महाभारत 2.30 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←सभा पर्व→

←अध्याय 30→

[mh-2-30] • 55 श्लोकाः

एवं निर्जित्य पृथिवीं भ्रातरः कुरुनन्दन। वर्तमानाः स्वधर्मेण शशासुः पृथिवीम् इमाम्। चतुर्भिर् भीमसेनाद्यैर् भ्रातृभिः सहितो नृपः। अनुगृह्य प्रजाः सर्वाः सर्ववर्णान् अगोपयत्। अविरोधेन सर्वेषां हितं चक्रे युधिष्ठिरः। क्रीयतां दीयतां सर्वं मुक्त्वा कोपं बलं विना। साधुधर्मेति पार्थस्य नान्यच् छ्रूयत भाषितम्। एवं वृत्ते जगत् तस्मिन् पितरीवान्वरज्यत। न तस्य विद्यते द्वेष्टा ततो ऽस्याजातशत्रुता।

evaṃ nirjitya pṛthivīṃ bhrātaraḥ kurunandana. vartamānāḥ svadharmeṇa śaśāsuḥ pṛthivīm imām. caturbhir bhīmasenādyair bhrātṛbhiḥ sahito nṛpaḥ. anugṛhya prajāḥ sarvāḥ sarvavarṇān agopayat. avirodhena sarveṣāṃ hitaṃ cakre yudhiṣṭhiraḥ. krīyatāṃ dīyatāṃ sarvaṃ muktvā kopaṃ balaṃ vinā. sādhudharmeti pārthasya nānyac chrūyata bhāṣitam. evaṃ vṛtte jagat tasmin pitarīvānvarajyata. na tasya vidyate dveṣṭā tato 'syājātaśatrutā.

वैशंपायन उवाच। रक्षणाद् धर्मराजस्य सत्यस्य परिपालनात्। शत्रूणां क्षपणाच् चैव स्वकर्मनिरताः प्रजाः।

vaiśaṃpāyana uvāca. rakṣaṇād dharmarājasya satyasya paripālanāt. śatrūṇāṃ kṣapaṇāc caiva svakarmaniratāḥ prajāḥ.

बलीनां सम्यग् आदानाद् धर्मतश् चानुशासनात्। निकामवर्षी पर्जन्यः स्फीतो जनपदो ऽभवत्।

balīnāṃ samyag ādānād dharmataś cānuśāsanāt. nikāmavarṣī parjanyaḥ sphīto janapado 'bhavat.

सर्वारम्भाः सुप्रवृत्ता गोरक्षं कर्षणं वणिक्। नीरुजा निरुपद्रवाः। स्वादुसस्या च पृथिवी बहुपुष्पफलद्रुमा। ब्राह्मणा यज्ञसंतानाः। विशेषात् सर्वम् एवैतत् संजज्ञे राजकर्मणः।

sarvārambhāḥ supravṛttā gorakṣaṃ karṣaṇaṃ vaṇik. nīrujā nirupadravāḥ. svādusasyā ca pṛthivī bahupuṣpaphaladrumā. brāhmaṇā yajñasaṃtānāḥ. viśeṣāt sarvam evaitat saṃjajñe rājakarmaṇaḥ.

दस्युभ्यो वञ्चकेभ्यो वा राजन् प्रति परस्परम्। राजवल्लभतश् चैव नाश्रूयन्त मृषा गिरः।

dasyubhyo vañcakebhyo vā rājan prati parasparam. rājavallabhataś caiva nāśrūyanta mṛṣā giraḥ.

अवर्षं चातिवर्षं च व्याधिपावकमूर्छनम्। सर्वम् एतत् तदा नासीद् धर्मनित्ये युधिष्ठिरे। मनस्तुष्टिं कथं गच्छेद् इत्य् एवमनसो नराः। सर्वात्मना प्रियाण्य् एव कर्तुं समुपचक्रमुः।

avarṣaṃ cātivarṣaṃ ca vyādhipāvakamūrchanam. sarvam etat tadā nāsīd dharmanitye yudhiṣṭhire. manastuṣṭiṃ kathaṃ gacched ity evamanaso narāḥ. sarvātmanā priyāṇy eva kartuṃ samupacakramuḥ.

