत्वा हरिर् आसीद् युधिष्ठिर। ब्रह्माणं शशिसूर्यौ च धर्मं चैवासृजत् स्वयम्। बहुशः सर्वभूतात्मा प्रादुर्भवति कार्यतः। प्रादुर्भावांस् तु वक्ष्यामि दिव्यान् देवगणैर् युतान्। सुप्त्वा युगसहस्रं स प्रादुर्भवति कार्यवान्। पूर्णे युगसहस्रे ऽथ देवदेवो जगत्पतिः। ब्रह्माणं कपिलं चैव परमेष्ठिं तथैव च। देवान् सप्तऋषींश् चैव शंकरं च महायशाः। सनत्कुमारं भगवान् मनुं चैव प्रजापतिम्। पुरा चक्रे ऽथ देवादिः प्रदीप्ताग्निसमप्रभः। येन चार्णवमध्यस्थौ नष्टे स्थावरजङ्गमे। नष्टदेवासुरनरे प्रणष्टोरगराक्षसे। योद्धुकामौ सुदुर्धर्षौ भ्रातरौ मधुकैटभौ। हतौ प्रभवता तेन तयोर् दत्त्वा वृतं वरम्। भूमिं बद्ध्वा कृतौ पूर्वं मृन्मयौ द्वौ महासुरौ। कर्णस्रोतोद्भवौ तौ तु विष्णोस् तस्य महात्मनः। महार्णवे प्रस्वपतः शैलराजसमौ स्थितौ। तौ विवेश स्वयं वायुर् ब्रह्मणा साधु चोदितः। तौ दिवं छादयित्वा तु ववृधाते महासुरौ। वायुप्राणौ तु तौ दृष्ट्वा ब्रह्मा पर्यामृशच् छनैः। एकं मृदुतरं विद्धि कठिनं विद्धि चापरम्। नामनी तु तयोश् चक्रे स विभुः सलिलोद्भवः। मृदुस् त्व् अयं मधुर् नाम कठिनः कैटभः स्वयम्। तौ दैत्यौ कृतनामानौ चेरतुर् बलगर्वितौ। तौ पुराथ दिवं सर्वां प्राप्तौ राजन् महासुरौ। प्रच्छाद्याथ दिवं सर्वां चेरतुर् मधुकैटभौ। सर्वम् एकार्णवं लोकं योद्धुकामौ सुनिर्भयौ। तौ गताव् असुरौ दृष्ट्वा ब्रह्मा लोकपितामहः। एकार्णवाम्बुनिचये तत्रैवान्तरधीयत। स पद्मे पद्मनाभस्य नाभिदेशात् समुत्थिते। आसीद् आदौ स्वयं जन्म तत् पङ्कजम् अपङ्कजम्। पूजयाम् आस वसतिं ब्रह्मा लोकपितामहः। ताव् उभौ जलगर्भस्थौ नारायणचतुर्मुखौ। बहून् वर्षायुतान् अप्सु शयानौ न चकम्पतुः। अथ दीर्घस्य कालस्य ताव् उभौ मधुकैटभौ। आजग्मतुस् तम् उद्देशं यत्र ब्रह्मा व्यवस्थितः। तौ दृष्ट्वा लोकनाथस् तु कोपात् संरक्तलोचनः। उत्पपाताथ शयनात् पद्मनाभो महाद्युतिः। तद् युद्धम् अभवद् घोरं तयोस् तस्य च वै तदा। एकार्णवे तदा घोरे त्रैलोक्ये जलतां गते। तद् अभूत् तुमुलं युद्धं वर्षसंघान् सहस्रशः। न च ताव् असुरौ युद्धे तदा श्रमम् अवापतुः। अथ दीर्घस्य कालस्य तौ दैत्यौ युद्धदुर्मदौ। ऊचतुः प्रीतमनसौ देवं नारायणं प्रभुम्। प्रीतौ स्वस् तव युद्धेन श्लाघ्यस् त्वं मृत्युर् आवयोः। आवां जहि न यत्रोर्वी सलिलेन परिप्लुता। हतौ च तव पुत्रत्वं प्राप्नुयाव सुरोत्तम। यो ह्य् आवां युधि निर्जेता तस्यावां विहितौ सुतौ। तयोः स वचनं श्रुत्वा तदा नारायणः प्रभुः। तौ प्रगृह्य मृधे दैत्यौ दोर्भ्यां तौ समपीडयत्। ऊरुभ्यां निधनं चक्रे ताव् उभौ मधुकैटभौ। तौ हतौ चाप्लुतौ तोये वपुर्भ्याम् एकतां गतौ। मेदो मुमुचतुर् दैत्यौ मथ्यमानौ जलोर्मिभिः। मेदसा तज् जलं व्याप्तं ताभ्याम् अन्तर्दधे तदा। नारायणश् च भगवान् असृजद् विविधाः प्रजाः। दैत्ययोर् मेदसा छन्ना सर्वा राजन् वसुंधरा। तदा प्रभृति कौन्तेय मेदिनीति स्मृता मही। प्रभावात् पद्मनाभस्य शाश्वती च कृता नृणाम्। भीष्मः। प्रादुर्भावसहस्राणि समतीतान्य् अनेकशः। यथाशक्ति तु वक्ष्यामि शृणु तान् कुरुनन्दन। पुरा कमलनाभस्य स्वपतः सागराम्भसि। पुष्करे यत्र संभूता देवा ऋषिगणैः सह। एष पौष्करिको नाम प्रादुर्भावः प्रकीर्तितः। पुराणः कथ्यते यत्र वेदश्रुतिसमाहितः। वाराहस् तु श्रुतिमुखः प्रादुर्भावो महात्मनः। यत्र विष्णुः सुरश्रेष्ठो वाराहं रूपम् आस्थितः। उज्जहार महीं तोयात् सशैलवनकाननाम्। वेदपादो यूपदंष्ट्रः क्रतुदन्तश् चितीमुखः। अग्निजिह्वो दर्भरोमा ब्रह्मशीर्षो महातपाः। अहोरात्रेक्षणो दिव्यो वेदाङ्गः श्रुतिभूषणः। आज्यनासः स्नुवतुण्डः सामघोषस्वनो महान्। धर्मसत्यमयः श्रीमान् कर्मविक्रमसत्कृतः। प्रायश्चित्तमयो धीरः पशुजानुर् महावृषः। उद्गातृहोमलिङ्गो ऽसौ पशुबीजमहौषधिः। बाह्यान्तरात्मा मन्त्रास्थिविकृतः सौम्यदर्शनः। वेदस्कन्धो हविर्गन्धो हव्यकव्यादिवेगवान्। प्राग्वंशकायो द्युतिमान् नानादीक्षाभिर् आचितः। दक्षिणाहृदयो योगी महासत्रमयो महान्। उपाकर्मोष्ठरुचकः प्रवर्ग्यावर्तभूषणः। छायापत्नीसहायो वै मणिशृङ्ग इवोच्छ्रितः। एवं यज्ञवराहो वै भूत्वा विष्णुः सनातनः। महीं सागरपर्यन्तां सशैलवनकाननाम्। एकार्णवजले भ्रष्टाम् एकार्णवगतः प्रभुः। मज्जितां सलिले तस्मिन् स्वदेवीं पृथिवीं तदा। उज्जहार विषाणेन मार्कण्डेयस्य पश्यतः। शृङ्गेणेमां समुद्धृत्य लोकानां हितकाम्यया। सहस्रशीर्षो देवेशो निर्ममे जगतीं प्रभुः। एवं यज्ञवराहेण भूतभव्यभवात्मना। उद्धृता पृथिवी देवी सागराम्बुधरा पुरा। निहता दानवाः सर्वे देवदेवेन विष्णुना। वाराहः कथितो ह्य् एष नारसिंहम् अथो शृणु। यत्र भूत्वा मृगेन्द्रेण हिरण्यकशिपुर् हतः। भीष्मः। दैत्येन्द्रो बलवान् राजन् सुरारिर् बलगर्वितः। हिरण्यकशिपुर् नाम आसीत् त्रैलोक्यकण्टकः। दैत्यानाम् आदिपुरुषो वीर्यवान् धृतिमान् बली। स प्रविश्य वनं राजंश् चकार तप उत्तमम्। दश वर्षसहस्राणि शतानि दश पञ्च च। जपोपवासस् तस्यासीत् स्थाणुर् मौनव्रतो दृढः। ततो दमशमाभ्यां च ब्रह्मचर्येण चानघ। ब्रह्मा प्रीतमनास् तस्य तपसा नियमेन च। ततः स्वयंभूर् भगवान् स्वयम् आगम्य भूपते। विमानेनार्कवर्णेन हंसयुक्तेन भास्वता। आदित्यैर् वसुभिः साध्यैर् मरुद्भिर् दैवतैः सह। रद्रैर् विश्वसहायैश् च यक्षराक्षसकिंनरैः। दिशाभिर् विदिशाभिश् च नदीभिः सागरैस् तथा। नक्षत्रैश् च मुहूर्तैश् च खेचरैश् चापरैर् ग्रहैः। देवर्षिभिस् तपोयुक्तैः सिद्धैः सप्तर्षिभिस् तथा। राजर्षिभिः पुण्यतमैर् गन्धर्वैर् अप्सरोगणैः। चराचरगुरुः श्रीमान् वृतः सर्वसुरैस् तथा। ब्रह्मा। ब्रह्मा ब्रह्मविदां श्रेष्ठो दैत्यम् आगम्य चाब्रवीत्। प्रीतो ऽस्मि तव भक्तस्य तपसानेन सुव्रत। वरं वरय भद्रं ते यथेष्टं कामम् आप्नुहि। हिरण्यकशिपुः। न देवासुरगन्धर्वा न यक्षोरगराक्षसाः। न मानुषाः पिशाचाश् च हन्युर् मां देवसत्तम। ऋषयो वा न मां शापैः क्रुद्धा लोकपितामह। शपेयुस् तपसा युक्ता वर एष वृतो मया। न शस्त्रेण न चास्त्रेण गिरिणा पादपेन च। न शुष्केण न चार्द्रेण स्यान् न चान्येन मे वधः। नाकाशे वा न भूमौ वा रात्रौ वा दिवसे ऽपि वा। नान्तर् वा न बहिर् वापि स्याद् वधो मे पितामह। पशुभिर् वा मृगैर् न स्यात् पक्षिभिर् वा सरीसृपैः। ब्रह्मा। ददासि चेद् वरान् एतान् देवदेव वृणोम्य् अहम्। एते दिव्या वरास् तात मया दत्तास् तवाद्भुताः। सर्वकामान् वरांस् तात प्राप्स्यसे त्वं न संशयः। एवम् उक्त्वा स भगवान् आकाशेन जगाम ह। रराज ब्रह्मलोके स ब्रह्मर्षिगणसेवितः। ततो देवाश् च नागाश् च गन्धर्वा मुनयस् तथा। वरप्रदानं श्रुत्वा ते ब्रह्माणम् उपतस्थिरे। देवाः। वरेणानेन भगवन् बाधिष्यति स नो ऽसुरः। तत् प्रसीदस्व भगवन् वधो ऽस्य प्रविचिन्त्यताम्। भगवन् सर्वभूतानां स्वयंभूर् आदिकृद् विभुः। भीष्मः। स्रष्टा च हव्यकव्यानाम् अव्यक्तप्रकृतिर् ध्रुवः। ततो लोकहितं वाक्यं श्रुत्वा देवः प्रजापतिः। प्रोवाच भगवान् वाक्यं सर्वदेवगणांस् तदा। अवश्यं त्रिदशास् तेन प्राप्तव्यं तपसः फलम्। तपसो ऽन्ते ऽस्य भगवान् वधं कृष्णः करिष्यति। एतच् छ्रुत्वा सुराः सर्वे ब्रह्मणा तस्य वै वधम्। स्वानि स्थानानि दिव्यानि जग्मुस् ते वै मुदान्विताः। लब्धमात्रे वरे चापि सर्वास् ता बाधते प्रजाः। हिरण्यकशिपुर् दैत्यो वरदानेन दर्पितः। राज्यं चकार दैत्येन्द्रो दैत्यसंघैः समावृतः। सप्त द्वीपान् वशे चक्रे लोकालोकान्तरं बलात्। दिव्यलोकान् समस्तान् वै भोगान् दिव्यान् अवाप सः। देवांस् त्रिभुवनस्थांस् तान् पराजित्य महासुरः। त्रैलोक्यं वशम् आनीय स्वर्गे वसति दानवः। यदा वरमदोन्मत्तो न्यवसद् दानवो दिवि। अथ लोकान् समस्तांश् च विजित्य स महाबलः। भवेयम् अहम् एवेन्द्रः सोमो ऽग्निर् मारुतो रविः। सलिलं चान्तरिक्षं च नक्षत्राणि दिशो दश। अहं क्रोधश् च कामश् च वरुणो वासवो यमः। धनदश् च धनाध्यक्षो यक्षः किंपुरुषाधिपः। एते भवेयम् इत्य् उक्त्वा स्वयं भूत्वा बलात् स च। तेषां गृहीत्वा स्थानानि तेषां कार्याण्य् अवाप सः। ईड्यश् चास्मिन् मखवरैर् देवकिंनरसत्तमैः। नरकस्थान् समानीय स्वर्गस्थांस् तांश् चकार सः। एवमादीनि कर्माणि कृत्वा दैत्यपतिर् बली। आश्रमेषु महाभागान् मुनीन् वै संशितव्रतान्। सत्यधर्मरतान् दान्तान् पुरा धर्षितवांश् च सः। यज्ञीयान् कृतवान् दैत्यान् अयज्ञीयाश् च देवताः। यत्र यत्र सुरा जग्मुस् तत्र तत्र व्रजन्त्य् उत। स्थानानि देवतानां तु हृत्वा राज्यम् अपालयत्। पञ्च कोट्यश् च वर्षाणि नियुतान्य् एकषष्टि च। षष्टिश् चैव सहस्राणां जग्मुस् तस्य दुरात्मनः। एतद् वर्षं स दैत्येन्द्रो भोगैश्वर्यम् अवाप सः। तेनाति बाध्यमानास् ते दैत्येन्द्रेण बलीयसा। ब्रह्मलोकं सुरा जग्मुः सर्वे शक्रपुरोगमाः। देवाः। पितामहं समासाद्य खिन्नाः प्राञ्जलयो ऽब्रुवन्। भगवन् भूतभव्येश नस् त्रायस्व इहागतान्। भयं दितिसुताद् घोरं भवत्य् अद्य दिवानिशम्। भगवन् सर्वभूतानां स्वयंभूर् आदिकृद् विभुः। ब्रह्मा। स्रष्टा त्वं हव्यकव्यानाम् अव्यक्तः प्रकृतिर् ध्रुवः। श्रूयताम् आपद् एवं हि दुर्विज्ञेयं मयापि च। नारायणस् तु पुरुषो विश्वरूपो महाद्युतिः। अव्यक्तः सर्वभूतानाम् अचिन्त्यो विभुर् अव्ययः। ममापि स तु युष्माकं व्यसने परमा गतिः। नारायणः परो ऽव्यक्ताद् अहम् अव्यक्तसंभवः। मत्तो जज्ञुः प्रजा लोकाः सर्वदेवासुराश् च ते। देवा यथाहं युष्माकं तथा नारायणो मम। पितामहो ऽहं सर्वस्य स विष्णुः प्रपितामहः। निश्चितं विबुधा दैत्यं स विष्णुस् तं हनिष्यति। भीष्मः। तस्य नास्ति ह्य् अशक्यं च तस्माद् व्रजत माचिरम्। पितामहवचः श्रुत्वा सर्वे ते भरतर्षभ। विबुधा ब्रह्मणा सार्धं जग्मुः क्षीरोदधिं प्रति। आदित्या वसवः साध्या विश्वे च मरुतस् तथा। रुद्रा महर्षयश् चैव अश्विनौ च सुरूपिणौ। अन्ये च दिव्या ये राजंस् ते सर्वे सगणाः सुराः। चतुर्मुखं पुरस्कृत्य श्वेतद्वीपम् उपस्थिताः। गत्वा क्षीरसमुद्रे तं शाश्वतीं परमां गतिम्। अनन्तशयनं देवम् अनन्तं दीप्ततेजसम्। शरण्यं त्रिदशा विष्णुम् उपतस्थुः सनातनम्। देवं ब्रह्ममयं यज्ञं ब्रह्मदेवं महाबलम्। भूतं भव्यं भविष्यच् च प्रभुं लोकनमस्कृतम्। देवाः। नारायणं विभुं देवं शरण्यं शरणं गताः। त्रायस्व नो ऽद्य देवेश हिरण्यकशिपोर् वधात्। त्वं हि नः परमो धाता ब्रह्मादीनां सुरोत्तम। उत्फुल्लामलपत्राक्ष शत्रुपक्षभयंकर। क्षयाय दितिवंशस्य शरणं त्वं भविष्यसि। भीष्मः। देवानां वचनं श्रुत्वा तदा विष्णुः शुचिश्रवाः। विष्णुः। अदृश्यः सर्वभूतानां वक्तुम् एवोपचक्रमे। भयं त्यजध्वम् अमरा अभयं वो ददाम्य् अहम्। तद् एवं त्रिदिवं देवाः प्रतिपद्यत माचिरम्। एषो ऽहं सगणं दैत्यं वरदानेन दर्पितम्। ब्रह्मा। अवध्यम् अमरेन्द्राणां दानवेन्द्रं निहन्म्य् अहम्। भगवन् भूतभव्येश खिन्ना ह्य् एते भृशं सुराः। विष्णुः। तस्मात् त्वं जहि दैत्येन्द्रं क्षिप्रं कालो ऽस्य मा चिरम्। क्षिप्रं देवाः करिष्यामि त्वरया दैत्यनाशनम्। तस्मात् त्वं विबुधाश् चैव प्रतिपद्यत वै दिवम्। भीष्मः। एवम् उक्त्वा तु भगवान् विसृज्य त्रिदिवेश्वरान्। नरस्यार्धतनुं कृत्वा सिंहस्यार्धतनुं तथा। नारसिंहेन वपुषा पाणिं निष्पिष्य पाणिना। भीमरूपो महातेजा व्यादितास्य इवान्तकः। हिरण्यकशिपुं राजञ् जगाम हरिर् ईश्वरः। दैत्यास् तम् आगतं दृष्ट्वा नारसिंहं महाबलम्। ववर्षुः शस्त्रवर्षैस् ते सुसंक्रुद्धास् तदा हरिम्। तैर् विसृष्टानि शस्त्राणि भक्षयाम् आस वै हरिः। जघान च रणे दैत्यान् सहस्राणि बहून्य् अपि। तान् निहत्य च दैत्येन्द्रान् सर्वान् क्रुद्धान् महाबलान्। अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धो दैत्येन्द्रं बलगर्वितम्। जीमूतघनसंकाशो जीमूतघननिस्वनः। जीमूत इव दीप्तौजा जीमूत इव वेगवान्। देवारिर् दितिजो दुष्टो नृसिंहं समुपाद्रवत्। दैत्यं सो ऽतिबलं दृष्ट्वा क्रुद्धशार्दूलविक्रमम्। दृप्तैर् दैत्यगणैर् गुप्तं खरैर् नखमुखैर् उत। ततः कृत्वा तु युद्धं वै तेन दैत्येन वै हरिः। संध्याकाले महातेजा भवनान्ते त्वरान्वितः। ऊरौ निधाय दैत्येन्द्रं निर्बिभेद नखैर् हि तम्। महाबलं महावीर्यं वरदानेन दर्पितम्। दैत्यश्रेष्ठं सुरश्रेष्ठो जघान तरसा हरिः। हिरण्यकशिपुं हत्वा सर्वान् दैत्यांश् च वै तदा। विबुधानां प्रजानां च हितं कृत्वा महाद्युतिः। प्रमुमोद हरिर् देवः प्राप्य धर्मं तदा भुवि। एष ते नारसिंहो ऽत्र कथितः पाण्डुनन्दन। भीष्मः। शृणु त्वं वामनं नाम प्रादुर्भावं महात्मनः। पुरा त्रेतायुगे राजन् बलिर् वैरोचनो ऽभवत्। दैत्यानां पार्थिवो वीरो बलेनाप्रतिमो बली। तदा बलिर् महाराज दैत्यसंघैः समावृतः। विजित्य तरसा शक्रम् इन्द्रस्थानम् अवाप सः। तेन वित्रासिता देवा बलिनाखण्डलादयः। ब्रह्माणं वै पुरस्कृत्य गत्वा क्षीरोदधिं तदा। तुष्टुवुः सहिताः सर्वे देवं नारायणं प्रभुम्। तेषां प्रसादं चक्रे ऽथ विबुधानां हरिस् तदा। प्रसादजं तस्य विभोर् अदित्यां जन्म उच्यते। अदितेर् अपि पुत्रत्वम् एत्य यादवनन्दनः। एष विष्णुर् इति ख्यात इन्द्रस्यावरजो ऽभवत्। तस्मिन्न् एव तु काले तु दैत्येन्द्रो वीर्यवान् बली। अश्वमेधं क्रतुश्रेष्ठम् आहर्तुम् उपचक्रमे। वर्तमाने तदा यज्ञे दैत्येन्द्रस्य युधिष्ठिर। स विष्णुर् वामनो भूत्वा प्रच्छन्नो ब्रह्मवेषधृक्। मुण्डो यज्ञोपवीती च कृष्णाजिनधरः शिखी। पलाशदण्डं संगृह्य वामनो ऽद्भुतदर्शनः। प्रविश्य स बलेर् यज्ञे वर्तमाने तु दक्षिणाम्। देहीत्य् उवाच दैत्येन्द्रं विक्रमांस् त्रीन् ममैव ह। दीयतां त्रिपदीमात्रम् इत्य् अवोचन् महासुरम्। स तथेति प्रतिश्रुत्य प्रददौ विष्णवे तदा। तेन लब्ध्वा हरिर् भूमिं जृम्भयाम् आस वै भृशम्। स शिशुः सदिवं खं च पृथिवीं च विशां पते। त्रिभिर् विक्रमणैर् एतत् सर्वम् आक्रमताभिभूः। बलेर् बलवतो यज्ञे बलिना विष्णुना पुरा। विक्रमैस् त्रिभिर् अक्षोभ्याः क्षोभितास् ते महासुराः। विप्रचित्तिमुखाः क्रुद्धा दैत्यसंघा महाबलाः। नानावक्त्रा महाकाया नानावेषधरा नृप। नानाप्रहरणा रौद्रा नानामाल्यानुलेपनाः। स्वान्य् आयुधानि संगृह्य प्रदीप्ता इव तेजसा। क्रममाणं हरिं तत्र उपावर्तन्त भारत। प्रमथ्य सर्वान् दैतेयान् पादहस्ततलैस् तु तान्। रूपं कृत्वा महाभीमं जहाराशु स मेदिनीम्। संप्राप्य दिवम् आकाशम् आदित्यसदने स्थितः। अत्यरोचत भूतात्मा भास्करं स्वेन तेजसा। प्रकाशयन् दिशः सर्वाः प्रदिशश् च महाबलः। शुशुभे स महाबाहुः सर्वलोकान् प्रकाशयन्। तस्य विक्रमतो भूमिं चन्द्रादित्यौ स्तनान्तरे। नभः प्रक्रममाणस्य नाभ्यां किल तदा स्थितौ। परम् आक्रममाणस्य जानुभ्यां तौ व्यवस्थितौ। विष्णोर् अमितवीर्यस्य वदन्त्य् एवं द्विजातयः। अथासाद्य कपालं स अण्डस्य तु युधिष्ठिर। तच्छिद्रात् स्यन्दिनी तस्य पादाद् भ्रष्टाथ निम्नगा। ससार सागरं साशु पावनी सागरंगमा। जहार मेदिनीं सर्वां हत्वा दानवपुंगवान्। आसुरीं श्रियम् आहृत्य त्रींल् लोकान् स जनार्दनः। सपुत्रदारान् असुरान् पाताले विन्यपातयत्। नमुचिः शम्बरश् चैव प्रह्लादश् च महामनाः। पादपाताभिनिर्धूताः पाताले विनिपातिताः। महाभूतानि भूतात्मा सविशेषाणि वै हरिः। कालं च सकलं राजन् गात्रभूतान्य् अदर्शयत्। तस्य गात्रे जगत् सर्वम् आनीतम् इव दृश्यते। न किं चिद् अस्ति लोकेषु यद् अनाप्तं महात्मना। तद् धि रूपम् उपेन्द्रस्य देवदानवमानवाः। दृष्ट्वा तं मुमुहुः सर्वे विष्णुतेजोभिपीडिताः। बलिर् बद्धो ऽभिमानी च यज्ञवाटे महात्मना। विरोचनकुलं सर्वं पाताले विनिपातितम्। एवंविधानि कर्माणि कृत्वा गरुडवाहनः। न विस्मयम् उपागच्छत् पारमेष्ठ्येन तेजसा। स सर्वम् अमरैश्वर्यं संप्रदाय शचीपतेः। त्रैलोक्यं च ददौ शक्रे विष्णुर् दानवसूदनः। एष ते वामनो नाम प्रादुर्भावो महात्मनः। वेदविद्भिर् द्विजैर् एतत् कथ्यते वैष्णवं यशः। भीष्मः। मानुषेषु यथा विष्णोः प्रादुर्भावं तथा शृणु। विष्णोः पुनर् महाराज प्रादुर्भावो महात्मनः। दत्तात्रेय इति ख्यात ऋषिर् आसीन् महायशाः। तेन नष्टेषु वेदेषु क्रियासु च मखेषु च। चातुर्वर्ण्ये च संकीर्णे धर्मे शिथिलतां गते। अभिवर्धति चाधर्मे सत्ये नष्टे स्थिते ऽनृते। प्रजासु क्षीयमाणासु धर्मे चाकुलतां गते। सयज्ञाः सक्रिया वेदाः प्रत्यानीताश् च तेन वै। चातुर्वर्ण्यम् असंकीर्णं कृतं तेन महात्मना। स एष वै यदा प्रादाद् धेहयाधिपतेर् वरम्। तं हेहयानाम् अधिपस् त्व् अर्जुनो ऽभिप्रसादयन्। वने पर्यचरत् सम्यक् शुश्रूषुर् अनसूयकः। निर्ममो निरहंकारो दीर्घकालम् अतोषयत्। आराध्य दत्तात्रेयं हि अगृह्णात् स वरान् इमान्। आप्ताद् आप्ततराद् विप्राद् विद्वान् विद्वन्निषेवितान्। ऋते ऽमरत्वाद् विप्रेण दत्तात्रेयेण धीमता। वरैश् चतुर्भिः प्रवृत इमांस् तत्राभ्यनन्दत। श्रीमान् मनस्वी बलवान् सत्यवाग् अनसूयकः। सहस्रबाहुर् भूयासम् एष मे प्रथमो वरः। जरायुजाण्डजं सर्वं सर्वं चैव चराचरम्। प्राशास्तुम् इच्छे धर्मेण द्वितीयस् त्व् एष मे वरः। पितॄन् देवान् ऋषीन् विप्रान् यजेयं विपुलैर् मखैः। अमित्रान् निशितैर् बाणैर् घातयेयं रणाजिरे। दत्तात्रेयेह भगवंस् तृतीयो वर एष मे। यस्य नासीन् न भविता न चास्ति सदृशः पुमान्। इह वा दिवि वा लोके स मे हन्ता भवेद् इति। सो ऽर्जुनः कृतवीर्यस्य वरः पुत्रो ऽभवद् युधि। स सहस्रं सहस्राणां माहिष्मत्याम् अवर्धत। स भूमिम् अखिलां जित्वा द्वीपांश् चापि समुद्रिणः। नभसीव ज्वलन् सूर्यः पुण्यैः कर्मभिर् अर्जुनः। इन्द्रद्वीपं कशेरुं च ताम्रद्वीपं गभस्तिमत्। गान्धर्वं वारुणं द्वीपं सौम्यार्षम् इति च प्रभुः। पूर्वैर् अजितपूर्वांश् च द्वीपान् अजयद् अर्जुनः। सौवर्णं सर्वम् अप्य् आसीद् विमानवरम् उत्तमम्। चतुर्धा व्यभजद् राष्ट्रं तद् विभज्यान्वपालयत्। एकांशेनाहरत् सेनाम् एकांशेनावसद् गृहान्। यस् तु तस्य तृतीयांशो राजासीज् जनसंग्रहे। आप्तः परमकल्याणस् तेन यज्ञान् अकल्पयत्। ये दस्यवो ग्रामचरा अरण्ये च वसन्ति ये। चतुर्थेन च सो ऽंशेन तान् सर्वान् प्रत्यषेधयत्। सर्वेभ्यश् चान्तवासिभ्यः कार्तवीर्यो ऽहरद् बलिम्। आहृतं स्वबलैर् यत् तद् अर्जुनस्यावमन्यते। काको वा मूषिको वापि तं तम् एव न्यबर्हयत्। द्वाराणि नापिधीयन्ते राष्ट्रेषु नगरेषु च। स एव राष्ट्रपालो ऽभूत् स्त्रीपालो ऽभवद् अर्जुनः। स एवासीद् अजापालः स गोपालो विशां पते। सर्वाण्य् एव मनुष्याणां राजा क्षेत्राणि रक्षति। इदं तु कार्तवीर्यस्य बभूवासदृशं जनैः। न पूर्वे नापरे तस्य गमिष्यन्ति गतिं नृपाः। यद् अर्णवे प्रयातस्य वस्त्रं न परिषिच्यते। शतं वर्षसहस्राणाम् अनुशिष्यार्जुनो महीम्। दत्तात्रेयप्रसादेन एवं राज्यं चकार सः। एवं बहूनि कर्माणि चक्रे लोकहिताय सः। दत्तात्रेय इति ख्यातः प्रादुर्भावस् तु वैष्णवः। भीष्मः। कथितो भरतश्रेष्ठ शृणु भूयो महात्मनः। यदा भृगुकुले जन्म यदर्थं च महात्मनः। जामदग्न्य इति ख्यातः प्रादुर्भावस् तु वैष्णवः। जमदग्नेः सुतो राजन् रामो नाम स वीर्यवान्। हेहयान्तकरो राजन् स रामो बलिनां वरः। कार्तवीर्यो महावीर्यो बलेनाप्रतिमस् तथा। रामेण जामदग्न्येन हतो विषमम् आचरन्। तं कार्तवीर्यं राजानं हेहयानाम् अरिंदमम्। रथस्थं पार्थिवं रामः पातयित्वावधीद् रणे। जम्भस्य यज्ञहन्ता स ऋत्विजं चैव संस्तरे। जम्भस्य मूर्ध्नि भेत्ता च हन्ता च शतदुन्दुभेः। स एष कृष्णो गोविन्दो जातो भृगुषु वीर्यवान्। सहस्रबाहुम् उद्धर्तुं सहस्रजितम् आहवे। क्षत्रियाणां चतुःषष्टिम् अयुतानि महायशाः। सरस्वत्यां समेतानि एष वै धनुषाजयत्। ब्रह्मद्विषां वधे तस्मिन् सहस्राणि चतुर्दश। पुनर् जग्राह शूराणाम् अन्तं चक्रे नरर्षभः। ततो दशसहस्रस्य भङ्क्त्वा पूर्वम् अरिंदमः। सहस्रं मुसलेनाघ्नन् सहस्रम् उदकृन्तत। चतुर्दश सहस्राणि कणधूमम् अपाययत्। शिष्टान् ब्रह्मद्विषो जित्वा ततो ऽस्नायत भार्गवः। राम रामेत्य् अभिक्रुष्टो ब्राह्मणैः क्षत्रियार्दितैः। न्यघ्नद् दश सहस्राणि रामः परशुनाभिभूः। न ह्य् अमृष्यत तां वाचम् आर्तैर् भृशम् उदीरिताम्। भृगो रामाभिधावेति यदाक्रन्दन् द्विजातयः। काश्मीरान् दरदान् कुन्तीन् क्षुद्रकान् मालवाञ् शकान्। चेदिकाशिकरूशांश् च ऋषीकान् क्रथकैशिकान्। अङ्गान् वङ्गान् कलिङ्गांश् च मागधान् काशिकोसलान्। रात्रायणान् वीतिहोत्रान् किरातान् मार्त्तिकावतान्। एतान् अन्यांश् च राजेन्द्रान् देशे देशे सहस्रशः। निकृत्य निशितैर् बाणैः संप्रदाय विवस्वते। कीर्णा क्षत्रियकोटीभिर् मेरुमन्दरभूषणा। त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवी तेन निःक्षत्रिया कृता। कृत्वा निःक्षत्रियां चैव भार्गवः स महायशाः। इन्द्रगोपकवर्णस्य जीवंजीवनिभस्य च। पूरयाम् आस सरितः क्षतजस्य सरांसि च। चकार तर्पणं वीरः पितॄणां तासु तेषु च। सर्वान् अष्टादश द्वीपान् वशम् आनीय भार्गवः। सो ऽश्वमेधसहस्राणि नरमेधशतानि च। इष्ट्वा सागरपर्यन्तां काश्यपाय महीं ददौ। तस्याग्रेणानुपर्येति भूमिं कृत्वा विपांसुलाम्। ततः कालकृतां सत्यां भार्गवाय महात्मने। गाथाम् अप्य् अत्र गायन्ति ये पुराणविदो जनाः। वेदिम् अष्टादशोत्सेधां हिरण्यस्यातिपौरुषीम्। रामस्य जामदग्न्यस्य प्रतिजग्राह काश्यपः। एवम् इष्ट्वा महाबाहुः क्रतुभिर् भूरिदक्षिणैः। अन्यद् वर्षशतं रामः सौभे साल्वम् अयोधयत्। ततः स भृगुशार्दूलस् तं सौभं योधयन् प्रभुः। सुबन्धुरं रथं राजन्न् आस्थाय भरतर्षभ। नग्निकानां कुमारीणां गायन्तीनाम् उपाशृणोत्। राम राम महाबाहो भृगूणां कीर्तिवर्धन। त्यज शस्त्राणि सर्वाणि न त्वं सौभं वधिष्यसि। चक्रहस्तो गदापाणिर् भीतानाम् अभयंकरः। युधि