महाभारत 10.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 8→

[mh-10-8] • 151 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। तथा प्रयाते शिबिरं द्रोणपुत्रे महारथे। कच्चित् कृपश् च भोजश् च भयार्तौ न न्यवर्तताम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. tathā prayāte śibiraṃ droṇaputre mahārathe. kaccit kṛpaś ca bhojaś ca bhayārtau na nyavartatām.

कच्चिन् न वारितौ क्षुद्रै रक्षिभिर् नोपलक्षितौ। असह्यम् इति वा मत्वा न निवृत्तौ महारथौ।

kaccin na vāritau kṣudrai rakṣibhir nopalakṣitau. asahyam iti vā matvā na nivṛttau mahārathau.

कच्चित् प्रमथ्य शिबिरं हत्वा सोमकपाण्डवान्। कृता प्रतिज्ञा सफला कच्चित् संजय सा निशि। दुर्योधनस्य पदवीं गतौ परमिकां रणे। बलैर् वा निहतौ तौ तु कच्चिन् न पतितौ क्षितौ। गत्वा तिष्ठत्य् असौ द्रौणिः कृत्वा कर्म सुदुष्करम्। धृष्टद्युम्नशिखण्डिभ्यां द्रौपद्याश् च सुतैः किल। संछन्ना मेदिनी सुप्तैर् निहतैः पाण्डुसैनिकैः।

kaccit pramathya śibiraṃ hatvā somakapāṇḍavān. kṛtā pratijñā saphalā kaccit saṃjaya sā niśi. duryodhanasya padavīṃ gatau paramikāṃ raṇe. balair vā nihatau tau tu kaccin na patitau kṣitau. gatvā tiṣṭhaty asau drauṇiḥ kṛtvā karma suduṣkaram. dhṛṣṭadyumnaśikhaṇḍibhyāṃ draupadyāś ca sutaiḥ kila. saṃchannā medinī suptair nihataiḥ pāṇḍusainikaiḥ.

पाञ्चालैर् वा विनिहतौ कच्चिन् नास्वपतां क्षितौ। कच्चित् ताभ्यां कृतं कर्म तन् ममाचक्ष्व संजय।

pāñcālair vā vinihatau kaccin nāsvapatāṃ kṣitau. kaccit tābhyāṃ kṛtaṃ karma tan mamācakṣva saṃjaya.

संजय उवाच। तस्मिन् प्रयाते शिबिरं द्रोणपुत्रे महात्मनि। कृपश् च कृतवर्मा च शिबिरद्वार्य् अतिष्ठताम्।

saṃjaya uvāca. tasmin prayāte śibiraṃ droṇaputre mahātmani. kṛpaś ca kṛtavarmā ca śibiradvāry atiṣṭhatām.

अश्वत्थामा तु तौ दृष्ट्वा यत्नवन्तौ महारथौ। प्रहृष्टः शनकै राजन्न् इदं वचनम् अब्रवीत्।

aśvatthāmā tu tau dṛṣṭvā yatnavantau mahārathau. prahṛṣṭaḥ śanakai rājann idaṃ vacanam abravīt.

यत्तौ भवन्तौ पर्याप्तौ सर्वक्षत्रस्य नाशने। किं पुनर् योधशेषस्य प्रसुप्तस्य विशेषतः।

yattau bhavantau paryāptau sarvakṣatrasya nāśane. kiṃ punar yodhaśeṣasya prasuptasya viśeṣataḥ.

अहं प्रवेक्ष्ये शिबिरं चरिष्यामि च कालवत्। यथा न कश् चिद् अपि मे जीवन् मुच्येत मानवः। तथा भवद्भ्यां कार्यं स्याद् इति मे निश्चिता मतिः।

ahaṃ pravekṣye śibiraṃ cariṣyāmi ca kālavat. yathā na kaś cid api me jīvan mucyeta mānavaḥ. tathā bhavadbhyāṃ kāryaṃ syād iti me niścitā matiḥ.

इत्य् उक्त्वा प्राविशद् द्रौणिः पार्थानां शिबिरं महत्। अद्वारेणाभ्यवस्कन्द्य विहाय भयम् आत्मनः।

ity uktvā prāviśad drauṇiḥ pārthānāṃ śibiraṃ mahat. advāreṇābhyavaskandya vihāya bhayam ātmanaḥ.

स प्रविश्य महाबाहुर् उद्देशज्ञश् च तस्य ह। द्रौणिः परमसंक्रुद्धः तेजसा प्रज्वलन्न् इव। ततः पर्यचरत् सर्वं संप्रसुप्तजनं निशि। धृष्टद्युम्नस्य निलयं शनकैर् अभ्युपागमत्।

sa praviśya mahābāhur uddeśajñaś ca tasya ha. drauṇiḥ paramasaṃkruddhaḥ tejasā prajvalann iva. tataḥ paryacarat sarvaṃ saṃprasuptajanaṃ niśi. dhṛṣṭadyumnasya nilayaṃ śanakair abhyupāgamat.

ते तु कृत्वा महत् कर्म श्रान्ताश् च बलवद् रणे। प्रसुप्ता वै सुविश्वस्ताः स्वसैन्यपरिवारिताः।

te tu kṛtvā mahat karma śrāntāś ca balavad raṇe. prasuptā vai suviśvastāḥ svasainyaparivāritāḥ.

अथ प्रविश्य तद् वेश्म धृष्टद्युम्नस्य भारत। पाञ्चाल्यं शयने द्रौणिर् अपश्यत् सुप्तम् अन्तिकात्।

atha praviśya tad veśma dhṛṣṭadyumnasya bhārata. pāñcālyaṃ śayane drauṇir apaśyat suptam antikāt.

क्षौमावदाते महति स्पर्ध्यास्तरणसंवृते। माल्यप्रवरसंयुक्ते धूपैश् चूर्णैश् च वासिते।

kṣaumāvadāte mahati spardhyāstaraṇasaṃvṛte. mālyapravarasaṃyukte dhūpaiś cūrṇaiś ca vāsite.

तं शयानं महात्मानं विस्रब्धम् अकुतोभयम्। प्राबोधयत पादेन शयनस्थं महीपते।

taṃ śayānaṃ mahātmānaṃ visrabdham akutobhayam. prābodhayata pādena śayanasthaṃ mahīpate.

स बुद्ध्वा चरणस्पर्शम् उत्थाय रणदुर्मदः। अभ्यजानद् अमेयात्मा द्रोणपुत्रं महारथम्।

sa buddhvā caraṇasparśam utthāya raṇadurmadaḥ. abhyajānad ameyātmā droṇaputraṃ mahāratham.

तम् उत्पतन्तं शयनाद् अश्वत्थामा महाबलः। केशेष्व् आलम्ब्य पाणिभ्यां निष्पिपेष महीतले।

tam utpatantaṃ śayanād aśvatthāmā mahābalaḥ. keśeṣv ālambya pāṇibhyāṃ niṣpipeṣa mahītale.