प्रियं कर्तुम् उपस्थातुं बलिकर्म स्वभावजम्। अभिहर्तुं नृपा जग्मुर् नान्यैः कार्यैः पृथक् पृथक्।

priyaṃ kartum upasthātuṃ balikarma svabhāvajam. abhihartuṃ nṛpā jagmur nānyaiḥ kāryaiḥ pṛthak pṛthak.

धर्म्यैर् धनागमैस् तस्य ववृधे निचयो महान्। कर्तुं यस्य न शक्येत क्षयो वर्षशतैर् अपि। सर्वेषां भूमिपालानां श्रेष्ठः स च महीपतिः।

dharmyair dhanāgamais tasya vavṛdhe nicayo mahān. kartuṃ yasya na śakyeta kṣayo varṣaśatair api. sarveṣāṃ bhūmipālānāṃ śreṣṭhaḥ sa ca mahīpatiḥ.

स्वकोशस्य परीमाणं कोष्ठस्य च महीपतिः। विज्ञाय राजा कौन्तेयो यज्ञायैव मनो दधे।

svakośasya parīmāṇaṃ koṣṭhasya ca mahīpatiḥ. vijñāya rājā kaunteyo yajñāyaiva mano dadhe.

सुहृदश् चैव तं सर्वे पृथक् च सह चाब्रुवन्। यज्ञकालस् तव विभो क्रियताम् अत्र सांप्रतम्।

suhṛdaś caiva taṃ sarve pṛthak ca saha cābruvan. yajñakālas tava vibho kriyatām atra sāṃpratam.

अथैवं ब्रुवताम् एव तेषाम् अभ्याययौ हरिः। ऋषिः पुराणो वेदात्मा दृश्यश् चापि विजानताम्।

athaivaṃ bruvatām eva teṣām abhyāyayau hariḥ. ṛṣiḥ purāṇo vedātmā dṛśyaś cāpi vijānatām.

जगतस् तस्थुषां श्रेष्ठः प्रभवश् चाप्ययश् च ह। भूतभव्यभवन्नाथः केशवः केशिसूदनः। प्रधानः सर्वलोकानां भोजवृष्ण्यन्धकाग्रणीः।

jagatas tasthuṣāṃ śreṣṭhaḥ prabhavaś cāpyayaś ca ha. bhūtabhavyabhavannāthaḥ keśavaḥ keśisūdanaḥ. pradhānaḥ sarvalokānāṃ bhojavṛṣṇyandhakāgraṇīḥ.

प्राकारः सर्ववृष्णीनाम् आपत्स्व् अभयदो ऽरिहा। बलाधिकारे निक्षिप्य संहत्यानकदुन्दुभिम्।

prākāraḥ sarvavṛṣṇīnām āpatsv abhayado 'rihā. balādhikāre nikṣipya saṃhatyānakadundubhim.

उच्चावचम् उपादाय धर्मराजाय माधवः। धनौघं पुरुषव्याघ्रो बलेन महता वृतः।

uccāvacam upādāya dharmarājāya mādhavaḥ. dhanaughaṃ puruṣavyāghro balena mahatā vṛtaḥ.

तं धनौघम् अपर्यन्तं रत्नसागरम् अक्षयम्। नादयन् रथघोषेण प्रविवेश पुरोत्तमम्। पूर्णम् आपूरयंस् तेषां द्विषच्छोकावहो ऽभवत्।

taṃ dhanaugham aparyantaṃ ratnasāgaram akṣayam. nādayan rathaghoṣeṇa praviveśa purottamam. pūrṇam āpūrayaṃs teṣāṃ dviṣacchokāvaho 'bhavat.

असूर्यम् इव सूर्येण निवातम् इव वायुना। अथ सर्वे समुत्थाय काञ्चनासनम् आददुः। कृष्णेन समुपेतेन जहृषे भारतं पुरम्।

asūryam iva sūryeṇa nivātam iva vāyunā. atha sarve samutthāya kāñcanāsanam ādaduḥ. kṛṣṇena samupetena jahṛṣe bhārataṃ puram.

तं मुदाभिसमागम्य सत्कृत्य च यथाविधि। संपृष्ट्वा कुशलं चैव सुखासीनं युधिष्ठिरः।

taṃ mudābhisamāgamya satkṛtya ca yathāvidhi. saṃpṛṣṭvā kuśalaṃ caiva sukhāsīnaṃ yudhiṣṭhiraḥ.