प्रद्युम्नसाम्बाभ्यां कृष्णः सौभं वधिष्यति। तच् छ्रुत्वा पुरुषव्याघ्रस् तत एव वनं ययौ। न्यस्य सर्वाणि शस्त्राणि कालकाङ्क्षी महायशाः। रथं वर्मायुधं चैव शरान् परशुम् एव च। धनूंष्य् अप्सु प्रतिष्ठाप्य रामस् तेपे परं तपः। ह्रियं प्रज्ञां श्रियं कीर्तिं लक्ष्मीं चामित्रकर्शनः। पञ्चाधिष्ठाय धर्मात्मा तं रथं विससर्ज ह। आदिकाले प्रवृत्तं हि विभजन् कालम् ईश्वरः। नाहनच् छ्रद्धया सौभं न ह्य् अशक्तो महायशाः। जामदग्न्य इति ख्यातो यस् त्व् असौ भगवान् ऋषिः। भीष्मः। सो ऽस्य भागस् तपस् तेपे भार्गवो लोकविश्रुतः। शृणु राजंस् तथा विष्णोः प्रादुर्भावं महात्मनः। चतुर्विंशे युगे चापि मार्कण्डेयपुरःसरः। तिथौ नावमिके जज्ञे तथा दशरथाद् अपि। कृत्वात्मानं महाबाहुश् चतुर्धा विष्णुर् अव्ययः। लोके राम इति ख्यातस् तेजसा भास्करोपमः। प्रसाधनार्थं लोकस्य विष्णुस् तस्य सनातनः। धर्मार्थम् एव कौन्तेय जज्ञे तत्र महायशाः। तम् अप्य् आहुर् मनुष्येन्द्रं सर्वभूतपतेस् तनुम्। यज्ञविघ्नं तदा कृत्वा विश्वामित्रस्य भारत। सुबाहुर् निहतहस् तेन मारीचस् ताडितो भृशम्। तस्मै दत्तानि शस्त्राणि विश्वामित्रेण धीमता। वधार्थं देवशत्रूणां दुर्वाराणि सुरैर् अपि। वर्तमाने तदा यज्ञे जनकस्य महात्मनः। भग्नं माहेश्वरं चापं क्रीडता लीलया परम्। ततो विवाहं सीतायाः कृत्वा स रघुवल्लभः। नगरीं पुनर् आसाद्य मुमुदे तत्र सीतया। कस्य चित् त्व् अथ कालस्य पित्रा तत्राभिचोदितः। कैकेय्याः प्रियम् अन्विच्छन् वनम् अभ्यवपद्यत। यः समाः सर्वधर्मज्ञश् चतुर्दश वने वसन्। लक्ष्मणानुचरो रामः सर्वभूतहिते रतः। चतुर्दश वने तप्त्वा तपो वर्षाणि भारत। रूपिणी यस्य पार्श्वस्था सीतेत्य् अभिहिता जनैः। पूर्वोचितत्वात् सा लक्ष्मीर् भर्तारम् अनुगच्छति। जनस्थाने वसन् कार्यं त्रिदशानां चकार सः। मारीचं दूषणं हत्वा खरं त्रिशिरसं तथा। चतुर्दश सहस्राणि रक्षसां घोरकर्मणाम्। जघान रामो धर्मात्मा प्रजानां हितकाम्यया। विराधं च कबन्धं च राक्षसौ क्रूरकर्मिणौ। जघान च तदा रामो गन्धर्वौ शापविक्षतौ। स रावणस्य भगिनीनासाच्छेदं च कारयत्। भार्यावियोगं तं प्राप्य मृगयन् व्यचरद् वनम्। ततस् तम् ऋश्यमूकं स गत्वा पम्पाम् अतीत्य च। सुग्रीवं मारुतिं दृष्ट्वा चक्रे मैत्रीं तयोः स वै। अथ गत्वा स किष्किन्धां सुग्रीवेण तदा सह। निहत्य वालिनं युद्धे वानरेन्द्रं महाबलम्। अभ्यषिञ्चत् तदा रामः सुग्रीवं वानरेश्वरम्। ततः स वीर्यवान् राजंस् त्वरयन् वै समुत्सुकः। विचित्य वायुपुत्रेण लङ्कादेशं निवेदितम्। सेतुं बद्ध्वा समुद्रस्य वानरैः सहितस् तदा। सीतायाः पदम् अन्विच्छन् रामो लङ्कां विवेश ह। देवोरगगणानां हि यक्षराक्षसपक्षिणाम्। तत्रावध्यं राक्षसेन्द्रं रावणं युधि दुर्जयम्। युक्तं राक्षसकोटीभिर् भिन्नाञ्जनचयोपमम्। दुर्निरीक्ष्यं सुरगणैर् वरदानेन दर्पितम्। जघान सचिवैः सार्धं सान्वयं रावणं रणे। त्रैलोक्यकण्टकं वीरं महाकायं महाबलम्। रावणं सगणं हत्वा रामो भूतपतिः पुरा। लङ्कायां तं महात्मानं राक्षसेन्द्रं विभीषणम्। अभिषिच्य च तत्रैव अमरत्वं ददौ तदा। आरुह्य पुष्पकं रामः सीताम् आदाय पाण्डव। सबलः स्वपुरं गत्वा धर्मराज्यम् अपालयत्। दानवो लवणो नाम मधोः पुत्रो महाबलः। शत्रुघ्नेन हतो राजंस् ततो रामस्य शासनात्। एवं बहूनि कर्माणि कृत्वा लोकहिताय सः। राज्यं चकार विधिवद् रामो धर्मभृतां वरः। दशाश्वमेधान् आजह्रे ज्योतिरुक्थ्यान् अहर्गणान्। नाश्रूयन्ताशुभा वाचो नात्ययः प्राणिनां तदा। न वित्तजं भयं चासीद् रामे राज्यं प्रशासति। प्राणिनां च भयं नासीज् जलानलविधानजम्। पर्यदेवन् न विधवा नानाथाः काश् चनाभवन्। सर्वम् आसीत् तदा तृप्तं रामे राज्यं प्रशासति। न संकरकरा वर्णा न कृष्टकरकृज् जनः। न च स्म वृद्धा बालानां प्रेतकार्याणि कुर्वते। विशः पर्यचरन् क्षत्रं क्षत्रं नापीडयद् विशः। नरा नात्यचरन् भार्या भार्या नात्यचरन् पतीन्। नासीद् अल्पकृषिर् लोके रामे राज्यं प्रशासति। आसन् वर्षसहस्राणि तथा पुत्रसहस्रिणः। अरोगाः प्राणिनो ऽप्य् आसन् रामे राज्यं प्रशासति। ऋषीणां देवतानां च मनुष्याणां तथैव च। पृथिव्यां सहवासो ऽभूद् रामे राज्यं प्रशासति। सर्वे ह्य् आसंस् तृप्तरूपास् तदा तस्मिन् विशां पते। धर्मेण पृथिवीं सर्वाम् अनुशासति भूमिपे। तपस्य् एवाभवन् सर्वे सर्वे धर्मम् अनुव्रताः। पृथिव्यां धार्मिके तस्मिन् रामे राज्यं प्रशासति। नाधर्मिष्ठो नरः कश् चिद् बभूव प्राणिनां क्व चित्। प्राणापानौ समाव् आस्तां रामे राज्यं प्रशासति। गाथाम् अप्य् अत्र गायन्ति ये पुराणविदो जनाः। श्यामो युवा लोहिताक्षो मातङ्गानाम् इवर्षभः। आजानुबाहुः सुमुखः सिंहस्कन्धो महाबलः। दश वर्षसहस्राणि दश वर्षशतानि च। राज्यं भोगं च संप्राप्य शशास पृथिवीम् इमाम्। रामो रामो राम इति प्रजानाम् अभवन् कथाः। रामभूतं जगद् इदं रामे राज्यं प्रशासति। ऋग्यजुःसामहीनाश् च न तदासन् द्विजातयः। उषित्वा दण्डके कार्यं त्रिदशानां चकार सः। पूर्वापकारिणं संख्ये पौलस्त्यं मनुजर्षभः। देवगन्धर्वनागानाम् अरिं स निजघान ह। सत्त्ववान् गुणसंपन्नो दीप्यमानः स्वतेजसा। एवम् एव महाबाहुर् इक्ष्वाकुकुलवर्धनः। रावणं सगणं हत्वा दिवम् आक्रमताभिभूः। इति दाशरथेः ख्यातः प्रादुर्भावो महात्मनः। ततः कृष्णो महाबाहुर् भीतानाम् अभयंकरः। अष्टाविंशे युगे राजञ् जज्ञे श्रीवत्सलक्षणः। पेशलश् च वदान्यश् च लोके बहुमतो नृषु। स्मृतिमान् देशकालज्ञः शङ्खचक्रगदासिधृक्। वासुदेव इति ख्यातो लोकानां हितकृत् सदा। वृष्णीनां च कुले जातो भूमेः प्रियचिकीर्षया। स नृणाम् अभयं दाता मधुहेति स विश्रुतः। स शक्रार्जुनरामाणां किल स्थानान्य् असूदयत्। कंसादीन् निजघानाजौ दैत्यान् मानुषविग्रहान्। अयं लोकहितार्थाय प्रादुर्भावो महात्मनः। कल्की विष्णुयशा नाम भूयश् चोत्पत्स्यते हरिः। कलेर् युगान्ते संप्राप्ते धर्मे शिथिलतां गते। पाषण्डिनां गणानां हि वधार्थं भरतर्षभ। धर्मस्य च विवृद्ध्यर्थं विप्राणां हितकाम्यया। एते चान्ये च बहवो दिव्या देवगणैर् युताः। वैशंपायनः। प्रादुर्भावाः पुराणेषु गीयन्ते ब्रह्मवादिभिः। एवम् उक्तो ऽथ कौन्तेयस् ततः पौरवनन्दनः। युधिष्ठिरः। आबभाषे पुनर् भीष्मं धर्मराजो युधिष्ठिरः। भूय एव मनुष्येन्द्र उपेन्द्रस्य यशस्विनः। जन्म वृष्णिषु विज्ञातुम् इच्छामि वदतां वर। यथैव भगवाञ् जातः क्षिताव् इह जनार्दनः। माधवेषु महाबुद्धिस् तन् मे ब्रूहि पितामह। यदर्थं च महातेजा गास् तु गोवृषभेक्षणः। ररक्ष कंसस्य वधाल् लोकानाम् अभिरक्षिता। क्रीडता चैव यद् बाल्ये गोविन्देन विचेष्टितम्। वैशंपायनः। तदा मतिमतां श्रेष्ठ तन् मे ब्रूहि पितामह। एवम् उक्तस् ततो भीष्मः केशवस्य महात्मनः। भीष्मः। माधवेषु तदा जन्म कथयाम् आस वीर्यवान्। हन्त ते कथयिष्यामि युधिष्ठिर यथातथम्। यतो नारायणस्येह जन्म वृष्णिषु कौरव। पुरा लोके महाराज वर्तमाने कृते युगे। आसीत् त्रैलोक्यविख्यातः संग्रामस् तारकामयः। विरोचनो मयस् तारो वराहः श्वेत एव च। लम्बः किशोरः स्वर्भानुर् अरिष्टो ऽथ क्षरश् च वै। विप्रचित्तिः प्रलम्बश् च वृत्रजम्भबलादयः। नमुचिः कालनेमिश् च प्रह्लाद इति विश्रुतः। एते चान्ये च बहवो दैत्यसंघाः सहस्रशः। नानाशस्त्रधरा राजन् नानाभूषणवाहनाः। देवतानाम् अभिमुखास् तस्थुर् दैतेयदानवाः। देवास् तु युध्यमानास् ते दानवान् अभ्ययू रणे। आदित्या वसवो रुद्राः साध्या विश्वे मरुद्गणाः। इन्द्रो यमश् च चन्द्रश् च वरुणो ऽथ धनेश्वरः। अश्विनौ च महावीर्यौ ये चान्ये देवतागणाः। चक्रुर् युद्धं महाघोरं दानवैश् च यथाक्रमम्। युध्यमानाः समेयुश् च देवा दैतेयदानवैः। तद् युद्धम् अभवद् घोरं देवदानवसंकुलम्। ताभ्यां बलाभ्यां संजज्ञे तुमुलो विग्रहस् तदा। तीक्ष्णैः शस्त्रैः किरन्तो ऽथ अभ्ययुर् देवदानवाः। अघ्नन् देवान् सगन्धर्वान् सयक्षोरगचारणान्। ते वध्यमाना दैतेयैर् देवसंघास् तदा रणे। दुद्रुवुः संपरिश्रान्ताः क्षीणप्रहरणा रणे। त्रातारं मनसा जग्मुर् देवं नारायणं प्रभुम्। एतस्मिन्न् अन्तरे तत्र जगाम हरिर् ईश्वरः। दीपयञ् ज्योतिषा भूमिं शङ्खचक्रगदाधरः। तम् आगतं सुपर्णस्थं विष्णुं लोकनमस्कृतम्। दृष्ट्वा मुदा युताः सर्वे भयं त्यक्त्वा रणे सुराः। चक्रुर् युद्धं पुनः सर्वे देवा दैतेयदानवैः। तद् युद्धम् अभवद् घोरम् अचिन्त्यं रोमहर्षणम्। जघ्नुर् दैत्यान् रणे देवाः सर्वे शक्रपुरोगमाः। ते वध्यमाना विबुधैर् दुद्रुवुर् दैत्यदानवाः। विद्रुतान् दानवान् दृष्ट्वा तदा भारत संयुगे। कालनेमिर् इति ख्यातो दानवः प्रत्यदृश्यत। शतप्रहरणो घोरः शतबाहुः शताननः। शतशीर्षः स्थितः श्रीमाञ् शतशृङ्ग इवाचलः। भास्कराकारमुकुटः शिञ्जिताभरणाङ्गदः। धूम्रकेशो हरिश्मश्रुर् निर्दष्ठोष्ठपुटाननः। त्रैलोक्यान्तरविस्तारं धारयन् विपुलं वपुः। तर्जयन् वै रणे देवाञ् छादयन् स दिशो दश। अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धो व्यादितास्य इवान्तकः। ततः शस्त्रप्रपातैश् च देवान् धर्षितवान् रणे। अथाभ्ययुः सुरान् सर्वान् पुनस् ते दैत्यदानवाः। आपीडयन् रणे क्रुद्धास् ततो देवान् युधिष्ठिर। ते वध्यमाना विबुधाः समरे कालनेमिना। दैत्यैश् चैव महाराज दुद्रुवुः सहिता दिशः। विद्रुतान् विबुधान् दृष्ट्वा कालनेमिर् महासुरः। इन्द्रं यमाग्निवरुणान् वायुं च धनदं रविम्। एतांश् चान्यान् बलाज् जित्वा तेषां कार्याण्य् अवाप सः। तान् सर्वांस् तरसा जित्वा कालनेमिर् महासुरः। ददर्श गगने विष्णुं सुपर्णस्थं महाद्युतिम्। तं दृष्ट्वा क्रोधताम्राक्षस् तर्जयन्न् अभ्ययात् तदा। स बाहुशतम् उद्यम्य सर्वास्त्रग्रहणं रणे। रोषाद् भारत दैत्येन्द्रो विष्णोर् उरसि पातयत्। दैत्याश् च दानवाश् चैव सर्वे मयपुरोगमाः। स्वान्य् आयुधानि संगृह्य सर्वे विष्णुम् अताडयन्। स ताड्यमानो ऽतिबलैर् दैत्यैः सर्वायुधोद्यतैः। न चचाल हरिर् युद्धे ऽकम्प्यमान इवाचलः। पुनर् उद्यम्य संक्रुद्धः कालनेमिर् दृढां गदाम्। जघान संयुगे राजन् स विष्णुं गरुडं च वै। स दृष्ट्वा गरुडं श्रान्तं चक्रम् उद्यम्य वै हरिः। शतं शिरांसि बाहूंश् च सो ऽच्छिनत् कालनेमिनः। जघानान्यांश् च तान् सर्वान् समरे दैत्यदानवान्। तस्मिन् राजन् रणे दैत्यास् त्रय एव विनिःसृताः। विरोचनो मयश् चैव स्वर्भानुश् च महासुरः। सर्वान् अशेषान् हत्वा तु विष्णुर् वै दैत्यदानवान्। विबुधानाम् ऋषीणां च स्वानि स्थानानि वै ददौ। दत्त्वा सुराणां सुप्रीतिं प्राप्य सर्वाणि भारत। जगाम ब्रह्मणा सार्धं ब्रह्मलोकं तदा हरिः। ब्रह्मलोकं प्रविश्याथ तत्र नारायणः प्रभुः। पौराणां गुह्यसदनं दिव्यं नारायणाश्रमम्। संप्रविश्य तदा देवः स्तूयमानो महर्षिभिः। सहस्रशीर्षो भूत्वाथ शयनायोपचक्रमे। आदिदेवः पुराणात्मा निद्रावशम् उपागतः। शेते सुखं सदा विष्णुर् मोहयञ् जगद् अव्ययः। जग्मुस् तस्याथ वर्षाणि शयानस्य महात्मनः। षट्त्रिंशच्छतसाहस्रं मानुषेणेह संख्यया। ततः कृतयुगत्रेताद्वापरान्ते बुबोध सः। ब्रह्मादिभिः सुरैश् चापि स्तूयमानो महर्षिभिः। उत्प्लुत्य शयनाद् विष्णुर् ब्रह्मणा विबुधैः सह। देवानां च हितार्थाय ययौ देवसभां प्रति। मेरोः शिखरविन्यस्तां ज्वलन्तीं तां शुभां सभाम्। विविशुस् तां सुराः सर्वे ब्रह्मणा सह भारत। जग्मुस् तत्र निषेदुस् ते सा निःशब्दम् अभूत् तदा। भूमिः। तत्र भूमिर् उवाचाथ खेदात् करुणभाषिणी। राज्ञां बलैर् बलवतां खिन्नास्मि भृशपीडिता। नित्यं भारपरिश्रान्ता दुःखाज् जीवामि वै सुराः। पुरे पुरे च नृपतिः कोटिसंख्यैर् बलैर् वृतः। राष्ट्रे राष्ट्रे च शतशो ग्रामाः कुलसहस्रिणः। भूमिपानां सहस्रैश् च तेषां च बलिनां बलैः। ग्रामायुतैश् च राष्ट्रैश् च अहं निर्विवरीकृता। के चिद् दैत्येषु चोत्पन्ना के चिद् राक्षसयोनयः। तस्माद् धारयितुं शक्ता न शक्ष्यामि जनान् अहम्। दैत्येशैर् बाध्यमानास् ताः प्रजा नित्यं दुरात्मभिः। भीष्मः। भूमेस् तद् वचनं श्रुत्वा देवो नारायणस् तदा। भीष्मः। व्यादिश्य तान् सुरान् सर्वान् क्षितौ वस्तुं मनो दधे। यच् चक्रे भगवान् विष्णुर् वसुदेवकुलोद्भवः। तत् ते ऽहं नृप वक्ष्यामि शृणु सर्वम् अशेषतः। वासुदेवस्य माहात्म्यं चरितं च महाद्युतेः। हितार्थं सुरमर्त्यानां लोकानां हि हिताय च। यदा दिवि विभुस् तात न रेमे भगवान् असौ। ततो व्यादिश्य भूतानि भुवि भौमसुखावहः। निग्रहार्थाय दैत्यानां चोदयाम् आस वै तदा। मरुतश् च वसूंश् चैव सूर्याचन्द्रमसाव् उभौ। गन्धर्वाप्सरसश् चैव रुद्रादित्यांस् तथाश्विनौ। जायध्वं मानुषे लोके सर्वभूतमहेश्वराः। जङ्गमानि विशालाक्षो ह्य् आत्मानं ह्य् आत्मनासृजत्। जायताम् इति गोविन्दस् तिर्यग्योनिगतैर् अपि। तानि सर्वाणि सर्वज्ञः ससुराणि सुरेश्वरः। त एवम् उक्ताः कृष्णेन सर्व एव दिवौकसः। दैत्यदानवहन्तारः संभूता भुवनेश्वराः। ययातिवंशजस्याथ वसुदेवस्य धीमतः। कुले पुण्ययशःकर्मा भेजे नारायणः प्रभुः। आज्ञापयित्वा रत्यर्थम् अजायत यदोः कुले। आत्मानम् आत्मना तात कृत्वा बहुविधं हरिः। रत्यर्थम् एव गावस् ता ररक्ष पुरुषोत्तमः। अजातशत्रो जातस् तु यथैष भुवि भूमिप। भीष्मः। कीर्त्यमानं मया तात निबोध भरतर्षभ। सागराः समकम्पन्त मुदा चेलुश् च पर्वताः। जज्वलुश् चाग्नयः शान्ता जायमाने जनार्दने। शिवाः संप्रववुर् वाताः प्रशान्तम् अभवद् रजः। ज्योतींषि संप्रकाशन्ते जायमाने जनार्दने। देवदुन्दुभयश् चापि सस्वनुर् भृशम् अम्बरे। अभ्यवर्षत् तदागम्य नारदः पुष्पवृष्टिभिः। गीर्भिर् मङ्गलयुक्ताभिर् अस्तुवन् मधुसूदनम्। उपतस्थुस् तदा प्रीताः प्रादुर्भावे महर्षयः। ततस् तान् अभिसंप्रेक्ष्य नारदप्रमुखान् ऋषीन्। उपानृत्यन्न् उपजगुर् गन्धर्वाप्सरसां गणाः। उपतस्थे च गोविन्दं सहस्राक्षः शचीपतिः। अभ्यभाषत तेजस्वी महर्षीन् पूजयंस् तदा। कृत्यानि देवकार्याणि कृत्वा लोकहिताय च। स्वं लोकं लोककृद् देवः पुनर् गच्छति तेजसा। इत्य् उक्त्वा मुनिभिः सार्धं जगाम त्रिदिवेश्वरः। अभ्यनुज्ञाय तान् सर्वाञ् छादयन् प्रकृतिं पराम्। नन्दगोपकुले कृष्ण उषित्वा बहुलाः समाः। वसुदेवस् ततो जातं बालम् आदित्यसंनिभम्। नन्दगोपकुले राजन् भयात् प्रच्छादयद् धरिम्। ततः कदाचित् सुप्तं तं शकटस्य त्व् अधः शिशुम्। यशोदा संपरित्यज्य जगाम यमुनां नदीम्। शिशुलीलां ततः कुर्वन् स्वहस्तचरणौ क्षिपन्। रुरोद मधुरं कृष्णः पादाव् ऊर्ध्वं प्रसारयन्। पादाङ्गुष्ठेन शकटं धारयन्न् अथ केशवः। तत्राथैकेन पादेन पातयित्वा तदा शिशुः। न्युब्जं पयोधराकाङ्क्षी चकार च रुरोद च। पातितं शकटं दृष्ट्वा भिन्नभाण्डघटीघटम्। जनास् ते शिशुना तेन विस्मयं परमं ययुः। प्रत्यक्षं शूरसेनानां दृश्यते महद् अद्भुतम्। शयानेन हतः पक्षी शिशुना तिग्मतेजसा। पूतना चापि निहता महाकाया महास्तनी। पश्यतां सर्वदेवानां वासुदेवेन भारत। ततः काले महाराज संसक्तौ रामकेशवौ। कृष्णः संकर्षणश् चोभौ रिङ्खिणौ समपद्यताम्। अन्योन्यकिरणग्रस्तौ चन्द्रसूर्याव् इवाम्बरे। विसर्पयेतां सर्वत्र सर्पभोगभुजौ तदा। रेजतुः पांसुदिग्धाङ्गौ रामकृष्णौ तदा नृप। क्व चिच् च जानुभिः स्पृष्टौ क्रीडमानौ क्व चिद् वने। पिबन्तौ दधिकुल्याश् च मथ्यमाने च भारत। ततः स बालो गोविन्दो नवनीतं तदाक्षयम्। ग्रसमानस् तु तत्राथ गोपीभिर् ददृशे ऽथ वै। दाम्नाथोलूखले कृष्णो गोपस्त्रीभिश् च बन्धितः। तदाथ शिशुना तेन राजंस् ताव् अर्जुनाव् उभौ। समूलविटपौ भग्नौ तद् अद्भुतम् इवाभवत्। ततस् तौ बाल्यम् उत्तीर्णौ कृष्णसंकर्षणाव् उभौ। तस्मिन्न् एव व्रजस्थाने सप्तवर्षौ बभूवतुः। नीलपीताम्बरधरौ पीतश्वेतानुलेपनौ। बभूवतुर् वत्सपालौ काकपक्षधराव् उभौ। पर्णवाद्यं श्रुतिसुखं वादयन्तौ वराननौ। शुशुभाते वनगताव् उदीर्णाव् इव पन्नगौ। मयूराङ्गजकर्णौ तौ पल्लवापीडधारिणौ। वनमालापरिक्षिप्तौ सालपोताव् इवोद्गतौ। अरविन्दकृतापीडौ रज्जुयज्ञोपवीतिनौ। शिक्यतुम्बधरौ वीरौ गोपवेणुप्रवादकौ। क्व चिद् धसन्ताव् अन्योन्यं क्रीडमानौ क्व चिद् वने। पर्णशय्यासु संसुप्तौ क्व चिन् निद्रान्तरैषिणौ। तौ वत्सान् पालयन्तौ हि शोभयन्तौ महद् वनम्। चञ्चूर्यन्तौ रमन्तौ स्म राजन्न् एवं तदा शुभौ। ततो वृन्दावनं गत्वा वसुदेवसुताव् उभौ। भीष्मः। गोव्रजं तत्र कौन्तेय चारयन्तौ विजह्रतुः। ततः कदा चिद् गोविन्दो ज्येष्ठं संकर्षणं विना। चचार तद् वनं रम्यं रम्यरूपो वराननः। काकपक्षधरः श्रीमाञ् श्यामः पद्मनिभेक्षणः। श्रीवत्सेनोरसा युक्तः शशाङ्क इव लक्ष्मणा। रज्जुयज्ञोपवीती स पीताम्बरधरो युवा। श्वेतगन्धेन लिप्ताङ्गो नीलकुञ्चितमूर्धजः। राजता बर्हिपत्रेण मन्दमारुतकम्पिना। क्व चिद् गायन् क्व चित् क्रीडन् क्व चिन् नृत्यन् क्व चिद् धसन्। गोपवेणुं स मधुरं कामं तद् अपि वादयन्। प्रह्लादनार्थं तु गवां क्व चिद् वनगतो युवा। गोकुले मेघकाले तु चचार द्युतिमान् प्रभुः। बहुरम्येषु देशेषु वनस्य वनराजिषु। तासु कृष्णो मुदं लेभे क्रीडया भरतर्षभ। स कदा चिद् वने तस्मिन् गोभिः सह परिव्रजन्। भाण्डीरं नाम दृष्ट्वाथ न्यग्रोधं केशवो महान्। तस्य छायानिवासाय मतिं चक्रे तदा प्रभुः। स तत्र वयसा तुल्यैर् वत्सपालैः सहानघ। रेमे स दिवसान् कृष्णः पुरा स्वर्गपुरे यथा। तं क्रीडमानं गोपालाः कृष्णं भाण्डीरवासिनः। रमयन्ति स्म बहवो मान्यैः क्रीडनकैस् तदा। अन्ये स्म परिगायन्ति गोपा मुदितमानसाः। गोपालाः कृष्णम् एवान्ये गायन्ति स्म वनप्रियाः। तेषां स गायताम् एव वादयाम् आस केशवः। पर्णवाद्यान्तरे वेणुं तुम्बवीणां च तत्र वै। एवं क्रीडान्तरैः कृष्णो गोपालैर् विजहार सः। तेन बालेन कौन्तेय कृतं लोकहितं तदा। पश्यतां सर्वभूतानां वासुदेवेन भारत। ह्रदे नीपवने तत्र क्रीडितं नागमूर्धनि। शासयित्वा तु कालीयं सर्वलोकस्य पश्यतः। विजहार ततः कृष्णो बलदेवसहायवान्। धेनुको दारुणो दैत्यो राजन् रासभविग्रहः। तदा तालवने राजन् बलदेवेन वै हतः। ततः कदा चित् कौन्तेय रामकृष्णौ वनं गतौ। चारयन्तौ प्रवृद्धानि गोधनानि शुभाननौ। विहरन्तौ मुदा युक्तौ वीक्षमाणौ वनानि वै। क्ष्वेलयन्तौ प्रगायन्तौ विचिन्वन्तौ च पादपान्। नामभिर् व्याहरन्तौ च वत्सान् गाश् च परंतपौ। चेरतुर् लोकसिद्धाभिः क्रीडाभिर् अपराजितौ। तौ देवौ मानुषीं दीक्षां वहन्तौ सुरपूजितौ। तज्जातिगुणयुक्ताभिः क्रीडाभिश् चेरतुर् वनम्। ततः कृष्णो महातेजास् तदा गत्वा तु गोव्रजम्। गिरियज्ञं तम् एवैष प्रकृतं गोपदारकैः। बुभुजे पायसं शौरिर् ईश्वरः सर्वभूतकृत्। तं दृष्ट्वा गोपकाः सर्वे कृष्णम् एव समर्चयन्। पूज्यमानस् ततो गोपैर् दिव्यं वपुर् अधारयत्। धृतो गोवर्धनो नाम सप्ताहं पर्वतस् तदा। शिशुना वासुदेवेन गवार्थम् अरिमर्दन। क्रीडमानस् तदा कृष्णः कृतवान् कर्म दुष्करम्। तद् अद्भुतम् इवात्रासीत् सर्वलोकस्य भारत। देवदेवः क्षितिं गत्वा कृष्णं दृष्ट्वा मुदान्वितः। गोविन्द इति तं ह्य् उक्त्वा ह्य् अभ्यषिञ्चत् पुरंदरः। इत्य् उक्त्वाश्लिष्य गोविन्दं पुरुहूतो ऽभ्ययाद् दिवम्। अथारिष्ट इति ख्यातं दैत्यं वृषभविग्रहम्। जघान तरसा कृष्णः पशूनां हितकाम्यया। केशिनं नाम दैतेयं राजन् वै हयविग्रहम्। तथा वनगतं पार्थ गजायुतबलं हयम्। प्रगृह्य भोजपुत्रस्य जघान पुरुषोत्तमः। आन्ध्रं मल्लं च चाणूरं निजघान महासुरम्। सुनामानम् अमित्रघ्नः सर्वसैन्यपुरस्कृतम्। मृगरूपेण गोविन्दं त्रासयाम् आस भारत। बलदेवेन चायत्नात् समाजे मुष्टिको हतः। त्रासितश् च तदा कंसः स हि कृष्णेन भारत। ऐरावतं युयुत्सन्तं मातङ्गानाम् इवर्षभम्। कृष्णः कुवलयापीडं हतवांस् तस्य पश्यतः। हत्वा कंसम् अमित्रघ्नः सर्वेषां पश्यतां तदा। अभिषिच्योग्रसेनं तं पित्रोः पादम् अवन्दत। एवमादीनि कर्माणि कृतवान् वै जनार्दनः। भीष्मः। एवं बाल्ये ऽपि गोपालैः क्रीडाभिस् तौ विजह्रतुः। ततस् तौ जग्मतुस् तात गुरुं सान्दीपनिं पुनः। गुरुशुश्रूषया युक्तौ धर्मज्ञौ धर्मचारिणौ। व्रतम् उग्रं महात्मानौ विचरन्ताव् अवन्तिषु। अहोरात्रैश् चतुःषष्ट्या षडङ्गं वेदम् आपतुः। लेख्यं च गणितं चोभौ प्राप्नुतां यदुनन्दनौ। गान्धर्ववेदं चित्रं च सकलं समवापतुः। हस्तिशिक्षाश्वशिक्षां च द्वादशाहेन चापतुः। ताव् उभौ जग्मतुर् वीरौ गुरुं सान्दीपनिं पुनः। धनुर्वेदचिकीर्षार्थं धर्मज्ञौ धर्मचारिणौ। ताव् इष्वस्त्रवराचार्यम् अभिगम्य प्रणम्य च। तेन तौ सत्कृतौ राजन् विचरन्ताव् अवन्तिषु। पञ्चाशद्भिर् अहोरात्रैर् दशाङ्गं सुप्रतिष्ठितम्। सरहस्यं धनुर्वेदं सकलं ताव् अवापतुः। दृष्ट्वा कृतार्थौ विप्रेन्द्रो गुर्वर्थे ताव् अचोदयत्। अयाचतार्थं गोविन्दं ततः सान्दीपनिर् विभुः। मम पुत्रः समुद्रे ऽस्मिंस् तिमिना चापवाहितः। पुत्रम् आनय भद्रं ते भक्षितं तिमिना मम। आर्ताय गुरवे तत्र प्रतिशुश्राव दुष्करम्। अशक्यं त्रिषु लोकेषु कर्तुम् अन्येन केन चित्। यश् च सान्दीपनेः पुत्रं जघान भरतर्षभ। सो ऽसुरः समरे ताभ्यां समुद्रे विनिपातितः। ततः सान्दीपनेः पुत्रः प्रसादाद् अमितौजसः। दीर्घकालं गतः प्रेतः पुनर् आसीच् छरीरवान्। तद् अशक्यम् अचिन्त्यं च दृष्ट्वा सुमहद् अद्भुतम्। सर्वेषाम् एव भूतानां विस्मयः समजायत। ऐश्वर्याणि च सर्वाणि गवाश्वं च धनानि च। सर्वं तद् उपजह्राते गुरवे रामकेशवौ। गदापरिघयुद्धेषु सर्वास्त्रेषु च केशवः। परमां मुख्यतां प्राप्तः सर्वलोकेषु विश्रुतः। कश् च नारायणाद् अन्यः सर्वरत्नविभूषितम्। रथम् आदित्यसंकाशम् आतिष्ठेत शचीपतेः। तस्य चाप्रतिमो यन्ता वज्रपाणेः प्रियः सखा। मातलिः संगृहीता स्याद् अन्यत्र पुरुषोत्तमात्। भोजराजतनूजो ऽपि कंसस् तात युधिष्ठिर। अस्त्रज्ञाने बले