स बलात् तेन निष्पिष्टः साध्वसेन च भारत। निद्रया चैव पाञ्चाल्यो नाशकच् चेष्टितुं तदा। निष्पिष्य तु ततो भूमौ पाञ्चालं द्रौणिर् ओजसा। धनुषो ज्यां विमुच्याशु क्रूरबुद्धिर् अमर्षणः। तस्य कण्ठे ऽथ बद्ध्वा तां त्वरितः क्रोधमूर्छितः। द्रौणिः क्रूरं मनः कृत्वा पाञ्चाल्यम् अवधीत् तदा।

sa balāt tena niṣpiṣṭaḥ sādhvasena ca bhārata. nidrayā caiva pāñcālyo nāśakac ceṣṭituṃ tadā. niṣpiṣya tu tato bhūmau pāñcālaṃ drauṇir ojasā. dhanuṣo jyāṃ vimucyāśu krūrabuddhir amarṣaṇaḥ. tasya kaṇṭhe 'tha baddhvā tāṃ tvaritaḥ krodhamūrchitaḥ. drauṇiḥ krūraṃ manaḥ kṛtvā pāñcālyam avadhīt tadā.

तम् आक्रम्य तदा राजन् कण्ठे चोरसि चोभयोः। नदन्तं विस्फुरन्तं च पशुमारम् अमारयत्। स वार्यमाणस् तरसा बलाद् बलवता बली।

tam ākramya tadā rājan kaṇṭhe corasi cobhayoḥ. nadantaṃ visphurantaṃ ca paśumāram amārayat. sa vāryamāṇas tarasā balād balavatā balī.

तुदन् नखैस् तु स द्रौणिं नातिव्यक्तम् उदाहरत्। आचार्यपुत्र शस्त्रेण जहि मा मा चिरं कृथाः। एवम् उक्त्वा तु वचनं विरराम परंतपः। सुतः पाञ्चालराजस्य आक्रान्तो बलिना भृशम्। त्वत्कृते सुकृतांल् लोकान् गच्छेयं द्विपदां वर।

tudan nakhais tu sa drauṇiṃ nātivyaktam udāharat. ācāryaputra śastreṇa jahi mā mā ciraṃ kṛthāḥ. evam uktvā tu vacanaṃ virarāma paraṃtapaḥ. sutaḥ pāñcālarājasya ākrānto balinā bhṛśam. tvatkṛte sukṛtāṃl lokān gaccheyaṃ dvipadāṃ vara.

तस्याव्यक्तां तु तां वाचं संश्रुत्य द्रौणिर् अब्रवीत्। आचार्यघातिनां लोका न सन्ति कुलपांसन। नृशंसेनातिवृत्तेन त्वया मे निहतः पिता। तस्मात् त्वम् अपि वध्यस् तु नृशंसेन नृशंसकृत्। तस्माच् छस्त्रेण निधनं न त्वम् अर्हसि दुर्मते।

tasyāvyaktāṃ tu tāṃ vācaṃ saṃśrutya drauṇir abravīt. ācāryaghātināṃ lokā na santi kulapāṃsana. nṛśaṃsenātivṛttena tvayā me nihataḥ pitā. tasmāt tvam api vadhyas tu nṛśaṃsena nṛśaṃsakṛt. tasmāc chastreṇa nidhanaṃ na tvam arhasi durmate.

एवं ब्रुवाणस् तं वीरं सिंहो मत्तम् इव द्विपम्। मर्मस्व् अभ्यवधीत् क्रुद्धः पादाष्ठीलैः सुदारुणैः।

evaṃ bruvāṇas taṃ vīraṃ siṃho mattam iva dvipam. marmasv abhyavadhīt kruddhaḥ pādāṣṭhīlaiḥ sudāruṇaiḥ.

तस्य वीरस्य शब्देन मार्यमाणस्य वेश्मनि। अबुध्यन्त महाराज स्त्रियो ये चास्य रक्षिणः।

tasya vīrasya śabdena māryamāṇasya veśmani. abudhyanta mahārāja striyo ye cāsya rakṣiṇaḥ.

ते दृष्ट्वा वर्ष्मवन्तं तम् अतिमानुषविक्रमम्। भूतम् एव व्यवस्यन्तो न स्म प्रव्याहरन् भयात्।

te dṛṣṭvā varṣmavantaṃ tam atimānuṣavikramam. bhūtam eva vyavasyanto na sma pravyāharan bhayāt.

तं तु तेनाभ्युपायेन गमयित्वा यमक्षयम्। अध्यतिष्ठत् स तेजस्वी रथं प्राप्य सुदर्शनम्।

taṃ tu tenābhyupāyena gamayitvā yamakṣayam. adhyatiṣṭhat sa tejasvī rathaṃ prāpya sudarśanam.

स तस्य भवनाद् राजन् निष्क्रम्यानादयन् दिशः। रथेन शिबिरं प्रायाज् जिघांसुर् द्विषतो बली।

sa tasya bhavanād rājan niṣkramyānādayan diśaḥ. rathena śibiraṃ prāyāj jighāṃsur dviṣato balī.

अपक्रान्ते ततस् तस्मिन् द्रोणपुत्रे महारथे। सह तै रक्षिभिः सर्वैः प्रणेदुर् योषितस् तदा।

apakrānte tatas tasmin droṇaputre mahārathe. saha tai rakṣibhiḥ sarvaiḥ praṇedur yoṣitas tadā.

राजानं निहतं दृष्ट्वा भृशं शोकपरायणाः। व्याक्रोशन् क्षत्रियाः सर्वे धृष्टद्युम्नस्य भारत।

rājānaṃ nihataṃ dṛṣṭvā bhṛśaṃ śokaparāyaṇāḥ. vyākrośan kṣatriyāḥ sarve dhṛṣṭadyumnasya bhārata.

तासां तु तेन शब्देन समीपे क्षत्रियर्षभाः। क्षिप्रं च समनह्यन्त किम् एतद् इति चाब्रुवन्।

tāsāṃ tu tena śabdena samīpe kṣatriyarṣabhāḥ. kṣipraṃ ca samanahyanta kim etad iti cābruvan.

स्त्रियस् तु राजन् वित्रस्ता भारद्वाजं निरीक्ष्य तम्। अब्रुवन् दीनकण्ठेन क्षिप्रम् आद्रवतेति वै।

striyas tu rājan vitrastā bhāradvājaṃ nirīkṣya tam. abruvan dīnakaṇṭhena kṣipram ādravateti vai.

राक्षसो वा मनुष्यो वा नैनं जानीमहे वयम्। हत्वा पाञ्चालराजं यो रथम् आरुह्य तिष्ठति।

rākṣaso vā manuṣyo vā nainaṃ jānīmahe vayam. hatvā pāñcālarājaṃ yo ratham āruhya tiṣṭhati.

ततस् ते योधमुख्यास् तं सहसा पर्यवारयन्। स तान् आपततः सर्वान् रुद्रास्त्रेण व्यपोथयत्।

tatas te yodhamukhyās taṃ sahasā paryavārayan. sa tān āpatataḥ sarvān rudrāstreṇa vyapothayat.

धृष्टद्युम्नं च हत्वा स तांश् चैवास्य पदानुगान्। अपश्यच् छयने सुप्तम् उत्तमौजसम् अन्तिके।

dhṛṣṭadyumnaṃ ca hatvā sa tāṃś caivāsya padānugān. apaśyac chayane suptam uttamaujasam antike.