धौम्यद्वैपायनमुखैर् ऋत्विग्भिः पुरुषर्षभः। भीमार्जुनयमैश् चापि सहितः कृष्णम् अब्रवीत्।

dhaumyadvaipāyanamukhair ṛtvigbhiḥ puruṣarṣabhaḥ. bhīmārjunayamaiś cāpi sahitaḥ kṛṣṇam abravīt.

त्वत्कृते पृथिवी सर्वा मद्वशे कृष्ण वर्तते। धनं च बहु वार्ष्णेय त्वत्प्रसादाद् उपार्जितम्।

tvatkṛte pṛthivī sarvā madvaśe kṛṣṇa vartate. dhanaṃ ca bahu vārṣṇeya tvatprasādād upārjitam.

सो ऽहम् इच्छामि तत् सर्वं विधिवद् देवकीसुत। उपयोक्तुं द्विजाग्र्येषु हव्यवाहे च माधव।

so 'ham icchāmi tat sarvaṃ vidhivad devakīsuta. upayoktuṃ dvijāgryeṣu havyavāhe ca mādhava.

तद् अहं यष्टुम् इच्छामि दाशार्ह सहितस् त्वया। अनुजैश् च महाबाहो तन् मानुज्ञातुम् अर्हसि।

tad ahaṃ yaṣṭum icchāmi dāśārha sahitas tvayā. anujaiś ca mahābāho tan mānujñātum arhasi.

स दीक्षापय गोविन्द त्वम् आत्मानं महाभुज। त्वयीष्टवति दाशार्ह विपाप्मा भविता ह्य् अहम्।

sa dīkṣāpaya govinda tvam ātmānaṃ mahābhuja. tvayīṣṭavati dāśārha vipāpmā bhavitā hy aham.

मां वाप्य् अभ्यनुजानीहि सहैभिर् अनुजैर् विभो। अनुज्ञातस् त्वया कृष्ण प्राप्नुयां क्रतुम् उत्तमम्।

māṃ vāpy abhyanujānīhi sahaibhir anujair vibho. anujñātas tvayā kṛṣṇa prāpnuyāṃ kratum uttamam.

तं कृष्णः प्रत्युवाचेदं बहूक्त्वा गुणविस्तरम्। त्वम् एव राजशार्दूल सम्राड् अर्हो महाक्रतुम्। संप्राप्नुहि त्वया प्राप्ते कृतकृत्यास् ततो वयम्।

taṃ kṛṣṇaḥ pratyuvācedaṃ bahūktvā guṇavistaram. tvam eva rājaśārdūla samrāḍ arho mahākratum. saṃprāpnuhi tvayā prāpte kṛtakṛtyās tato vayam.

यजस्वाभीप्सितं यज्ञं मयि श्रेयस्य् अवस्थिते। नियुङ्क्ष्व चापि मां कृत्ये सर्वं कर्तास्मि ते वचः।

yajasvābhīpsitaṃ yajñaṃ mayi śreyasy avasthite. niyuṅkṣva cāpi māṃ kṛtye sarvaṃ kartāsmi te vacaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। सफलः कृष्ण संकल्पः सिद्धिश् च नियता मम। यस्य मे त्वं हृषीकेश यथेप्सितम् उपस्थितः। आगतान् पृथिवीपालान् संप्रेक्ष्याह युधिष्ठिरः। कृष्णं कमलपत्राक्षं सर्वतः कार्यसाधकम्। पादावनेजनं देयं राजसूये महाक्रतौ। न तादृग् दृश्यते मह्यं न च भूपैः समाहृतम्। कृष्ण उवाच। कुतो लभ्यं महाबाहो एतस्य च धनागमम्। मा विषीदस्व राजेन्द्र धनस्यार्थे कथं चन। हैडिम्बं प्रेषयिष्यामि विभीषणम् अरिंदमम्। आनेतुं रक्षसां नाथं धनौघपरिपूर्तये। तत आहूय हैडिम्बं बहुमानपुरःसरम्। उवाच श्लक्ष्णया वाचा पूजयन्न् इव माधवः। गच्छ हैडिम्ब भद्रं ते लङ्कायां रक्षसां पतिम्। निवेदयस्व मद्वाचा यद् उक्तं राक्षसं प्रति। तत् स्मृत्वा त्वं समागच्छ प्रसादं मम च स्मर। ततो भीमसुतः कृत्वा प्रणामं कृष्णपादयोः। जगाम त्वरितो लोकान् द्रष्टुं पौलस्त्यम् अञ्जसा। ततः सागरम् आसाद्य बद्धं रामेण पादपम्। तत्र रामेश्वरं देवं संपूज्य विधिवत् तदा। हैडिम्बस् त्वरितो लोकान् प्रविवेश नृपाज्ञया। स गतो वायुवेगेन लङ्कां द्वारम् उपास्थितः। स पृष्टो द्वारपालैस् तु कस् त्वं षण्डाकृतिः कुतः। द्वाःस्थान् कांश् चित् समुत्क्षिप्य कर्णाभ्यां प्राहसत् तदा। दुर्दृशा राक्षसास् तत्र जायन्ते कुरुजाङ्गले। भैमसेनिस् तदोवाच द्वारस्थान् क्रोधसंयुतः। कृष्णाज्ञयागतं मां च निवेदयत राक्षसाः। विभीषणाय वै शीघ्रं कार्यार्थं राक्षसोत्तमाः। तद् उक्तम् आकर्ण्य च ते पौलस्त्याय न्यवेदयन्। आहूय तम् उवाचेदं किं कार्यं तन् निशामय। स सर्वं कथयाम् आस कृष्णप्रोक्तं तदाग्रतः। विभीषणश् च धर्मात्मा कृष्णाज्ञां शिरसा दधत्। संस्मृत्य रामवचनं कृष्णाज्ञां पालयत् तदा। मन्दोदर्यै निवेद्याथ कृष्णरामप्रसादजम्। कृष्णं द्रष्टुं गमिष्यामि आज्ञापय नृपात्मजे। जगत्सारं रत्नजातं दशग्रीवेन रक्षितम्। आनीतं विबुधादींश् च जित्वा तच् च समृद्धिमत्। प्रेषयिष्यामि तत् सर्वं कृष्णप्रीत्यै नृपात्मजे। पश्यतोभयतः पादौ रत्नजैः पूरितैर् धनैः। इन्द्रप्रस्थं गत उत कृष्णश् चासौ महायशाः। वैशंपायन उवाच। राक्षसा यादवेन्द्रं तं द्रष्टुं गच्छाम माचिरम्। इति श्रुत्वा वचस् तस्य विस्मिता वाक्यम् अब्रवीत्। विभीषण उवाच। मानुषेभ्यः कथं राजन् करं दत्से वदस्व मे। शुभे कारणतो दद्मि न बिभेमि कुतो ऽस्म्य् अहम्। पुरा रामेण कथितं ममाग्रे मयनन्दिनि। जन्म मे यादवे वंशे द्वापरे समुपस्थिते। साहाय्यं पाण्डवस्यार्थे करिष्यामि तदा व्रज। वैशंपायन उवाच। इन्द्रप्रस्थे महाबाहो दर्शनं ते करोम्य् अहम्। इत्य् उक्त्वा स ययौ तत्र यत्र कृष्णः सुरारिहा। संपूज्य कृष्णं संशुद्धं पौलस्त्यः परमो महान्। संपूज्य राक्षसं विष्णुर् इत्य् उवाच विभीषणम्। विभीषण उवाच। स्वागतं ते महाबाहो कुशलं ते च सर्वदा। तव दर्शनतो विष्णो अशुभं नास्ति मे क्व चित्। अद्य मे स्वागतं जन्म जीवितं च सुजीवितम्। इदं स्वर्णं मयानीतं कोटिशो यदुनन्दन। यज्ञार्थं धर्मराजस्य तवाज्ञां वचसां दधृक्। इति श्रुत्वा वचस् तस्य ततः स्फुरितलोचनः। गन्तुम् आज्ञां ददौ लङ्कां पौलस्त्याय महात्मने। व्रज लङ्कां महावीर तुल्यं बलिर् इहासुर। इति श्रुत्वा ततो लङ्काम् अगमद् रावणानुजः। पूज्यमानो महावीरै राक्षसो भरतर्षभ।