वीर्ये कार्तवीर्यसमो ऽभवत्। तस्य भोजपतेः पुत्राद् भोजराजन्यवर्धनात्। उद्विजन्ते स्म राजानः सुपर्णाद् इव पन्नगाः। चित्रकार्मुकनिस्त्रिंशविमलप्रासयोधिनः। शतं शतसहस्राणि पादातास् तस्य भारत। अष्टौ शतसहस्राणि शूराणाम् अनिवर्तिनाम्। अभवन् भोजराजस्य जाम्बूनदमयध्वजाः। रुक्मकाञ्चनकक्ष्यास् तु गजास् तस्य युधिष्ठिर। तावन्त्य् एव सहस्राणि गजानाम् अनिवर्तिनाम्। ते च पर्वतसंकाशाश् चित्रध्वजपताकिनः। बभूवुर् भोजराजस्य नित्यं प्रमुदिता गजाः। स्वलंकृतानां शीघ्राणां करेणूनां युधिष्ठिर। अभवद् भोजराजस्य द्विस् तावद् धि महद् बलम्। षोडशाश्वसहस्राणि किंशुकाभानि तस्य वै। अपरस् तु महाव्यूहः किशोराणां युधिष्ठिर। आरोहवरसंपन्नो दुर्धर्षः केन चिद् बलात्। स च षोडशसाहस्रः कंसभ्रातृपुरःसरः। सुनामा सर्वतस् त्व् एनं स कंसं पर्यपालयत्। य आसन् सर्ववर्णास् तु हयास् तस्य युधिष्ठिर। स गणो मिश्रको नाम षष्टिसाहस्र उच्यते। कंसरोषमहावेगां ध्वजानूपमहाद्रुमाम्। मत्तद्विपमहाग्राहां वैवस्वतवशानुगाम्। शस्त्रजालमहाफेनां सादिवेगमहाजलाम्। गदापरिघपाठीनां नानाकवचशैवलाम्। रथनागमहावर्तां नानारुधिरकर्दमाम्। चित्रकार्मुकनिस्त्रिंशां रथाश्वकलिलह्रदाम्। महामृधनदीं घोरां युधावर्तननिस्वनाम्। को वा नारायणाद् एकः कंसहन्ता युधिष्ठिर। एष शक्ररथे तिष्ठंस् तान्य् अनीकानि भारत। व्यधमद् भोजपुत्रस्य महाभ्राणीव मारुतः। तं सभास्थं सहामात्यं हत्वा कंसं सहान्वयम्। मानयाम् आस मानार्हां देवकीं ससुहृद्गणाम्। यशोदां रोहिणीं चैव अभिवाद्य पुनः पुनः। उग्रसेनं च राजानम् अभिषिच्य जनार्दनः। अर्चितो यदुमुख्यैस् तु भगवान् वासवानुजः। ततः पार्थिवम् आयान्तं सहितं सर्वराजभिः। भीष्मः। सरस्वत्यां जरासंधम् अजयत् पुरुषोत्तमः। शूरसेनपुरं त्यक्त्वा सर्वयादवनन्दनः। द्वारकां भगवान् कृष्णः प्रत्यपद्यत केशवः। प्रत्यपद्यत यानानि रत्नानि च बहूनि च। यथार्हं पुण्डरीकाक्षो नैरृतान् प्रत्यपद्यत। तत्र विघ्नं चरन्ति स्म दैतेयाः सह दानवैः। ताञ् जघान महाबाहुर् वरदत्तान् महासुरान्। स विघ्नम् अकरोत् तत्र नरको नाम नैरृतः। त्रासनः सुरसंघानां विदितो वः प्रभावतः। स भूम्यां मूर्तिलिङ्गस्थः सर्वदेवासुरान्तकः। मानुषाणाम् ऋषीणां च प्रतीपम् अकरोत् तदा। त्वष्टुर् दुहितरं भौमः कशेरुम् अगमत् तदा। गजरूपेण जग्राह रुचिराङ्गीं चतुर्दशीम्। प्रमथ्य च जहारैनां हृत्वा च नरको ऽब्रवीत्। नरकः। नष्टशोकभयाबाधः प्राग्ज्योतिषपतिस् तदा। यानि देवमनुष्येषु रत्नानि विविधानि च। बिभर्ति च मही कृत्स्ना सागरेषु च यद् वसु। अद्यप्रभृति तद् देवि सहिताः सर्वनैरृताः। तवैवोपहरिष्यन्ति दैत्याश् च सह दानवैः। एवम् उत्तमरत्नानि बहूनि विविधानि च। स जहार तदा भौमः स्त्रीरत्नानि च भारत। गन्धर्वाणां च याः कन्या जहार नरको बलात्। याश् च देवमनुष्याणां सप्त चाप्सरसां गणाः। चतुर्दशसहस्राणाम् एकविंशच्छतानि च। एकवेणीधराः सर्वाः सतां मार्गम् अनुव्रताः। तासाम् अन्तःपुरं भौमो ऽकारयन् मणिपर्वते। औदकायाम् अदीनात्मा मुरस्य विषयं प्रति। ताश् च प्राग्ज्योतिषो राजा मुरस्य दश चात्मजाः। नैरृताश् च यथा मुख्याः पालयन्त उपासते। स एष तपसः पारे वरदत्तो महीसुतः। अदितिं धर्षयाम् आस कुण्डलार्थं युधिष्ठिर। न चासुरगणैः सर्वैः सहितैः कर्म तत् पुरा। कृतपूर्वं महाघोरं यद् अकार्षीन् महासुरः। यं मही सुषुवे देवी यस्य प्राग्ज्योतिषं पुरम्। विषयान्तपालाश् चत्वारो यस्यासन् युद्धदुर्मदाः। आदेवयानम् आवृत्य पन्थानं पर्यवस्थिताः। त्रासनाः सुरसंघानां विरूपै राक्षसैः सह। हयग्रीवो निसुम्भश् च घोरः पञ्चजनस् तथा। मुरः पुत्रसहस्रैश् च वरदत्तो महासुरः। तद्वधार्थं महाबाहुर् एष चक्रगदासिधृक्। जातो वृष्णिषु देवक्यां वासुदेवो जनार्दनः। तस्यास्य पुरुषेन्द्रस्य लोकप्रथिततेजसः। निवासो द्वारका तात विदितो वः प्रधानतः। अतीव हि पुरी रम्या द्वारका वासवक्षयात्। अति वै राजते पृथ्व्यां प्रत्यक्षं ते युधिष्ठिर। तस्मिन् देवपुरप्रख्ये सा सभा वृष्ण्युपाश्रया। या दाशार्हीति विख्याता योजनायतविस्तृता। तत्र वृष्ण्यन्धकाः सर्वे रामकृष्णपुरोगमाः। लोकयात्राम् इमां कृत्स्नां परिरक्षन्त आसते। तत्रासीनेषु सर्वेषु कदा चिद् भरतर्षभ। दिव्यगन्धा ववुर् वाताः कुसुमानां च वृष्टयः। ततः सूर्यसहस्राभस् तेजोराशिर् महाद्भुतः। मुहूर्तम् अन्तरिक्षे ऽभूत् ततो भूमौ प्रतिष्ठितः। मध्ये तु तेजसस् तस्य पाण्डरं गजम् आस्थितः। वृतो देवगणैः सर्वैर् वासवः प्रत्यदृश्यत। रामकृष्णौ च राजा च वृष्ण्यन्धकगणैः सह। उत्पत्य सहसा तस्मै नमस्कारम् अकुर्वत। सो ऽवतीर्य गजात् तूर्णं परिष्वज्य जनार्दनम्। सस्वजे बलदेवं च राजानं च तम् आहुकम्। उद्धवं वसुदेवं च विकद्रुं च महामतिम्। प्रद्युम्नसाम्बनिशठान् अनिरुद्धं ससात्यकिम्। गदं सारणम् अक्रूरं भानुझिल्लिविडूरथान्। कृतवर्माचारुदेष्णौ दाशार्हाणां पुरोगमान्। परिष्वज्य च दृष्ट्वा च भगवान् भूतभावनः। वृष्ण्यन्धकमहामात्रान् परिष्वज्याथ वासवः। प्रगृह्य पूजां तैर् दत्तां भगवान् पाकशासनः। सो ऽदितेर् वचनात् तात कुण्डलार्थे जनार्दन। उवाच परमप्रीतो जहि भौमम् इति प्रभो। भीष्मः। तम् उवाच महाबाहुः प्रियमाणो जनार्दनः। निहत्य नरकं भौमम् आहरिष्यामि कुण्डले। एवम् उक्त्वा तु गोविन्दो रामम् एवाभ्यभाषत। प्रद्युम्नम् अनिरुद्धं च साम्बं चाप्रतिमं बले। एतांश् चोक्त्वा तदा तत्र वासुदेवो महायशाः। अथारुह्य सुपर्णं वै शङ्खचक्रगदासिधृत्। ययौ तदा हृषीकेशो देवानां हितकाम्यया। तं प्रयान्तम् अमित्रघ्नं देवाः सहपुरंदराः। पृष्ठतो ऽनुययुः प्रीताः स्तुवन्तो विष्णुम् अच्युतम्। उग्रान् रक्षोगणान् हत्वा नरकस्य महासुरान्। क्षुरान्तान् मौरवान् पाशान् षट्सहस्रं ददर्श सः। संछिद्य पाशाञ् शस्त्रेण मुरं हत्वा सहान्वयम्। शिलासंघान् अतिक्रम्य निशुम्भम् अवपोथयत्। यः सहस्रसमस् त्व् एकः सर्वान् देवान् अयोधयत्। तं जघान महावीर्यं हयग्रीवं महाबलम्। अपारतेजा दुर्धर्षः सर्वयादवनन्दनः। मध्ये लोहितगङ्गायां भगवान् देवकीसुतः। औदकायां विरूपाक्षं जघान मधुसूदनः। पञ्च पञ्चजनान् घोरान् नरकस्य महासुरान्। ततः प्राग्ज्योतिषं नाम दीप्यमानम् इव श्रिया। पुरम् आसादयाम् आस तत्र युद्धम् अवर्तत। महद् देवासुरं युद्धं यद् वृत्तं भरतर्षभ। युद्धं न स्यात् समं तेन लोकविस्मयकारकम्। चक्रलाङ्गलसंछिन्नाः शक्तिखड्गहतास् तदा। निपेतुर् दानवास् तत्र समासाद्य जनार्दनम्। अष्टौ शतसहस्राणि दानवानां परंतप। निहत्य पुरुषव्याघ्रः पातालविवरं ययौ। त्रासनं सुरसंघानां नरकं पुरुषोत्तमः। योधयत्य् अतितेजस्वी मधुवन् मधुसूदनः। तद् युद्धम् अभवद् घोरं तेन भौमेन भारत। कुण्डलार्थे सुरेशस्य नरकेण महात्मना। मुहूर्तं लालयित्वाथ नरकं मधुसूदनः। प्रवृत्तचक्रं चक्रेण प्रममाथ बलाद् बली। चक्रप्रमथितं तस्य पपात सहसा भुवि। उत्तमाङ्गं हताङ्गस्य वृत्रे वज्रहते यथा। भूमिस् तु पतितं दृष्ट्वा ते वै प्रादाच् च कुण्डले। प्रदाय च महाबाहुम् इदं वचनम् अब्रवीत्। सृष्टस् त्वयैव मधुहंस् त्वयैव निहतः प्रभो। यथेच्छसि तथा क्रीडन् प्रजास् तस्यानुपालय। वासुदेवः। देवानां च मुनीनां च पितॄणां च महात्मनाम्। उद्वेजनीयो भूतानां ब्रह्मद्विट् पुरुषाधमः। लोकद्विष्टः सुतस् तुभ्यं देवारिर् लोककण्टकः। सर्वलोकनमस्कार्याम् अदितिं बाधते बली। कुण्डले दर्पसंपूर्णस् ततो मे निहतो ऽसुरः। नैव मन्युस् त्वया कार्यो यत् कृतं मयि भामिनि। मत्प्रभावाच् च ते पुत्रो लब्धवान् गतिम् उत्तमाम्। तस्माद् गच्छ महाभागे भारावतरणं कृतम्। भीष्मः। निहत्य नरकं भौमं सत्यभामासहायवान्। सहितो लोकपालैश् च ददर्श नरकालयम्। अथास्य गृहम् आसाद्य नरकस्य यशस्विनः। ददर्श धनम् अक्षय्यं रत्नानि विविधानि च। मणिमुक्ताप्रवालानि वैडूर्यविकृतानि च। अश्मसारान् अर्कमणीन् विमलान् स्फाटिकान् अपि। जाम्बूनदमयान्य् एव शातकुम्भमयानि च। प्रदीप्तज्वलनाभानि शीतरश्मिप्रभाणि च। हिरण्यवर्णं रुचिरं श्वेतम् अभ्यन्तरं गृहम्। यत् तद् अर्थं गृहे दृष्टं नरकस्य धनं बहु। न हि राज्ञः कुबेरस्य तावद् धनसमुच्छ्रयः। दृष्टपूर्वः पुरा साक्षान् महेन्द्रसदनेष्व् अपि। हते भौमे निसुम्भे च वासवः सगणो ऽब्रवीत्। दाशार्हपतिम् आसीनम् आहृत्य मणिकुण्डले। इमानि मणिरत्नानि विविधानि वसूनि च। हेमसूत्रा महाकक्ष्यास् तोमरैर् वीर्यशालिनः। भीमरूपाश् च मातङ्गाः प्रवालविकृताः कुथाः। विमलानि पताकानि वासांसि विविधानि च। ते च विंशतिसाहस्रा द्विस् तावत्यः करेणवः। अष्टौ शतसहस्राणि देशजाश् चोत्तमा हयाः। गोभिश् चाविकृतैर् यानैः कामं तव जनार्दन। एतत् ते प्रापयिष्यामि वृष्ण्यावासम् अरिंदम। आविकानि च सूक्ष्माणि शयनान्य् आसनानि च। कामव्याहारिणश् चापि पक्षिणः प्रियदर्शनाः। चन्दनागरुमिश्राणि यानानि विविधानि च। तच् च ते प्रापयिष्यामि वृष्ण्यावासम् अरिंदम। वसु यत् त्रिषु लोकेषु धर्मेणैवार्जितं त्वया। देवगन्धर्वरत्नानि दैतेयासुरजानि च। यानि सन्तीह रत्नानि नरकस्य निवेशने। एतत् तु गरुडे सर्वं क्षिप्रम् आरोप्य वासवः। दाशार्हपतिना सार्धम् उपायान् मणिपर्वतम्। तत्र पुण्या ववुर् वाताः प्रभाश् चित्राः समुज्ज्वलाः। प्रेक्षतां सुरसंघानां विस्मयः समपद्यत। त्रिदशा ऋषयश् चैव चन्द्रादित्यौ तथा दिवि। प्रभया तस्य शैलस्य निर्विशेषम् इवाभवत्। अनुज्ञातस् तु रामेण वासवेन च केशवः। प्रीयमाणो महाबाहुर् विवेश मणिपर्वतम्। तत्र वैडूर्यवर्णानि ददर्श मधुसूदनः। सतोरणपताकानि द्वाराणि शरणानि च। चित्रग्रथितमेघाभः प्रबभौ मणिपर्वतः। हेमचित्रपताकैश् च प्रासादैर् उपशोभितः। हर्म्याणि च विशालानि मणिसोपानवन्ति च। तत्रस्था वरवर्णाभा ददर्श मधुसूदनः। गन्धर्वासुरमुख्यानां प्रिया दुहितरस् तदा। त्रिविष्टपसमे देशे तिष्ठन्तम् अपराजितम्। परिवव्रुर् महाबाहुम् एकवेणीधराः स्त्रियः। सर्वाः काषायवासिन्यः सर्वाश् च नियतेन्द्रियाः। व्रतसंतापजः शोको नात्र काश् चिद् अपीडयत्। अरजांसि च वासांसि बिभ्रत्यः कौशिकान्य् अपि। समेत्य यदुसिंहस्य चक्रुर् अस्याञ्जलिं स्त्रियः। ऊचुश् चैनं हृषीकेशं सर्वास् ताः कमलेक्षणाः। नारदेन समाख्यातम् अस्माकं पुरुषोत्तम। आगमिष्यति गोविन्दः सुरकार्यार्थसिद्धये। सो ऽसुरं नरकं हत्वा निसुम्भं मुरम् एव च। भौमं च सपरीवारं हयग्रीवं च दानवम्। तथा पञ्चजनं चैव प्राप्स्यते धनम् अक्षयम्। सो ऽचिरेणैव कालेन युष्मद्भर्ता भविष्यति। एवम् उक्त्वागमद् धीमान् देवर्षिर् नारदस् तदा। त्वां चिन्तयानाः सततं तपो घोरम् उपास्महे। काले ऽतीते महाबाहुं कदा द्रक्ष्याम माधवम्। इत्य् एवं हृदि संकल्पं कृत्वा पुरुषसत्तम। तपश् चराम सततं रक्ष्यमाणा हि दानवैः। गान्धर्वेण विवाहेन विवाहं कुरु नः प्रियम्। ततो ऽस्मत्प्रियकामार्थं भगवान् मारुतः स्वयम्। यथोक्तं नारदेनाथ नचिरात् तद् भविष्यति। तासां परमनारीणाम् ऋषभाक्षं पुरस्कृतम्। ददृशुर् देवगन्धर्वा गृष्टीनाम् इव गोपतिम्। तस्य चन्द्रोपमं वक्त्रम् उदीक्ष्य मुदितेन्द्रियाः। संप्रहृष्टा महाबाहुम् इदं वचनम् अब्रुवन्। सत्यं बत पुरा वायुर् इदम् अस्मान् इहाब्रवीत्। सर्वभूतकृतज्ञश् च महर्षिर् अपि नारदः। विष्णुर् नारायणो देवः शङ्खचक्रगदासिधृक्। स भौमं नरकं हत्वा भर्ता वो भविता हि सः। दिष्ट्या तस्यर्षिमुख्यस्य नारदस्य महात्मनः। वचनं दर्शनाद् एव सत्यं भवितुम् अर्हति। यत् प्रियं बत पश्याम वक्त्रं चन्द्रोपमं तु ते। दर्शनेन कृतार्थाः स्म वयम् अद्य महात्मनः। उवाच स यदुश्रेष्ठः सर्वास् ता जातमन्मथाः। यथा ब्रूत विशालाक्ष्यस् तत् सर्वं वो भविष्यति। तानि सर्वाणि रत्नानि गमयित्वाथ किंकरैः। स्त्रियश् च गमयित्वाथ देवर्षिनृपकन्यकाः। वैनतेयभुजे कृष्णो मणिपर्वतम् उत्तमम्। क्षिप्रम् आरोपयां चक्रे भगवान् देवकीसुतः। सपक्षिगणमातङ्गं सव्यालमृगपन्नगम्। शाखामृगगणैर् जुष्टं सप्रस्तरशिलातलम्। न्यङ्कुभिश् च वराहैश् च रुरुभिश् च निषेवितम्। सप्रपातमहासानुं विचित्रशिखिसंकुलम्। तं महेन्द्रानुजः शौरिश् चकार गरुडोपरि। पश्यतां सर्वभूतानाम् उत्पाट्य मणिपर्वतम्। उपेन्द्रं बलदेवं च वासवं च महाबलम्। तं च रत्नौघम् अतुलं पर्वतं च महाबलः। वरुणस्यामृतं दिव्यं छत्रं चन्द्रोपमं शुभम्। स्वपक्षबलविक्षेपैर् महाद्रिशिखरोपमः। दिक्षु सर्वासु संरावं स चक्रे गरुडो वहन्। आरुजन् पर्वताग्राणि पादपांश् च समुत्क्षिपन्। संजहार महाभ्राणि वैश्वानरपथं गतः। ग्रहनक्षत्रताराणां सप्तर्षिगणतेजसाम्। प्रभाजालम् अतिक्रम्य चन्द्रसूर्यपथं ययौ। मेरोः शिखरम् आसाद्य मध्यमं मधुसूदनः। देवस्थानानि सर्वाणि ददर्श भरतर्षभ। विश्वेषां मरुतां चैव साध्यानां च युधिष्ठिर। भ्राजमानान्य् अतिक्रम्य अश्विनोश् च परंतप। प्राप्य पुण्यतमं स्थानं देवलोकम् अरिंदमः। शक्रसद्म समासाद्य अवरुह्य जनार्दनः। सो ऽभिवाद्य दितेः पादाव् अर्चितः सर्वदैवतैः। ब्रह्मदक्षपुरोगैश् च प्रजापतिभिर् एव च। अदितेः कुण्डले दिव्ये ददावाथ तदा विभुः। रत्नानि च परार्ध्याणि रामेण सह केशवः। प्रतिगृह्य च तत् सर्वम् अदितिर् वासवानुजम्। पूजयाम् आस दाशार्हं रामं च विगतज्वरा। शची महेन्द्रमहिषी कृष्णस्य महिषीं तदा। सत्यभामां तु संगृह्य अदित्यै वै न्यवेदयत्। सा तस्याः सत्यभामायाः कृष्णप्रियचिकीर्षया। अदितिः। वरं प्रादाद् देवमाता सत्यायै विगतज्वरा। जरां न यास्यसि शुभे यावद् वै कृष्णमानुषम्। भीष्मः। सर्वगन्धगुणोपेता भविष्यसि वरानने। विहृत्य सत्यभामा वै सह शच्या सुमध्यमा। शच्यापि समनुज्ञाता ययौ कृष्णनिवेशनम्। संपूज्यमानस् त्रिदशैर् महर्षिगणसेवितः। द्वारकां प्रययौ कृष्णो देवलोकाद् अरिंदमः। सो ऽतिपत्य महाबाहुर् दीर्घम् अध्वानम् अच्युतः। वर्धमानपुरद्वारम् आससाद पुरोत्तमम्। भीष्मः। तां पुरीं द्वारकां दृष्ट्वा विभुर् नारायणो हरिः। हृष्टः सर्वार्थसंपन्नां प्रवेष्टुम् उपचक्रमे। सो ऽपश्यद् वृक्षषण्डांश् च रम्यान् आरामजान् बहून्। समन्ततो द्वारवत्यां नानापुष्पफलान्वितान्। अर्कचन्द्रप्रतीकाशैर् मेरुकूटनिभैर् गृहैः। द्वारका रचिता रम्यैः सुकृता विश्वकर्मणा। पद्मषण्डाकुलाभिश् च हंससेवितवारिभिः। गङ्गासिन्धुप्रकाशाभिः परिघाभिर् अलंकृता। प्राकारेणार्कवर्णेन पाण्डरेण विराजता। वियन्मूर्ध्नि निविष्टेन द्यौर् इवाभ्रपरिच्छदा। नन्दनप्रतिमैश् चापि मिश्रकप्रतिमैर् वनैः। भाति चैत्ररथं दिव्यं पितामहवनं यथा। वैभ्राजप्रतिमैश् चैव सर्वर्तुकुसुमोत्कटैः। भाति तारापरिक्षिप्ता द्वारका द्यौर् इवाम्बरे। भाति रैवतकः शैलो रम्यसानुर् महाजिरः। पूर्वस्यां दिशि रम्यायां द्वारकायां विभूषणम्। दक्षिणस्यां लतावेष्टः पञ्चवर्णो विराजते। इन्द्रकेतुप्रतीकाशः पश्चिमां दिशम् आश्रितः। सुकक्षो राजतः शैलश् चित्रपुष्पमहावनः। उत्तरस्यां दिशि तथा वेणुमन्तो विराजते। मन्दराद्रिप्रतीकाशः पाण्डरः पाण्डवर्षभ। चित्रकम्बलवर्णाभं पाञ्चजन्यवनं तथा। सर्वर्तुकवनं चैव भाति रैवतकं प्रति। लतावेष्टं समन्तात् तु मेरुप्रभवनं महत्। भाति तालवनं चैव पुष्पकं पुण्डरीकि च। सुकक्षं परिवार्यैनं चित्रपुष्पं महावनम्। शतपत्रवनं चैव करवीरकुसुम्भि च। भाति चैत्ररथं चैव नन्दनं च महावनम्। रमणं भावनं चैव वेणुमन्तं समन्ततः। भाति पुष्करिणी रम्या पूर्वस्यां दिशि भारत। धनुःशतपरीणाहा केशवस्य महात्मनः। महापुरीं द्वारवतीं पञ्चाशद्भिर् मुखैर् युताम्। प्रविष्टो द्वारकां रम्यां भासयन्तीं समन्ततः। अप्रमेयां महोत्सेधां महागाधपरिप्लवाम्। प्रासादवरसंपन्नां श्वेतप्रासादशालिनीम्। तीक्ष्णयन्त्रशतघ्नीभिर् यन्त्रजालैः समन्विताम्। आयसैश् च महाचक्रैर् ददर्श द्वारकां पुरीम्। अष्टौ रथसहस्राणि प्राकारे किङ्किणीकिनः। समुच्छ्रितपताकानि यथा देवपुरे तथा। अष्टयोजनविस्तीर्णाम् अचलां द्वादशायताम्। द्विगुणोपनिवेशां च ददर्श द्वारकां पुरीम्। अष्टमार्गां महाकक्ष्यां महाषोडशचत्वराम्। एवं मार्गपरिक्षिप्तां साक्षाद् उशनसा कृताम्। व्यूहानाम् अन्तरा मार्गाः सप्त चैव महापथाः। तत्र सा विहिता साक्षान् नगरी विश्वकर्मणा। काञ्चनैर् मणिसोपानैर् उपेता जनहर्षिणी। गीतघोषमहाघोषैः प्रासादप्रवरैः शुभा। तस्मिन् पुरवरश्रेष्ठे दाशार्हाणां यशस्विनाम्। वेश्मानि जहृषे दृष्ट्वा भगवान् पाकशासनः। समुच्छ्रितपताकानि पारिप्लवनिभानि च। काञ्चनाग्राणि भास्वन्ति मेरुकूटनिभानि च। सुधापाण्डरशृङ्गैश् च शातकुम्भपरिच्छदैः। रत्नसानुगुहाशृङ्गैः सर्वरत्नविभूषितैः। सहर्म्यैः सार्धचन्द्रैश् च सनिर्यूहैः सपञ्जरैः। सयन्त्रगृहसंबाधैः सधातुभिर् इवाद्रिभिः। मणिकाञ्चनभौमैश् च सुधामृष्टतलैस् तथा। जाम्बूनदमयैर् द्वारैर् वैडूर्यविकृतार्गलैः। सर्वर्तुसुखसंस्पर्शैर् महाधनपरिच्छदैः। रम्यसानुगुहाशृङ्गैर् विचित्रैर् इव पर्वतैः। पञ्चवर्णसुवर्णैश् च पुष्पवृष्टिसमप्रभैः। तुल्यैः पर्जन्यनिर्घोषैर् नानावर्णैर् इवाम्बुदैः। महेन्द्रशिखरप्रख्यैर् विहितैर् विश्वकर्मणा। आलिखद्भिर् इवाकाशम् अतिचन्द्रार्कभास्वरैः। तैर् दाशार्हमहानागैर् बभासे भवनह्रदैः। चण्डनागाकुलैर् घोरैर् ह्रदैर् भोगवती यथा। कृष्णध्वजोपवाह्यैश् च दाशार्हायुधरोहितैः। वृष्णिमत्तमयूरैश् च स्त्रीसहस्रप्रजाकुलैः। वासुदेवेन्द्रपर्जन्यैर् गृहमेघैर् अलंकृता। ददृशे द्वारकातीव मेघैर् द्यौर् इव संवृता। साक्षाद् भगवतो वेश्म विहितं विश्वकर्मणा। ददृशुर् देवदेवस्य चतुर्योजनम् आयतम्। तावद् एव च विस्तीर्णम् अप्रमेयं महाधनैः। प्रासादवरसंपन्नं युक्तं जगतिपर्वतैः। यं चकार महाबाहुस् त्वष्टा वासवचोदितः। प्रासादं पद्मनाभस्य सर्वतो योजनायतम्। मेरोर् इव गिरेः शृङ्गम् उच्छ्रितं काञ्चनायुतम्। रुक्मिण्याः प्रवरो वासो विहितः स महात्मना। सत्यभामा पुनर् वेश्म सदा वसति पाण्डरम्। विचित्रमणिसोपानं यं विदुः शीतवान् इति। विमलादित्यवर्णाभिः पताकाभिर् अलंकृतम्। व्यक्तबद्धं वनोद्देशैश् चतुर्दिशि महाध्वजम्। स च प्रासादमुख्यो ऽत्र जाम्बवत्या विभूषितः। प्रभया भूषणैश् चित्रैस् त्रैलोक्यम् इव भासयन्। यस् तु पाण्डरवर्णाभस् तयोर् अन्तरम् आश्रितः। विश्वकर्माकरोद् एनं कैलासशिखरोपमम्। जाम्बूनदप्रदीप्ताग्रः प्रदीप्तज्वलनोपमः। सागरप्रतिमो ऽतिष्ठन् मेरुर् इत्य् अभिविश्रुतः। तस्मिन् गान्धारराजस्य दुहिता कुलशालिनी। सुकेशी नाम विख्याता केशवेन निवेशिता। पद्मकूट इति ख्यातः पद्मवर्णो महाप्रभः। सुप्रभाया महाबाहो निवासः परमार्चितः। यस् तु सूर्यप्रभो नाम प्रासादवर उच्यते। लक्ष्मणायाः कुरुश्रेष्ठ स दत्तः शार्ङ्गधन्वना। वैडूर्यवरवर्णाभः प्रासादो हरितप्रभः। सेतुजालानि यत्रैव तत्रैव च निवेशितः। यं विदुः सर्वभूतानि हरिर् इत्य् एव भारत। स मित्रविन्दया वासो देवर्षिगणपूजितः। महिष्या वासुदेवस्य भूषणं सर्ववेश्मनाम्। यस् तु प्रासादमुख्यो ऽत्र विहितः सर्वशिल्पिभिः। अतीव रम्यः सो ऽप्य् अत्र प्रहसन्न् इव तिष्ठति। सुदत्तायाः सुवासस् तु पूजितः सर्वशिल्पिभिः। महिष्या वासुदेवस्य केतुमान् इति विश्रुतः। प्रासादो विरजो नाम विरजस्को महात्मनः। उपस्थानगृहं तात केशवस्य महात्मनः। यस् तु प्रासादमुख्यो ऽत्र यं त्वष्टा व्यदधात् स्वयम्। योजनायतविष्कम्भं सर्वरत्नमयं विभोः। तेषां तु विहिताः सर्वे रुक्मदण्डाः पताकिनः। सदने वासुदेवस्य मार्गसंजनना ध्वजाः। घण्टाजालानि तत्रैव सर्वेषां च निवेशने। आहृत्य यदुसिंहेन वैजयन्त्य् अचलो महान्। हंसकूटस्य यच् छृङ्गम् इन्द्रद्युम्नसरो महत्। षष्टितालसमुत्सेधम् अर्धयोजनविस्तृतम्। सकिंनरमहानादं तद् अप्य् अमिततेजसः। पश्यतां सर्वभूतानां त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्। आदित्यपथगं यत् तन् मेरोः शिखरम् उत्तमम्। जाम्बूनदमयं दिव्यं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम्। तद् अप्य् उत्पाट्य कृष्णेन स्वं निवेशनम् आहृतम्। भ्राजमानं पुरा तत्र सर्वौषधिविभूषितम्। यम् इन्द्रभवनाच् छौरिर् आजहार परंतपः। पारिजातः स तत्रैव केशवेन निवेशितः। लेपहस्तशतैर् जुष्टो विमानैश् च हिरण्मयैः। विहिता वासुदेवेन ब्रह्मस्थलमहाद्रुमाः। पद्माकुलजलोपेता रत्नसौगन्धिकोत्पलाः। मणिमौक्तिकवालूकाः पुष्करिण्यः सरांसि च। तासां परमकूलानि शोभयन्ति महाद्रुमाः। सालतालाश्वकर्णाश् च शतशाखाश् च रोहिणः। भल्लातकाः कपित्थाश् च चन्द्रवृक्षाश् च चम्पकाः। खर्जूराः केतकाश् चैव समन्तात् परिरोपिताः। ये च हैमवता वृक्षा ये च नन्दनजास् तथा। आहृत्य यदुसिंहेन ते ऽपि तत्र निवेशिताः। रक्तपीतारुणप्रख्याः सितपुष्पाश् च पादपाः। सर्वर्तुफलपूर्णास् ते तेषु काननसंधिषु। सहस्रपत्रपद्माश् च मन्दाराश् च सहस्रशः। अशोकाः कर्णिकाराश् च तिलका नागमल्लिकाः। कुरवा नागपुष्पाश् च चम्पकास् तृणगुल्मकाः। सप्तपर्णाः कदम्बाश् च नीपाः कुरवकास् तथा। केतक्यः केसराश् चैव हिन्तालतलताटकाः। तालाः प्रियङ्गुवकुलाः पिण्डिका बीजपूरकाः। द्राक्षामलकखर्जूरा मृद्वीका जम्बुकास् तथा। आम्राः पनसवृक्षाश् च अङ्कोलास् तिलतिन्दुकाः। लिकुचाम्रातकाश् चैव क्षीरिका कण्टकीस् तथा। नालिकेरेङ्गुदाश् चैव उत्क्रोशकवनानि च। वनानि च कदल्याश् च जातिमल्लिकपाटलाः। कुमुदोत्पलपूर्णाश् च वाप्यः कूपाः सहस्रशः। भल्लातककपित्थाश् च तैतभा बन्धुजीवकाः। प्रियङ्ग्वशोककाश्मर्यः प्राचीनाश् चापि सर्वशः। प्रियङ्गुबदरीभिश् च यवैः स्पन्दनचन्दनैः। शमीबिल्वपलाशैश् च पालाशवटपिप्पलैः। उदुम्बरैश् च बिल्वैश् च पालाशैः पारिभद्रकैः। इन्द्रवृक्षार्जुनैश् चैव अश्वत्थैश् चिरिबिल्वकैः। सौभञ्जनकवृक्षैश् च भल्लटैर् अश्वसाह्वयैः। सर्जैस् ताम्बूलवल्लीभिर् लवङ्गैः