तम् अप्य् आक्रम्य पादेन कण्ठे चोरसि चौजसा। तथैव मारयाम् आस विनर्दन्तम् अरिंदमम्।

tam apy ākramya pādena kaṇṭhe corasi caujasā. tathaiva mārayām āsa vinardantam ariṃdamam.

युधामन्युस् तु संप्राप्तो मत्त्वा तं रक्षसा हतम्। गदाम् उद्यम्य वेगेन हृदि द्रौणिम् अताडयत्। गदाप्रहाराभिहतो नाकम्पद् द्रौणिर् आहवे।

yudhāmanyus tu saṃprāpto mattvā taṃ rakṣasā hatam. gadām udyamya vegena hṛdi drauṇim atāḍayat. gadāprahārābhihato nākampad drauṇir āhave.

तम् अभिद्रुत्य जग्राह क्षितौ चैनम् अपातयत्। विस्फुरन्तं च पशुवत् तथैवैनम् अमारयत्।

tam abhidrutya jagrāha kṣitau cainam apātayat. visphurantaṃ ca paśuvat tathaivainam amārayat.

तथा स वीरो हत्वा तं ततो ऽन्यान् समुपाद्रवत्। संसुप्तान् एव राजेन्द्र तत्र तत्र महारथान्। पाञ्चालवीरान् आक्रम्य क्रुद्धो न्यहनद् अन्तिके। स्फुरतो वेपमानांश् च शमितेव पशून् मखे।

tathā sa vīro hatvā taṃ tato 'nyān samupādravat. saṃsuptān eva rājendra tatra tatra mahārathān. pāñcālavīrān ākramya kruddho nyahanad antike. sphurato vepamānāṃś ca śamiteva paśūn makhe.

ततो निस्त्रिंशम् आदाय जघानान्यान् पृथग्जनान्। भागशो विचरन् मार्गान् असियुद्धविशारदः।

tato nistriṃśam ādāya jaghānānyān pṛthagjanān. bhāgaśo vicaran mārgān asiyuddhaviśāradaḥ.

तथैव गुल्मे संप्रेक्ष्य शयानान् मध्यगौल्मिकान्। श्रान्तान् न्यस्तायुधान् सर्वान् क्षणेनैव व्यपोथयत्।

tathaiva gulme saṃprekṣya śayānān madhyagaulmikān. śrāntān nyastāyudhān sarvān kṣaṇenaiva vyapothayat.

योधान् अश्वान् द्विपांश् चैव प्राच्छिनत् स वरासिना। रुधिरोक्षितसर्वाङ्गः कालसृष्ट इवान्तकः।

yodhān aśvān dvipāṃś caiva prācchinat sa varāsinā. rudhirokṣitasarvāṅgaḥ kālasṛṣṭa ivāntakaḥ.

विस्फुरद्भिश् च तैर् द्रौणिर् निस्त्रिंशस्योद्यमेन च। आक्षेपेण तथैवासेस् त्रिधा रक्तोक्षितो ऽभवत्।

visphuradbhiś ca tair drauṇir nistriṃśasyodyamena ca. ākṣepeṇa tathaivāses tridhā raktokṣito 'bhavat.

तस्य लोहितसिक्तस्य दीप्तखड्गस्य युध्यतः। अमानुष इवाकारो बभौ परमभीषणः।

tasya lohitasiktasya dīptakhaḍgasya yudhyataḥ. amānuṣa ivākāro babhau paramabhīṣaṇaḥ.

ये त्व् अजाग्रत कौरव्य ते ऽपि शब्देन मोहिताः। निरीक्ष्यमाणा अन्योन्यं द्रौणिं दृष्ट्वा प्रविव्यथुः।

ye tv ajāgrata kauravya te 'pi śabdena mohitāḥ. nirīkṣyamāṇā anyonyaṃ drauṇiṃ dṛṣṭvā pravivyathuḥ.

तद् रूपं तस्य ते दृष्ट्वा क्षत्रियाः शत्रुकर्शनाः। राक्षसं मन्यमानास् तं नयनानि न्यमीलयन्।

tad rūpaṃ tasya te dṛṣṭvā kṣatriyāḥ śatrukarśanāḥ. rākṣasaṃ manyamānās taṃ nayanāni nyamīlayan.

स घोररूपो व्यचरत् कालवच् छिबिरे ततः। अपश्यद् द्रौपदीपुत्रान् अवशिष्टांश् च सोमकान्।

sa ghorarūpo vyacarat kālavac chibire tataḥ. apaśyad draupadīputrān avaśiṣṭāṃś ca somakān.

तेन शब्देन वित्रस्ता धनुर्हस्ता महारथाः। धृष्टद्युम्नं हतं श्रुत्वा द्रौपदेया विशां पते। अवाकिरञ् शरव्रातैर् भारद्वाजम् अभीतवत्।

tena śabdena vitrastā dhanurhastā mahārathāḥ. dhṛṣṭadyumnaṃ hataṃ śrutvā draupadeyā viśāṃ pate. avākirañ śaravrātair bhāradvājam abhītavat.

ततस् तेन निनादेन संप्रबुद्धाः प्रभद्रकाः। शिलीमुखैः शिखण्डी च द्रोणपुत्रं समार्दयन्।

tatas tena ninādena saṃprabuddhāḥ prabhadrakāḥ. śilīmukhaiḥ śikhaṇḍī ca droṇaputraṃ samārdayan.

भारद्वाजस् तु तान् दृष्ट्वा शरवर्षाणि वर्षतः। ननाद बलवन् नादं जिघांसुस् तान् सुदुर्जयान्।

bhāradvājas tu tān dṛṣṭvā śaravarṣāṇi varṣataḥ. nanāda balavan nādaṃ jighāṃsus tān sudurjayān.

ततः परमसंक्रुद्धः पितुर् वधम् अनुस्मरन्। अवरुह्य रथोपस्थात् त्वरमाणो ऽभिदुद्रुवे।

tataḥ paramasaṃkruddhaḥ pitur vadham anusmaran. avaruhya rathopasthāt tvaramāṇo 'bhidudruve.

सहस्रचन्द्रं विपुलं गृहीत्वा चर्म संयुगे। खड्गं च विपुलं दिव्यं जातरूपपरिष्कृतम्। द्रौपदेयान् अभिद्रुत्य खड्गेन व्यचरद् बली।

sahasracandraṃ vipulaṃ gṛhītvā carma saṃyuge. khaḍgaṃ ca vipulaṃ divyaṃ jātarūpapariṣkṛtam. draupadeyān abhidrutya khaḍgena vyacarad balī.

ततः स नरशार्दूलः प्रतिविन्ध्यं तम् आहवे। कुक्षिदेशे ऽवधीद् राजन् स हतो न्यपतद् भुवि।

tataḥ sa naraśārdūlaḥ prativindhyaṃ tam āhave. kukṣideśe 'vadhīd rājan sa hato nyapatad bhuvi.

प्रासेन विद्ध्वा द्रौणिं तु सुतसोमः प्रतापवान्। पुनश् चासिं समुद्यम्य द्रोणपुत्रम् उपाद्रवत्। प्रासप्रहारं तु तदा विगृह्य द्रौणिर् आहवे।

prāsena viddhvā drauṇiṃ tu sutasomaḥ pratāpavān. punaś cāsiṃ samudyamya droṇaputram upādravat. prāsaprahāraṃ tu tadā vigṛhya drauṇir āhave.