yudhiṣṭhira uvāca. saphalaḥ kṛṣṇa saṃkalpaḥ siddhiś ca niyatā mama. yasya me tvaṃ hṛṣīkeśa yathepsitam upasthitaḥ. āgatān pṛthivīpālān saṃprekṣyāha yudhiṣṭhiraḥ. kṛṣṇaṃ kamalapatrākṣaṃ sarvataḥ kāryasādhakam. pādāvanejanaṃ deyaṃ rājasūye mahākratau. na tādṛg dṛśyate mahyaṃ na ca bhūpaiḥ samāhṛtam. kṛṣṇa uvāca. kuto labhyaṃ mahābāho etasya ca dhanāgamam. mā viṣīdasva rājendra dhanasyārthe kathaṃ cana. haiḍimbaṃ preṣayiṣyāmi vibhīṣaṇam ariṃdamam. ānetuṃ rakṣasāṃ nāthaṃ dhanaughaparipūrtaye. tata āhūya haiḍimbaṃ bahumānapuraḥsaram. uvāca ślakṣṇayā vācā pūjayann iva mādhavaḥ. gaccha haiḍimba bhadraṃ te laṅkāyāṃ rakṣasāṃ patim. nivedayasva madvācā yad uktaṃ rākṣasaṃ prati. tat smṛtvā tvaṃ samāgaccha prasādaṃ mama ca smara. tato bhīmasutaḥ kṛtvā praṇāmaṃ kṛṣṇapādayoḥ. jagāma tvarito lokān draṣṭuṃ paulastyam añjasā. tataḥ sāgaram āsādya baddhaṃ rāmeṇa pādapam. tatra rāmeśvaraṃ devaṃ saṃpūjya vidhivat tadā. haiḍimbas tvarito lokān praviveśa nṛpājñayā. sa gato vāyuvegena laṅkāṃ dvāram upāsthitaḥ. sa pṛṣṭo dvārapālais tu kas tvaṃ ṣaṇḍākṛtiḥ kutaḥ. dvāḥsthān kāṃś cit samutkṣipya karṇābhyāṃ prāhasat tadā. durdṛśā rākṣasās tatra jāyante kurujāṅgale. bhaimasenis tadovāca dvārasthān krodhasaṃyutaḥ. kṛṣṇājñayāgataṃ māṃ ca nivedayata rākṣasāḥ. vibhīṣaṇāya vai śīghraṃ kāryārthaṃ rākṣasottamāḥ. tad uktam ākarṇya ca te paulastyāya nyavedayan. āhūya tam uvācedaṃ kiṃ kāryaṃ tan niśāmaya. sa sarvaṃ kathayām āsa kṛṣṇaproktaṃ tadāgrataḥ. vibhīṣaṇaś ca dharmātmā kṛṣṇājñāṃ śirasā dadhat. saṃsmṛtya rāmavacanaṃ kṛṣṇājñāṃ pālayat tadā. mandodaryai nivedyātha kṛṣṇarāmaprasādajam. kṛṣṇaṃ draṣṭuṃ gamiṣyāmi ājñāpaya nṛpātmaje. jagatsāraṃ ratnajātaṃ daśagrīvena rakṣitam. ānītaṃ vibudhādīṃś ca jitvā tac ca samṛddhimat. preṣayiṣyāmi tat sarvaṃ kṛṣṇaprītyai nṛpātmaje. paśyatobhayataḥ pādau ratnajaiḥ pūritair dhanaiḥ. indraprasthaṃ gata uta kṛṣṇaś cāsau mahāyaśāḥ. vaiśaṃpāyana uvāca. rākṣasā yādavendraṃ taṃ draṣṭuṃ gacchāma māciram. iti śrutvā vacas tasya vismitā vākyam abravīt. vibhīṣaṇa uvāca. mānuṣebhyaḥ kathaṃ rājan karaṃ datse vadasva me. śubhe kāraṇato dadmi na bibhemi kuto 'smy aham. purā rāmeṇa kathitaṃ mamāgre mayanandini. janma me yādave vaṃśe dvāpare samupasthite. sāhāyyaṃ pāṇḍavasyārthe kariṣyāmi tadā vraja. vaiśaṃpāyana uvāca. indraprasthe mahābāho darśanaṃ te karomy aham. ity uktvā sa yayau tatra yatra kṛṣṇaḥ surārihā. saṃpūjya kṛṣṇaṃ saṃśuddhaṃ paulastyaḥ paramo mahān. saṃpūjya rākṣasaṃ viṣṇur ity uvāca vibhīṣaṇam. vibhīṣaṇa uvāca. svāgataṃ te mahābāho kuśalaṃ te ca sarvadā. tava darśanato viṣṇo aśubhaṃ nāsti me kva cit. adya me svāgataṃ janma jīvitaṃ ca sujīvitam. idaṃ svarṇaṃ mayānītaṃ koṭiśo yadunandana. yajñārthaṃ dharmarājasya tavājñāṃ vacasāṃ dadhṛk. iti śrutvā vacas tasya tataḥ sphuritalocanaḥ. gantum ājñāṃ dadau laṅkāṃ paulastyāya mahātmane. vraja laṅkāṃ mahāvīra tulyaṃ balir ihāsura. iti śrutvā tato laṅkām agamad rāvaṇānujaḥ. pūjyamāno mahāvīrai rākṣaso bharatarṣabha.