क्रमुकैस् तथा। वंशैश् च विविधैस् तत्र समन्तात् परिरोपितैः। ये च नन्दनजा वृक्षा ये च चैत्ररथे वने। सर्वे ते यदुनाथेन समन्तात् परिरोपिताः। समाकुला महावाप्यः पीता लोहितवालुकाः। तस्मिन् गृहवरे नद्यः प्रसन्नसलिला ह्रदाः। फुल्लोत्पलजलोपेता नानाद्रुमसमाकुलाः। तस्मिन् गृहवरे नद्यो मणिशर्करवालुकाः। मत्तबर्हिणसंघाश् च कोकिलाश् च मदोद्वहाः। बभूवुः परमोपेताः सर्वे जगतिपर्वताः। तत्रैव गजयूथानि तत्र गोमहिषास् तथा। निवासाश् च कृतास् तत्र वराहमृगपक्षिणाम्। विश्वकर्मकृतः शैलः प्राकारस् तस्य वेश्मनः। व्यक्तं किष्कुशतोद्यामः सुधाकरसमप्रभः। तेन ते च महाशैलाः सरितश् च सरांसि च। परिक्षिप्तानि हर्म्यस्य वनान्य् उपवनानि च। भीष्मः। एवम् आलोकयां चक्रुर् द्वारकाम् ऋषभास् त्रयः। उपेन्द्रबलदेवौ च वासवश् च महायशाः। ततस् तं पाण्डरं शौरिर् मूर्ध्नि तिष्ठन् गरुत्मतः। प्रीतः शङ्खम् उपादध्मौ विद्विषां रोमहर्षणम्। तस्य शङ्खस्य शब्देन सागरश् चुक्षुभे भृशम्। ररास च नभः सर्वं तच् चित्रम् अभवत् तदा। पाञ्चजन्यस्य निर्घोषं निशम्य कुकुरान्धकाः। विशोकाः समपद्यन्त गरुडस्य च दर्शनात्। शङ्खचक्रगदापाणिं सुपर्णशिरसि स्थितम्। दृष्ट्वा जहृषिरे कृष्णं भास्करोदयतेजसम्। ततस् तूर्यप्रणादश् च भेरीणां च महास्वनः। सिंहनादश् च संजज्ञे सर्वेषां पुरवासिनाम्। ततस् ते सर्वदाशार्हाः सर्वे च कुकुरान्धकाः। प्रीयमाणाः समाजग्मुर् आलोक्य मधुसूदनम्। वासुदेवं पुरस्कृत्य वेणुशङ्खरवैः सह। उग्रसेनो ययौ राजा वासुदेवनिवेशनम्। आनन्दितुं पर्यचरन् स्वेषु वेश्मसु देवकी। रोहिणी च यथोद्देशम् आहुकस्य च या स्त्रियः। हता ब्रह्मद्विषः सर्वे जयन्त्य् अन्धकवृष्णयः। एवम् उक्तः सह स्त्रीभिर् अक्षतैर् मधुसूदनः। ततः शौरिः सुपर्णेन स्वं निवेशनम् अभ्ययात्। चकाराथ यथोद्देशम् ईश्वरो मणिपर्वतम्। ततो धनानि रत्नानि सभायां मधुसूदनः। निधाय पुण्डरीकाक्षः पितुर् दर्शनलालसः। ततः सान्दीपिनिं पूर्वम् उपस्पृष्ट्वा महायशाः। ववन्दे पृथुताम्राक्षः प्रीयमाणो महाभुजः। तथाश्रुपरिपूर्णाक्षम् आनन्दगतचेतसम्। ववन्दे सह रामेण पितरं वासवानुजः। ताभ्यां च मूर्ध्न्य् उपाघ्रातः केशवः परवीरहा। यथाश्रेष्ठम् उपागम्य सात्वतान् यदुनन्दनः। सर्वेषां नाम जग्राह दाशार्हाणाम् अधोक्षजः। ततः सर्वाणि वित्तानि सर्वरत्नमयानि च। भीष्मः। व्यभजत् तानि तेभ्यो ऽथ सर्वेभ्यो यदुनन्दनः। सा केशवमहामात्रैर् महेन्द्रप्रमुखैः सह। शुशुभे वृष्णिशार्दूलैः सिंहैर् इव गिरेर् गुहा। अथासनगतान् सर्वान् उवाच विबुधाधिपः। शुभया हर्षयन् वाचा महेन्द्रस् तान् महायशाः। कुकुरान्धकमुख्यांश् च तं च राजानम् आहुकम्। यदर्थं जन्म कृष्णस्य मानुषेषु महात्मनः। यत् कृतं वासुदेवेन तद् वक्ष्यामि समासतः। अयं शतसहस्राणि दानवानाम् अरिंदमः। निहत्य पुण्डरीकाक्षः पातालविवरं ययौ। यच् च नाधिगतं पूर्वैः प्रह्लादबलिशम्बरैः। तद् इदं शौरिणा वित्तं प्रापितं भवताम् इह। सपाशं मुरम् आक्रम्य पाञ्चजन्यं च धीमता। शिलासंघान् अतिक्रम्य निसुम्भः सगणो हतः। हयग्रीवश् च विक्रान्तो दानवो निहतो बली। मथितश् च मृधे भौमः कुण्डले चाहृते पुनः। प्राप्तं च दिवि देवेषु केशवेन महद् यशः। वीतशोकभयाबाधाः कृष्णबाहुबलाश्रयाः। यजन्तो विविधैः सोमैर् मखैर् अन्धकवृष्णयः। पुनर् बाणवधे शौरिम् आदित्या वसुभिः सह। मन्मुखाभिगमिष्यन्ति साध्याश् च मधुसूदनम्। एवम् उक्त्वा ततः सर्वान् आमन्त्र्य कुकुरान्धकान्। सस्वजे रामकृष्णौ च वसुदेवं च वासवः। प्रद्युम्नसाम्बनिशठान् अनिरुद्धं च सारणम्। बभ्रुं झिल्लिं गदं भानुं चारुदेष्णं च वृत्रहा। सत्कृत्य सारणाक्रूरौ पुनर् आभाष्य सात्यकिम्। सस्वजे वृष्णिराजानम् आहुकं कुकुराधिपम्। भोजं च कृतवर्माणम् अन्यांश् चान्धकवृष्णिषु। आमन्त्र्य देवप्रवरो वासवो वासवानुजम्। ततः श्वेताचलप्रख्यं गजम् ऐरावतं प्रभुः। पश्यतां सर्वभूतानाम् आरुरोह शचीपतिः। पृथिवीं चान्तरिक्षं च दिवं च वरवारणम्। मुखाडम्बरनिर्घोषैः पूरयन्तम् इवासकृत्। हैमयन्त्रमहाकक्ष्यं हिरण्मयविषाणिनम्। मनोहरकुथास्तीर्णं सर्वरत्नविभूषितम्। अनेकशतरत्नाभिः पताकाभिर् अलंकृतम्। नित्यस्रुतमदास्रावं क्षरन्तम् इव तोयदम्। दिशागजं महामात्रं काञ्चनस्रजम् आस्थितः। प्रबभौ मन्दराग्रस्थः प्रतपन् भानुमान् इव। ततो वज्रमयं भीमं प्रगृह्य परमाङ्कुशम्। ययौ बलवता सार्धं पावकेन शचीपतिः। तं करेणुगजव्रातैर् विमानैश् च मरुद्गणाः। पृष्ठतो ऽनुययुः प्रीताः कुबेरवरुणग्रहाः। स वायुपथम् आस्थाय वैश्वानरपथं गतः। भीष्मः। प्राप्य सूर्यपथं देवस् तत्रैवान्तरधीयत। ततः सर्वदशार्हाणाम् आहुकस्य च याः स्त्रियः। नन्दगोपस्य महिषी यशोदा लोकविश्रुता। रेवती च महाभागा रुक्मिणी च पतिव्रता। सत्या जाम्बवती चोभे गान्धारी शिंशुमापि च। विशोका लक्ष्मणा साध्वी सुमित्रा केतुमा तथा। वासुदेवमहिष्यो ऽन्याः श्रिया सार्धं ययुस् तदा। विभूतिं द्रष्टुमनसः केशवस्य वराङ्गनाः। प्रीयमाणाः सभां जग्मुर् आलोकयितुम् अच्युतम्। देवकी सर्वदेवीनां रोहिणी च पुरस्कृता। ददृशुर् देवम् आसीनं कृष्णं हलभृता सह। तौ तु पूर्वम् उपक्रम्य रोहिणीम् अभिवाद्य च। अभ्यवादयतां देवौ देवकीं रामकेशवौ। देवकीं सप्तदेवीनां यथाश्रेष्ठं च मातरः। ववन्दे सह रामेण भगवान् वासवानुजः। अथासनवरं प्राप्य वृष्णिदारपुरस्कृता। उभाव् अङ्कगतौ चक्रे देवकी रामकेशवौ। सा ताभ्याम् ऋषभाक्षाभ्यां पुत्राभ्यां शुशुभे तदा। देवकी देवमातेव मित्रेण वरुणेन च। ततः प्राप्ता यशोदाया दुहिता वै क्षणेन हि। जाज्वल्यमाना वपुषा प्रभयातीव भारत। एकानङ्गेति याम् आहुः कन्यां तां कामरूपिणीम्। यत्कृते सगणं कंसं जघान पुरुषोत्तमः। ततः स भगवान् रामस् ताम् उपाक्रम्य भामिनीम्। मूर्ध्न्य् उपाघ्राय सव्येन परिजग्राह पाणिना। तां च तत्रोपसंगृह्य प्रियाम् इव सखीं समाम्। दक्षिणेन कराग्रेण परिजग्राह माधवः। ददृशुस् तां सभामध्ये भगिनीं रामकृष्णयोः। रुक्मपद्मशयां पद्मां श्रीम् इवोत्तमनागयोः। अथाक्षतमहावृष्ट्या लाजपुष्पघृतैर् अपि। वृष्णयो ऽवाकिरन् प्रीताः संकर्षणजनार्दनौ। सबालाः सहवृद्धाश् च सज्ञातिकुलबान्धवाः। उपोपविविशुः प्रीता वृष्णयो मधुसूदनम्। पूज्यमानो महाबाहुः पौराणां रतिवर्धनः। विवेश पुरुषव्याघ्रः स्ववेश्म मधुसूदनः। रुक्मिण्या सहितो देव्या प्रमुमोद सुखी सुखम्। तदनन्तरं च सत्याया जाम्बवत्याश् च भारत। सर्वासां च यदुश्रेष्ठः सर्वकालविहारवान्। जगाम च हृषीकेशो रुक्मिण्याः स निवेशनम्। एष तात महाबाहो विजयः शार्ङ्गधन्वनः। एतदर्थं च जन्माहुर् मानुषेषु महात्मनः। भीष्मः। द्वारकायां ततः कृष्णः स्वदारेषु दिवानिशम्। सुखं लब्ध्वा महाराज प्रमुमोद महायशाः। पौत्रस्य कारणाच् चक्रे विबुधानां हितं तदा। सवासवैः सुरैः सर्वैर् दुस्तरं भरतर्षभ। बाणो नामाभवद् राजा बलेर् ज्येष्ठसुतो बली। वीर्यवान् भरतश्रेष्ठ स च बाहुसहस्रवान्। ततश् चक्रे तपस् तीव्रं सत्येन मनसा नृप। रुद्रम् आराधयाम् आस स च बाणः समा बहु। तस्मै बहुवरा दत्ताः शंकरेण महात्मना। तस्माल् लब्ध्वा वरान् बाणो दुर्लभान् असुरैर् भुवि। स शोणितपुरे राज्यं चकाराप्रतिमो बले। त्रासिताश् च सुराः सर्वे तेन बाणेन पाण्डव। विजित्य विबुधान् सर्वान् सेन्द्रान् बाणः समा बहु। अशासत महद् राज्यं कुबेर इव भारत। ऋद्ध्यर्थं कुरुते यत्नं तस्य चैवोशना कविः। ततो राजन्न् उषा नाम बाणस्य दुहिता तथा। रूपेणाप्रतिमा लोके मेनकायाः सुता यथा। अथोपायेन कौन्तेय अनिरुद्धो महाद्युतिः। प्राद्युम्निस् ताम् उषां प्राप्य प्रच्छन्नः प्रमुमोद ह। अथ बाणो महातेजास् तदा तत्र युधिष्ठिर। तं गुह्यनिलयं ज्ञात्वा प्राद्युम्निं सुतया सह। गृहीत्वा कारयाम् आस वस्तुं कारागृहे बलात्। सुकुमारः सुखार्हो ऽथ तदा दुःखम् अवाप सः। बाणेन खेदितो राजन्न् अनिरुद्धो मुमोह च। एतस्मिन्न् एव काले तु नारदो मुनिपुङ्गवः। द्वारकां प्राप्य कौन्तेय कृष्णं दृष्ट्वा वचो ऽब्रवीत्। कृष्ण कृष्ण महाबाहो यदूनां कीर्तिवर्धन। त्वत्पौत्रो बाध्यमानो ऽथ बाणेनामिततेजसा। कृच्छ्रं प्राप्तो ऽनिरुद्धो वै शेते कन्यागृहे सदा। एवम् उक्त्वा सुरर्षिर् वै बाणस्याथ पुरं ययौ। नारदस्य वचः श्रुत्वा ततो राजञ् जनार्दनः। आहूय बलदेवं वै प्रद्युम्नं च महाद्युतिम्। आरुरोह गरुत्मन्तं ताभ्यां सह जनार्दनः। ततः सुपर्णम् आरुह्य त्रयस् ते पुरुषर्षभाः। जग्मुः क्रुद्धा महावीर्या बाणस्य नगरं प्रति। अथासाद्य महाराज तत् पुरं ददृशुश् च ते। ताम्रप्राकारसंवीतां रूप्यद्वारैश् च शोभिताम्। हेमप्रासादसंबाधां मुक्तामणिविचित्रिताम्। उद्यानवनसंपन्नां नृत्तगीतैश् च शोभिताम्। तोरणैः पक्षिभिः कीर्णां पुष्करिण्यैश् च शोभिताम्। तां पुरीं स्वर्गसंकाशां हृष्टपुष्टजनाकुलाम्। दृष्ट्वा मुदा युतां हैमां विस्मयं परमं ययुः। तस्य बाणपुरस्यासन् द्वारस्था देवताः सदा। महेश्वरो गुहश् चैव भद्रकाली च पावकः। एता वै देवता राजन् ररक्षुस् तां पुरीं सदा। अथ कृष्णो बलाज् जित्वा द्वारपालान् युधिष्ठिर। सुसंक्रुद्धो महातेजाः शङ्खचक्रगदाधरः। आससादोत्तरद्वारं शंकरेणाभिपालितम्। तत्र तस्थौ महातेजाः शूलपाणिर् महेश्वरः। पिनाकं सशरं गृह्य बाणस्य हितकाम्यया। ज्ञात्वा तम् आगतं कृष्णं व्यादितास्यम् इवान्तकम्। ततस् तौ चक्रतुर् युद्धं वासुदेवमहेश्वरौ। तद् युद्धम् अभवद् घोरम् अचिन्त्यं रोमहर्षणम्। अन्योन्यं तौ ततक्षेताम् अन्योन्यजयकाङ्क्षिणौ। दिव्यास्त्राणि च तौ देवौ क्रुद्धौ मुमुचतुश् च तौ। ततः कृष्णो रणं कृत्वा मुहूर्तं शूलपाणिना। विजित्य तं महादेवं ततो युद्धे जनार्दनः। अन्यांश् च जित्वा द्वारस्थान् प्रविवेश पुरोत्तमम्। प्रविश्य बाणम् आसाद्य स तत्राथ जनार्दनः। चक्रे युद्धं महत् क्रुद्धस् तेन बाणेन पाण्डव। बाणो ऽपि सर्वशस्त्राणि शितानि भरतर्षभ। सुसंक्रुद्धस् तदा युद्धे पातयाम् आस केशवे। पुनर् उद्यम्य शस्त्राणां सहस्रं सर्वबाहुभिः। मुमोच बाणः संक्रुद्धः कृष्णं प्रति रणाजिरे। ततः कृष्णस् तदा छित्वा सर्वशस्त्राणि भारत। कृत्वा मुहूर्तं बाणेन युद्धं राजन्न् अधोक्षजः। चक्रम् उद्यम्य राजन् वै दिव्यं शस्त्रोत्तमं ततः। सहस्रबाहूंश् चिच्छेद बाणस्यामिततेजसः। ततो बाणो महाराज कृष्णेन भृशपीडितः। छिन्नबाहुः पपाताशु विशाख इव पादपः। स पातयित्वा बालेयं बाणं कृष्णस् त्वरान्वितः। प्राद्युम्निं मोक्षयाम् आस क्षिप्तं राजगृहे तदा। मोक्षयित्वाथ गोविन्दः प्राद्युम्निं सह भार्यया। बाणस्य सर्वरत्नानि असंख्यानि जहार सः। गोधनान्य् अथ सर्वस्वं स बाणस्यालये बलात्। जहार च हृषीकेशो यदूनां कीर्तिवर्धनः। ततः स सर्वरत्नानि चाहृत्य मधुसूदनः। क्षिप्रम् आरोपयां चक्रे सर्वस्वं गरुडोपरि। त्वरयाथ स कौन्तेय बलदेवं महाबलम्। प्रद्युम्नं च महावीर्यम् अनिरुद्धं महाद्युतिम्। उषां च सुन्दरीं राजन् भृत्यदासीगणैः सह। सर्वान् एतान् समारोप्य रत्नानि विविधानि च। मुदा युक्तो महातेजाः पीताम्बरधरो बली। दिव्याभरणचित्राङ्गः शङ्खचक्रगदासिधृक्। आरुरोह गरुत्मन्तम् उदयं भास्करो यथा। अथारुह्य सुपर्णं स प्रययौ द्वारकां प्रति। प्रविश्य स्वपुरं कृष्णो यादवैः सहितस् तदा। भीष्मः। प्रमुमोद तदा राजन् स्वर्गस्थो वासवो यथा। सूदिता मौरवाः पाशा निशुम्भनरकौ हतौ। कृतक्षेमः पुनः पन्थाः पुरं प्राग्ज्योतिषं प्रति। शौरिणा पृथिवीपालास् त्रासिता भरतर्षभ। धनुषश् च प्रणादेन पाञ्चजन्यस्वनेन च। मेघप्रख्यैर् अनीकैश् च दाक्षिणात्याभिसंवृतम्। रुक्मिणं त्रासयाम् आस केशवो भरतर्षभ। ततः पर्जन्यघोषेण रथेनादित्यवर्चसा। उवाह महिषीं भोज्याम् एष चक्रगदाधरः। जारूथ्याम् आहृतिः क्राथः शिशुपालश् च निर्जितः। वक्रश् च सह शैब्येन शतधन्वा च क्षत्रियः। इन्द्रद्युम्नो हतः कोपाद् यवनश् च कशेरुमान्। हतः सौभपतिः साल्वः सहैव क्रथधन्वना। पर्वतानां सहस्रं च चक्रेण पुरुषोत्तमः। विभिद्य पुण्डरीकाक्षो द्युमत्सेनम् अयोधयत्। महेन्द्रशिखरे चैव निमेषान्तरचारिणौ। जग्राह भरतश्रेष्ठ वरुणस्याभितश् चरौ। इरावत्याम् उभौ चैताव् अग्निसूर्यसमौ बले। गोपतिस् तालकेतुश् च निहतौ शार्ङ्गधन्वना। अक्षप्रपतने चैव नेमिहंसपथेषु च। उभौ ताव् अपि कृष्णेन सुराष्ट्रौ विनिपातितौ। दग्धा वाराणसी तात केशवेन महात्मना। सानुबन्धः सराष्ट्रश् च काशीनाम् ऋषभो हतः। प्राग्ज्योतिषं पुरश्रेष्ठम् असुरैर् बहुभिर् वृतम्। प्राप्य लोहितकूटानि कृष्णेन वरुणो जितः। अजेयो दुष्प्रधर्षश् च लोकपालो महाद्युतिः। इन्द्रद्वीपो महेन्द्रेण गुप्तो मघवता स्वयम्। पारिजातो हृतः पार्थ केशवेन बलीयसा। पाण्ड्यं पौण्ड्रं च मात्स्यं च कलिङ्गं च जनार्दनः। जघान सहितान् सर्वान् अङ्गराजं च माधवः। एष चैकशतं हत्वा रथेन क्षत्रपुंगवान्। गान्धारीम् अवहत् कृष्णो महिषीं यादवर्षभः। अथ गाण्डीवधन्वानं क्रीडार्थं मधुसूदनः। जिगाय भरतश्रेष्ठ कुन्त्याश् च प्रमुखे विभुः। द्रोणं द्रौणिं कृपं कर्णं भीमसेनं सुयोधनम्। वक्रानुयाने सहिताञ् जिगाय भरतर्षभ। बभ्रोश् च प्रियम् अन्विच्छन्न् एष चक्रगदाधरः। वेणुदारिवृतां भार्याम् उन्ममाथ युधिष्ठिर। पर्याप्तां पृथिवीं सर्वां साश्वां सरथकुञ्जराम्। वेणुदारिवशे युक्तां जिगाय मधुसूदनः। अवाप्य तपसा वीर्यं बलम् ओजश् च भारत। त्रासिताः सगणाः सर्वे बाणेन विबुधाधिपाः। वज्राशनिगदापाशैस् त्रासयद्भिर् अनेकशः। तस्य नासीद् रणे मृत्युर् देवैर् अपि सवासवैः। सो ऽभिभूतश् च कृष्णेन निहतश् च महात्मना। छित्त्वा बाहुसहस्रं तद् गोविन्देन महात्मना। एष पीठं महाबाहुः कंसं च मधुसूदनः। पैठकं चातिलोमानं निजघान जनार्दनः। जम्भम् ऐरावतं चैव विरूपं च महायशाः। जघान भरतश्रेष्ठ शम्बरं चारिमर्दनम्। एष भोगवतीं गत्वा वासुकिं भरतर्षभ। निर्जित्य पुण्डरीकाक्षो रौहिणेयम् अमोचयत्। एवं बहूनि कर्माणि शिशुर् एव जनार्दनः। कृतवान् पुण्डरीकाक्षः संकर्षणसहायवान्। एवम् एषो ऽसुराणां च सुराणां चापि सर्वशः। भयाभयकरः कृष्णः सर्वलोकेश्वरः प्रभुः। एवम् एष महाबाहुः शास्ता सर्वदुरात्मनाम्। कृत्वा देवार्थम् अमितं स्वस्थानं प्रतिपत्स्यते। एष भोगवतीं रम्याम् ऋषीकान्तां महायशाः। द्वारकाम् आत्मसात् कृत्वा सागरं गमयिष्यति। बहुपुण्यवतीं रम्यां चैत्ययूपवतीं शुभाम्। द्वारकां वरुणावासं प्रवेक्ष्यति सकाननाम्। तां सूर्यसदनप्रख्यां मनोज्ञां शार्ङ्गधन्वनः। विसृष्टां वासुदेवेन सागरः प्लावयिष्यति। सुरासुरमनुष्येषु नासीन् न भविता क्व चित्। यस् ताम् अध्यवसद् राजा अन्यत्र मधुसूदनात्। भ्राजमानास् तु शिशवो वृष्ण्यन्धकमहारथाः। तज् जुष्टं प्रतिपत्स्यन्ते नाकपृष्ठं गतासवः। एवम् एष दशार्हाणां विधाय विधिना विधिम्। विष्णुर् नारायणः सोमः सूर्यश् च भविता स्वयम्। अप्रमेयो ऽनियोज्यश् च यत्रकामगमो वशी। मोदते भगवान् भूतैर् बालः क्रीडनकैर् इव। नैष गर्भत्वम् आपेदे न योन्याम् आवसत् प्रभुः। आत्मनस् तेजसा कृष्णः सर्वेषां कुरुते गतिम्। यथा बुद्बुद उत्थाय तत्रैव तु निलीयते। चराचराणि भूतानि तथा नारायणे सदा। न प्रमातुं महाबाहुः शक्यो भारत केशवः। परं ह्य् अपरम् एतद् विश्वरूपान् न विद्यते।

athemāṃ duṣkṛtāṃ pūjāṃ śiśupālo vyavasyati. duṣkṛtāyāṃ yathānyāyaṃ tathāyaṃ kartum arhati. vaiśaṃpāyanaḥ. evam ukte tu gāṅgeye śiśupālaś cukopa ha. sahadevaḥ. kruddhaṃ sunīthaṃ dṛṣṭvātha sahadevo 'bravīt tadā. nītipūrvam idaṃ sarvaṃ cedirāja mayā kṛtam. na me vimatir astīha kāraṇaṃ cātra me śṛṇu. sa pārthivānāṃ sarveṣāṃ guruḥ kṛṣṇo balena vai. tasmād abhyarcito 'rghyārhaḥ sarve saṃmantum arhatha. yo vā na sahate rājñāṃ kaś cit sabalavāhanaḥ. kṣipraṃ yuddhāya niryātu śaktaś ced atra me yudhi. tasya mūrdhni susaṃnyastaṃ rājñaḥ savyaṃ padaṃ mayā. evam ukto mayā hetur uttaraṃ prabravītu me. vaiśaṃpāyanaḥ. tato na vyājahāraiṣāṃ kaś cid buddhimatāṃ satām. mānināṃ balināṃ rājñāṃ madhye saṃdarśite pade. puṣpavṛṣṭir mahaty āsīt sahadevasya mūrdhani. evam ukte sunīthasya sahadevena keśave. svabhāvarakte nayane bhūyo rakte babhūvatuḥ. tasya kopaṃ samudbhūtaṃ jñātvā bhīṣmaḥ pratāpavān. ācacakṣe punas tasmai kṛṣṇasyaivottamān guṇān. sa sunīthaṃ samāmantrya tāṃś ca sarvān mahīkṣitaḥ. uvāca vadatāṃ śreṣṭha idaṃ matimatāṃ varaḥ. sahadevena rājāno yad uktaṃ keśavaṃ prati. vaiśaṃpāyanaḥ. tat tatheti vijānīdhvaṃ bhūyaś cātra nibodhata. tato bhīṣmasya tac chrutvā vacaḥ kāle yudhiṣṭhiraḥ. uvāca matimān bhīṣmaṃ tataḥ kauravanandanaḥ. vistareṇāsya devasya karmāṇīcchāmi sarvaśaḥ. śrotuṃ bhagavatas tāni prabravīhi pitāmaha. karmaṇām ānupūrvyaṃ ca prādurbhāvāṃś ca me vibhoḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. yathā ca prakṛtiḥ kṛṣṇe tan me brūhi pitāmaha. evam uktas tadā bhīṣmaḥ provāca puruṣarṣabham. yudhiṣṭhiram amitraghnaṃ tasmin kṣatrasamāgame. samakṣaṃ vāsudevasya devasyeva śatakratoḥ. karmāṇy asukarāṇy anyair ācacakṣe janādhipa. śṛṇvatāṃ pārthivānāṃ ca dharmarājasya cāntike. idaṃ matimatāṃ śreṣṭhaḥ kṛṣṇaṃ prati viśāṃ pate. sāmnaivāmantrya rājendraṃ cedirājam ariṃdamam. bhīmakarmā tato bhīṣmo bhūyaḥ sa idam abravīt. bhīṣmaḥ. kurūṇāṃ cāpi rājānaṃ yudhiṣṭhiram uvāca ha. vartamānām atītāṃ ca śṛṇu rājan yudhiṣṭhira. īśvarasyottamasyaināṃ karmaṇāṃ gahanāṃ gatim. avyakto vyaktaliṅgastho ya eṣa bhagavān prabhuḥ. purā nārāyaṇo devaḥ svayaṃbhūḥ prapitāmahaḥ. sahasraśīrṣaḥ puruṣo dhruvo 'vyaktaḥ sanātanaḥ. sahasrākṣaḥ sahasrāsyaḥ sahasracaraṇo vibhuḥ. sahasrabāhuḥ sāhasro devo nāmasahasravān. sahasramukuṭo devo viśvarūpo mahādyutiḥ. anekavarṇo devādir avyaktād vai pare sthitaḥ. asṛjat salilaṃ pūrvaṃ sa ca nārāyaṇaḥ prabhuḥ. tatas tu bhagavāṃs toye brahmāṇam asṛjat svayam. brahmā caturmukho lokān sarvāṃs tān asṛjat svayam. ādikāle purā hy evaṃ sarvalokasya codbhavaḥ. purātha pralaye prāpte naṣṭe sthāvarajaṅgame. brahmādiṣu pralīneṣu naṣṭe loke carācare. ābhūtasaṃplave prāpte pralīne prakṛtau mahān. ekas tiṣṭhati sarvātmā sa tu nārāyaṇaḥ prabhuḥ. nārāyaṇasya cāṅgāni sarvadaivāni bhārata. śiras tasya divaṃ rājan nābhiḥ khaṃ caraṇau mahī. aśvinau karṇayor devau cakṣuṣī śaśibhāskarau. indravaiśvānarau devau mukhaṃ tasya mahātmanaḥ. anyāni sarvadaivāni tasyāṅgāni mahātmanaḥ. sarvaṃ vyāpya haris tasthau sūtraṃ maṇigaṇān iva. ābhūtasaṃplavānte 'tha dṛṣṭvā sarvaṃ tamonvitam. nārāyaṇo mahāyogī sarvajñaḥ paramātmavān. brahmabhūtas tadātmānaṃ brahmāṇam asṛjat svayam. so 'dhyakṣaḥ sarvabhūtānāṃ prabhūtaḥ prabhavo 'cyutaḥ. sanatkumāraṃ rudraṃ ca manuṃ caiva tapodhanān. sarvam evāsṛjad brahmā tato lokān prajās tathā. tena tad vyasṛjat tatra prāpte kāle yudhiṣṭhira. tebhyo 'bhavan mahātmabhyo bahudhā brahma śāśvatam. kalpānāṃ bahukoṭyaś ca samatītā hi bhārata. ābhūtasaṃplavāś caiva bahukoṭyo 'ticakramuḥ. manvantarayuge 'jasraṃ saṃkalpā bhūtasaṃplavāḥ. cakravat parivartante sarvaṃ viṣṇumayaṃ jagat. sṛṣṭvā caturmukhaṃ devaṃ devo nārāyaṇaḥ prabhuḥ. sa lokānāṃ hitārthāya kṣīrode vasati prabhuḥ. brahmā tu sarvabhūtānāṃ lokasya ca pitāmahaḥ. bhīṣmaḥ. tato nārāyaṇo devaḥ sarvasya prapitāmahaḥ. avyakto vyaktaliṅgastho ya eṣa bhagavān prabhuḥ. nārāyaṇo jagac cakre prabhavāpyayasaṃhitaḥ. eṣa nārāyaṇo bhūtvā harir āsīd yudhiṣṭhira. brahmāṇaṃ śaśisūryau ca dharmaṃ caivāsṛjat svayam. bahuśaḥ sarvabhūtātmā prādurbhavati kāryataḥ. prādurbhāvāṃs tu vakṣyāmi divyān devagaṇair yutān. suptvā yugasahasraṃ sa prādurbhavati kāryavān. pūrṇe yugasahasre 'tha devadevo jagatpatiḥ. brahmāṇaṃ kapilaṃ caiva parameṣṭhiṃ tathaiva ca. devān saptaṛṣīṃś caiva śaṃkaraṃ ca mahāyaśāḥ. sanatkumāraṃ bhagavān manuṃ caiva prajāpatim. purā cakre 'tha devādiḥ pradīptāgnisamaprabhaḥ. yena cārṇavamadhyasthau naṣṭe sthāvarajaṅgame. naṣṭadevāsuranare praṇaṣṭoragarākṣase. yoddhukāmau sudurdharṣau bhrātarau madhukaiṭabhau. hatau prabhavatā tena tayor dattvā vṛtaṃ varam. bhūmiṃ baddhvā kṛtau pūrvaṃ mṛnmayau dvau mahāsurau. karṇasrotodbhavau tau tu viṣṇos tasya mahātmanaḥ. mahārṇave prasvapataḥ śailarājasamau sthitau. tau viveśa svayaṃ vāyur brahmaṇā sādhu coditaḥ. tau divaṃ chādayitvā tu vavṛdhāte mahāsurau. vāyuprāṇau tu tau dṛṣṭvā brahmā paryāmṛśac chanaiḥ. ekaṃ mṛdutaraṃ viddhi kaṭhinaṃ viddhi cāparam. nāmanī tu tayoś cakre sa vibhuḥ salilodbhavaḥ. mṛdus tv ayaṃ madhur nāma kaṭhinaḥ kaiṭabhaḥ svayam. tau daityau kṛtanāmānau ceratur balagarvitau. tau purātha divaṃ sarvāṃ prāptau rājan mahāsurau. pracchādyātha divaṃ sarvāṃ ceratur madhukaiṭabhau. sarvam ekārṇavaṃ lokaṃ yoddhukāmau sunirbhayau. tau gatāv asurau dṛṣṭvā brahmā lokapitāmahaḥ. ekārṇavāmbunicaye tatraivāntaradhīyata. sa