सुतसोमस्य सासिं तु बाहुं छित्त्वा नरर्षभः। पुनर् अभ्यहनत् पार्श्वे स भिन्नहृदयो ऽपतत्।

sutasomasya sāsiṃ tu bāhuṃ chittvā nararṣabhaḥ. punar abhyahanat pārśve sa bhinnahṛdayo 'patat.

नाकुलिस् तु शतानीको रथचक्रेण वीर्यवान्। दोर्भ्याम् उत्क्षिप्य वेगेन वक्षस्य् एनम् अताडयत्।

nākulis tu śatānīko rathacakreṇa vīryavān. dorbhyām utkṣipya vegena vakṣasy enam atāḍayat.

अताडयच् छतानीकं मुक्तचक्रं द्विजस् तु सः। स विह्वलो ययौ भूमिं ततो ऽस्यापाहरच् छिरः।

atāḍayac chatānīkaṃ muktacakraṃ dvijas tu saḥ. sa vihvalo yayau bhūmiṃ tato 'syāpāharac chiraḥ.

श्रुतकर्मा तु परिघं गृहीत्वा समताडयत्। अभिद्रुत्य ततो द्रौणिं सव्ये स फलके भृशम्।

śrutakarmā tu parighaṃ gṛhītvā samatāḍayat. abhidrutya tato drauṇiṃ savye sa phalake bhṛśam.

स तु तं श्रुतकर्माणम् आस्ये जघ्ने वरासिना। स हतो न्यपतद् भूमौ विमूढो विकृताननः।

sa tu taṃ śrutakarmāṇam āsye jaghne varāsinā. sa hato nyapatad bhūmau vimūḍho vikṛtānanaḥ.

तेन शब्देन वीरस् तु श्रुतकीर्तिर् महाधनुः। अश्वत्थामानम् आसाद्य शरवर्षैर् अवाकिरत्। शरैर् आच्छादितस् तेन द्रोणपुत्रो महारथः। अदृश्यत महाराज श्वाविट् शललितो यथा।

tena śabdena vīras tu śrutakīrtir mahādhanuḥ. aśvatthāmānam āsādya śaravarṣair avākirat. śarair ācchāditas tena droṇaputro mahārathaḥ. adṛśyata mahārāja śvāviṭ śalalito yathā.

तस्यापि शरवर्षाणि चर्मणा प्रतिवार्य सः। सकुण्डलं शिरः कायाद् भ्राजमानम् अपाहरत्।

tasyāpi śaravarṣāṇi carmaṇā prativārya saḥ. sakuṇḍalaṃ śiraḥ kāyād bhrājamānam apāharat.

ततो भीष्मनिहन्ता तं सह सर्वैः प्रभद्रकैः। अहनत् सर्वतो वीरं नानाप्रहरणैर् बली। शिलीमुखेन चाप्य् एनं भ्रुवोर् मध्ये समार्दयत्।

tato bhīṣmanihantā taṃ saha sarvaiḥ prabhadrakaiḥ. ahanat sarvato vīraṃ nānāpraharaṇair balī. śilīmukhena cāpy enaṃ bhruvor madhye samārdayat.

स तु क्रोधसमाविष्टो द्रोणपुत्रो महाबलः। शिखण्डिनं समासाद्य द्विधा चिच्छेद सो ऽसिना।

sa tu krodhasamāviṣṭo droṇaputro mahābalaḥ. śikhaṇḍinaṃ samāsādya dvidhā ciccheda so 'sinā.

शिखण्डिनं ततो हत्वा क्रोधाविष्टः परंतपः। प्रभद्रकगणान् सर्वान् अभिदुद्राव वेगवान्। यच् च शिष्टं विराटस्य बलं तच् च समाद्रवत्।

śikhaṇḍinaṃ tato hatvā krodhāviṣṭaḥ paraṃtapaḥ. prabhadrakagaṇān sarvān abhidudrāva vegavān. yac ca śiṣṭaṃ virāṭasya balaṃ tac ca samādravat.

द्रुपदस्य च पुत्राणां पौत्राणां सुहृदाम् अपि। चकार कदनं घोरं दृष्ट्वा दृष्ट्वा महाबलः।

drupadasya ca putrāṇāṃ pautrāṇāṃ suhṛdām api. cakāra kadanaṃ ghoraṃ dṛṣṭvā dṛṣṭvā mahābalaḥ.

अन्यान् अन्यांश् च पुरुषान् अभिसृत्याभिसृत्य च। न्यकृन्तद् असिना द्रौणिर् असिमार्गविशारदः।

anyān anyāṃś ca puruṣān abhisṛtyābhisṛtya ca. nyakṛntad asinā drauṇir asimārgaviśāradaḥ.

कालीं रक्तास्यनयनां रक्तमाल्यानुलेपनाम्। रक्ताम्बरधराम् एकां पाशहस्तां शिखण्डिनीम्।

kālīṃ raktāsyanayanāṃ raktamālyānulepanām. raktāmbaradharām ekāṃ pāśahastāṃ śikhaṇḍinīm.

ददृशुः कालरात्रिं ते स्मयमानाम् अवस्थिताम्। नराश्वकुञ्जरान् पाशैर् बद्ध्वा घोरैः प्रतस्थुषीम्। तथैव च महाराज न्यस्तशस्त्रान् महारथान्। हरन्तीं विविधान् प्रेतान् पाशबद्धान् विमूर्धजान्।

dadṛśuḥ kālarātriṃ te smayamānām avasthitām. narāśvakuñjarān pāśair baddhvā ghoraiḥ pratasthuṣīm. tathaiva ca mahārāja nyastaśastrān mahārathān. harantīṃ vividhān pretān pāśabaddhān vimūrdhajān.

स्वप्ने सुप्तान् नयन्तीं तां रात्रिष्व् अन्यासु मारिष। ददृशुर् योधमुख्यास् ते घ्नन्तं द्रौणिं च नित्यदा।

svapne suptān nayantīṃ tāṃ rātriṣv anyāsu māriṣa. dadṛśur yodhamukhyās te ghnantaṃ drauṇiṃ ca nityadā.

यतः प्रवृत्तः संग्रामः कुरुपाण्डवसेनयोः। ततः प्रभृति तां कृत्याम् अपश्यन् द्रौणिम् एव च।

yataḥ pravṛttaḥ saṃgrāmaḥ kurupāṇḍavasenayoḥ. tataḥ prabhṛti tāṃ kṛtyām apaśyan drauṇim eva ca.

तांस् तु दैवहतान् पूर्वं पश्चाद् द्रौणिर् न्यपातयत्। त्रासयन् सर्वभूतानि विनदन् भैरवान् रवान्।

tāṃs tu daivahatān pūrvaṃ paścād drauṇir nyapātayat. trāsayan sarvabhūtāni vinadan bhairavān ravān.

तद् अनुस्मृत्य ते वीरा दर्शनं पौर्वकालिकम्। इदं तद् इत्य् अमन्यन्त दैवेनोपनिपीडिताः।

tad anusmṛtya te vīrā darśanaṃ paurvakālikam. idaṃ tad ity amanyanta daivenopanipīḍitāḥ.