वैशंपायन उवाच। अनुज्ञातस् तु कृष्णेन पाण्डवो भ्रातृभिः सह। ईहितुं राजसूयाय साधनान्य् उपचक्रमे।

vaiśaṃpāyana uvāca. anujñātas tu kṛṣṇena pāṇḍavo bhrātṛbhiḥ saha. īhituṃ rājasūyāya sādhanāny upacakrame.

तत आज्ञापयाम् आस पाण्डवो ऽरिनिबर्हणः। सहदेवं युधां श्रेष्ठं मन्त्रिणश् चैव सर्वशः।

tata ājñāpayām āsa pāṇḍavo 'rinibarhaṇaḥ. sahadevaṃ yudhāṃ śreṣṭhaṃ mantriṇaś caiva sarvaśaḥ.

अस्मिन् क्रतौ यथोक्तानि यज्ञाङ्गानि द्विजातिभिः। तथोपकरणं सर्वं मङ्गलानि च सर्वशः।

asmin kratau yathoktāni yajñāṅgāni dvijātibhiḥ. tathopakaraṇaṃ sarvaṃ maṅgalāni ca sarvaśaḥ.

अधियज्ञांश् च संभारान् धौम्योक्तान् क्षिप्रम् एव हि। समानयन्तु पुरुषा यथायोगं यथाक्रमम्।

adhiyajñāṃś ca saṃbhārān dhaumyoktān kṣipram eva hi. samānayantu puruṣā yathāyogaṃ yathākramam.

इन्द्रसेनो विशोकश् च पूरुश् चार्जुनसारथिः। सूताश् च सहिताः सर्वे शुचयो मृष्टकुण्डलाः। समीको ध्वजसेनश् च पञ्च सारथिपुंगवाः। अन्नाद्याहरणे युक्ताः सन्तु मत्प्रियकाम्यया। उपस्थितान् सर्वकामान् सुगन्धिकनकप्रभान्।

indraseno viśokaś ca pūruś cārjunasārathiḥ. sūtāś ca sahitāḥ sarve śucayo mṛṣṭakuṇḍalāḥ. samīko dhvajasenaś ca pañca sārathipuṃgavāḥ. annādyāharaṇe yuktāḥ santu matpriyakāmyayā. upasthitān sarvakāmān sugandhikanakaprabhān.

सर्वकामाश् च कार्यन्तां रसगन्धसमन्विताः। मनोहराः प्रीतिकरा द्विजानां कुरुसत्तम।

sarvakāmāś ca kāryantāṃ rasagandhasamanvitāḥ. manoharāḥ prītikarā dvijānāṃ kurusattama.

तद् वाक्यसमकालं तु कृतं सर्वम् अवेदयत्। सहदेवो युधां श्रेष्ठो धर्मराजे महात्मनि।

tad vākyasamakālaṃ tu kṛtaṃ sarvam avedayat. sahadevo yudhāṃ śreṣṭho dharmarāje mahātmani.

ततो द्वैपायनो राजन्न् ऋत्विजः समुपानयत्। वेदान् इव महाभागान् साक्षान् मूर्तिमतो द्विजान्।

tato dvaipāyano rājann ṛtvijaḥ samupānayat. vedān iva mahābhāgān sākṣān mūrtimato dvijān.

स्वयं ब्रह्मत्वम् अकरोत् तस्य सत्यवतीसुतः। मूर्तिमान् सामवेदो ऽथ वेदवेदाङ्गपारगः। धनंजयानाम् ऋषभः सुसामा सामगो ऽभवत्।

svayaṃ brahmatvam akarot tasya satyavatīsutaḥ. mūrtimān sāmavedo 'tha vedavedāṅgapāragaḥ. dhanaṃjayānām ṛṣabhaḥ susāmā sāmago 'bhavat.