padme padmanābhasya nābhideśāt samutthite. āsīd ādau svayaṃ janma tat paṅkajam apaṅkajam. pūjayām āsa vasatiṃ brahmā lokapitāmahaḥ. tāv ubhau jalagarbhasthau nārāyaṇacaturmukhau. bahūn varṣāyutān apsu śayānau na cakampatuḥ. atha dīrghasya kālasya tāv ubhau madhukaiṭabhau. ājagmatus tam uddeśaṃ yatra brahmā vyavasthitaḥ. tau dṛṣṭvā lokanāthas tu kopāt saṃraktalocanaḥ. utpapātātha śayanāt padmanābho mahādyutiḥ. tad yuddham abhavad ghoraṃ tayos tasya ca vai tadā. ekārṇave tadā ghore trailokye jalatāṃ gate. tad abhūt tumulaṃ yuddhaṃ varṣasaṃghān sahasraśaḥ. na ca tāv asurau yuddhe tadā śramam avāpatuḥ. atha dīrghasya kālasya tau daityau yuddhadurmadau. ūcatuḥ prītamanasau devaṃ nārāyaṇaṃ prabhum. prītau svas tava yuddhena ślāghyas tvaṃ mṛtyur āvayoḥ. āvāṃ jahi na yatrorvī salilena pariplutā. hatau ca tava putratvaṃ prāpnuyāva surottama. yo hy āvāṃ yudhi nirjetā tasyāvāṃ vihitau sutau. tayoḥ sa vacanaṃ śrutvā tadā nārāyaṇaḥ prabhuḥ. tau pragṛhya mṛdhe daityau dorbhyāṃ tau samapīḍayat. ūrubhyāṃ nidhanaṃ cakre tāv ubhau madhukaiṭabhau. tau hatau cāplutau toye vapurbhyām ekatāṃ gatau. medo mumucatur daityau mathyamānau jalormibhiḥ. medasā taj jalaṃ vyāptaṃ tābhyām antardadhe tadā. nārāyaṇaś ca bhagavān asṛjad vividhāḥ prajāḥ. daityayor medasā channā sarvā rājan vasuṃdharā. tadā prabhṛti kaunteya medinīti smṛtā mahī. prabhāvāt padmanābhasya śāśvatī ca kṛtā nṛṇām. bhīṣmaḥ. prādurbhāvasahasrāṇi samatītāny anekaśaḥ. yathāśakti tu vakṣyāmi śṛṇu tān kurunandana. purā kamalanābhasya svapataḥ sāgarāmbhasi. puṣkare yatra saṃbhūtā devā ṛṣigaṇaiḥ saha. eṣa pauṣkariko nāma prādurbhāvaḥ prakīrtitaḥ. purāṇaḥ kathyate yatra vedaśrutisamāhitaḥ. vārāhas tu śrutimukhaḥ prādurbhāvo mahātmanaḥ. yatra viṣṇuḥ suraśreṣṭho vārāhaṃ rūpam āsthitaḥ. ujjahāra mahīṃ toyāt saśailavanakānanām. vedapādo yūpadaṃṣṭraḥ kratudantaś citīmukhaḥ. agnijihvo darbharomā brahmaśīrṣo mahātapāḥ. ahorātrekṣaṇo divyo vedāṅgaḥ śrutibhūṣaṇaḥ. ājyanāsaḥ snuvatuṇḍaḥ sāmaghoṣasvano mahān. dharmasatyamayaḥ śrīmān karmavikramasatkṛtaḥ. prāyaścittamayo dhīraḥ paśujānur mahāvṛṣaḥ. udgātṛhomaliṅgo 'sau paśubījamahauṣadhiḥ. bāhyāntarātmā mantrāsthivikṛtaḥ saumyadarśanaḥ. vedaskandho havirgandho havyakavyādivegavān. prāgvaṃśakāyo dyutimān nānādīkṣābhir ācitaḥ. dakṣiṇāhṛdayo yogī mahāsatramayo mahān. upākarmoṣṭharucakaḥ pravargyāvartabhūṣaṇaḥ. chāyāpatnīsahāyo vai maṇiśṛṅga ivocchritaḥ. evaṃ yajñavarāho vai bhūtvā viṣṇuḥ sanātanaḥ. mahīṃ sāgaraparyantāṃ saśailavanakānanām. ekārṇavajale bhraṣṭām ekārṇavagataḥ prabhuḥ. majjitāṃ salile tasmin svadevīṃ pṛthivīṃ tadā. ujjahāra viṣāṇena mārkaṇḍeyasya paśyataḥ. śṛṅgeṇemāṃ samuddhṛtya lokānāṃ hitakāmyayā. sahasraśīrṣo deveśo nirmame jagatīṃ prabhuḥ. evaṃ yajñavarāheṇa bhūtabhavyabhavātmanā. uddhṛtā pṛthivī devī sāgarāmbudharā purā. nihatā dānavāḥ sarve devadevena viṣṇunā. vārāhaḥ kathito hy eṣa nārasiṃham atho śṛṇu. yatra bhūtvā mṛgendreṇa hiraṇyakaśipur hataḥ. bhīṣmaḥ. daityendro balavān rājan surārir balagarvitaḥ. hiraṇyakaśipur nāma āsīt trailokyakaṇṭakaḥ. daityānām ādipuruṣo vīryavān dhṛtimān balī. sa praviśya vanaṃ rājaṃś cakāra tapa uttamam. daśa varṣasahasrāṇi śatāni daśa pañca ca. japopavāsas tasyāsīt sthāṇur maunavrato dṛḍhaḥ. tato damaśamābhyāṃ ca brahmacaryeṇa cānagha. brahmā prītamanās tasya tapasā niyamena ca. tataḥ svayaṃbhūr bhagavān svayam āgamya bhūpate. vimānenārkavarṇena haṃsayuktena bhāsvatā. ādityair vasubhiḥ sādhyair marudbhir daivataiḥ saha. radrair viśvasahāyaiś ca yakṣarākṣasakiṃnaraiḥ. diśābhir vidiśābhiś ca nadībhiḥ sāgarais tathā. nakṣatraiś ca muhūrtaiś ca khecaraiś cāparair grahaiḥ. devarṣibhis tapoyuktaiḥ siddhaiḥ saptarṣibhis tathā. rājarṣibhiḥ puṇyatamair gandharvair apsarogaṇaiḥ. carācaraguruḥ śrīmān vṛtaḥ sarvasurais tathā. brahmā. brahmā brahmavidāṃ śreṣṭho daityam āgamya cābravīt. prīto 'smi tava bhaktasya tapasānena suvrata. varaṃ varaya bhadraṃ te yatheṣṭaṃ kāmam āpnuhi. hiraṇyakaśipuḥ. na devāsuragandharvā na yakṣoragarākṣasāḥ. na mānuṣāḥ piśācāś ca hanyur māṃ devasattama. ṛṣayo vā na māṃ śāpaiḥ kruddhā lokapitāmaha. śapeyus tapasā yuktā vara eṣa vṛto mayā. na śastreṇa na cāstreṇa giriṇā pādapena ca. na śuṣkeṇa na cārdreṇa syān na cānyena me vadhaḥ. nākāśe vā na bhūmau vā rātrau vā divase 'pi vā. nāntar vā na bahir vāpi syād vadho me pitāmaha. paśubhir vā mṛgair na syāt pakṣibhir vā sarīsṛpaiḥ. brahmā. dadāsi ced varān etān devadeva vṛṇomy aham. ete divyā varās tāta mayā dattās tavādbhutāḥ. sarvakāmān varāṃs tāta prāpsyase tvaṃ na saṃśayaḥ. evam uktvā sa bhagavān ākāśena jagāma ha. rarāja brahmaloke sa brahmarṣigaṇasevitaḥ. tato devāś ca nāgāś ca gandharvā munayas tathā. varapradānaṃ śrutvā te brahmāṇam upatasthire. devāḥ. vareṇānena bhagavan bādhiṣyati sa no 'suraḥ. tat prasīdasva bhagavan vadho 'sya pravicintyatām. bhagavan sarvabhūtānāṃ svayaṃbhūr ādikṛd vibhuḥ. bhīṣmaḥ. sraṣṭā ca havyakavyānām avyaktaprakṛtir dhruvaḥ. tato lokahitaṃ vākyaṃ śrutvā devaḥ prajāpatiḥ. provāca bhagavān vākyaṃ sarvadevagaṇāṃs tadā. avaśyaṃ tridaśās tena prāptavyaṃ tapasaḥ phalam. tapaso 'nte 'sya bhagavān vadhaṃ kṛṣṇaḥ kariṣyati. etac chrutvā surāḥ sarve brahmaṇā tasya vai vadham. svāni sthānāni divyāni jagmus te vai mudānvitāḥ. labdhamātre vare cāpi sarvās tā bādhate prajāḥ. hiraṇyakaśipur daityo varadānena darpitaḥ. rājyaṃ cakāra daityendro daityasaṃghaiḥ samāvṛtaḥ. sapta dvīpān vaśe cakre lokālokāntaraṃ balāt. divyalokān samastān vai bhogān divyān avāpa saḥ. devāṃs tribhuvanasthāṃs tān parājitya mahāsuraḥ. trailokyaṃ vaśam ānīya svarge vasati dānavaḥ. yadā varamadonmatto nyavasad dānavo divi. atha lokān samastāṃś ca vijitya sa mahābalaḥ. bhaveyam aham evendraḥ somo 'gnir māruto raviḥ. salilaṃ cāntarikṣaṃ ca nakṣatrāṇi diśo daśa. ahaṃ krodhaś ca kāmaś ca varuṇo vāsavo yamaḥ. dhanadaś ca dhanādhyakṣo yakṣaḥ kiṃpuruṣādhipaḥ. ete bhaveyam ity uktvā svayaṃ bhūtvā balāt sa ca. teṣāṃ gṛhītvā sthānāni teṣāṃ kāryāṇy avāpa saḥ. īḍyaś cāsmin makhavarair devakiṃnarasattamaiḥ. narakasthān samānīya svargasthāṃs tāṃś cakāra saḥ. evamādīni karmāṇi kṛtvā daityapatir balī. āśrameṣu mahābhāgān munīn vai saṃśitavratān. satyadharmaratān dāntān purā dharṣitavāṃś ca saḥ. yajñīyān kṛtavān daityān ayajñīyāś ca devatāḥ. yatra yatra surā jagmus tatra tatra vrajanty uta. sthānāni devatānāṃ tu hṛtvā rājyam apālayat. pañca koṭyaś ca varṣāṇi niyutāny ekaṣaṣṭi ca. ṣaṣṭiś caiva sahasrāṇāṃ jagmus tasya durātmanaḥ. etad varṣaṃ sa daityendro bhogaiśvaryam avāpa saḥ. tenāti bādhyamānās te daityendreṇa balīyasā. brahmalokaṃ surā jagmuḥ sarve śakrapurogamāḥ. devāḥ. pitāmahaṃ samāsādya khinnāḥ prāñjalayo 'bruvan. bhagavan bhūtabhavyeśa nas trāyasva ihāgatān. bhayaṃ ditisutād ghoraṃ bhavaty adya divāniśam. bhagavan sarvabhūtānāṃ svayaṃbhūr ādikṛd vibhuḥ. brahmā. sraṣṭā tvaṃ havyakavyānām avyaktaḥ prakṛtir dhruvaḥ. śrūyatām āpad evaṃ hi durvijñeyaṃ mayāpi ca. nārāyaṇas tu puruṣo viśvarūpo mahādyutiḥ. avyaktaḥ sarvabhūtānām acintyo vibhur avyayaḥ. mamāpi sa tu yuṣmākaṃ vyasane paramā gatiḥ. nārāyaṇaḥ paro 'vyaktād aham avyaktasaṃbhavaḥ. matto jajñuḥ prajā lokāḥ sarvadevāsurāś ca te. devā yathāhaṃ yuṣmākaṃ tathā nārāyaṇo mama. pitāmaho 'haṃ sarvasya sa viṣṇuḥ prapitāmahaḥ. niścitaṃ vibudhā daityaṃ sa viṣṇus taṃ haniṣyati. bhīṣmaḥ. tasya nāsti hy aśakyaṃ ca tasmād vrajata māciram. pitāmahavacaḥ śrutvā sarve te bharatarṣabha. vibudhā brahmaṇā sārdhaṃ jagmuḥ kṣīrodadhiṃ prati. ādityā vasavaḥ sādhyā viśve ca marutas tathā. rudrā maharṣayaś caiva aśvinau ca surūpiṇau. anye ca divyā ye rājaṃs te sarve sagaṇāḥ surāḥ. caturmukhaṃ puraskṛtya śvetadvīpam upasthitāḥ. gatvā kṣīrasamudre taṃ śāśvatīṃ paramāṃ gatim. anantaśayanaṃ devam anantaṃ dīptatejasam. śaraṇyaṃ tridaśā viṣṇum upatasthuḥ sanātanam. devaṃ brahmamayaṃ yajñaṃ brahmadevaṃ mahābalam. bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca prabhuṃ lokanamaskṛtam. devāḥ. nārāyaṇaṃ vibhuṃ devaṃ śaraṇyaṃ śaraṇaṃ gatāḥ. trāyasva no 'dya deveśa hiraṇyakaśipor vadhāt. tvaṃ hi naḥ paramo dhātā brahmādīnāṃ surottama. utphullāmalapatrākṣa śatrupakṣabhayaṃkara. kṣayāya ditivaṃśasya śaraṇaṃ tvaṃ bhaviṣyasi. bhīṣmaḥ. devānāṃ vacanaṃ śrutvā tadā viṣṇuḥ śuciśravāḥ. viṣṇuḥ. adṛśyaḥ sarvabhūtānāṃ vaktum evopacakrame. bhayaṃ tyajadhvam amarā abhayaṃ vo dadāmy aham. tad evaṃ tridivaṃ devāḥ pratipadyata māciram. eṣo 'haṃ sagaṇaṃ daityaṃ varadānena darpitam. brahmā. avadhyam amarendrāṇāṃ dānavendraṃ nihanmy aham. bhagavan bhūtabhavyeśa khinnā hy ete bhṛśaṃ surāḥ. viṣṇuḥ. tasmāt tvaṃ jahi daityendraṃ kṣipraṃ kālo 'sya mā ciram. kṣipraṃ devāḥ kariṣyāmi tvarayā daityanāśanam. tasmāt tvaṃ vibudhāś caiva pratipadyata vai divam. bhīṣmaḥ. evam uktvā tu bhagavān visṛjya tridiveśvarān. narasyārdhatanuṃ kṛtvā siṃhasyārdhatanuṃ tathā. nārasiṃhena vapuṣā pāṇiṃ niṣpiṣya pāṇinā. bhīmarūpo mahātejā vyāditāsya ivāntakaḥ. hiraṇyakaśipuṃ rājañ jagāma harir īśvaraḥ. daityās tam āgataṃ dṛṣṭvā nārasiṃhaṃ mahābalam. vavarṣuḥ śastravarṣais te susaṃkruddhās tadā harim. tair visṛṣṭāni śastrāṇi bhakṣayām āsa vai hariḥ. jaghāna ca raṇe daityān sahasrāṇi bahūny api. tān nihatya ca daityendrān sarvān kruddhān mahābalān. abhyadhāvat susaṃkruddho daityendraṃ balagarvitam. jīmūtaghanasaṃkāśo jīmūtaghananisvanaḥ. jīmūta iva dīptaujā jīmūta iva vegavān. devārir ditijo duṣṭo nṛsiṃhaṃ samupādravat. daityaṃ so 'tibalaṃ dṛṣṭvā kruddhaśārdūlavikramam. dṛptair daityagaṇair guptaṃ kharair nakhamukhair uta. tataḥ kṛtvā tu yuddhaṃ vai tena daityena vai hariḥ. saṃdhyākāle mahātejā bhavanānte tvarānvitaḥ. ūrau nidhāya daityendraṃ nirbibheda nakhair hi tam. mahābalaṃ mahāvīryaṃ varadānena darpitam. daityaśreṣṭhaṃ suraśreṣṭho jaghāna tarasā hariḥ. hiraṇyakaśipuṃ hatvā sarvān daityāṃś ca vai tadā. vibudhānāṃ prajānāṃ ca hitaṃ kṛtvā mahādyutiḥ. pramumoda harir devaḥ prāpya dharmaṃ tadā bhuvi. eṣa te nārasiṃho 'tra kathitaḥ pāṇḍunandana. bhīṣmaḥ. śṛṇu tvaṃ vāmanaṃ nāma prādurbhāvaṃ mahātmanaḥ. purā tretāyuge rājan balir vairocano 'bhavat. daityānāṃ pārthivo vīro balenāpratimo balī. tadā balir mahārāja daityasaṃghaiḥ samāvṛtaḥ. vijitya tarasā śakram indrasthānam avāpa saḥ. tena vitrāsitā devā balinākhaṇḍalādayaḥ. brahmāṇaṃ vai puraskṛtya gatvā kṣīrodadhiṃ tadā. tuṣṭuvuḥ sahitāḥ sarve devaṃ nārāyaṇaṃ prabhum. teṣāṃ prasādaṃ cakre 'tha vibudhānāṃ haris tadā. prasādajaṃ tasya vibhor adityāṃ janma ucyate. aditer api putratvam etya yādavanandanaḥ. eṣa viṣṇur iti khyāta indrasyāvarajo 'bhavat. tasminn eva tu kāle tu daityendro vīryavān balī. aśvamedhaṃ kratuśreṣṭham āhartum upacakrame. vartamāne tadā yajñe daityendrasya yudhiṣṭhira. sa viṣṇur vāmano bhūtvā pracchanno brahmaveṣadhṛk. muṇḍo yajñopavītī ca kṛṣṇājinadharaḥ śikhī. palāśadaṇḍaṃ saṃgṛhya vāmano 'dbhutadarśanaḥ. praviśya sa baler yajñe vartamāne tu dakṣiṇām. dehīty uvāca daityendraṃ vikramāṃs trīn mamaiva ha. dīyatāṃ tripadīmātram ity avocan mahāsuram. sa tatheti pratiśrutya pradadau viṣṇave tadā. tena labdhvā harir bhūmiṃ jṛmbhayām āsa vai bhṛśam. sa śiśuḥ sadivaṃ khaṃ ca pṛthivīṃ ca viśāṃ pate. tribhir vikramaṇair etat sarvam ākramatābhibhūḥ. baler balavato yajñe balinā viṣṇunā purā. vikramais tribhir akṣobhyāḥ kṣobhitās te mahāsurāḥ. vipracittimukhāḥ kruddhā daityasaṃghā mahābalāḥ. nānāvaktrā mahākāyā nānāveṣadharā nṛpa. nānāpraharaṇā raudrā nānāmālyānulepanāḥ. svāny āyudhāni saṃgṛhya pradīptā iva tejasā. kramamāṇaṃ hariṃ tatra upāvartanta bhārata. pramathya sarvān daiteyān pādahastatalais tu tān. rūpaṃ kṛtvā mahābhīmaṃ jahārāśu sa medinīm. saṃprāpya divam ākāśam ādityasadane sthitaḥ. atyarocata bhūtātmā bhāskaraṃ svena tejasā. prakāśayan diśaḥ sarvāḥ pradiśaś ca mahābalaḥ. śuśubhe sa mahābāhuḥ sarvalokān prakāśayan. tasya vikramato bhūmiṃ candrādityau stanāntare. nabhaḥ prakramamāṇasya nābhyāṃ kila tadā sthitau. param ākramamāṇasya jānubhyāṃ tau vyavasthitau. viṣṇor amitavīryasya vadanty evaṃ dvijātayaḥ. athāsādya kapālaṃ sa aṇḍasya tu yudhiṣṭhira. tacchidrāt syandinī tasya pādād bhraṣṭātha nimnagā. sasāra sāgaraṃ sāśu pāvanī sāgaraṃgamā. jahāra medinīṃ sarvāṃ hatvā dānavapuṃgavān. āsurīṃ śriyam āhṛtya trīṃl lokān sa janārdanaḥ. saputradārān asurān pātāle vinyapātayat. namuciḥ śambaraś caiva prahlādaś ca mahāmanāḥ. pādapātābhinirdhūtāḥ pātāle vinipātitāḥ. mahābhūtāni bhūtātmā saviśeṣāṇi vai hariḥ. kālaṃ ca sakalaṃ rājan gātrabhūtāny adarśayat. tasya gātre jagat sarvam ānītam iva dṛśyate. na kiṃ cid asti lokeṣu yad anāptaṃ mahātmanā. tad dhi rūpam upendrasya devadānavamānavāḥ. dṛṣṭvā taṃ mumuhuḥ sarve viṣṇutejobhipīḍitāḥ. balir baddho 'bhimānī ca yajñavāṭe mahātmanā. virocanakulaṃ sarvaṃ pātāle vinipātitam. evaṃvidhāni karmāṇi kṛtvā garuḍavāhanaḥ. na vismayam upāgacchat pārameṣṭhyena tejasā. sa sarvam amaraiśvaryaṃ saṃpradāya śacīpateḥ. trailokyaṃ ca dadau śakre viṣṇur dānavasūdanaḥ. eṣa te vāmano nāma prādurbhāvo mahātmanaḥ. vedavidbhir dvijair etat kathyate vaiṣṇavaṃ yaśaḥ. bhīṣmaḥ. mānuṣeṣu yathā viṣṇoḥ prādurbhāvaṃ tathā śṛṇu. viṣṇoḥ punar mahārāja prādurbhāvo mahātmanaḥ. dattātreya iti khyāta ṛṣir āsīn mahāyaśāḥ. tena naṣṭeṣu vedeṣu kriyāsu ca makheṣu ca. cāturvarṇye ca saṃkīrṇe dharme śithilatāṃ gate. abhivardhati cādharme satye naṣṭe sthite 'nṛte. prajāsu kṣīyamāṇāsu dharme cākulatāṃ gate. sayajñāḥ sakriyā vedāḥ pratyānītāś ca tena vai. cāturvarṇyam asaṃkīrṇaṃ kṛtaṃ tena mahātmanā. sa eṣa vai yadā prādād dhehayādhipater varam. taṃ hehayānām adhipas tv arjuno 'bhiprasādayan. vane paryacarat samyak śuśrūṣur anasūyakaḥ. nirmamo nirahaṃkāro dīrghakālam atoṣayat. ārādhya dattātreyaṃ hi agṛhṇāt sa varān imān. āptād āptatarād viprād vidvān vidvanniṣevitān. ṛte 'maratvād vipreṇa dattātreyeṇa dhīmatā. varaiś caturbhiḥ pravṛta imāṃs tatrābhyanandata. śrīmān manasvī balavān satyavāg anasūyakaḥ. sahasrabāhur bhūyāsam eṣa me prathamo varaḥ. jarāyujāṇḍajaṃ sarvaṃ sarvaṃ caiva carācaram. prāśāstum icche dharmeṇa dvitīyas tv eṣa me varaḥ. pitṝn devān ṛṣīn viprān yajeyaṃ vipulair makhaiḥ. amitrān niśitair bāṇair ghātayeyaṃ raṇājire. dattātreyeha bhagavaṃs tṛtīyo vara eṣa me. yasya nāsīn na bhavitā na cāsti sadṛśaḥ pumān. iha vā divi vā loke sa me hantā bhaved iti. so 'rjunaḥ kṛtavīryasya varaḥ putro 'bhavad yudhi. sa sahasraṃ sahasrāṇāṃ māhiṣmatyām avardhata. sa bhūmim akhilāṃ jitvā dvīpāṃś cāpi samudriṇaḥ. nabhasīva jvalan sūryaḥ puṇyaiḥ karmabhir arjunaḥ. indradvīpaṃ kaśeruṃ ca tāmradvīpaṃ gabhastimat. gāndharvaṃ vāruṇaṃ dvīpaṃ saumyārṣam iti ca prabhuḥ. pūrvair ajitapūrvāṃś ca dvīpān ajayad arjunaḥ. sauvarṇaṃ sarvam apy āsīd vimānavaram uttamam. caturdhā vyabhajad rāṣṭraṃ tad vibhajyānvapālayat. ekāṃśenāharat senām ekāṃśenāvasad gṛhān. yas tu tasya tṛtīyāṃśo rājāsīj janasaṃgrahe. āptaḥ paramakalyāṇas tena yajñān akalpayat. ye dasyavo grāmacarā araṇye ca vasanti ye. caturthena ca so 'ṃśena tān sarvān pratyaṣedhayat. sarvebhyaś cāntavāsibhyaḥ kārtavīryo 'harad balim. āhṛtaṃ svabalair yat tad arjunasyāvamanyate. kāko vā mūṣiko vāpi taṃ tam eva nyabarhayat. dvārāṇi nāpidhīyante rāṣṭreṣu nagareṣu ca. sa eva rāṣṭrapālo 'bhūt strīpālo 'bhavad arjunaḥ. sa evāsīd ajāpālaḥ sa gopālo viśāṃ pate. sarvāṇy eva manuṣyāṇāṃ rājā kṣetrāṇi rakṣati. idaṃ tu kārtavīryasya babhūvāsadṛśaṃ janaiḥ. na pūrve nāpare tasya gamiṣyanti gatiṃ nṛpāḥ. yad arṇave prayātasya vastraṃ na pariṣicyate. śataṃ varṣasahasrāṇām anuśiṣyārjuno mahīm. dattātreyaprasādena evaṃ rājyaṃ cakāra saḥ. evaṃ bahūni karmāṇi cakre lokahitāya saḥ. dattātreya iti khyātaḥ prādurbhāvas tu vaiṣṇavaḥ. bhīṣmaḥ. kathito bharataśreṣṭha śṛṇu bhūyo mahātmanaḥ. yadā bhṛgukule janma yadarthaṃ ca mahātmanaḥ. jāmadagnya iti khyātaḥ prādurbhāvas tu vaiṣṇavaḥ. jamadagneḥ suto rājan rāmo nāma sa vīryavān. hehayāntakaro rājan sa rāmo balināṃ varaḥ. kārtavīryo mahāvīryo balenāpratimas tathā. rāmeṇa jāmadagnyena hato viṣamam ācaran. taṃ kārtavīryaṃ rājānaṃ hehayānām ariṃdamam. rathasthaṃ pārthivaṃ rāmaḥ pātayitvāvadhīd raṇe. jambhasya yajñahantā sa ṛtvijaṃ caiva saṃstare. jambhasya mūrdhni bhettā ca hantā ca śatadundubheḥ. sa eṣa kṛṣṇo govindo jāto bhṛguṣu vīryavān. sahasrabāhum uddhartuṃ sahasrajitam āhave. kṣatriyāṇāṃ catuḥṣaṣṭim ayutāni mahāyaśāḥ. sarasvatyāṃ sametāni eṣa vai dhanuṣājayat. brahmadviṣāṃ vadhe tasmin sahasrāṇi caturdaśa. punar jagrāha śūrāṇām antaṃ cakre nararṣabhaḥ. tato daśasahasrasya bhaṅktvā pūrvam ariṃdamaḥ. sahasraṃ musalenāghnan sahasram udakṛntata. caturdaśa sahasrāṇi kaṇadhūmam apāyayat. śiṣṭān brahmadviṣo jitvā tato 'snāyata bhārgavaḥ. rāma rāmety abhikruṣṭo brāhmaṇaiḥ kṣatriyārditaiḥ. nyaghnad daśa sahasrāṇi rāmaḥ paraśunābhibhūḥ. na hy amṛṣyata tāṃ vācam ārtair bhṛśam udīritām. bhṛgo rāmābhidhāveti yadākrandan dvijātayaḥ. kāśmīrān daradān kuntīn kṣudrakān mālavāñ śakān. cedikāśikarūśāṃś ca ṛṣīkān krathakaiśikān. aṅgān vaṅgān kaliṅgāṃś ca māgadhān kāśikosalān. rātrāyaṇān vītihotrān kirātān mārttikāvatān. etān anyāṃś ca rājendrān deśe deśe sahasraśaḥ. nikṛtya niśitair bāṇaiḥ saṃpradāya vivasvate. kīrṇā kṣatriyakoṭībhir merumandarabhūṣaṇā. triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī tena niḥkṣatriyā kṛtā. kṛtvā niḥkṣatriyāṃ caiva bhārgavaḥ sa mahāyaśāḥ. indragopakavarṇasya jīvaṃjīvanibhasya ca. pūrayām āsa saritaḥ kṣatajasya sarāṃsi ca. cakāra tarpaṇaṃ vīraḥ pitṝṇāṃ tāsu teṣu ca. sarvān aṣṭādaśa dvīpān vaśam ānīya bhārgavaḥ. so 'śvamedhasahasrāṇi naramedhaśatāni ca. iṣṭvā sāgaraparyantāṃ kāśyapāya mahīṃ dadau. tasyāgreṇānuparyeti bhūmiṃ kṛtvā vipāṃsulām. tataḥ kālakṛtāṃ satyāṃ bhārgavāya mahātmane. gāthām apy atra gāyanti ye purāṇavido janāḥ. vedim aṣṭādaśotsedhāṃ hiraṇyasyātipauruṣīm. rāmasya jāmadagnyasya pratijagrāha kāśyapaḥ. evam iṣṭvā mahābāhuḥ kratubhir bhūridakṣiṇaiḥ. anyad varṣaśataṃ rāmaḥ saubhe sālvam ayodhayat. tataḥ sa bhṛguśārdūlas taṃ saubhaṃ yodhayan prabhuḥ. subandhuraṃ rathaṃ rājann āsthāya bharatarṣabha. nagnikānāṃ kumārīṇāṃ gāyantīnām upāśṛṇot. rāma rāma mahābāho bhṛgūṇāṃ kīrtivardhana. tyaja śastrāṇi sarvāṇi na tvaṃ saubhaṃ vadhiṣyasi. cakrahasto gadāpāṇir bhītānām abhayaṃkaraḥ. yudhi pradyumnasāmbābhyāṃ kṛṣṇaḥ saubhaṃ vadhiṣyati. tac chrutvā puruṣavyāghras tata eva vanaṃ yayau. nyasya sarvāṇi śastrāṇi kālakāṅkṣī mahāyaśāḥ. rathaṃ varmāyudhaṃ caiva śarān paraśum eva ca. dhanūṃṣy apsu pratiṣṭhāpya rāmas tepe paraṃ tapaḥ. hriyaṃ prajñāṃ śriyaṃ kīrtiṃ lakṣmīṃ cāmitrakarśanaḥ. pañcādhiṣṭhāya dharmātmā taṃ rathaṃ visasarja ha. ādikāle pravṛttaṃ hi vibhajan kālam īśvaraḥ. nāhanac chraddhayā saubhaṃ na hy aśakto mahāyaśāḥ. jāmadagnya iti khyāto yas tv asau bhagavān ṛṣiḥ. bhīṣmaḥ. so 'sya bhāgas tapas tepe bhārgavo lokaviśrutaḥ. śṛṇu rājaṃs tathā viṣṇoḥ prādurbhāvaṃ mahātmanaḥ. caturviṃśe yuge cāpi mārkaṇḍeyapuraḥsaraḥ. tithau nāvamike jajñe tathā daśarathād api. kṛtvātmānaṃ mahābāhuś caturdhā viṣṇur avyayaḥ. loke rāma iti khyātas tejasā bhāskaropamaḥ. prasādhanārthaṃ lokasya viṣṇus tasya sanātanaḥ. dharmārtham eva kaunteya jajñe tatra mahāyaśāḥ. tam apy āhur manuṣyendraṃ sarvabhūtapates tanum. yajñavighnaṃ tadā kṛtvā viśvāmitrasya bhārata. subāhur nihatahas tena mārīcas tāḍito bhṛśam. tasmai dattāni śastrāṇi viśvāmitreṇa dhīmatā. vadhārthaṃ devaśatrūṇāṃ durvārāṇi surair api. vartamāne tadā yajñe janakasya mahātmanaḥ. bhagnaṃ māheśvaraṃ cāpaṃ krīḍatā līlayā param. tato vivāhaṃ sītāyāḥ kṛtvā sa raghuvallabhaḥ. nagarīṃ punar āsādya mumude tatra sītayā. kasya cit tv atha kālasya pitrā tatrābhicoditaḥ. kaikeyyāḥ priyam anvicchan vanam abhyavapadyata. yaḥ samāḥ sarvadharmajñaś caturdaśa vane vasan. lakṣmaṇānucaro rāmaḥ sarvabhūtahite rataḥ. caturdaśa vane taptvā tapo varṣāṇi bhārata. rūpiṇī yasya pārśvasthā sītety abhihitā janaiḥ. pūrvocitatvāt sā lakṣmīr bhartāram anugacchati. janasthāne vasan kāryaṃ tridaśānāṃ cakāra saḥ. mārīcaṃ dūṣaṇaṃ hatvā kharaṃ triśirasaṃ tathā. caturdaśa sahasrāṇi rakṣasāṃ ghorakarmaṇām. jaghāna rāmo dharmātmā prajānāṃ hitakāmyayā. virādhaṃ ca kabandhaṃ ca rākṣasau krūrakarmiṇau. jaghāna ca tadā rāmo gandharvau śāpavikṣatau. sa rāvaṇasya bhaginīnāsācchedaṃ ca kārayat. bhāryāviyogaṃ taṃ prāpya mṛgayan vyacarad vanam. tatas tam ṛśyamūkaṃ sa gatvā pampām atītya ca. sugrīvaṃ mārutiṃ dṛṣṭvā cakre maitrīṃ tayoḥ sa vai. atha gatvā sa kiṣkindhāṃ sugrīveṇa tadā saha. nihatya vālinaṃ yuddhe vānarendraṃ mahābalam. abhyaṣiñcat tadā rāmaḥ sugrīvaṃ vānareśvaram. tataḥ sa vīryavān rājaṃs tvarayan vai samutsukaḥ. vicitya vāyuputreṇa laṅkādeśaṃ niveditam. setuṃ baddhvā samudrasya vānaraiḥ sahitas tadā. sītāyāḥ padam anvicchan rāmo laṅkāṃ viveśa ha. devoragagaṇānāṃ hi yakṣarākṣasapakṣiṇām. tatrāvadhyaṃ rākṣasendraṃ rāvaṇaṃ yudhi durjayam. yuktaṃ rākṣasakoṭībhir bhinnāñjanacayopamam. durnirīkṣyaṃ suragaṇair varadānena darpitam. jaghāna sacivaiḥ sārdhaṃ sānvayaṃ rāvaṇaṃ raṇe. trailokyakaṇṭakaṃ vīraṃ mahākāyaṃ mahābalam. rāvaṇaṃ sagaṇaṃ hatvā rāmo bhūtapatiḥ purā. laṅkāyāṃ taṃ mahātmānaṃ rākṣasendraṃ vibhīṣaṇam. abhiṣicya ca tatraiva amaratvaṃ dadau tadā. āruhya puṣpakaṃ rāmaḥ sītām ādāya pāṇḍava. sabalaḥ svapuraṃ gatvā dharmarājyam apālayat. dānavo lavaṇo nāma madhoḥ putro mahābalaḥ. śatrughnena hato rājaṃs tato rāmasya śāsanāt. evaṃ bahūni karmāṇi kṛtvā lokahitāya saḥ. rājyaṃ cakāra vidhivad rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ. daśāśvamedhān ājahre jyotirukthyān ahargaṇān. nāśrūyantāśubhā vāco nātyayaḥ prāṇināṃ tadā. na vittajaṃ bhayaṃ cāsīd rāme rājyaṃ praśāsati. prāṇināṃ ca bhayaṃ nāsīj jalānalavidhānajam. paryadevan na vidhavā nānāthāḥ kāś canābhavan. sarvam āsīt tadā tṛptaṃ rāme rājyaṃ praśāsati. na saṃkarakarā varṇā na kṛṣṭakarakṛj janaḥ. na ca sma vṛddhā bālānāṃ pretakāryāṇi kurvate. viśaḥ paryacaran kṣatraṃ kṣatraṃ nāpīḍayad viśaḥ. narā nātyacaran bhāryā bhāryā nātyacaran patīn. nāsīd alpakṛṣir loke rāme rājyaṃ praśāsati. āsan varṣasahasrāṇi tathā putrasahasriṇaḥ. arogāḥ prāṇino 'py āsan rāme rājyaṃ praśāsati. ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca manuṣyāṇāṃ tathaiva ca. pṛthivyāṃ sahavāso 'bhūd rāme rājyaṃ praśāsati. sarve hy āsaṃs tṛptarūpās tadā tasmin viśāṃ pate. dharmeṇa pṛthivīṃ sarvām anuśāsati bhūmipe. tapasy evābhavan sarve sarve dharmam anuvratāḥ. pṛthivyāṃ dhārmike tasmin rāme rājyaṃ praśāsati. nādharmiṣṭho naraḥ kaś cid babhūva prāṇināṃ kva cit. prāṇāpānau samāv āstāṃ rāme rājyaṃ praśāsati. gāthām apy atra gāyanti ye purāṇavido janāḥ. śyāmo yuvā lohitākṣo mātaṅgānām ivarṣabhaḥ. ājānubāhuḥ sumukhaḥ siṃhaskandho mahābalaḥ. daśa varṣasahasrāṇi daśa varṣaśatāni ca. rājyaṃ bhogaṃ ca saṃprāpya śaśāsa pṛthivīm imām. rāmo rāmo rāma iti prajānām abhavan kathāḥ. rāmabhūtaṃ jagad idaṃ rāme rājyaṃ praśāsati. ṛgyajuḥsāmahīnāś ca na tadāsan dvijātayaḥ. uṣitvā daṇḍake kāryaṃ tridaśānāṃ cakāra saḥ. pūrvāpakāriṇaṃ saṃkhye paulastyaṃ manujarṣabhaḥ. devagandharvanāgānām ariṃ sa nijaghāna ha. sattvavān guṇasaṃpanno dīpyamānaḥ svatejasā. evam eva mahābāhur ikṣvākukulavardhanaḥ. rāvaṇaṃ sagaṇaṃ hatvā divam ākramatābhibhūḥ. iti dāśaratheḥ khyātaḥ prādurbhāvo mahātmanaḥ. tataḥ kṛṣṇo mahābāhur bhītānām abhayaṃkaraḥ. aṣṭāviṃśe yuge rājañ jajñe śrīvatsalakṣaṇaḥ. peśalaś ca vadānyaś ca loke bahumato nṛṣu. smṛtimān deśakālajñaḥ śaṅkhacakragadāsidhṛk. vāsudeva iti khyāto lokānāṃ hitakṛt sadā. vṛṣṇīnāṃ ca kule jāto bhūmeḥ priyacikīrṣayā. sa nṛṇām abhayaṃ dātā madhuheti sa viśrutaḥ. sa śakrārjunarāmāṇāṃ kila sthānāny asūdayat. kaṃsādīn nijaghānājau daityān mānuṣavigrahān. ayaṃ lokahitārthāya prādurbhāvo mahātmanaḥ. kalkī viṣṇuyaśā nāma bhūyaś cotpatsyate hariḥ. kaler yugānte saṃprāpte dharme śithilatāṃ gate. pāṣaṇḍināṃ gaṇānāṃ hi vadhārthaṃ bharatarṣabha. dharmasya ca vivṛddhyarthaṃ viprāṇāṃ hitakāmyayā. ete cānye ca bahavo divyā devagaṇair yutāḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. prādurbhāvāḥ purāṇeṣu gīyante brahmavādibhiḥ. evam ukto 'tha kaunteyas tataḥ pauravanandanaḥ. yudhiṣṭhiraḥ. ābabhāṣe punar bhīṣmaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. bhūya eva manuṣyendra upendrasya yaśasvinaḥ. janma vṛṣṇiṣu vijñātum icchāmi vadatāṃ vara. yathaiva bhagavāñ jātaḥ kṣitāv iha janārdanaḥ. mādhaveṣu mahābuddhis tan me brūhi pitāmaha. yadarthaṃ ca mahātejā gās tu govṛṣabhekṣaṇaḥ. rarakṣa kaṃsasya vadhāl lokānām abhirakṣitā. krīḍatā caiva yad bālye govindena viceṣṭitam. vaiśaṃpāyanaḥ. tadā matimatāṃ śreṣṭha tan me brūhi pitāmaha. evam uktas tato bhīṣmaḥ keśavasya mahātmanaḥ. bhīṣmaḥ. mādhaveṣu tadā janma kathayām āsa vīryavān. hanta te kathayiṣyāmi yudhiṣṭhira yathātatham. yato nārāyaṇasyeha janma vṛṣṇiṣu kaurava. purā loke mahārāja vartamāne kṛte yuge. āsīt trailokyavikhyātaḥ saṃgrāmas tārakāmayaḥ. virocano mayas tāro varāhaḥ śveta eva ca. lambaḥ kiśoraḥ svarbhānur ariṣṭo 'tha kṣaraś ca vai. vipracittiḥ pralambaś ca vṛtrajambhabalādayaḥ. namuciḥ kālanemiś ca prahlāda iti viśrutaḥ. ete cānye ca bahavo daityasaṃghāḥ sahasraśaḥ. nānāśastradharā rājan nānābhūṣaṇavāhanāḥ. devatānām abhimukhās tasthur daiteyadānavāḥ. devās tu yudhyamānās te dānavān abhyayū raṇe. ādityā vasavo rudrāḥ sādhyā viśve marudgaṇāḥ. indro yamaś ca candraś ca varuṇo 'tha dhaneśvaraḥ. aśvinau ca mahāvīryau ye cānye devatāgaṇāḥ. cakrur yuddhaṃ mahāghoraṃ dānavaiś ca yathākramam. yudhyamānāḥ sameyuś ca devā daiteyadānavaiḥ. tad yuddham abhavad ghoraṃ devadānavasaṃkulam. tābhyāṃ balābhyāṃ saṃjajñe tumulo vigrahas tadā. tīkṣṇaiḥ śastraiḥ kiranto 'tha abhyayur devadānavāḥ. aghnan devān sagandharvān sayakṣoragacāraṇān. te vadhyamānā daiteyair devasaṃghās tadā raṇe. dudruvuḥ saṃpariśrāntāḥ kṣīṇapraharaṇā raṇe. trātāraṃ manasā jagmur devaṃ nārāyaṇaṃ prabhum. etasminn antare tatra jagāma harir īśvaraḥ. dīpayañ jyotiṣā bhūmiṃ śaṅkhacakragadādharaḥ. tam āgataṃ suparṇasthaṃ viṣṇuṃ lokanamaskṛtam. dṛṣṭvā mudā yutāḥ sarve bhayaṃ tyaktvā raṇe surāḥ. cakrur yuddhaṃ punaḥ sarve devā daiteyadānavaiḥ. tad yuddham abhavad ghoram acintyaṃ romaharṣaṇam. jaghnur daityān raṇe devāḥ sarve śakrapurogamāḥ. te vadhyamānā vibudhair dudruvur daityadānavāḥ. vidrutān dānavān dṛṣṭvā tadā bhārata saṃyuge. kālanemir iti khyāto dānavaḥ pratyadṛśyata. śatapraharaṇo ghoraḥ śatabāhuḥ śatānanaḥ. śataśīrṣaḥ sthitaḥ śrīmāñ śataśṛṅga ivācalaḥ. bhāskarākāramukuṭaḥ śiñjitābharaṇāṅgadaḥ. dhūmrakeśo hariśmaśrur nirdaṣṭhoṣṭhapuṭānanaḥ. trailokyāntaravistāraṃ dhārayan vipulaṃ vapuḥ. tarjayan vai raṇe devāñ chādayan sa diśo daśa. abhyadhāvat susaṃkruddho vyāditāsya ivāntakaḥ. tataḥ śastraprapātaiś ca devān dharṣitavān raṇe. athābhyayuḥ surān sarvān punas te daityadānavāḥ. āpīḍayan raṇe kruddhās tato devān yudhiṣṭhira. te vadhyamānā vibudhāḥ samare kālaneminā. daityaiś caiva mahārāja dudruvuḥ sahitā diśaḥ. vidrutān vibudhān dṛṣṭvā kālanemir mahāsuraḥ. indraṃ yamāgnivaruṇān vāyuṃ ca dhanadaṃ ravim. etāṃś cānyān balāj jitvā teṣāṃ kāryāṇy avāpa saḥ. tān sarvāṃs tarasā jitvā kālanemir mahāsuraḥ. dadarśa gagane viṣṇuṃ suparṇasthaṃ mahādyutim. taṃ dṛṣṭvā krodhatāmrākṣas tarjayann abhyayāt tadā. sa bāhuśatam udyamya sarvāstragrahaṇaṃ raṇe. roṣād bhārata daityendro viṣṇor urasi pātayat. daityāś ca dānavāś caiva sarve mayapurogamāḥ. svāny āyudhāni saṃgṛhya sarve viṣṇum atāḍayan. sa tāḍyamāno 'tibalair daityaiḥ sarvāyudhodyataiḥ. na cacāla harir yuddhe 'kampyamāna ivācalaḥ. punar udyamya saṃkruddhaḥ kālanemir dṛḍhāṃ gadām. jaghāna saṃyuge rājan sa viṣṇuṃ garuḍaṃ ca vai. sa dṛṣṭvā garuḍaṃ śrāntaṃ cakram udyamya vai hariḥ. śataṃ śirāṃsi bāhūṃś ca so 'cchinat kālaneminaḥ. jaghānānyāṃś ca tān sarvān samare daityadānavān. tasmin rājan raṇe daityās traya eva viniḥsṛtāḥ. virocano mayaś caiva svarbhānuś ca mahāsuraḥ. sarvān aśeṣān hatvā tu viṣṇur vai daityadānavān. vibudhānām ṛṣīṇāṃ ca svāni sthānāni vai dadau. dattvā surāṇāṃ suprītiṃ prāpya sarvāṇi bhārata. jagāma brahmaṇā sārdhaṃ brahmalokaṃ tadā hariḥ. brahmalokaṃ praviśyātha tatra nārāyaṇaḥ prabhuḥ. paurāṇāṃ guhyasadanaṃ divyaṃ nārāyaṇāśramam. saṃpraviśya tadā devaḥ stūyamāno maharṣibhiḥ. sahasraśīrṣo bhūtvātha śayanāyopacakrame. ādidevaḥ purāṇātmā nidrāvaśam upāgataḥ. śete sukhaṃ sadā viṣṇur mohayañ jagad avyayaḥ. jagmus tasyātha varṣāṇi śayānasya mahātmanaḥ. ṣaṭtriṃśacchatasāhasraṃ mānuṣeṇeha saṃkhyayā. tataḥ kṛtayugatretādvāparānte bubodha saḥ. brahmādibhiḥ suraiś cāpi stūyamāno maharṣibhiḥ. utplutya śayanād viṣṇur brahmaṇā vibudhaiḥ saha. devānāṃ ca hitārthāya yayau devasabhāṃ prati. meroḥ śikharavinyastāṃ jvalantīṃ tāṃ śubhāṃ sabhām. viviśus tāṃ surāḥ sarve brahmaṇā saha bhārata. jagmus tatra niṣedus te sā niḥśabdam abhūt tadā. bhūmiḥ. tatra bhūmir uvācātha khedāt karuṇabhāṣiṇī. rājñāṃ balair balavatāṃ khinnāsmi bhṛśapīḍitā. nityaṃ bhārapariśrāntā duḥkhāj jīvāmi vai surāḥ. pure pure ca nṛpatiḥ koṭisaṃkhyair balair vṛtaḥ. rāṣṭre rāṣṭre ca śataśo grāmāḥ kulasahasriṇaḥ. bhūmipānāṃ sahasraiś ca teṣāṃ ca balināṃ balaiḥ. grāmāyutaiś ca rāṣṭraiś ca ahaṃ nirvivarīkṛtā. ke cid daityeṣu cotpannā ke cid rākṣasayonayaḥ. tasmād dhārayituṃ śaktā na śakṣyāmi janān aham. daityeśair bādhyamānās tāḥ prajā nityaṃ durātmabhiḥ. bhīṣmaḥ. bhūmes tad vacanaṃ śrutvā devo nārāyaṇas tadā. bhīṣmaḥ. vyādiśya tān surān sarvān kṣitau vastuṃ mano dadhe. yac cakre bhagavān viṣṇur vasudevakulodbhavaḥ. tat te 'haṃ nṛpa vakṣyāmi śṛṇu sarvam aśeṣataḥ. vāsudevasya māhātmyaṃ caritaṃ ca mahādyuteḥ. hitārthaṃ suramartyānāṃ lokānāṃ hi hitāya ca. yadā divi vibhus tāta na reme bhagavān asau. tato vyādiśya bhūtāni bhuvi bhaumasukhāvahaḥ. nigrahārthāya daityānāṃ codayām āsa vai tadā. marutaś ca vasūṃś caiva sūryācandramasāv ubhau. gandharvāpsarasaś caiva rudrādityāṃs tathāśvinau. jāyadhvaṃ mānuṣe loke sarvabhūtamaheśvarāḥ. jaṅgamāni viśālākṣo hy ātmānaṃ hy ātmanāsṛjat. jāyatām iti govindas tiryagyonigatair api. tāni sarvāṇi sarvajñaḥ sasurāṇi sureśvaraḥ. ta evam uktāḥ kṛṣṇena sarva eva divaukasaḥ. daityadānavahantāraḥ saṃbhūtā bhuvaneśvarāḥ. yayātivaṃśajasyātha vasudevasya dhīmataḥ. kule puṇyayaśaḥkarmā bheje nārāyaṇaḥ prabhuḥ. ājñāpayitvā ratyartham ajāyata yadoḥ kule. ātmānam ātmanā tāta kṛtvā bahuvidhaṃ hariḥ. ratyartham eva gāvas tā rarakṣa puruṣottamaḥ. ajātaśatro jātas tu yathaiṣa bhuvi bhūmipa. bhīṣmaḥ. kīrtyamānaṃ mayā tāta nibodha bharatarṣabha. sāgarāḥ samakampanta mudā celuś ca parvatāḥ. jajvaluś cāgnayaḥ śāntā jāyamāne janārdane. śivāḥ saṃpravavur vātāḥ praśāntam abhavad rajaḥ. jyotīṃṣi saṃprakāśante jāyamāne janārdane. devadundubhayaś cāpi sasvanur bhṛśam ambare. abhyavarṣat tadāgamya nāradaḥ puṣpavṛṣṭibhiḥ. gīrbhir maṅgalayuktābhir astuvan madhusūdanam. upatasthus tadā prītāḥ prādurbhāve maharṣayaḥ. tatas tān abhisaṃprekṣya nāradapramukhān ṛṣīn. upānṛtyann upajagur gandharvāpsarasāṃ gaṇāḥ. upatasthe ca govindaṃ sahasrākṣaḥ śacīpatiḥ. abhyabhāṣata tejasvī maharṣīn pūjayaṃs tadā. kṛtyāni devakāryāṇi kṛtvā lokahitāya ca. svaṃ lokaṃ lokakṛd devaḥ punar gacchati tejasā. ity uktvā munibhiḥ sārdhaṃ jagāma tridiveśvaraḥ. abhyanujñāya tān sarvāñ chādayan prakṛtiṃ parām. nandagopakule kṛṣṇa uṣitvā bahulāḥ samāḥ. vasudevas tato jātaṃ bālam ādityasaṃnibham. nandagopakule rājan bhayāt pracchādayad dharim. tataḥ kadācit suptaṃ taṃ śakaṭasya tv adhaḥ śiśum. yaśodā saṃparityajya jagāma yamunāṃ nadīm. śiśulīlāṃ tataḥ kurvan svahastacaraṇau kṣipan. ruroda madhuraṃ kṛṣṇaḥ pādāv ūrdhvaṃ prasārayan. pādāṅguṣṭhena śakaṭaṃ dhārayann atha keśavaḥ. tatrāthaikena pādena pātayitvā tadā śiśuḥ. nyubjaṃ payodharākāṅkṣī cakāra ca ruroda ca. pātitaṃ śakaṭaṃ dṛṣṭvā bhinnabhāṇḍaghaṭīghaṭam. janās te śiśunā tena vismayaṃ paramaṃ yayuḥ. pratyakṣaṃ śūrasenānāṃ dṛśyate mahad adbhutam. śayānena hataḥ pakṣī śiśunā tigmatejasā. pūtanā cāpi nihatā mahākāyā mahāstanī. paśyatāṃ sarvadevānāṃ vāsudevena bhārata. tataḥ kāle mahārāja saṃsaktau rāmakeśavau. kṛṣṇaḥ saṃkarṣaṇaś cobhau riṅkhiṇau samapadyatām. anyonyakiraṇagrastau candrasūryāv ivāmbare. visarpayetāṃ sarvatra sarpabhogabhujau tadā. rejatuḥ pāṃsudigdhāṅgau rāmakṛṣṇau tadā nṛpa. kva cic ca jānubhiḥ spṛṣṭau krīḍamānau kva cid vane. pibantau dadhikulyāś ca mathyamāne ca bhārata. tataḥ sa bālo govindo navanītaṃ tadākṣayam. grasamānas tu tatrātha gopībhir dadṛśe 'tha vai. dāmnātholūkhale kṛṣṇo gopastrībhiś ca bandhitaḥ. tadātha śiśunā tena rājaṃs tāv arjunāv ubhau. samūlaviṭapau bhagnau tad adbhutam ivābhavat. tatas tau bālyam uttīrṇau kṛṣṇasaṃkarṣaṇāv ubhau. tasminn eva vrajasthāne saptavarṣau babhūvatuḥ. nīlapītāmbaradharau pītaśvetānulepanau. babhūvatur vatsapālau kākapakṣadharāv ubhau. parṇavādyaṃ śrutisukhaṃ vādayantau varānanau. śuśubhāte vanagatāv udīrṇāv iva pannagau. mayūrāṅgajakarṇau tau pallavāpīḍadhāriṇau. vanamālāparikṣiptau sālapotāv ivodgatau. aravindakṛtāpīḍau rajjuyajñopavītinau. śikyatumbadharau vīrau gopaveṇupravādakau. kva cid dhasantāv anyonyaṃ krīḍamānau kva cid vane. parṇaśayyāsu saṃsuptau kva cin nidrāntaraiṣiṇau. tau vatsān pālayantau hi śobhayantau mahad vanam. cañcūryantau ramantau sma rājann evaṃ tadā śubhau. tato vṛndāvanaṃ gatvā vasudevasutāv ubhau. bhīṣmaḥ. govrajaṃ tatra kaunteya cārayantau vijahratuḥ. tataḥ kadā cid govindo jyeṣṭhaṃ saṃkarṣaṇaṃ vinā. cacāra tad vanaṃ ramyaṃ ramyarūpo varānanaḥ. kākapakṣadharaḥ śrīmāñ śyāmaḥ padmanibhekṣaṇaḥ. śrīvatsenorasā yuktaḥ śaśāṅka iva lakṣmaṇā. rajjuyajñopavītī sa pītāmbaradharo yuvā. śvetagandhena liptāṅgo nīlakuñcitamūrdhajaḥ. rājatā barhipatreṇa mandamārutakampinā. kva cid gāyan kva cit krīḍan kva cin nṛtyan kva cid dhasan. gopaveṇuṃ sa madhuraṃ kāmaṃ tad api vādayan. prahlādanārthaṃ tu gavāṃ kva cid vanagato yuvā. gokule meghakāle tu cacāra dyutimān prabhuḥ. bahuramyeṣu deśeṣu vanasya vanarājiṣu. tāsu kṛṣṇo mudaṃ lebhe krīḍayā bharatarṣabha. sa kadā cid vane tasmin gobhiḥ saha parivrajan. bhāṇḍīraṃ nāma dṛṣṭvātha nyagrodhaṃ keśavo mahān. tasya chāyānivāsāya matiṃ cakre tadā prabhuḥ. sa tatra vayasā tulyair vatsapālaiḥ sahānagha. reme sa divasān kṛṣṇaḥ purā svargapure yathā. taṃ krīḍamānaṃ gopālāḥ kṛṣṇaṃ bhāṇḍīravāsinaḥ. ramayanti sma bahavo mānyaiḥ krīḍanakais tadā. anye sma parigāyanti gopā muditamānasāḥ. gopālāḥ kṛṣṇam evānye gāyanti sma vanapriyāḥ. teṣāṃ sa gāyatām eva vādayām āsa keśavaḥ. parṇavādyāntare veṇuṃ tumbavīṇāṃ ca tatra vai. evaṃ krīḍāntaraiḥ kṛṣṇo gopālair vijahāra saḥ. tena bālena kaunteya kṛtaṃ lokahitaṃ tadā. paśyatāṃ sarvabhūtānāṃ vāsudevena bhārata. hrade nīpavane tatra krīḍitaṃ nāgamūrdhani. śāsayitvā tu kālīyaṃ sarvalokasya paśyataḥ. vijahāra tataḥ kṛṣṇo baladevasahāyavān. dhenuko dāruṇo daityo rājan rāsabhavigrahaḥ. tadā tālavane rājan baladevena vai hataḥ. tataḥ kadā cit kaunteya rāmakṛṣṇau vanaṃ gatau. cārayantau pravṛddhāni godhanāni śubhānanau. viharantau mudā yuktau vīkṣamāṇau vanāni vai. kṣvelayantau pragāyantau vicinvantau ca pādapān. nāmabhir vyāharantau ca vatsān gāś ca paraṃtapau. ceratur lokasiddhābhiḥ krīḍābhir aparājitau. tau devau mānuṣīṃ dīkṣāṃ vahantau surapūjitau. tajjātiguṇayuktābhiḥ krīḍābhiś ceratur vanam. tataḥ kṛṣṇo mahātejās tadā gatvā tu govrajam. giriyajñaṃ tam evaiṣa prakṛtaṃ gopadārakaiḥ. bubhuje pāyasaṃ śaurir īśvaraḥ sarvabhūtakṛt. taṃ dṛṣṭvā gopakāḥ sarve kṛṣṇam eva samarcayan. pūjyamānas tato gopair divyaṃ vapur adhārayat. dhṛto govardhano nāma saptāhaṃ parvatas tadā. śiśunā vāsudevena gavārtham arimardana. krīḍamānas tadā kṛṣṇaḥ kṛtavān karma duṣkaram. tad adbhutam ivātrāsīt sarvalokasya bhārata. devadevaḥ kṣitiṃ gatvā kṛṣṇaṃ dṛṣṭvā mudānvitaḥ. govinda iti taṃ hy uktvā hy abhyaṣiñcat puraṃdaraḥ. ity uktvāśliṣya govindaṃ puruhūto 'bhyayād divam. athāriṣṭa iti khyātaṃ daityaṃ vṛṣabhavigraham. jaghāna tarasā kṛṣṇaḥ paśūnāṃ hitakāmyayā. keśinaṃ nāma daiteyaṃ rājan vai hayavigraham. tathā vanagataṃ pārtha gajāyutabalaṃ hayam. pragṛhya bhojaputrasya jaghāna puruṣottamaḥ. āndhraṃ mallaṃ ca cāṇūraṃ nijaghāna mahāsuram. sunāmānam amitraghnaḥ sarvasainyapuraskṛtam. mṛgarūpeṇa govindaṃ trāsayām āsa