ततस् तेन निनादेन प्रत्यबुध्यन्त धन्विनः। शिबिरे पाण्डवेयानां शतशो ऽथ सहस्रशः।

tatas tena ninādena pratyabudhyanta dhanvinaḥ. śibire pāṇḍaveyānāṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

सो ऽच्छिनत् कस्य चित् पादौ जघनं चैव कस्य चित्। कांश् चिद् बिभेद पार्श्वेषु कालसृष्ट इवान्तकः।

so 'cchinat kasya cit pādau jaghanaṃ caiva kasya cit. kāṃś cid bibheda pārśveṣu kālasṛṣṭa ivāntakaḥ.

अत्युग्रप्रतिपिष्टैश् च नदद्भिश् च भृशातुरैः। गजाश्वमथितैश् चान्यैर् मही कीर्णाभवत् प्रभो।

atyugrapratipiṣṭaiś ca nadadbhiś ca bhṛśāturaiḥ. gajāśvamathitaiś cānyair mahī kīrṇābhavat prabho.

क्रोशतां किम् इदं को ऽयं किं शब्दः किं नु किं कृतम्। एवं तेषां तदा द्रौणिर् अन्तकः समपद्यत।

krośatāṃ kim idaṃ ko 'yaṃ kiṃ śabdaḥ kiṃ nu kiṃ kṛtam. evaṃ teṣāṃ tadā drauṇir antakaḥ samapadyata.

अपेतशस्त्रसंनाहान् संरब्धान् पाण्डुसृञ्जयान्। प्राहिणोन् मृत्युलोकाय द्रौणिः प्रहरतां वरः।

apetaśastrasaṃnāhān saṃrabdhān pāṇḍusṛñjayān. prāhiṇon mṛtyulokāya drauṇiḥ praharatāṃ varaḥ.

ततस् तच्छस्त्रवित्रस्ता उत्पतन्तो भयातुराः। निद्रान्धा नष्टसंज्ञाश् च तत्र तत्र निलिल्यिरे।

tatas tacchastravitrastā utpatanto bhayāturāḥ. nidrāndhā naṣṭasaṃjñāś ca tatra tatra nililyire.

ऊरुस्तम्भगृहीताश् च कश्मलाभिहतौजसः। विनदन्तो भृशं त्रस्ताः संन्यपेषन् परस्परम्।

ūrustambhagṛhītāś ca kaśmalābhihataujasaḥ. vinadanto bhṛśaṃ trastāḥ saṃnyapeṣan parasparam.

ततो रथं पुनर् द्रौणिर् आस्थितो भीमनिस्वनम्। धनुष्पाणिः शरैर् अन्यान् प्रेषयद् वै यमक्षयम्।

tato rathaṃ punar drauṇir āsthito bhīmanisvanam. dhanuṣpāṇiḥ śarair anyān preṣayad vai yamakṣayam.

पुनर् उत्पततः कांश् चिद् दूराद् अपि नरोत्तमान्। शूरान् संपततश् चान्यान् कालरात्र्यै न्यवेदयत्।

punar utpatataḥ kāṃś cid dūrād api narottamān. śūrān saṃpatataś cānyān kālarātryai nyavedayat.

तथैव स्यन्दनाग्रेण प्रमथन् स विधावति। शरवर्षैश् च विविधैर् अवर्षच् छात्रवांस् ततः।

tathaiva syandanāgreṇa pramathan sa vidhāvati. śaravarṣaiś ca vividhair avarṣac chātravāṃs tataḥ.

पुनश् च सुविचित्रेण शतचन्द्रेण चर्मणा। तेन चाकाशवर्णेन तदाचरत सो ऽसिना।

punaś ca suvicitreṇa śatacandreṇa carmaṇā. tena cākāśavarṇena tadācarata so 'sinā.

तथा स शिबिरं तेषां द्रौणिर् आहवदुर्मदः। व्यक्षोभयत राजेन्द्र महाह्रदम् इव द्विपः।

tathā sa śibiraṃ teṣāṃ drauṇir āhavadurmadaḥ. vyakṣobhayata rājendra mahāhradam iva dvipaḥ.

उत्पेतुस् तेन शब्देन योधा राजन् विचेतसः। निद्रार्ताश् च भयार्ताश् च व्यधावन्त ततस् ततः। विक्रोशं चुक्रुशुश् चान्ये बहुबद्धं ततस् ततः।

utpetus tena śabdena yodhā rājan vicetasaḥ. nidrārtāś ca bhayārtāś ca vyadhāvanta tatas tataḥ. vikrośaṃ cukruśuś cānye bahubaddhaṃ tatas tataḥ.

विस्वरं चुक्रुशुश् चान्ये बह्वबद्धं तथावदन्। न च स्म प्रतिपद्यन्ते शस्त्राणि वसनानि च।

visvaraṃ cukruśuś cānye bahvabaddhaṃ tathāvadan. na ca sma pratipadyante śastrāṇi vasanāni ca.

विमुक्तकेशाश् चाप्य् अन्ये नाभ्यजानन् परस्परम्। उत्पतन्तः परे भीताः के चित् तत्र तथाभ्रमन्। पुरीषम् असृजन् के चित् के चिन् मूत्रं प्रसुस्रुवुः।

vimuktakeśāś cāpy anye nābhyajānan parasparam. utpatantaḥ pare bhītāḥ ke cit tatra tathābhraman. purīṣam asṛjan ke cit ke cin mūtraṃ prasusruvuḥ.

बन्धनानि च राजेन्द्र संछिद्य तुरगा द्विपाः। समं पर्यपतंश् चान्ये कुर्वन्तो महद् आकुलम्।

bandhanāni ca rājendra saṃchidya turagā dvipāḥ. samaṃ paryapataṃś cānye kurvanto mahad ākulam.

तत्र के चिन् नरा भीता व्यलीयन्त महीतले। तथैव तान् निपतितान् अपिंषन् गजवाजिनः।

tatra ke cin narā bhītā vyalīyanta mahītale. tathaiva tān nipatitān apiṃṣan gajavājinaḥ.

तस्मिंस् तथा वर्तमाने रक्षांसि पुरुषर्षभ। तृप्तानि व्यनदन्न् उच्चैर् मुदा भरतसत्तम।

tasmiṃs tathā vartamāne rakṣāṃsi puruṣarṣabha. tṛptāni vyanadann uccair mudā bharatasattama.

स शब्दः प्रेरितो राजन् भूतसंघैर् मुदा युतैः। अपूरयद् दिशः सर्वा दिवं चापि महास्वनः।

sa śabdaḥ prerito rājan bhūtasaṃghair mudā yutaiḥ. apūrayad diśaḥ sarvā divaṃ cāpi mahāsvanaḥ.

तेषाम् आर्तस्वरं श्रुत्वा वित्रस्ता गजवाजिनः। मुक्ताः पर्यपतन् राजन् मृद्नन्तः शिबिरे जनम्।

teṣām ārtasvaraṃ śrutvā vitrastā gajavājinaḥ. muktāḥ paryapatan rājan mṛdnantaḥ śibire janam.

तैस् तत्र परिधावद्भिश् चरणोदीरितं रजः। अकरोच् छिबिरे तेषां रजन्यां द्विगुणं तमः।

tais tatra paridhāvadbhiś caraṇodīritaṃ rajaḥ. akaroc chibire teṣāṃ rajanyāṃ dviguṇaṃ tamaḥ.