याज्ञवल्क्यो बभूवाथ ब्रह्मिष्ठो ऽध्वर्युसत्तमः। पैलो होता वसोः पुत्रो धौम्येन सहितो ऽभवत्।

yājñavalkyo babhūvātha brahmiṣṭho 'dhvaryusattamaḥ. pailo hotā vasoḥ putro dhaumyena sahito 'bhavat.

एतेषां शिष्यवर्गाश् च पुत्राश् च भरतर्षभ। बभूवुर् होत्रगाः सर्वे वेदवेदाङ्गपारगाः। स्वयं च भगवांस् तत्र शिष्यैः सर्वैः पुरस्कृतः। कृष्णद्वैपायनो राजन् सदस्यम् अकरोत् प्रभुः।

eteṣāṃ śiṣyavargāś ca putrāś ca bharatarṣabha. babhūvur hotragāḥ sarve vedavedāṅgapāragāḥ. svayaṃ ca bhagavāṃs tatra śiṣyaiḥ sarvaiḥ puraskṛtaḥ. kṛṣṇadvaipāyano rājan sadasyam akarot prabhuḥ.

ते वाचयित्वा पुण्याहम् ईहयित्वा च तं विधिम्। शास्त्रोक्तं योजयाम् आसुस् तद् देवयजनं महत्।

te vācayitvā puṇyāham īhayitvā ca taṃ vidhim. śāstroktaṃ yojayām āsus tad devayajanaṃ mahat.

तत्र चक्रुर् अनुज्ञाताः शरणान्य् उत शिल्पिनः। रत्नवन्ति विशालानि वेश्मानीव दिवौकसाम्।

tatra cakrur anujñātāḥ śaraṇāny uta śilpinaḥ. ratnavanti viśālāni veśmānīva divaukasām.

तत आज्ञापयाम् आस स राजा राजसत्तमः। सहदेवं तदा सद्यो मन्त्रिणं कुरुसत्तमः। वैशंपायनः। सहदेवं तदा प्राह मन्त्रिणं कुरुसत्तमः। उवाच राजा कौन्तेयो वचनं वचनक्षमम्।

tata ājñāpayām āsa sa rājā rājasattamaḥ. sahadevaṃ tadā sadyo mantriṇaṃ kurusattamaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. sahadevaṃ tadā prāha mantriṇaṃ kurusattamaḥ. uvāca rājā kaunteyo vacanaṃ vacanakṣamam.

आमन्त्रणार्थं दूतांस् त्वं प्रेषयस्वाशुगान् द्रुतम्। उपश्रुत्य वचो राज्ञः स दूतान् प्राहिणोत् तदा।

āmantraṇārthaṃ dūtāṃs tvaṃ preṣayasvāśugān drutam. upaśrutya vaco rājñaḥ sa dūtān prāhiṇot tadā.

आमन्त्रयध्वं राष्ट्रेषु ब्राह्मणान् भूमिपान् अपि। विशश् च मान्याञ् शूद्रांश् च सर्वान् आनयतेति च।

āmantrayadhvaṃ rāṣṭreṣu brāhmaṇān bhūmipān api. viśaś ca mānyāñ śūdrāṃś ca sarvān ānayateti ca.

ते सर्वान् पृथिवीपालान् पाण्डवेयस्य शासनात्। आमन्त्रयां बभूवुश् च प्रेषयाम् आस चापरान्। तथापरान् अपि नरान् आत्मनः शीघ्रगामिनः। दूतास् ते वाहनैर् जग्मू राष्ट्राणि सुबहूनि च।

te sarvān pṛthivīpālān pāṇḍaveyasya śāsanāt. āmantrayāṃ babhūvuś ca preṣayām āsa cāparān. tathāparān api narān ātmanaḥ śīghragāminaḥ. dūtās te vāhanair jagmū rāṣṭrāṇi subahūni ca.

ततस् ते तु यथाकालं कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्। दीक्षयां चक्रिरे विप्रा राजसूयाय भारत। ज्येष्ठामूले अमावस्यां महाजनसमावृतः। रौरवाजिनसंवीतो नवनीताक्तदेहवान्।

tatas te tu yathākālaṃ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram. dīkṣayāṃ cakrire viprā rājasūyāya bhārata. jyeṣṭhāmūle amāvasyāṃ mahājanasamāvṛtaḥ. rauravājinasaṃvīto navanītāktadehavān.