bhārata. baladevena cāyatnāt samāje muṣṭiko hataḥ. trāsitaś ca tadā kaṃsaḥ sa hi kṛṣṇena bhārata. airāvataṃ yuyutsantaṃ mātaṅgānām ivarṣabham. kṛṣṇaḥ kuvalayāpīḍaṃ hatavāṃs tasya paśyataḥ. hatvā kaṃsam amitraghnaḥ sarveṣāṃ paśyatāṃ tadā. abhiṣicyograsenaṃ taṃ pitroḥ pādam avandata. evamādīni karmāṇi kṛtavān vai janārdanaḥ. bhīṣmaḥ. evaṃ bālye 'pi gopālaiḥ krīḍābhis tau vijahratuḥ. tatas tau jagmatus tāta guruṃ sāndīpaniṃ punaḥ. guruśuśrūṣayā yuktau dharmajñau dharmacāriṇau. vratam ugraṃ mahātmānau vicarantāv avantiṣu. ahorātraiś catuḥṣaṣṭyā ṣaḍaṅgaṃ vedam āpatuḥ. lekhyaṃ ca gaṇitaṃ cobhau prāpnutāṃ yadunandanau. gāndharvavedaṃ citraṃ ca sakalaṃ samavāpatuḥ. hastiśikṣāśvaśikṣāṃ ca dvādaśāhena cāpatuḥ. tāv ubhau jagmatur vīrau guruṃ sāndīpaniṃ punaḥ. dhanurvedacikīrṣārthaṃ dharmajñau dharmacāriṇau. tāv iṣvastravarācāryam abhigamya praṇamya ca. tena tau satkṛtau rājan vicarantāv avantiṣu. pañcāśadbhir ahorātrair daśāṅgaṃ supratiṣṭhitam. sarahasyaṃ dhanurvedaṃ sakalaṃ tāv avāpatuḥ. dṛṣṭvā kṛtārthau viprendro gurvarthe tāv acodayat. ayācatārthaṃ govindaṃ tataḥ sāndīpanir vibhuḥ. mama putraḥ samudre 'smiṃs timinā cāpavāhitaḥ. putram ānaya bhadraṃ te bhakṣitaṃ timinā mama. ārtāya gurave tatra pratiśuśrāva duṣkaram. aśakyaṃ triṣu lokeṣu kartum anyena kena cit. yaś ca sāndīpaneḥ putraṃ jaghāna bharatarṣabha. so 'suraḥ samare tābhyāṃ samudre vinipātitaḥ. tataḥ sāndīpaneḥ putraḥ prasādād amitaujasaḥ. dīrghakālaṃ gataḥ pretaḥ punar āsīc charīravān. tad aśakyam acintyaṃ ca dṛṣṭvā sumahad adbhutam. sarveṣām eva bhūtānāṃ vismayaḥ samajāyata. aiśvaryāṇi ca sarvāṇi gavāśvaṃ ca dhanāni ca. sarvaṃ tad upajahrāte gurave rāmakeśavau. gadāparighayuddheṣu sarvāstreṣu ca keśavaḥ. paramāṃ mukhyatāṃ prāptaḥ sarvalokeṣu viśrutaḥ. kaś ca nārāyaṇād anyaḥ sarvaratnavibhūṣitam. ratham ādityasaṃkāśam ātiṣṭheta śacīpateḥ. tasya cāpratimo yantā vajrapāṇeḥ priyaḥ sakhā. mātaliḥ saṃgṛhītā syād anyatra puruṣottamāt. bhojarājatanūjo 'pi kaṃsas tāta yudhiṣṭhira. astrajñāne bale vīrye kārtavīryasamo 'bhavat. tasya bhojapateḥ putrād bhojarājanyavardhanāt. udvijante sma rājānaḥ suparṇād iva pannagāḥ. citrakārmukanistriṃśavimalaprāsayodhinaḥ. śataṃ śatasahasrāṇi pādātās tasya bhārata. aṣṭau śatasahasrāṇi śūrāṇām anivartinām. abhavan bhojarājasya jāmbūnadamayadhvajāḥ. rukmakāñcanakakṣyās tu gajās tasya yudhiṣṭhira. tāvanty eva sahasrāṇi gajānām anivartinām. te ca parvatasaṃkāśāś citradhvajapatākinaḥ. babhūvur bhojarājasya nityaṃ pramuditā gajāḥ. svalaṃkṛtānāṃ śīghrāṇāṃ kareṇūnāṃ yudhiṣṭhira. abhavad bhojarājasya dvis tāvad dhi mahad balam. ṣoḍaśāśvasahasrāṇi kiṃśukābhāni tasya vai. aparas tu mahāvyūhaḥ kiśorāṇāṃ yudhiṣṭhira. ārohavarasaṃpanno durdharṣaḥ kena cid balāt. sa ca ṣoḍaśasāhasraḥ kaṃsabhrātṛpuraḥsaraḥ. sunāmā sarvatas tv enaṃ sa kaṃsaṃ paryapālayat. ya āsan sarvavarṇās tu hayās tasya yudhiṣṭhira. sa gaṇo miśrako nāma ṣaṣṭisāhasra ucyate. kaṃsaroṣamahāvegāṃ dhvajānūpamahādrumām. mattadvipamahāgrāhāṃ vaivasvatavaśānugām. śastrajālamahāphenāṃ sādivegamahājalām. gadāparighapāṭhīnāṃ nānākavacaśaivalām. rathanāgamahāvartāṃ nānārudhirakardamām. citrakārmukanistriṃśāṃ rathāśvakalilahradām. mahāmṛdhanadīṃ ghorāṃ yudhāvartananisvanām. ko vā nārāyaṇād ekaḥ kaṃsahantā yudhiṣṭhira. eṣa śakrarathe tiṣṭhaṃs tāny anīkāni bhārata. vyadhamad bhojaputrasya mahābhrāṇīva mārutaḥ. taṃ sabhāsthaṃ sahāmātyaṃ hatvā kaṃsaṃ sahānvayam. mānayām āsa mānārhāṃ devakīṃ sasuhṛdgaṇām. yaśodāṃ rohiṇīṃ caiva abhivādya punaḥ punaḥ. ugrasenaṃ ca rājānam abhiṣicya janārdanaḥ. arcito yadumukhyais tu bhagavān vāsavānujaḥ. tataḥ pārthivam āyāntaṃ sahitaṃ sarvarājabhiḥ. bhīṣmaḥ. sarasvatyāṃ jarāsaṃdham ajayat puruṣottamaḥ. śūrasenapuraṃ tyaktvā sarvayādavanandanaḥ. dvārakāṃ bhagavān kṛṣṇaḥ pratyapadyata keśavaḥ. pratyapadyata yānāni ratnāni ca bahūni ca. yathārhaṃ puṇḍarīkākṣo nairṛtān pratyapadyata. tatra vighnaṃ caranti sma daiteyāḥ saha dānavaiḥ. tāñ jaghāna mahābāhur varadattān mahāsurān. sa vighnam akarot tatra narako nāma nairṛtaḥ. trāsanaḥ surasaṃghānāṃ vidito vaḥ prabhāvataḥ. sa bhūmyāṃ mūrtiliṅgasthaḥ sarvadevāsurāntakaḥ. mānuṣāṇām ṛṣīṇāṃ ca pratīpam akarot tadā. tvaṣṭur duhitaraṃ bhaumaḥ kaśerum agamat tadā. gajarūpeṇa jagrāha rucirāṅgīṃ caturdaśīm. pramathya ca jahāraināṃ hṛtvā ca narako 'bravīt. narakaḥ. naṣṭaśokabhayābādhaḥ prāgjyotiṣapatis tadā. yāni devamanuṣyeṣu ratnāni vividhāni ca. bibharti ca mahī kṛtsnā sāgareṣu ca yad vasu. adyaprabhṛti tad devi sahitāḥ sarvanairṛtāḥ. tavaivopahariṣyanti daityāś ca saha dānavaiḥ. evam uttamaratnāni bahūni vividhāni ca. sa jahāra tadā bhaumaḥ strīratnāni ca bhārata. gandharvāṇāṃ ca yāḥ kanyā jahāra narako balāt. yāś ca devamanuṣyāṇāṃ sapta cāpsarasāṃ gaṇāḥ. caturdaśasahasrāṇām ekaviṃśacchatāni ca. ekaveṇīdharāḥ sarvāḥ satāṃ mārgam anuvratāḥ. tāsām antaḥpuraṃ bhaumo 'kārayan maṇiparvate. audakāyām adīnātmā murasya viṣayaṃ prati. tāś ca prāgjyotiṣo rājā murasya daśa cātmajāḥ. nairṛtāś ca yathā mukhyāḥ pālayanta upāsate. sa eṣa tapasaḥ pāre varadatto mahīsutaḥ. aditiṃ dharṣayām āsa kuṇḍalārthaṃ yudhiṣṭhira. na cāsuragaṇaiḥ sarvaiḥ sahitaiḥ karma tat purā. kṛtapūrvaṃ mahāghoraṃ yad akārṣīn mahāsuraḥ. yaṃ mahī suṣuve devī yasya prāgjyotiṣaṃ puram. viṣayāntapālāś catvāro yasyāsan yuddhadurmadāḥ. ādevayānam āvṛtya panthānaṃ paryavasthitāḥ. trāsanāḥ surasaṃghānāṃ virūpai rākṣasaiḥ saha. hayagrīvo nisumbhaś ca ghoraḥ pañcajanas tathā. muraḥ putrasahasraiś ca varadatto mahāsuraḥ. tadvadhārthaṃ mahābāhur eṣa cakragadāsidhṛk. jāto vṛṣṇiṣu devakyāṃ vāsudevo janārdanaḥ. tasyāsya puruṣendrasya lokaprathitatejasaḥ. nivāso dvārakā tāta vidito vaḥ pradhānataḥ. atīva hi purī ramyā dvārakā vāsavakṣayāt. ati vai rājate pṛthvyāṃ pratyakṣaṃ te yudhiṣṭhira. tasmin devapuraprakhye sā sabhā vṛṣṇyupāśrayā. yā dāśārhīti vikhyātā yojanāyatavistṛtā. tatra vṛṣṇyandhakāḥ sarve rāmakṛṣṇapurogamāḥ. lokayātrām imāṃ kṛtsnāṃ parirakṣanta āsate. tatrāsīneṣu sarveṣu kadā cid bharatarṣabha. divyagandhā vavur vātāḥ kusumānāṃ ca vṛṣṭayaḥ. tataḥ sūryasahasrābhas tejorāśir mahādbhutaḥ. muhūrtam antarikṣe 'bhūt tato bhūmau pratiṣṭhitaḥ. madhye tu tejasas tasya pāṇḍaraṃ gajam āsthitaḥ. vṛto devagaṇaiḥ sarvair vāsavaḥ pratyadṛśyata. rāmakṛṣṇau ca rājā ca vṛṣṇyandhakagaṇaiḥ saha. utpatya sahasā tasmai namaskāram akurvata. so 'vatīrya gajāt tūrṇaṃ pariṣvajya janārdanam. sasvaje baladevaṃ ca rājānaṃ ca tam āhukam. uddhavaṃ vasudevaṃ ca vikadruṃ ca mahāmatim. pradyumnasāmbaniśaṭhān aniruddhaṃ sasātyakim. gadaṃ sāraṇam akrūraṃ bhānujhilliviḍūrathān. kṛtavarmācārudeṣṇau dāśārhāṇāṃ purogamān. pariṣvajya ca dṛṣṭvā ca bhagavān bhūtabhāvanaḥ. vṛṣṇyandhakamahāmātrān pariṣvajyātha vāsavaḥ. pragṛhya pūjāṃ tair dattāṃ bhagavān pākaśāsanaḥ. so 'diter vacanāt tāta kuṇḍalārthe janārdana. uvāca paramaprīto jahi bhaumam iti prabho. bhīṣmaḥ. tam uvāca mahābāhuḥ priyamāṇo janārdanaḥ. nihatya narakaṃ bhaumam āhariṣyāmi kuṇḍale. evam uktvā tu govindo rāmam evābhyabhāṣata. pradyumnam aniruddhaṃ ca sāmbaṃ cāpratimaṃ bale. etāṃś coktvā tadā tatra vāsudevo mahāyaśāḥ. athāruhya suparṇaṃ vai śaṅkhacakragadāsidhṛt. yayau tadā hṛṣīkeśo devānāṃ hitakāmyayā. taṃ prayāntam amitraghnaṃ devāḥ sahapuraṃdarāḥ. pṛṣṭhato 'nuyayuḥ prītāḥ stuvanto viṣṇum acyutam. ugrān rakṣogaṇān hatvā narakasya mahāsurān. kṣurāntān mauravān pāśān ṣaṭsahasraṃ dadarśa saḥ. saṃchidya pāśāñ śastreṇa muraṃ hatvā sahānvayam. śilāsaṃghān atikramya niśumbham avapothayat. yaḥ sahasrasamas tv ekaḥ sarvān devān ayodhayat. taṃ jaghāna mahāvīryaṃ hayagrīvaṃ mahābalam. apāratejā durdharṣaḥ sarvayādavanandanaḥ. madhye lohitagaṅgāyāṃ bhagavān devakīsutaḥ. audakāyāṃ virūpākṣaṃ jaghāna madhusūdanaḥ. pañca pañcajanān ghorān narakasya mahāsurān. tataḥ prāgjyotiṣaṃ nāma dīpyamānam iva śriyā. puram āsādayām āsa tatra yuddham avartata. mahad devāsuraṃ yuddhaṃ yad vṛttaṃ bharatarṣabha. yuddhaṃ na syāt samaṃ tena lokavismayakārakam. cakralāṅgalasaṃchinnāḥ śaktikhaḍgahatās tadā. nipetur dānavās tatra samāsādya janārdanam. aṣṭau śatasahasrāṇi dānavānāṃ paraṃtapa. nihatya puruṣavyāghraḥ pātālavivaraṃ yayau. trāsanaṃ surasaṃghānāṃ narakaṃ puruṣottamaḥ. yodhayaty atitejasvī madhuvan madhusūdanaḥ. tad yuddham abhavad ghoraṃ tena bhaumena bhārata. kuṇḍalārthe sureśasya narakeṇa mahātmanā. muhūrtaṃ lālayitvātha narakaṃ madhusūdanaḥ. pravṛttacakraṃ cakreṇa pramamātha balād balī. cakrapramathitaṃ tasya papāta sahasā bhuvi. uttamāṅgaṃ hatāṅgasya vṛtre vajrahate yathā. bhūmis tu patitaṃ dṛṣṭvā te vai prādāc ca kuṇḍale. pradāya ca mahābāhum idaṃ vacanam abravīt. sṛṣṭas tvayaiva madhuhaṃs tvayaiva nihataḥ prabho. yathecchasi tathā krīḍan prajās tasyānupālaya. vāsudevaḥ. devānāṃ ca munīnāṃ ca pitṝṇāṃ ca mahātmanām. udvejanīyo bhūtānāṃ brahmadviṭ puruṣādhamaḥ. lokadviṣṭaḥ sutas tubhyaṃ devārir lokakaṇṭakaḥ. sarvalokanamaskāryām aditiṃ bādhate balī. kuṇḍale darpasaṃpūrṇas tato me nihato 'suraḥ. naiva manyus tvayā kāryo yat kṛtaṃ mayi bhāmini. matprabhāvāc ca te putro labdhavān gatim uttamām. tasmād gaccha mahābhāge bhārāvataraṇaṃ kṛtam. bhīṣmaḥ. nihatya narakaṃ bhaumaṃ satyabhāmāsahāyavān. sahito lokapālaiś ca dadarśa narakālayam. athāsya gṛham āsādya narakasya yaśasvinaḥ. dadarśa dhanam akṣayyaṃ ratnāni vividhāni ca. maṇimuktāpravālāni vaiḍūryavikṛtāni ca. aśmasārān arkamaṇīn vimalān sphāṭikān api. jāmbūnadamayāny eva śātakumbhamayāni ca. pradīptajvalanābhāni śītaraśmiprabhāṇi ca. hiraṇyavarṇaṃ ruciraṃ śvetam abhyantaraṃ gṛham. yat tad arthaṃ gṛhe dṛṣṭaṃ narakasya dhanaṃ bahu. na hi rājñaḥ kuberasya tāvad dhanasamucchrayaḥ. dṛṣṭapūrvaḥ purā sākṣān mahendrasadaneṣv api. hate bhaume nisumbhe ca vāsavaḥ sagaṇo 'bravīt. dāśārhapatim āsīnam āhṛtya maṇikuṇḍale. imāni maṇiratnāni vividhāni vasūni ca. hemasūtrā mahākakṣyās tomarair vīryaśālinaḥ. bhīmarūpāś ca mātaṅgāḥ pravālavikṛtāḥ kuthāḥ. vimalāni patākāni vāsāṃsi vividhāni ca. te ca viṃśatisāhasrā dvis tāvatyaḥ kareṇavaḥ. aṣṭau śatasahasrāṇi deśajāś cottamā hayāḥ. gobhiś cāvikṛtair yānaiḥ kāmaṃ tava janārdana. etat te prāpayiṣyāmi vṛṣṇyāvāsam ariṃdama. āvikāni ca sūkṣmāṇi śayanāny āsanāni ca. kāmavyāhāriṇaś cāpi pakṣiṇaḥ priyadarśanāḥ. candanāgarumiśrāṇi yānāni vividhāni ca. tac ca te prāpayiṣyāmi vṛṣṇyāvāsam ariṃdama. vasu yat triṣu lokeṣu dharmeṇaivārjitaṃ tvayā. devagandharvaratnāni daiteyāsurajāni ca. yāni santīha ratnāni narakasya niveśane. etat tu garuḍe sarvaṃ kṣipram āropya vāsavaḥ. dāśārhapatinā sārdham upāyān maṇiparvatam. tatra puṇyā vavur vātāḥ prabhāś citrāḥ samujjvalāḥ. prekṣatāṃ surasaṃghānāṃ vismayaḥ samapadyata. tridaśā ṛṣayaś caiva candrādityau tathā divi. prabhayā tasya śailasya nirviśeṣam ivābhavat. anujñātas tu rāmeṇa vāsavena ca keśavaḥ. prīyamāṇo mahābāhur viveśa maṇiparvatam. tatra vaiḍūryavarṇāni dadarśa madhusūdanaḥ. satoraṇapatākāni dvārāṇi śaraṇāni ca. citragrathitameghābhaḥ prababhau maṇiparvataḥ. hemacitrapatākaiś ca prāsādair upaśobhitaḥ. harmyāṇi ca viśālāni maṇisopānavanti ca. tatrasthā varavarṇābhā dadarśa madhusūdanaḥ. gandharvāsuramukhyānāṃ priyā duhitaras tadā. triviṣṭapasame deśe tiṣṭhantam aparājitam. parivavrur mahābāhum ekaveṇīdharāḥ striyaḥ. sarvāḥ kāṣāyavāsinyaḥ sarvāś ca niyatendriyāḥ. vratasaṃtāpajaḥ śoko nātra kāś cid apīḍayat. arajāṃsi ca vāsāṃsi bibhratyaḥ kauśikāny api. sametya yadusiṃhasya cakrur asyāñjaliṃ striyaḥ. ūcuś cainaṃ hṛṣīkeśaṃ sarvās tāḥ kamalekṣaṇāḥ. nāradena samākhyātam asmākaṃ puruṣottama. āgamiṣyati govindaḥ surakāryārthasiddhaye. so 'suraṃ narakaṃ hatvā nisumbhaṃ muram eva ca. bhaumaṃ ca saparīvāraṃ hayagrīvaṃ ca dānavam. tathā pañcajanaṃ caiva prāpsyate dhanam akṣayam. so 'cireṇaiva kālena yuṣmadbhartā bhaviṣyati. evam uktvāgamad dhīmān devarṣir nāradas tadā. tvāṃ cintayānāḥ satataṃ tapo ghoram upāsmahe. kāle 'tīte mahābāhuṃ kadā drakṣyāma mādhavam. ity evaṃ hṛdi saṃkalpaṃ kṛtvā puruṣasattama. tapaś carāma satataṃ rakṣyamāṇā hi dānavaiḥ. gāndharveṇa vivāhena vivāhaṃ kuru naḥ priyam. tato 'smatpriyakāmārthaṃ bhagavān mārutaḥ svayam. yathoktaṃ nāradenātha nacirāt tad bhaviṣyati. tāsāṃ paramanārīṇām ṛṣabhākṣaṃ puraskṛtam. dadṛśur devagandharvā gṛṣṭīnām iva gopatim. tasya candropamaṃ vaktram udīkṣya muditendriyāḥ. saṃprahṛṣṭā mahābāhum idaṃ vacanam abruvan. satyaṃ bata purā vāyur idam asmān ihābravīt. sarvabhūtakṛtajñaś ca maharṣir api nāradaḥ. viṣṇur nārāyaṇo devaḥ śaṅkhacakragadāsidhṛk. sa bhaumaṃ narakaṃ hatvā bhartā vo bhavitā hi saḥ. diṣṭyā tasyarṣimukhyasya nāradasya mahātmanaḥ. vacanaṃ darśanād eva satyaṃ bhavitum arhati. yat priyaṃ bata paśyāma vaktraṃ candropamaṃ tu te. darśanena kṛtārthāḥ sma vayam adya mahātmanaḥ. uvāca sa yaduśreṣṭhaḥ sarvās tā jātamanmathāḥ. yathā brūta viśālākṣyas tat sarvaṃ vo bhaviṣyati. tāni sarvāṇi ratnāni gamayitvātha kiṃkaraiḥ. striyaś ca gamayitvātha devarṣinṛpakanyakāḥ. vainateyabhuje kṛṣṇo maṇiparvatam uttamam. kṣipram āropayāṃ cakre bhagavān devakīsutaḥ. sapakṣigaṇamātaṅgaṃ savyālamṛgapannagam. śākhāmṛgagaṇair juṣṭaṃ saprastaraśilātalam. nyaṅkubhiś ca varāhaiś ca rurubhiś ca niṣevitam. saprapātamahāsānuṃ vicitraśikhisaṃkulam. taṃ mahendrānujaḥ śauriś cakāra garuḍopari. paśyatāṃ sarvabhūtānām utpāṭya maṇiparvatam. upendraṃ baladevaṃ ca vāsavaṃ ca mahābalam. taṃ ca ratnaugham atulaṃ parvataṃ ca mahābalaḥ. varuṇasyāmṛtaṃ divyaṃ chatraṃ candropamaṃ śubham. svapakṣabalavikṣepair mahādriśikharopamaḥ. dikṣu sarvāsu saṃrāvaṃ sa cakre garuḍo vahan. ārujan parvatāgrāṇi pādapāṃś ca samutkṣipan. saṃjahāra mahābhrāṇi vaiśvānarapathaṃ gataḥ. grahanakṣatratārāṇāṃ saptarṣigaṇatejasām. prabhājālam atikramya candrasūryapathaṃ yayau. meroḥ śikharam āsādya madhyamaṃ madhusūdanaḥ. devasthānāni sarvāṇi dadarśa bharatarṣabha. viśveṣāṃ marutāṃ caiva sādhyānāṃ ca yudhiṣṭhira. bhrājamānāny atikramya aśvinoś ca paraṃtapa. prāpya puṇyatamaṃ sthānaṃ devalokam ariṃdamaḥ. śakrasadma samāsādya avaruhya janārdanaḥ. so 'bhivādya diteḥ pādāv arcitaḥ sarvadaivataiḥ. brahmadakṣapurogaiś ca prajāpatibhir eva ca. aditeḥ kuṇḍale divye dadāvātha tadā vibhuḥ. ratnāni ca parārdhyāṇi rāmeṇa saha keśavaḥ. pratigṛhya ca tat sarvam aditir vāsavānujam. pūjayām āsa dāśārhaṃ rāmaṃ ca vigatajvarā. śacī mahendramahiṣī kṛṣṇasya mahiṣīṃ tadā. satyabhāmāṃ tu saṃgṛhya adityai vai nyavedayat. sā tasyāḥ satyabhāmāyāḥ kṛṣṇapriyacikīrṣayā. aditiḥ. varaṃ prādād devamātā satyāyai vigatajvarā. jarāṃ na yāsyasi śubhe yāvad vai kṛṣṇamānuṣam. bhīṣmaḥ. sarvagandhaguṇopetā bhaviṣyasi varānane. vihṛtya satyabhāmā vai saha śacyā sumadhyamā. śacyāpi samanujñātā yayau kṛṣṇaniveśanam. saṃpūjyamānas tridaśair maharṣigaṇasevitaḥ. dvārakāṃ prayayau kṛṣṇo devalokād ariṃdamaḥ. so 'tipatya mahābāhur dīrgham adhvānam acyutaḥ. vardhamānapuradvāram āsasāda purottamam. bhīṣmaḥ. tāṃ purīṃ dvārakāṃ dṛṣṭvā vibhur nārāyaṇo hariḥ. hṛṣṭaḥ sarvārthasaṃpannāṃ praveṣṭum upacakrame. so 'paśyad vṛkṣaṣaṇḍāṃś ca ramyān ārāmajān bahūn. samantato dvāravatyāṃ nānāpuṣpaphalānvitān. arkacandrapratīkāśair merukūṭanibhair gṛhaiḥ. dvārakā racitā ramyaiḥ sukṛtā viśvakarmaṇā. padmaṣaṇḍākulābhiś ca haṃsasevitavāribhiḥ. gaṅgāsindhuprakāśābhiḥ parighābhir alaṃkṛtā. prākāreṇārkavarṇena pāṇḍareṇa virājatā. viyanmūrdhni niviṣṭena dyaur ivābhraparicchadā. nandanapratimaiś cāpi miśrakapratimair vanaiḥ. bhāti caitrarathaṃ divyaṃ pitāmahavanaṃ yathā. vaibhrājapratimaiś caiva sarvartukusumotkaṭaiḥ. bhāti tārāparikṣiptā dvārakā dyaur ivāmbare. bhāti raivatakaḥ śailo ramyasānur mahājiraḥ. pūrvasyāṃ diśi ramyāyāṃ dvārakāyāṃ vibhūṣaṇam. dakṣiṇasyāṃ latāveṣṭaḥ pañcavarṇo virājate. indraketupratīkāśaḥ paścimāṃ diśam āśritaḥ. sukakṣo rājataḥ śailaś citrapuṣpamahāvanaḥ. uttarasyāṃ diśi tathā veṇumanto virājate. mandarādripratīkāśaḥ pāṇḍaraḥ pāṇḍavarṣabha. citrakambalavarṇābhaṃ pāñcajanyavanaṃ tathā. sarvartukavanaṃ caiva bhāti raivatakaṃ prati. latāveṣṭaṃ samantāt tu meruprabhavanaṃ mahat. bhāti tālavanaṃ caiva puṣpakaṃ puṇḍarīki ca. sukakṣaṃ parivāryainaṃ citrapuṣpaṃ mahāvanam. śatapatravanaṃ caiva karavīrakusumbhi ca. bhāti caitrarathaṃ caiva nandanaṃ ca mahāvanam. ramaṇaṃ bhāvanaṃ caiva veṇumantaṃ samantataḥ. bhāti puṣkariṇī ramyā pūrvasyāṃ diśi bhārata. dhanuḥśataparīṇāhā keśavasya mahātmanaḥ. mahāpurīṃ dvāravatīṃ pañcāśadbhir mukhair yutām. praviṣṭo dvārakāṃ ramyāṃ bhāsayantīṃ samantataḥ. aprameyāṃ mahotsedhāṃ mahāgādhapariplavām. prāsādavarasaṃpannāṃ śvetaprāsādaśālinīm. tīkṣṇayantraśataghnībhir yantrajālaiḥ samanvitām. āyasaiś ca mahācakrair dadarśa dvārakāṃ purīm. aṣṭau rathasahasrāṇi prākāre kiṅkiṇīkinaḥ. samucchritapatākāni yathā devapure tathā. aṣṭayojanavistīrṇām acalāṃ dvādaśāyatām. dviguṇopaniveśāṃ ca dadarśa dvārakāṃ purīm. aṣṭamārgāṃ mahākakṣyāṃ mahāṣoḍaśacatvarām. evaṃ mārgaparikṣiptāṃ sākṣād uśanasā kṛtām. vyūhānām antarā mārgāḥ sapta caiva mahāpathāḥ. tatra sā vihitā sākṣān nagarī viśvakarmaṇā. kāñcanair maṇisopānair upetā janaharṣiṇī. gītaghoṣamahāghoṣaiḥ prāsādapravaraiḥ śubhā. tasmin puravaraśreṣṭhe dāśārhāṇāṃ yaśasvinām. veśmāni jahṛṣe dṛṣṭvā bhagavān pākaśāsanaḥ. samucchritapatākāni pāriplavanibhāni ca. kāñcanāgrāṇi bhāsvanti merukūṭanibhāni ca. sudhāpāṇḍaraśṛṅgaiś ca śātakumbhaparicchadaiḥ. ratnasānuguhāśṛṅgaiḥ sarvaratnavibhūṣitaiḥ. saharmyaiḥ sārdhacandraiś ca saniryūhaiḥ sapañjaraiḥ. sayantragṛhasaṃbādhaiḥ sadhātubhir ivādribhiḥ. maṇikāñcanabhaumaiś ca sudhāmṛṣṭatalais tathā. jāmbūnadamayair dvārair vaiḍūryavikṛtārgalaiḥ. sarvartusukhasaṃsparśair mahādhanaparicchadaiḥ. ramyasānuguhāśṛṅgair vicitrair iva parvataiḥ. pañcavarṇasuvarṇaiś ca puṣpavṛṣṭisamaprabhaiḥ. tulyaiḥ parjanyanirghoṣair nānāvarṇair ivāmbudaiḥ. mahendraśikharaprakhyair vihitair viśvakarmaṇā. ālikhadbhir ivākāśam aticandrārkabhāsvaraiḥ. tair dāśārhamahānāgair babhāse bhavanahradaiḥ. caṇḍanāgākulair ghorair hradair bhogavatī yathā. kṛṣṇadhvajopavāhyaiś ca dāśārhāyudharohitaiḥ. vṛṣṇimattamayūraiś ca strīsahasraprajākulaiḥ. vāsudevendraparjanyair gṛhameghair alaṃkṛtā. dadṛśe dvārakātīva meghair dyaur iva saṃvṛtā. sākṣād bhagavato veśma vihitaṃ viśvakarmaṇā. dadṛśur devadevasya caturyojanam āyatam. tāvad eva ca vistīrṇam aprameyaṃ mahādhanaiḥ. prāsādavarasaṃpannaṃ yuktaṃ jagatiparvataiḥ. yaṃ cakāra mahābāhus tvaṣṭā vāsavacoditaḥ. prāsādaṃ padmanābhasya sarvato yojanāyatam. meror iva gireḥ śṛṅgam ucchritaṃ kāñcanāyutam. rukmiṇyāḥ pravaro vāso vihitaḥ sa mahātmanā. satyabhāmā punar veśma sadā vasati pāṇḍaram. vicitramaṇisopānaṃ yaṃ viduḥ śītavān iti. vimalādityavarṇābhiḥ patākābhir alaṃkṛtam. vyaktabaddhaṃ vanoddeśaiś caturdiśi mahādhvajam. sa ca prāsādamukhyo 'tra jāmbavatyā vibhūṣitaḥ. prabhayā bhūṣaṇaiś citrais trailokyam iva bhāsayan. yas tu pāṇḍaravarṇābhas tayor antaram āśritaḥ. viśvakarmākarod enaṃ kailāsaśikharopamam. jāmbūnadapradīptāgraḥ pradīptajvalanopamaḥ. sāgarapratimo 'tiṣṭhan merur ity abhiviśrutaḥ. tasmin gāndhārarājasya duhitā kulaśālinī. sukeśī nāma vikhyātā keśavena niveśitā. padmakūṭa iti khyātaḥ padmavarṇo mahāprabhaḥ. suprabhāyā mahābāho nivāsaḥ paramārcitaḥ. yas tu sūryaprabho nāma prāsādavara ucyate. lakṣmaṇāyāḥ kuruśreṣṭha sa dattaḥ śārṅgadhanvanā. vaiḍūryavaravarṇābhaḥ prāsādo haritaprabhaḥ. setujālāni yatraiva tatraiva ca niveśitaḥ. yaṃ viduḥ sarvabhūtāni harir ity eva bhārata. sa mitravindayā vāso devarṣigaṇapūjitaḥ. mahiṣyā vāsudevasya bhūṣaṇaṃ sarvaveśmanām. yas tu prāsādamukhyo 'tra vihitaḥ sarvaśilpibhiḥ. atīva ramyaḥ so 'py atra prahasann iva tiṣṭhati. sudattāyāḥ suvāsas tu pūjitaḥ sarvaśilpibhiḥ. mahiṣyā vāsudevasya ketumān iti viśrutaḥ. prāsādo virajo nāma virajasko mahātmanaḥ. upasthānagṛhaṃ tāta keśavasya mahātmanaḥ. yas tu prāsādamukhyo 'tra yaṃ tvaṣṭā vyadadhāt svayam. yojanāyataviṣkambhaṃ sarvaratnamayaṃ vibhoḥ. teṣāṃ tu vihitāḥ sarve rukmadaṇḍāḥ patākinaḥ. sadane vāsudevasya mārgasaṃjananā dhvajāḥ. ghaṇṭājālāni tatraiva sarveṣāṃ ca niveśane. āhṛtya yadusiṃhena vaijayanty acalo mahān. haṃsakūṭasya yac chṛṅgam indradyumnasaro mahat. ṣaṣṭitālasamutsedham ardhayojanavistṛtam. sakiṃnaramahānādaṃ tad apy amitatejasaḥ. paśyatāṃ sarvabhūtānāṃ triṣu lokeṣu viśrutam. ādityapathagaṃ yat tan meroḥ śikharam uttamam. jāmbūnadamayaṃ divyaṃ triṣu lokeṣu viśrutam. tad apy utpāṭya kṛṣṇena svaṃ niveśanam āhṛtam. bhrājamānaṃ purā tatra sarvauṣadhivibhūṣitam. yam indrabhavanāc chaurir ājahāra paraṃtapaḥ. pārijātaḥ sa tatraiva keśavena niveśitaḥ. lepahastaśatair juṣṭo vimānaiś ca hiraṇmayaiḥ. vihitā vāsudevena brahmasthalamahādrumāḥ. padmākulajalopetā ratnasaugandhikotpalāḥ. maṇimauktikavālūkāḥ puṣkariṇyaḥ sarāṃsi ca. tāsāṃ paramakūlāni śobhayanti mahādrumāḥ. sālatālāśvakarṇāś ca śataśākhāś ca rohiṇaḥ. bhallātakāḥ kapitthāś ca candravṛkṣāś ca campakāḥ. kharjūrāḥ ketakāś caiva samantāt pariropitāḥ. ye ca haimavatā vṛkṣā ye ca nandanajās tathā. āhṛtya yadusiṃhena te 'pi tatra niveśitāḥ. raktapītāruṇaprakhyāḥ sitapuṣpāś ca pādapāḥ. sarvartuphalapūrṇās te teṣu kānanasaṃdhiṣu. sahasrapatrapadmāś ca mandārāś ca sahasraśaḥ. aśokāḥ karṇikārāś ca tilakā nāgamallikāḥ. kuravā nāgapuṣpāś ca campakās tṛṇagulmakāḥ. saptaparṇāḥ kadambāś ca nīpāḥ kuravakās tathā. ketakyaḥ kesarāś caiva hintālatalatāṭakāḥ. tālāḥ priyaṅguvakulāḥ piṇḍikā bījapūrakāḥ. drākṣāmalakakharjūrā mṛdvīkā jambukās tathā. āmrāḥ panasavṛkṣāś ca aṅkolās tilatindukāḥ. likucāmrātakāś caiva kṣīrikā kaṇṭakīs tathā. nālikereṅgudāś caiva utkrośakavanāni ca. vanāni ca kadalyāś ca jātimallikapāṭalāḥ. kumudotpalapūrṇāś ca vāpyaḥ kūpāḥ sahasraśaḥ. bhallātakakapitthāś ca taitabhā bandhujīvakāḥ. priyaṅgvaśokakāśmaryaḥ prācīnāś cāpi sarvaśaḥ. priyaṅgubadarībhiś ca yavaiḥ spandanacandanaiḥ. śamībilvapalāśaiś ca pālāśavaṭapippalaiḥ. udumbaraiś ca bilvaiś ca pālāśaiḥ pāribhadrakaiḥ. indravṛkṣārjunaiś caiva aśvatthaiś ciribilvakaiḥ. saubhañjanakavṛkṣaiś ca bhallaṭair aśvasāhvayaiḥ. sarjais tāmbūlavallībhir lavaṅgaiḥ kramukais tathā. vaṃśaiś ca vividhais tatra samantāt pariropitaiḥ. ye ca nandanajā vṛkṣā ye ca caitrarathe vane. sarve te yadunāthena samantāt pariropitāḥ. samākulā mahāvāpyaḥ pītā lohitavālukāḥ. tasmin gṛhavare nadyaḥ prasannasalilā hradāḥ. phullotpalajalopetā nānādrumasamākulāḥ. tasmin gṛhavare nadyo maṇiśarkaravālukāḥ. mattabarhiṇasaṃghāś ca kokilāś ca madodvahāḥ. babhūvuḥ paramopetāḥ sarve jagatiparvatāḥ. tatraiva gajayūthāni tatra gomahiṣās tathā. nivāsāś ca kṛtās tatra varāhamṛgapakṣiṇām. viśvakarmakṛtaḥ śailaḥ prākāras tasya veśmanaḥ. vyaktaṃ kiṣkuśatodyāmaḥ sudhākarasamaprabhaḥ. tena te ca mahāśailāḥ saritaś ca sarāṃsi ca. parikṣiptāni harmyasya vanāny upavanāni ca. bhīṣmaḥ. evam ālokayāṃ cakrur dvārakām ṛṣabhās trayaḥ. upendrabaladevau ca vāsavaś ca mahāyaśāḥ. tatas taṃ pāṇḍaraṃ śaurir mūrdhni tiṣṭhan garutmataḥ. prītaḥ śaṅkham upādadhmau vidviṣāṃ romaharṣaṇam. tasya śaṅkhasya śabdena sāgaraś cukṣubhe bhṛśam. rarāsa ca nabhaḥ sarvaṃ tac citram abhavat tadā. pāñcajanyasya nirghoṣaṃ niśamya kukurāndhakāḥ. viśokāḥ samapadyanta garuḍasya ca darśanāt. śaṅkhacakragadāpāṇiṃ suparṇaśirasi sthitam. dṛṣṭvā jahṛṣire kṛṣṇaṃ bhāskarodayatejasam. tatas tūryapraṇādaś ca bherīṇāṃ ca mahāsvanaḥ. siṃhanādaś ca saṃjajñe sarveṣāṃ puravāsinām. tatas te sarvadāśārhāḥ sarve ca kukurāndhakāḥ. prīyamāṇāḥ samājagmur ālokya madhusūdanam. vāsudevaṃ puraskṛtya veṇuśaṅkharavaiḥ saha. ugraseno yayau rājā vāsudevaniveśanam. ānandituṃ paryacaran sveṣu veśmasu devakī. rohiṇī ca yathoddeśam āhukasya ca yā striyaḥ. hatā brahmadviṣaḥ sarve jayanty andhakavṛṣṇayaḥ. evam uktaḥ saha strībhir akṣatair madhusūdanaḥ. tataḥ śauriḥ suparṇena svaṃ niveśanam abhyayāt. cakārātha yathoddeśam īśvaro maṇiparvatam. tato dhanāni ratnāni sabhāyāṃ madhusūdanaḥ. nidhāya puṇḍarīkākṣaḥ pitur darśanalālasaḥ. tataḥ sāndīpiniṃ pūrvam upaspṛṣṭvā mahāyaśāḥ. vavande pṛthutāmrākṣaḥ prīyamāṇo mahābhujaḥ. tathāśruparipūrṇākṣam ānandagatacetasam. vavande saha rāmeṇa pitaraṃ vāsavānujaḥ. tābhyāṃ ca mūrdhny upāghrātaḥ keśavaḥ paravīrahā. yathāśreṣṭham upāgamya sātvatān yadunandanaḥ. sarveṣāṃ nāma jagrāha dāśārhāṇām adhokṣajaḥ. tataḥ sarvāṇi vittāni sarvaratnamayāni ca. bhīṣmaḥ. vyabhajat tāni tebhyo 'tha sarvebhyo yadunandanaḥ. sā keśavamahāmātrair mahendrapramukhaiḥ saha. śuśubhe vṛṣṇiśārdūlaiḥ siṃhair iva girer guhā. athāsanagatān sarvān uvāca vibudhādhipaḥ. śubhayā harṣayan vācā mahendras tān mahāyaśāḥ. kukurāndhakamukhyāṃś ca taṃ ca rājānam āhukam. yadarthaṃ janma kṛṣṇasya mānuṣeṣu mahātmanaḥ. yat kṛtaṃ vāsudevena tad vakṣyāmi samāsataḥ. ayaṃ śatasahasrāṇi dānavānām ariṃdamaḥ. nihatya puṇḍarīkākṣaḥ pātālavivaraṃ yayau. yac ca nādhigataṃ pūrvaiḥ prahlādabaliśambaraiḥ. tad idaṃ śauriṇā vittaṃ prāpitaṃ bhavatām iha. sapāśaṃ muram ākramya pāñcajanyaṃ ca dhīmatā. śilāsaṃghān atikramya nisumbhaḥ sagaṇo hataḥ. hayagrīvaś ca vikrānto dānavo nihato balī. mathitaś ca mṛdhe bhaumaḥ kuṇḍale cāhṛte punaḥ. prāptaṃ ca divi deveṣu keśavena mahad yaśaḥ. vītaśokabhayābādhāḥ kṛṣṇabāhubalāśrayāḥ. yajanto vividhaiḥ somair makhair andhakavṛṣṇayaḥ. punar bāṇavadhe śaurim ādityā vasubhiḥ saha. manmukhābhigamiṣyanti sādhyāś ca madhusūdanam. evam uktvā tataḥ sarvān āmantrya kukurāndhakān. sasvaje rāmakṛṣṇau ca vasudevaṃ ca vāsavaḥ. pradyumnasāmbaniśaṭhān aniruddhaṃ ca sāraṇam. babhruṃ jhilliṃ gadaṃ bhānuṃ cārudeṣṇaṃ ca vṛtrahā. satkṛtya sāraṇākrūrau punar ābhāṣya sātyakim. sasvaje vṛṣṇirājānam āhukaṃ kukurādhipam. bhojaṃ ca kṛtavarmāṇam anyāṃś cāndhakavṛṣṇiṣu. āmantrya devapravaro vāsavo vāsavānujam. tataḥ śvetācalaprakhyaṃ gajam airāvataṃ prabhuḥ. paśyatāṃ sarvabhūtānām āruroha śacīpatiḥ. pṛthivīṃ cāntarikṣaṃ ca divaṃ ca varavāraṇam. mukhāḍambaranirghoṣaiḥ pūrayantam ivāsakṛt. haimayantramahākakṣyaṃ hiraṇmayaviṣāṇinam. manoharakuthāstīrṇaṃ sarvaratnavibhūṣitam. anekaśataratnābhiḥ patākābhir alaṃkṛtam. nityasrutamadāsrāvaṃ kṣarantam iva toyadam. diśāgajaṃ mahāmātraṃ kāñcanasrajam āsthitaḥ. prababhau mandarāgrasthaḥ pratapan bhānumān iva. tato vajramayaṃ bhīmaṃ pragṛhya paramāṅkuśam. yayau balavatā sārdhaṃ pāvakena śacīpatiḥ. taṃ kareṇugajavrātair vimānaiś ca marudgaṇāḥ. pṛṣṭhato 'nuyayuḥ prītāḥ kuberavaruṇagrahāḥ. sa vāyupatham āsthāya vaiśvānarapathaṃ gataḥ. bhīṣmaḥ. prāpya sūryapathaṃ devas tatraivāntaradhīyata. tataḥ sarvadaśārhāṇām āhukasya ca yāḥ striyaḥ. nandagopasya mahiṣī yaśodā lokaviśrutā. revatī ca mahābhāgā rukmiṇī ca pativratā. satyā jāmbavatī cobhe gāndhārī śiṃśumāpi ca. viśokā lakṣmaṇā sādhvī sumitrā ketumā tathā. vāsudevamahiṣyo 'nyāḥ śriyā sārdhaṃ yayus tadā. vibhūtiṃ draṣṭumanasaḥ keśavasya varāṅganāḥ. prīyamāṇāḥ sabhāṃ jagmur ālokayitum acyutam. devakī sarvadevīnāṃ rohiṇī ca puraskṛtā. dadṛśur devam āsīnaṃ kṛṣṇaṃ halabhṛtā saha. tau tu pūrvam upakramya rohiṇīm abhivādya ca. abhyavādayatāṃ devau devakīṃ rāmakeśavau. devakīṃ saptadevīnāṃ yathāśreṣṭhaṃ ca mātaraḥ. vavande saha rāmeṇa bhagavān vāsavānujaḥ. athāsanavaraṃ prāpya vṛṣṇidārapuraskṛtā. ubhāv aṅkagatau cakre devakī rāmakeśavau. sā tābhyām ṛṣabhākṣābhyāṃ putrābhyāṃ śuśubhe tadā. devakī devamāteva mitreṇa varuṇena ca. tataḥ prāptā yaśodāyā duhitā vai kṣaṇena hi. jājvalyamānā vapuṣā prabhayātīva bhārata. ekānaṅgeti yām āhuḥ kanyāṃ tāṃ kāmarūpiṇīm. yatkṛte sagaṇaṃ kaṃsaṃ jaghāna puruṣottamaḥ. tataḥ sa bhagavān rāmas tām upākramya bhāminīm. mūrdhny upāghrāya savyena parijagrāha pāṇinā. tāṃ ca tatropasaṃgṛhya priyām iva sakhīṃ samām. dakṣiṇena karāgreṇa parijagrāha mādhavaḥ. dadṛśus tāṃ sabhāmadhye bhaginīṃ rāmakṛṣṇayoḥ. rukmapadmaśayāṃ padmāṃ śrīm ivottamanāgayoḥ. athākṣatamahāvṛṣṭyā lājapuṣpaghṛtair api. vṛṣṇayo 'vākiran prītāḥ saṃkarṣaṇajanārdanau. sabālāḥ sahavṛddhāś ca sajñātikulabāndhavāḥ. upopaviviśuḥ prītā vṛṣṇayo madhusūdanam. pūjyamāno mahābāhuḥ paurāṇāṃ rativardhanaḥ. viveśa puruṣavyāghraḥ svaveśma madhusūdanaḥ. rukmiṇyā sahito devyā pramumoda sukhī sukham. tadanantaraṃ ca satyāyā jāmbavatyāś ca bhārata. sarvāsāṃ ca yaduśreṣṭhaḥ sarvakālavihāravān. jagāma ca hṛṣīkeśo rukmiṇyāḥ sa niveśanam. eṣa tāta mahābāho vijayaḥ śārṅgadhanvanaḥ. etadarthaṃ ca janmāhur mānuṣeṣu mahātmanaḥ. bhīṣmaḥ. dvārakāyāṃ tataḥ kṛṣṇaḥ svadāreṣu divāniśam. sukhaṃ labdhvā mahārāja pramumoda mahāyaśāḥ. pautrasya kāraṇāc cakre vibudhānāṃ hitaṃ tadā. savāsavaiḥ suraiḥ sarvair dustaraṃ bharatarṣabha. bāṇo nāmābhavad rājā baler jyeṣṭhasuto balī. vīryavān bharataśreṣṭha sa ca bāhusahasravān. tataś cakre tapas tīvraṃ satyena manasā nṛpa. rudram ārādhayām āsa sa ca bāṇaḥ samā bahu. tasmai bahuvarā dattāḥ śaṃkareṇa mahātmanā. tasmāl labdhvā varān bāṇo durlabhān asurair bhuvi. sa śoṇitapure rājyaṃ cakārāpratimo bale. trāsitāś ca surāḥ sarve tena bāṇena pāṇḍava. vijitya vibudhān sarvān sendrān bāṇaḥ samā bahu. aśāsata mahad rājyaṃ kubera iva bhārata. ṛddhyarthaṃ kurute yatnaṃ tasya caivośanā kaviḥ. tato rājann uṣā nāma bāṇasya duhitā tathā. rūpeṇāpratimā loke menakāyāḥ sutā yathā. athopāyena kaunteya aniruddho mahādyutiḥ. prādyumnis tām uṣāṃ prāpya pracchannaḥ pramumoda ha. atha bāṇo mahātejās tadā tatra yudhiṣṭhira. taṃ guhyanilayaṃ jñātvā prādyumniṃ sutayā saha. gṛhītvā kārayām āsa vastuṃ kārāgṛhe balāt. sukumāraḥ sukhārho 'tha tadā duḥkham avāpa saḥ. bāṇena khedito rājann aniruddho mumoha ca. etasminn eva kāle tu nārado munipuṅgavaḥ. dvārakāṃ prāpya kaunteya kṛṣṇaṃ dṛṣṭvā vaco 'bravīt. kṛṣṇa kṛṣṇa mahābāho yadūnāṃ kīrtivardhana. tvatpautro bādhyamāno 'tha bāṇenāmitatejasā. kṛcchraṃ prāpto 'niruddho vai śete kanyāgṛhe sadā. evam uktvā surarṣir vai bāṇasyātha puraṃ yayau. nāradasya vacaḥ śrutvā tato rājañ janārdanaḥ. āhūya baladevaṃ vai pradyumnaṃ ca mahādyutim. āruroha garutmantaṃ tābhyāṃ saha janārdanaḥ. tataḥ suparṇam āruhya trayas te puruṣarṣabhāḥ. jagmuḥ kruddhā mahāvīryā bāṇasya nagaraṃ prati. athāsādya mahārāja tat puraṃ dadṛśuś ca te. tāmraprākārasaṃvītāṃ rūpyadvāraiś ca śobhitām. hemaprāsādasaṃbādhāṃ muktāmaṇivicitritām. udyānavanasaṃpannāṃ nṛttagītaiś ca śobhitām. toraṇaiḥ pakṣibhiḥ kīrṇāṃ puṣkariṇyaiś ca śobhitām. tāṃ purīṃ svargasaṃkāśāṃ hṛṣṭapuṣṭajanākulām. dṛṣṭvā mudā yutāṃ haimāṃ vismayaṃ paramaṃ yayuḥ. tasya bāṇapurasyāsan dvārasthā devatāḥ sadā. maheśvaro guhaś caiva bhadrakālī ca pāvakaḥ. etā vai devatā rājan rarakṣus tāṃ purīṃ sadā. atha kṛṣṇo balāj jitvā dvārapālān yudhiṣṭhira. susaṃkruddho mahātejāḥ śaṅkhacakragadādharaḥ. āsasādottaradvāraṃ śaṃkareṇābhipālitam. tatra tasthau mahātejāḥ śūlapāṇir maheśvaraḥ. pinākaṃ saśaraṃ gṛhya bāṇasya hitakāmyayā. jñātvā tam āgataṃ kṛṣṇaṃ vyāditāsyam ivāntakam. tatas tau cakratur yuddhaṃ vāsudevamaheśvarau. tad yuddham abhavad ghoram acintyaṃ romaharṣaṇam. anyonyaṃ tau tatakṣetām anyonyajayakāṅkṣiṇau. divyāstrāṇi ca tau devau kruddhau mumucatuś ca tau. tataḥ kṛṣṇo raṇaṃ kṛtvā muhūrtaṃ śūlapāṇinā. vijitya taṃ mahādevaṃ tato yuddhe janārdanaḥ. anyāṃś ca jitvā dvārasthān praviveśa purottamam. praviśya bāṇam āsādya sa tatrātha janārdanaḥ. cakre yuddhaṃ mahat kruddhas tena bāṇena pāṇḍava. bāṇo 'pi sarvaśastrāṇi śitāni bharatarṣabha. susaṃkruddhas tadā yuddhe pātayām āsa keśave. punar udyamya śastrāṇāṃ sahasraṃ sarvabāhubhiḥ. mumoca bāṇaḥ saṃkruddhaḥ kṛṣṇaṃ prati raṇājire. tataḥ kṛṣṇas tadā chitvā sarvaśastrāṇi bhārata. kṛtvā muhūrtaṃ bāṇena yuddhaṃ rājann adhokṣajaḥ. cakram udyamya rājan vai divyaṃ śastrottamaṃ tataḥ. sahasrabāhūṃś ciccheda bāṇasyāmitatejasaḥ. tato bāṇo mahārāja kṛṣṇena bhṛśapīḍitaḥ. chinnabāhuḥ papātāśu viśākha iva pādapaḥ. sa pātayitvā bāleyaṃ bāṇaṃ kṛṣṇas tvarānvitaḥ. prādyumniṃ mokṣayām āsa kṣiptaṃ rājagṛhe tadā. mokṣayitvātha govindaḥ prādyumniṃ saha bhāryayā. bāṇasya sarvaratnāni asaṃkhyāni jahāra saḥ. godhanāny atha sarvasvaṃ sa bāṇasyālaye balāt. jahāra ca hṛṣīkeśo yadūnāṃ kīrtivardhanaḥ. tataḥ sa sarvaratnāni cāhṛtya madhusūdanaḥ. kṣipram āropayāṃ cakre sarvasvaṃ garuḍopari. tvarayātha sa kaunteya baladevaṃ mahābalam. pradyumnaṃ ca mahāvīryam aniruddhaṃ mahādyutim. uṣāṃ ca sundarīṃ rājan bhṛtyadāsīgaṇaiḥ saha. sarvān etān samāropya ratnāni vividhāni ca. mudā yukto mahātejāḥ pītāmbaradharo balī. divyābharaṇacitrāṅgaḥ śaṅkhacakragadāsidhṛk. āruroha garutmantam udayaṃ bhāskaro yathā. athāruhya suparṇaṃ sa prayayau dvārakāṃ prati. praviśya svapuraṃ kṛṣṇo yādavaiḥ sahitas tadā. bhīṣmaḥ. pramumoda tadā rājan svargastho vāsavo yathā. sūditā mauravāḥ pāśā niśumbhanarakau hatau. kṛtakṣemaḥ punaḥ panthāḥ puraṃ prāgjyotiṣaṃ prati. śauriṇā pṛthivīpālās trāsitā bharatarṣabha. dhanuṣaś ca praṇādena pāñcajanyasvanena ca. meghaprakhyair anīkaiś ca dākṣiṇātyābhisaṃvṛtam. rukmiṇaṃ trāsayām āsa keśavo bharatarṣabha. tataḥ parjanyaghoṣeṇa rathenādityavarcasā. uvāha mahiṣīṃ bhojyām eṣa cakragadādharaḥ. jārūthyām āhṛtiḥ krāthaḥ śiśupālaś ca nirjitaḥ. vakraś ca saha śaibyena śatadhanvā ca kṣatriyaḥ. indradyumno hataḥ kopād yavanaś ca kaśerumān. hataḥ saubhapatiḥ sālvaḥ sahaiva krathadhanvanā. parvatānāṃ sahasraṃ ca cakreṇa puruṣottamaḥ. vibhidya puṇḍarīkākṣo dyumatsenam ayodhayat. mahendraśikhare caiva nimeṣāntaracāriṇau. jagrāha bharataśreṣṭha varuṇasyābhitaś carau. irāvatyām ubhau caitāv agnisūryasamau bale. gopatis tālaketuś ca nihatau śārṅgadhanvanā. akṣaprapatane caiva nemihaṃsapatheṣu ca. ubhau tāv api kṛṣṇena surāṣṭrau vinipātitau. dagdhā vārāṇasī tāta keśavena mahātmanā. sānubandhaḥ sarāṣṭraś ca kāśīnām ṛṣabho hataḥ. prāgjyotiṣaṃ puraśreṣṭham asurair bahubhir vṛtam. prāpya lohitakūṭāni kṛṣṇena varuṇo jitaḥ. ajeyo duṣpradharṣaś ca lokapālo mahādyutiḥ. indradvīpo mahendreṇa gupto maghavatā svayam. pārijāto hṛtaḥ pārtha keśavena balīyasā. pāṇḍyaṃ pauṇḍraṃ ca mātsyaṃ ca kaliṅgaṃ ca janārdanaḥ. jaghāna sahitān sarvān aṅgarājaṃ ca mādhavaḥ. eṣa caikaśataṃ hatvā rathena kṣatrapuṃgavān. gāndhārīm avahat kṛṣṇo mahiṣīṃ yādavarṣabhaḥ. atha gāṇḍīvadhanvānaṃ krīḍārthaṃ madhusūdanaḥ. jigāya bharataśreṣṭha kuntyāś ca pramukhe vibhuḥ. droṇaṃ drauṇiṃ kṛpaṃ karṇaṃ bhīmasenaṃ suyodhanam. vakrānuyāne sahitāñ jigāya bharatarṣabha. babhroś ca priyam anvicchann eṣa cakragadādharaḥ. veṇudārivṛtāṃ bhāryām unmamātha yudhiṣṭhira. paryāptāṃ pṛthivīṃ sarvāṃ sāśvāṃ sarathakuñjarām. veṇudārivaśe yuktāṃ jigāya madhusūdanaḥ. avāpya tapasā vīryaṃ balam ojaś ca bhārata. trāsitāḥ sagaṇāḥ sarve bāṇena vibudhādhipāḥ. vajrāśanigadāpāśais trāsayadbhir anekaśaḥ. tasya nāsīd raṇe mṛtyur devair api savāsavaiḥ. so 'bhibhūtaś ca kṛṣṇena nihataś ca mahātmanā. chittvā bāhusahasraṃ tad govindena mahātmanā. eṣa pīṭhaṃ mahābāhuḥ kaṃsaṃ ca madhusūdanaḥ. paiṭhakaṃ cātilomānaṃ nijaghāna janārdanaḥ. jambham airāvataṃ caiva virūpaṃ ca mahāyaśāḥ. jaghāna bharataśreṣṭha śambaraṃ cārimardanam. eṣa bhogavatīṃ gatvā vāsukiṃ bharatarṣabha. nirjitya puṇḍarīkākṣo rauhiṇeyam amocayat. evaṃ bahūni karmāṇi śiśur eva janārdanaḥ. kṛtavān puṇḍarīkākṣaḥ saṃkarṣaṇasahāyavān. evam eṣo 'surāṇāṃ ca surāṇāṃ cāpi sarvaśaḥ. bhayābhayakaraḥ kṛṣṇaḥ sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ. evam eṣa mahābāhuḥ śāstā sarvadurātmanām. kṛtvā devārtham amitaṃ svasthānaṃ pratipatsyate. eṣa bhogavatīṃ ramyām ṛṣīkāntāṃ mahāyaśāḥ. dvārakām ātmasāt kṛtvā sāgaraṃ gamayiṣyati. bahupuṇyavatīṃ ramyāṃ caityayūpavatīṃ śubhām. dvārakāṃ varuṇāvāsaṃ pravekṣyati sakānanām. tāṃ sūryasadanaprakhyāṃ manojñāṃ śārṅgadhanvanaḥ. visṛṣṭāṃ vāsudevena sāgaraḥ plāvayiṣyati. surāsuramanuṣyeṣu nāsīn na bhavitā kva cit. yas tām adhyavasad rājā anyatra madhusūdanāt. bhrājamānās tu śiśavo vṛṣṇyandhakamahārathāḥ. taj juṣṭaṃ pratipatsyante nākapṛṣṭhaṃ gatāsavaḥ. evam eṣa daśārhāṇāṃ vidhāya vidhinā vidhim. viṣṇur nārāyaṇaḥ somaḥ sūryaś ca bhavitā svayam. aprameyo 'niyojyaś ca yatrakāmagamo vaśī. modate bhagavān bhūtair bālaḥ krīḍanakair iva. naiṣa garbhatvam āpede na yonyām āvasat prabhuḥ. ātmanas tejasā kṛṣṇaḥ sarveṣāṃ kurute gatim. yathā budbuda utthāya tatraiva tu nilīyate. carācarāṇi bhūtāni tathā nārāyaṇe sadā. na pramātuṃ mahābāhuḥ śakyo bhārata keśavaḥ. paraṃ hy aparam etad viśvarūpān na vidyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...