तस्मिंस् तमसि संजाते प्रमूढाः सर्वतो जनाः। नाजानन् पितरः पुत्रान् भ्रातॄन् भ्रातर एव च।

tasmiṃs tamasi saṃjāte pramūḍhāḥ sarvato janāḥ. nājānan pitaraḥ putrān bhrātṝn bhrātara eva ca.

गजा गजान् अतिक्रम्य निर्मनुष्या हया हयान्। अताडयंस् तथाभञ्जंस् तथामृद्नंश् च भारत।

gajā gajān atikramya nirmanuṣyā hayā hayān. atāḍayaṃs tathābhañjaṃs tathāmṛdnaṃś ca bhārata.

ते भग्नाः प्रपतन्तश् च निघ्नन्तश् च परस्परम्। न्यपातयन्त च परान् पातयित्वा तथापिषन्।

te bhagnāḥ prapatantaś ca nighnantaś ca parasparam. nyapātayanta ca parān pātayitvā tathāpiṣan.

विचेतसः सनिद्राश् च तमसा चावृता नराः। जघ्नुः स्वान् एव तत्राथ कालेनाभिप्रचोदिताः।

vicetasaḥ sanidrāś ca tamasā cāvṛtā narāḥ. jaghnuḥ svān eva tatrātha kālenābhipracoditāḥ.

त्यक्त्वा द्वाराणि च द्वाःस्थास् तथा गुल्मांश् च गौल्मिकाः। प्राद्रवन्त यथाशक्ति कांदिशीका विचेतसः।

tyaktvā dvārāṇi ca dvāḥsthās tathā gulmāṃś ca gaulmikāḥ. prādravanta yathāśakti kāṃdiśīkā vicetasaḥ.

विप्रनष्टाश् च ते ऽन्योन्यं नाजानन्त तदा विभो। क्रोशन्तस् तात पुत्रेति दैवोपहतचेतसः।

vipranaṣṭāś ca te 'nyonyaṃ nājānanta tadā vibho. krośantas tāta putreti daivopahatacetasaḥ.

पलायतां दिशस् तेषां स्वान् अप्य् उत्सृज्य बान्धवान्। गोत्रनामभिर् अन्योन्यम् आक्रन्दन्त ततो जनाः।

palāyatāṃ diśas teṣāṃ svān apy utsṛjya bāndhavān. gotranāmabhir anyonyam ākrandanta tato janāḥ.

हाहाकारं च कुर्वाणाः पृथिव्यां शेरते परे। तान् बुद्ध्वा रणमत्तो ऽसौ द्रोणपुत्रो व्यपोथयत्।

hāhākāraṃ ca kurvāṇāḥ pṛthivyāṃ śerate pare. tān buddhvā raṇamatto 'sau droṇaputro vyapothayat.

तत्रापरे वध्यमाना मुहुर् मुहुर् अचेतसः। शिबिरान् निष्पतन्ति स्म क्षत्रिया भयपीडिताः।

tatrāpare vadhyamānā muhur muhur acetasaḥ. śibirān niṣpatanti sma kṣatriyā bhayapīḍitāḥ.

तांस् तु निष्पततस् त्रस्ताञ् शिबिराञ् जीवितैषिणः। कृतवर्मा कृपश् चैव द्वारदेशे निजघ्नतुः।

tāṃs tu niṣpatatas trastāñ śibirāñ jīvitaiṣiṇaḥ. kṛtavarmā kṛpaś caiva dvāradeśe nijaghnatuḥ.

विशस्त्रयन्त्रकवचान् मुक्तकेशान् कृताञ्जलीन्। वेपमानान् क्षितौ भीतान् नैव कांश् चिद् अमुञ्चताम्।

viśastrayantrakavacān muktakeśān kṛtāñjalīn. vepamānān kṣitau bhītān naiva kāṃś cid amuñcatām.

नामुच्यत तयोः कश् चिन् निष्क्रान्तः शिबिराद् बहिः। कृपस्य च महाराज हार्दिक्यस्य च दुर्मतेः।

nāmucyata tayoḥ kaś cin niṣkrāntaḥ śibirād bahiḥ. kṛpasya ca mahārāja hārdikyasya ca durmateḥ.

भूयश् चैव चिकीर्षन्तौ द्रोणपुत्रस्य तौ प्रियम्। त्रिषु देशेषु ददतुः शिबिरस्य हुताशनम्।

bhūyaś caiva cikīrṣantau droṇaputrasya tau priyam. triṣu deśeṣu dadatuḥ śibirasya hutāśanam.

ततः प्रकाशे शिबिरे खड्गेन पितृनन्दनः। अश्वत्थामा महाराज व्यचरत् कृतहस्तवत्।

tataḥ prakāśe śibire khaḍgena pitṛnandanaḥ. aśvatthāmā mahārāja vyacarat kṛtahastavat.

कांश् चिद् आपततो वीरान् अपरांश् च प्रधावतः। व्ययोजयत खड्गेन प्राणैर् द्विजवरो नरान्।

kāṃś cid āpatato vīrān aparāṃś ca pradhāvataḥ. vyayojayata khaḍgena prāṇair dvijavaro narān.

कांश् चिद् योधान् स खड्गेन मध्ये संछिद्य वीर्यवान्। अपातयद् द्रोणसुतः संरब्धस् तिलकाण्डवत्।

kāṃś cid yodhān sa khaḍgena madhye saṃchidya vīryavān. apātayad droṇasutaḥ saṃrabdhas tilakāṇḍavat.

विनदद्भिर् भृशायस्तैर् नराश्वद्विरदोत्तमैः। पतितैर् अभवत् कीर्णा मेदिनी भरतर्षभ।

vinadadbhir bhṛśāyastair narāśvadviradottamaiḥ. patitair abhavat kīrṇā medinī bharatarṣabha.

मानुषाणां सहस्रेषु हतेषु पतितेषु च। उदतिष्ठन् कबन्धानि बहून्य् उत्थाय चापतन्।

mānuṣāṇāṃ sahasreṣu hateṣu patiteṣu ca. udatiṣṭhan kabandhāni bahūny utthāya cāpatan.

सायुधान् साङ्गदान् बाहून् निचकर्त शिरांसि च। हस्तिहस्तोपमान् ऊरून् हस्तान् पादांश् च भारत।

sāyudhān sāṅgadān bāhūn nicakarta śirāṃsi ca. hastihastopamān ūrūn hastān pādāṃś ca bhārata.

पृष्ठच्छिन्नाञ् शिरश्छिन्नान् पार्श्वच्छिन्नांस् तथापरान्। समासाद्याकरोद् द्रौणिः कांश् चिच् चापि पराङ्मुखान्।

pṛṣṭhacchinnāñ śiraśchinnān pārśvacchinnāṃs tathāparān. samāsādyākarod drauṇiḥ kāṃś cic cāpi parāṅmukhān.

मध्यकायान् नरान् अन्यांश् चिच्छेदान्यांश् च कर्णतः। अंसदेशे निहत्यान्यान् काये प्रावेशयच् छिरः।

madhyakāyān narān anyāṃś cicchedānyāṃś ca karṇataḥ. aṃsadeśe nihatyānyān kāye prāveśayac chiraḥ.

एवं विचरतस् तस्य निघ्नतः सुबहून् नरान्। तमसा रजनी घोरा बभौ दारुणदर्शना।

evaṃ vicaratas tasya nighnataḥ subahūn narān. tamasā rajanī ghorā babhau dāruṇadarśanā.

किं चित् प्राणैश् च पुरुषैर् हतैश् चान्यैः सहस्रशः। बहुना च गजाश्वेन भूर् अभूद् भीमदर्शना।

kiṃ cit prāṇaiś ca puruṣair hataiś cānyaiḥ sahasraśaḥ. bahunā ca gajāśvena bhūr abhūd bhīmadarśanā.

यक्षरक्षःसमाकीर्णे रथाश्वद्विपदारुणे। क्रुद्धेन द्रोणपुत्रेण संछिन्नाः प्रापतन् भुवि।

yakṣarakṣaḥsamākīrṇe rathāśvadvipadāruṇe. kruddhena droṇaputreṇa saṃchinnāḥ prāpatan bhuvi.

मातॄर् अन्ये पितॄन् अन्ये भ्रातॄन् अन्ये विचुक्रुशुः। के चिद् ऊचुर् न तत् क्रुद्धैर् धार्तराष्ट्रैः कृतं रणे।

mātṝr anye pitṝn anye bhrātṝn anye vicukruśuḥ. ke cid ūcur na tat kruddhair dhārtarāṣṭraiḥ kṛtaṃ raṇe.

यत् कृतं नः प्रसुप्तानां रक्षोभिः क्रूरकर्मभिः। असांनिध्याद् धि पार्थानाम् इदं नः कदनं कृतम्।

yat kṛtaṃ naḥ prasuptānāṃ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ. asāṃnidhyād dhi pārthānām idaṃ naḥ kadanaṃ kṛtam.

न देवासुरगन्धर्वैर् न यक्षैर् न च राक्षसैः। शक्यो विजेतुं कौन्तेयो गोप्ता यस्य जनार्दनः।

na devāsuragandharvair na yakṣair na ca rākṣasaiḥ. śakyo vijetuṃ kaunteyo goptā yasya janārdanaḥ.

ब्रह्मण्यः सत्यवाग् दान्तः सर्वभूतानुकम्पकः। न च सुप्तं प्रमत्तं वा न्यस्तशस्त्रं कृताञ्जलिम्। धावन्तं मुक्तकेशं वा हन्ति पार्थो धनंजयः।

brahmaṇyaḥ satyavāg dāntaḥ sarvabhūtānukampakaḥ. na ca suptaṃ pramattaṃ vā nyastaśastraṃ kṛtāñjalim. dhāvantaṃ muktakeśaṃ vā hanti pārtho dhanaṃjayaḥ.

तद् इदं नः कृतं घोरं रक्षोभिः क्रूरकर्मभिः। इति लालप्यमानाः स्म शेरते बहवो जनाः।

tad idaṃ naḥ kṛtaṃ ghoraṃ rakṣobhiḥ krūrakarmabhiḥ. iti lālapyamānāḥ sma śerate bahavo janāḥ.

स्तनतां च मनुष्याणाम् अपरेषां च कूजताम्। ततो मुहूर्तात् प्राशाम्यत् स शब्दस् तुमुलो महान्।

stanatāṃ ca manuṣyāṇām apareṣāṃ ca kūjatām. tato muhūrtāt prāśāmyat sa śabdas tumulo mahān.

शोणितव्यतिषिक्तायां वसुधायां च भूमिप। तद् रजस् तुमुलं घोरं क्षणेनान्तरधीयत।

śoṇitavyatiṣiktāyāṃ vasudhāyāṃ ca bhūmipa. tad rajas tumulaṃ ghoraṃ kṣaṇenāntaradhīyata.

संवेष्टमानान् उद्विग्नान् निरुत्साहान् सहस्रशः। न्यपातयन् नरान् क्रुद्धः पशून् पशुपतिर् यथा।

saṃveṣṭamānān udvignān nirutsāhān sahasraśaḥ. nyapātayan narān kruddhaḥ paśūn paśupatir yathā.

अन्योन्यं संपरिष्वज्य शयानान् द्रवतो ऽपरान्। संलीनान् युध्यमानांश् च सर्वान् द्रौणिर् अपोथयत्।

anyonyaṃ saṃpariṣvajya śayānān dravato 'parān. saṃlīnān yudhyamānāṃś ca sarvān drauṇir apothayat.

दह्यमाना हुताशेन वध्यमानाश् च तेन ते। परस्परं तदा योधा अनयन् यमसादनम्।

dahyamānā hutāśena vadhyamānāś ca tena te. parasparaṃ tadā yodhā anayan yamasādanam.

तस्या रजन्यास् त्व् अर्धेन पाण्डवानां महद् बलम्। गमयाम् आस राजेन्द्र द्रौणिर् यमनिवेशनम्।

tasyā rajanyās tv ardhena pāṇḍavānāṃ mahad balam. gamayām āsa rājendra drauṇir yamaniveśanam.

निशाचराणां सत्त्वानां स रात्रिर् हर्षवर्धिनी। आसीन् नरगजाश्वानां रौद्री क्षयकरी भृशम्।

niśācarāṇāṃ sattvānāṃ sa rātrir harṣavardhinī. āsīn naragajāśvānāṃ raudrī kṣayakarī bhṛśam.

तत्रादृश्यन्त रक्षांसि पिशाचाश् च पृथग्विधाः। खादन्तो नरमांसानि पिबन्तः शोणितानि च।

tatrādṛśyanta rakṣāṃsi piśācāś ca pṛthagvidhāḥ. khādanto naramāṃsāni pibantaḥ śoṇitāni ca.

करालाः पिङ्गला रौद्राः शैलदन्ता रजस्वलाः। जटिला दीर्घसक्थाश् च पञ्चपादा महोदराः।

karālāḥ piṅgalā raudrāḥ śailadantā rajasvalāḥ. jaṭilā dīrghasakthāś ca pañcapādā mahodarāḥ.

पश्चाद् अङ्गुलयो रूक्षा विरूपा भैरवस्वनाः। घटजानवो ऽतिह्रस्वाश् च नीलकण्ठा विभीषणाः।

paścād aṅgulayo rūkṣā virūpā bhairavasvanāḥ. ghaṭajānavo 'tihrasvāś ca nīlakaṇṭhā vibhīṣaṇāḥ.

सपुत्रदाराः सुक्रूरा दुर्दर्शनसुनिर्घृणाः। विविधानि च रूपाणि तत्रादृश्यन्त रक्षसाम्।

saputradārāḥ sukrūrā durdarśanasunirghṛṇāḥ. vividhāni ca rūpāṇi tatrādṛśyanta rakṣasām.

पीत्वा च शोणितं हृष्टाः प्रानृत्यन् गणशो ऽपरे। इदं वरम् इदं मेध्यम् इदं स्वाद्व् इति चाब्रुवन्।

pītvā ca śoṇitaṃ hṛṣṭāḥ prānṛtyan gaṇaśo 'pare. idaṃ varam idaṃ medhyam idaṃ svādv iti cābruvan.

मेदोमज्जास्थिरक्तानां वसानां च भृशासिताः। परमांसानि खादन्तः क्रव्यादा मांसजीविनः।

medomajjāsthiraktānāṃ vasānāṃ ca bhṛśāsitāḥ. paramāṃsāni khādantaḥ kravyādā māṃsajīvinaḥ.

वसां चाप्य् अपरे पीत्वा पर्यधावन् विकुक्षिलाः। नानावक्त्रास् तथा रौद्राः क्रव्यादाः पिशिताशिनः।

vasāṃ cāpy apare pītvā paryadhāvan vikukṣilāḥ. nānāvaktrās tathā raudrāḥ kravyādāḥ piśitāśinaḥ.

अयुतानि च तत्रासन् प्रयुतान्य् अर्बुदानि च। रक्षसां घोररूपाणां महतां क्रूरकर्मणाम्।

ayutāni ca tatrāsan prayutāny arbudāni ca. rakṣasāṃ ghorarūpāṇāṃ mahatāṃ krūrakarmaṇām.

मुदितानां वितृप्तानां तस्मिन् महति वैशसे। समेतानि बहून्य् आसन् भूतानि च जनाधिप।

muditānāṃ vitṛptānāṃ tasmin mahati vaiśase. sametāni bahūny āsan bhūtāni ca janādhipa.

प्रत्यूषकाले शिबिरात् प्रतिगन्तुम् इयेष सः। नृशोणितावसिक्तस्य द्रौणेर् आसीद् असित्सरुः। पाणिना सह संश्लिष्ट एकीभूत इव प्रभो।

pratyūṣakāle śibirāt pratigantum iyeṣa saḥ. nṛśoṇitāvasiktasya drauṇer āsīd asitsaruḥ. pāṇinā saha saṃśliṣṭa ekībhūta iva prabho.

स निःशेषान् अरीन् कृत्वा विरराज जनक्षये। युगान्ते सर्वभूतानि भस्म कृत्वेव पावकः।

sa niḥśeṣān arīn kṛtvā virarāja janakṣaye. yugānte sarvabhūtāni bhasma kṛtveva pāvakaḥ.

यथाप्रतिज्ञं तत् कर्म कृत्वा द्रौणायनिः प्रभो। दुर्गमां पदवीं कृत्वा पितुर् आसीद् गतज्वरः।

yathāpratijñaṃ tat karma kṛtvā drauṇāyaniḥ prabho. durgamāṃ padavīṃ kṛtvā pitur āsīd gatajvaraḥ.

यथैव संसुप्तजने शिबिरे प्राविशन् निशि। तथैव हत्वा निःशब्दे निश्चक्राम नरर्षभः।

yathaiva saṃsuptajane śibire prāviśan niśi. tathaiva hatvā niḥśabde niścakrāma nararṣabhaḥ.

निष्क्रम्य शिबिरात् तस्मात् ताभ्यां संगम्य वीर्यवान्। आचख्यौ कर्म तत् सर्वं हृष्टः संहर्षयन् विभो।

niṣkramya śibirāt tasmāt tābhyāṃ saṃgamya vīryavān. ācakhyau karma tat sarvaṃ hṛṣṭaḥ saṃharṣayan vibho.

ताव् अप्य् आचख्यतुस् तस्मै प्रियं प्रियकरौ तदा। पाञ्चालान् सृञ्जयांश् चैव विनिकृत्तान् सहस्रशः। प्रीत्या चोच्चैर् उदक्रोशंस् तथैवास्फोटयंस् तलान्।

tāv apy ācakhyatus tasmai priyaṃ priyakarau tadā. pāñcālān sṛñjayāṃś caiva vinikṛttān sahasraśaḥ. prītyā coccair udakrośaṃs tathaivāsphoṭayaṃs talān.

एवंविधा हि सा रात्रिः सोमकानां जनक्षये। प्रसुप्तानां प्रमत्तानाम् आसीत् सुभृशदारुणा।

evaṃvidhā hi sā rātriḥ somakānāṃ janakṣaye. prasuptānāṃ pramattānām āsīt subhṛśadāruṇā.

असंशयं हि कालस्य पर्यायो दुरतिक्रमः। तादृशा निहता यत्र कृत्वास्माकं जनक्षयम्।

asaṃśayaṃ hi kālasya paryāyo duratikramaḥ. tādṛśā nihatā yatra kṛtvāsmākaṃ janakṣayam.

धृतराष्ट्र उवाच। प्राग् एव सुमहत् कर्म द्रौणिर् एतन् महारथः। नाकरोद् ईदृशं कस्मान् मत्पुत्रविजये धृतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. prāg eva sumahat karma drauṇir etan mahārathaḥ. nākarod īdṛśaṃ kasmān matputravijaye dhṛtaḥ.

अथ कस्माद् धते क्षत्रे कर्मेदं कृतवान् असौ। द्रोणपुत्रो महेष्वासस् तन् मे शंसितुम् अर्हसि।

atha kasmād dhate kṣatre karmedaṃ kṛtavān asau. droṇaputro maheṣvāsas tan me śaṃsitum arhasi.

संजय उवाच। तेषां नूनं भयान् नासौ कृतवान् कुरुनन्दन। असांनिध्याद् धि पार्थानां केशवस्य च धीमतः।

saṃjaya uvāca. teṣāṃ nūnaṃ bhayān nāsau kṛtavān kurunandana. asāṃnidhyād dhi pārthānāṃ keśavasya ca dhīmataḥ.

सात्यकेश् चापि कर्मेदं द्रोणपुत्रेण साधितम्। न हि तेषां समक्षं तान् हन्याद् अपि मरुत्पतिः।

sātyakeś cāpi karmedaṃ droṇaputreṇa sādhitam. na hi teṣāṃ samakṣaṃ tān hanyād api marutpatiḥ.

एतद् ईदृशकं वृत्तं राजन् सुप्तजने विभो। ततो जनक्षयं कृत्वा पाण्डवानां महात्ययम्। दिष्ट्या दिष्ट्येति चान्योन्यं समेत्योचुर् महारथाः।

etad īdṛśakaṃ vṛttaṃ rājan suptajane vibho. tato janakṣayaṃ kṛtvā pāṇḍavānāṃ mahātyayam. diṣṭyā diṣṭyeti cānyonyaṃ sametyocur mahārathāḥ.

पर्यष्वजत् ततो द्रौणिस् ताभ्यां च प्रतिनन्दितः। इदं हर्षाच् च सुमहद् आददे वाक्यम् उत्तमम्।

paryaṣvajat tato drauṇis tābhyāṃ ca pratinanditaḥ. idaṃ harṣāc ca sumahad ādade vākyam uttamam.

पाञ्चाला निहताः सर्वे द्रौपदेयाश् च सर्वशः। सोमका मत्स्यशेषाश् च सर्वे विनिहता मया।

pāñcālā nihatāḥ sarve draupadeyāś ca sarvaśaḥ. somakā matsyaśeṣāś ca sarve vinihatā mayā.

इदानीं कृतकृत्याः स्म याम तत्रैव माचिरम्। यदि जीवति नो राजा तस्मै शंसामहे प्रियम्।

idānīṃ kṛtakṛtyāḥ sma yāma tatraiva māciram. yadi jīvati no rājā tasmai śaṃsāmahe priyam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...