दीक्षितः स तु धर्मात्मा धर्मराजो युधिष्ठिरः। जगाम यज्ञायतनं वृतो विप्रैः सहस्रशः।

dīkṣitaḥ sa tu dharmātmā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. jagāma yajñāyatanaṃ vṛto vipraiḥ sahasraśaḥ.

भ्रातृभिर् ज्ञातिभिश् चैव सुहृद्भिः सचिवैस् तथा। क्षत्रियैश् च मनुष्येन्द्र नानादेशसमागतैः। अमात्यैश् च नृपश्रेष्ठो धर्मो विग्रहवान् इव।

bhrātṛbhir jñātibhiś caiva suhṛdbhiḥ sacivais tathā. kṣatriyaiś ca manuṣyendra nānādeśasamāgataiḥ. amātyaiś ca nṛpaśreṣṭho dharmo vigrahavān iva.

आजग्मुर् ब्राह्मणास् तत्र विषयेभ्यस् ततस् ततः। सर्वविद्यासु निष्णाता वेदवेदाङ्गपारगाः।

ājagmur brāhmaṇās tatra viṣayebhyas tatas tataḥ. sarvavidyāsu niṣṇātā vedavedāṅgapāragāḥ.

तेषाम् आवसथांश् चक्रुर् धर्मराजस्य शासनात्। बह्वन्नाञ् शयनैर् युक्तान् सगणानां पृथक् पृथक्। सर्वर्तुगुणसंपन्नाञ् शिल्पिनो ऽथ सहस्रशः।

teṣām āvasathāṃś cakrur dharmarājasya śāsanāt. bahvannāñ śayanair yuktān sagaṇānāṃ pṛthak pṛthak. sarvartuguṇasaṃpannāñ śilpino 'tha sahasraśaḥ.

तेषु ते न्यवसन् राजन् ब्राह्मणा भृशसत्कृताः। कथयन्तः कथा बह्वीः पश्यन्तो नटनर्तकान्।

teṣu te nyavasan rājan brāhmaṇā bhṛśasatkṛtāḥ. kathayantaḥ kathā bahvīḥ paśyanto naṭanartakān.

भुञ्जतां चैव विप्राणां वदतां च महास्वनः। अनिशं श्रूयते स्मात्र मुदितानां महात्मनाम्।

bhuñjatāṃ caiva viprāṇāṃ vadatāṃ ca mahāsvanaḥ. aniśaṃ śrūyate smātra muditānāṃ mahātmanām.

दीयतां दीयताम् एषां भुज्यतां भुज्यताम् इति। एवंप्रकाराः संजल्पाः श्रूयन्ते स्मात्र नित्यशः।

dīyatāṃ dīyatām eṣāṃ bhujyatāṃ bhujyatām iti. evaṃprakārāḥ saṃjalpāḥ śrūyante smātra nityaśaḥ.

गवां शतसहस्राणि शयनानां च भारत। रुक्मस्य योषितां चैव धर्मराजः पृथग् ददौ।

gavāṃ śatasahasrāṇi śayanānāṃ ca bhārata. rukmasya yoṣitāṃ caiva dharmarājaḥ pṛthag dadau.

प्रावर्ततैवं यज्ञः स पाण्डवस्य महात्मनः। पृथिव्याम् एकवीरस्य शक्रस्येव त्रिविष्टपे।

prāvartataivaṃ yajñaḥ sa pāṇḍavasya mahātmanaḥ. pṛthivyām ekavīrasya śakrasyeva triviṣṭape.

ततो युधिष्ठिरो राजा प्रेषयाम् आस पाण्डवम्। नकुलं हास्तिनपुरं भीष्माय भरतर्षभ। बाह्लीकाय सपुत्राय भूरिश्रवसभीष्मयोः।

tato yudhiṣṭhiro rājā preṣayām āsa pāṇḍavam. nakulaṃ hāstinapuraṃ bhīṣmāya bharatarṣabha. bāhlīkāya saputrāya bhūriśravasabhīṣmayoḥ.

द्रोणाय धृतराष्ट्राय विदुराय कृपाय च। भ्रातॄणां चैव सर्वेषां ये ऽनुरक्ता युधिष्ठिरे।

droṇāya dhṛtarāṣṭrāya vidurāya kṛpāya ca. bhrātṝṇāṃ caiva sarveṣāṃ ye 'nuraktā yudhiṣṭhire.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents