महाभारत 10.7 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 7→

[mh-10-7] • 66 श्लोकाः

संजय उवाच। स एवं चिन्तयित्वा तु द्रोणपुत्रो विशां पते। अवतीर्य रथोपस्थाद् दध्यौ संप्रयतः स्थितः।

saṃjaya uvāca. sa evaṃ cintayitvā tu droṇaputro viśāṃ pate. avatīrya rathopasthād dadhyau saṃprayataḥ sthitaḥ.

द्रौणिर् उवाच। उग्रं स्थाणुं शिवं रुद्रं शर्वम् ईशानम् ईश्वरम्। गिरिशं वरदं देवं भवं भावनम् अव्ययम्।

drauṇir uvāca. ugraṃ sthāṇuṃ śivaṃ rudraṃ śarvam īśānam īśvaram. giriśaṃ varadaṃ devaṃ bhavaṃ bhāvanam avyayam.

शितिकण्ठम् अजं शक्रं क्रथं क्रतुहरं हरम्। विश्वरूपं विरूपाक्षं बहुरूपम् उमापतिम्।

śitikaṇṭham ajaṃ śakraṃ krathaṃ kratuharaṃ haram. viśvarūpaṃ virūpākṣaṃ bahurūpam umāpatim.

श्मशानवासिनं दृप्तं महागणपतिं प्रभुम्। खट्वाङ्गधारिणं मुण्डं जटिलं ब्रह्मचारिणम्।

śmaśānavāsinaṃ dṛptaṃ mahāgaṇapatiṃ prabhum. khaṭvāṅgadhāriṇaṃ muṇḍaṃ jaṭilaṃ brahmacāriṇam.

मनसाप्य् असुचिन्त्येन दुष्करेणाल्पचेतसा। सो ऽहम् आत्मोपहारेण यक्ष्ये त्रिपुरघातिनम्।

manasāpy asucintyena duṣkareṇālpacetasā. so 'ham ātmopahāreṇa yakṣye tripuraghātinam.

स्तुतं स्तुत्यं स्तूयमानम् अमोघं चर्मवाससम्। विलोहितं नीलकण्ठम् अपृक्तं दुर्निवारणम्।

stutaṃ stutyaṃ stūyamānam amoghaṃ carmavāsasam. vilohitaṃ nīlakaṇṭham apṛktaṃ durnivāraṇam.

शुक्रं विश्वसृजं ब्रह्म ब्रह्मचारिणम् एव च। व्रतवन्तं तपोनित्यम् अनन्तं तपतां गतिम्।

śukraṃ viśvasṛjaṃ brahma brahmacāriṇam eva ca. vratavantaṃ taponityam anantaṃ tapatāṃ gatim.

बहुरूपं गणाध्यक्षं त्र्यक्षं पारिषदप्रियम्। गणाध्यक्षेक्षितमुखं गौरीहृदयवल्लभम्।

bahurūpaṃ gaṇādhyakṣaṃ tryakṣaṃ pāriṣadapriyam. gaṇādhyakṣekṣitamukhaṃ gaurīhṛdayavallabham.

कुमारपितरं पिङ्गं गोवृषोत्तमवाहनम्। तनुवाससम् अत्युग्रम् उमाभूषणतत्परम्।

kumārapitaraṃ piṅgaṃ govṛṣottamavāhanam. tanuvāsasam atyugram umābhūṣaṇatatparam.

परं परेभ्यः परमं परं यस्मान् न विद्यते। इष्वस्त्रोत्तमभर्तारं दिगन्तं चैव दक्षिणम्।

paraṃ parebhyaḥ paramaṃ paraṃ yasmān na vidyate. iṣvastrottamabhartāraṃ digantaṃ caiva dakṣiṇam.

हिरण्यकवचं देवं चन्द्रमौलिविभूषितम्। प्रपद्ये शरणं देवं परमेण समाधिना।

hiraṇyakavacaṃ devaṃ candramaulivibhūṣitam. prapadye śaraṇaṃ devaṃ parameṇa samādhinā.

इमां चाप्य् आपदं घोरां तराम्य् अद्य सुदुस्तराम्। सर्वभूतोपहारेण यक्ष्ये ऽहं शुचिना शुचिम्।

imāṃ cāpy āpadaṃ ghorāṃ tarāmy adya sudustarām. sarvabhūtopahāreṇa yakṣye 'haṃ śucinā śucim.

इति तस्य व्यवसितं ज्ञात्वा त्यागात्मकं मनः। पुरस्तात् काञ्चनी वेदिः प्रादुरासीन् महात्मनः।

iti tasya vyavasitaṃ jñātvā tyāgātmakaṃ manaḥ. purastāt kāñcanī vediḥ prādurāsīn mahātmanaḥ.

तस्यां वेद्यां तदा राजंश् चित्रभानुर् अजायत। द्यां दिशो विदिशः खं च ज्वालाभिर् अभिपूरयन्। रत्नचित्राङ्गदधराः समुद्यतकरास् तथा।

tasyāṃ vedyāṃ tadā rājaṃś citrabhānur ajāyata. dyāṃ diśo vidiśaḥ khaṃ ca jvālābhir abhipūrayan. ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā.

दीप्तास्यनयनाश् चात्र नैकपादशिरोभुजाः। द्विपशैलप्रतीकाशाः प्रादुरासन् महाननाः।

dīptāsyanayanāś cātra naikapādaśirobhujāḥ. dvipaśailapratīkāśāḥ prādurāsan mahānanāḥ.

श्ववराहोष्ट्ररूपाश् च हयगोमायुगोमुखाः। ऋक्षमार्जारवदना व्याघ्रद्वीपिमुखास् तथा।

śvavarāhoṣṭrarūpāś ca hayagomāyugomukhāḥ. ṛkṣamārjāravadanā vyāghradvīpimukhās tathā.

काकवक्त्राः प्लवमुखाः शुकवक्त्रास् तथैव च। महाजगरवक्त्राश् च हंसवक्त्राः सितप्रभाः।

kākavaktrāḥ plavamukhāḥ śukavaktrās tathaiva ca. mahājagaravaktrāś ca haṃsavaktrāḥ sitaprabhāḥ.

दार्वाघाटमुखाश् चैव चाषवक्त्राश् च भारत। शतशश् च सहस्राक्षास् तथैव च घटोदराः। कूर्मनक्रमुखाश् चैव शिशुमारमुखास् तथा।

dārvāghāṭamukhāś caiva cāṣavaktrāś ca bhārata. śataśaś ca sahasrākṣās tathaiva ca ghaṭodarāḥ. kūrmanakramukhāś caiva śiśumāramukhās tathā.

महामकरवक्त्राश् च तिमिवक्त्रास् तथैव च। हरिवक्त्राः क्रौञ्चमुखाः कपोतेभमुखास् तथा।

mahāmakaravaktrāś ca timivaktrās tathaiva ca. harivaktrāḥ krauñcamukhāḥ kapotebhamukhās tathā.

पारावतमुखाश् चैव मद्गुवक्त्रास् तथैव च। पाणिकर्णाः सहस्राक्षास् तथैव च शतोदराः।

pārāvatamukhāś caiva madguvaktrās tathaiva ca. pāṇikarṇāḥ sahasrākṣās tathaiva ca śatodarāḥ.

निर्मांसाः कोकवक्त्राश् च श्येनवक्त्राश् च भारत। तथैवाशिरसो राजन्न् ऋक्षवक्त्राश् च भीषणाः।

nirmāṃsāḥ kokavaktrāś ca śyenavaktrāś ca bhārata. tathaivāśiraso rājann ṛkṣavaktrāś ca bhīṣaṇāḥ.

प्रदीप्तनेत्रजिह्वाश् च ज्वालावक्त्रास् तथैव च। ज्वालाकेशाश् च राजेन्द्र ज्वलद्रोमचतुर्भुजाः। मेषवक्त्रास् तथैवान्ये तथा छागमुखा नृप।

pradīptanetrajihvāś ca jvālāvaktrās tathaiva ca. jvālākeśāś ca rājendra jvaladromacaturbhujāḥ. meṣavaktrās tathaivānye tathā chāgamukhā nṛpa.

शङ्खाभाः शङ्खवक्त्राश् च शङ्खकर्णास् तथैव च। शङ्खमालापरिकराः शङ्खध्वनिसमस्वनाः।

śaṅkhābhāḥ śaṅkhavaktrāś ca śaṅkhakarṇās tathaiva ca. śaṅkhamālāparikarāḥ śaṅkhadhvanisamasvanāḥ.

जटाधराः पञ्चशिखास् तथा मुण्डाः कृशोदराः। चतुर्दंष्ट्राश् चतुर्जिह्वाः शङ्कुकर्णाः किरीटिनः।

jaṭādharāḥ pañcaśikhās tathā muṇḍāḥ kṛśodarāḥ. caturdaṃṣṭrāś caturjihvāḥ śaṅkukarṇāḥ kirīṭinaḥ.

मौलीधराश् च राजेन्द्र तथाकुञ्चितमूर्धजाः। उष्णीषिणो मुकुटिनश् चारुवक्त्राः स्वलंकृताः। चारुकुण्डलिनश् चैव तथा मुकुटधारिणः।

maulīdharāś ca rājendra tathākuñcitamūrdhajāḥ. uṣṇīṣiṇo mukuṭinaś cāruvaktrāḥ svalaṃkṛtāḥ. cārukuṇḍalinaś caiva tathā mukuṭadhāriṇaḥ.

पद्मोत्पलापीडधरास् तथा कुमुदधारिणः। माहात्म्येन च संयुक्ताः शतशो ऽथ सहस्रशः।

padmotpalāpīḍadharās tathā kumudadhāriṇaḥ. māhātmyena ca saṃyuktāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

शतघ्नीचक्रहस्ताश् च तथा मुसलपाणयः। भुशुण्डीपाशहस्ताश् च गदाहस्ताश् च भारत।

śataghnīcakrahastāś ca tathā musalapāṇayaḥ. bhuśuṇḍīpāśahastāś ca gadāhastāś ca bhārata.

पृष्ठेषु बद्धेषुधयश् चित्रबाणा रणोत्कटाः। सध्वजाः सपताकाश् च सघण्टाः सपरश्वधाः।

pṛṣṭheṣu baddheṣudhayaś citrabāṇā raṇotkaṭāḥ. sadhvajāḥ sapatākāś ca saghaṇṭāḥ saparaśvadhāḥ.

महापाशोद्यतकरास् तथा लगुडपाणयः। स्थूणाहस्ताः खड्गहस्ताः सर्पोच्छ्रितकिरीटिनः। महासर्पाङ्गदधराश् चित्राभरणधारिणः।

mahāpāśodyatakarās tathā laguḍapāṇayaḥ. sthūṇāhastāḥ khaḍgahastāḥ sarpocchritakirīṭinaḥ. mahāsarpāṅgadadharāś citrābharaṇadhāriṇaḥ.

रजोध्वस्ताः पङ्कदिग्धाः सर्वे शुक्लाम्बरस्रजः। करालाक्षाः सकृद्भास्वच्छतवक्रास् तथैव च। नीलाङ्गाः कमलाङ्गाश् च मुण्डवक्त्रास् तथैव च।

rajodhvastāḥ paṅkadigdhāḥ sarve śuklāmbarasrajaḥ. karālākṣāḥ sakṛdbhāsvacchatavakrās tathaiva ca. nīlāṅgāḥ kamalāṅgāś ca muṇḍavaktrās tathaiva ca.

भेरीशङ्खमृदङ्गांस् ते झर्झरानकगोमुखान्। अवादयन् पारिषदाः प्रहृष्टाः कनकप्रभाः।

bherīśaṅkhamṛdaṅgāṃs te jharjharānakagomukhān. avādayan pāriṣadāḥ prahṛṣṭāḥ kanakaprabhāḥ.

गायमानास् तथैवान्ये नृत्यमानास् तथापरे। लङ्घयन्तः प्लवन्तश् च वल्गन्तश् च महाबलाः।

gāyamānās tathaivānye nṛtyamānās tathāpare. laṅghayantaḥ plavantaś ca valgantaś ca mahābalāḥ.

धावन्तो जवनाश् चण्डाः पवनोद्धूतमूर्धजाः। मत्ता इव महानागा विनदन्तो मुहुर् मुहुः।

dhāvanto javanāś caṇḍāḥ pavanoddhūtamūrdhajāḥ. mattā iva mahānāgā vinadanto muhur muhuḥ.

सुभीमा घोररूपाश् च शूलपट्टिशपाणयः। नानाविरागवसनाश् चित्रमाल्यानुलेपनाः।

subhīmā ghorarūpāś ca śūlapaṭṭiśapāṇayaḥ. nānāvirāgavasanāś citramālyānulepanāḥ.

रत्नचित्राङ्गदधराः समुद्यतकरास् तथा। हन्तारो द्विषतां शूराः प्रसह्यासह्यविक्रमाः।

ratnacitrāṅgadadharāḥ samudyatakarās tathā. hantāro dviṣatāṃ śūrāḥ prasahyāsahyavikramāḥ.

पातारो ऽसृग्वसाद्यानां मांसान्त्रकृतभोजनाः। चूडालाः कर्णिकालाश् च प्रकृशाः पिठरोदराः।

pātāro 'sṛgvasādyānāṃ māṃsāntrakṛtabhojanāḥ. cūḍālāḥ karṇikālāś ca prakṛśāḥ piṭharodarāḥ.

अतिह्रस्वातिदीर्घाश् च प्रबलाश् चातिभैरवाः। विकटाः काललम्बोष्ठा बृहच्छेफास्थिपिण्डिकाः।

atihrasvātidīrghāś ca prabalāś cātibhairavāḥ. vikaṭāḥ kālalamboṣṭhā bṛhacchephāsthipiṇḍikāḥ.

महार्हनानामुकुटा मुण्डाश् च जटिलाः परे। सार्केन्दुग्रहनक्षत्रां द्यां कुर्युर् ये महीतले।

mahārhanānāmukuṭā muṇḍāś ca jaṭilāḥ pare. sārkendugrahanakṣatrāṃ dyāṃ kuryur ye mahītale.

उत्सहेरंश् च ये हन्तुं भूतग्रामं चतुर्विधम्। ये च वीतभया नित्यं हरस्य भ्रुकुटीभटाः।

utsaheraṃś ca ye hantuṃ bhūtagrāmaṃ caturvidham. ye ca vītabhayā nityaṃ harasya bhrukuṭībhaṭāḥ.

कामकारकराः सिद्धास् त्रैलोक्यस्येश्वरेश्वराः। नित्यानन्दप्रमुदिता वागीशा वीतमत्सराः।

kāmakārakarāḥ siddhās trailokyasyeśvareśvarāḥ. nityānandapramuditā vāgīśā vītamatsarāḥ.

प्राप्याष्टगुणम् ऐश्वर्यं ये न यान्ति च विस्मयम्। येषां विस्मयते नित्यं भगवान् कर्मभिर् हरः।

prāpyāṣṭaguṇam aiśvaryaṃ ye na yānti ca vismayam. yeṣāṃ vismayate nityaṃ bhagavān karmabhir haraḥ.

मनोवाक्कर्मभिर् भक्तैर् नित्यम् आराधितश् च यैः। मनोवाक्कर्मभिर् भक्तान् पाति पुत्रान् इवौरसान्।

manovākkarmabhir bhaktair nityam ārādhitaś ca yaiḥ. manovākkarmabhir bhaktān pāti putrān ivaurasān.

पिबन्तो ऽसृग्वसास् त्व् अन्ये क्रुद्धा ब्रह्मद्विषां सदा। चतुर्विंशात्मकं सोमं ये पिबन्ति च नित्यदा।

pibanto 'sṛgvasās tv anye kruddhā brahmadviṣāṃ sadā. caturviṃśātmakaṃ somaṃ ye pibanti ca nityadā.

श्रुतेन ब्रह्मचर्येण तपसा च दमेन च। ये समाराध्य शूलाङ्कं भवसायुज्यम् आगताः।

śrutena brahmacaryeṇa tapasā ca damena ca. ye samārādhya śūlāṅkaṃ bhavasāyujyam āgatāḥ.

यैर् आत्मभूतैर् भगवान् पार्वत्या च महेश्वरः। सह भूतगणान् भुङ्क्ते भूतभव्यभवत्प्रभुः।

yair ātmabhūtair bhagavān pārvatyā ca maheśvaraḥ. saha bhūtagaṇān bhuṅkte bhūtabhavyabhavatprabhuḥ.

नानाविचित्रहसितक्ष्वेडितोत्क्रुष्टगर्जितैः। संनादयन्तस् ते विश्वम् अश्वत्थामानम् अभ्ययुः।

nānāvicitrahasitakṣveḍitotkruṣṭagarjitaiḥ. saṃnādayantas te viśvam aśvatthāmānam abhyayuḥ.

संस्तुवन्तो महादेवं भाः कुर्वाणाः सुवर्चसः। विवर्धयिषवो द्रौणेर् महिमानं महात्मनः।

saṃstuvanto mahādevaṃ bhāḥ kurvāṇāḥ suvarcasaḥ. vivardhayiṣavo drauṇer mahimānaṃ mahātmanaḥ.

जिज्ञासमानास् तत्तेजः सौप्तिकं च दिदृक्षवः। भीमोग्रपरिघालातशूलपट्टिशपाणयः। घोररूपाः समाजग्मुर् भूतसंघाः समन्ततः।

jijñāsamānās tattejaḥ sauptikaṃ ca didṛkṣavaḥ. bhīmograparighālātaśūlapaṭṭiśapāṇayaḥ. ghorarūpāḥ samājagmur bhūtasaṃghāḥ samantataḥ.

जनयेयुर् भयं ये स्म त्रैलोक्यस्यापि दर्शनात्। तान् प्रेक्षमाणो ऽपि व्यथां न चकार महाबलः।

janayeyur bhayaṃ ye sma trailokyasyāpi darśanāt. tān prekṣamāṇo 'pi vyathāṃ na cakāra mahābalaḥ.

अथ द्रौणिर् धनुष्पाणिर् बद्धगोधाङ्गुलित्रवान्। स्वयम् एवात्मनात्मानम् उपहारम् उपाहरत्।

atha drauṇir dhanuṣpāṇir baddhagodhāṅgulitravān. svayam evātmanātmānam upahāram upāharat.

धनूंषि समिधस् तत्र पवित्राणि शिताः शराः। हविर् आत्मवतश् चात्मा तस्मिन् भारत कर्मणि।

dhanūṃṣi samidhas tatra pavitrāṇi śitāḥ śarāḥ. havir ātmavataś cātmā tasmin bhārata karmaṇi.

ततः सौम्येन मन्त्रेण द्रोणपुत्रः प्रतापवान्। उपहारं महामन्युर् अथात्मानम् उपाहरत्।

tataḥ saumyena mantreṇa droṇaputraḥ pratāpavān. upahāraṃ mahāmanyur athātmānam upāharat.

तं रुद्रं रौद्रकर्माणं रौद्रैः कर्मभिर् अच्युतम्। अभिष्टुत्य महात्मानम् इत्य् उवाच कृताञ्जलिः।

taṃ rudraṃ raudrakarmāṇaṃ raudraiḥ karmabhir acyutam. abhiṣṭutya mahātmānam ity uvāca kṛtāñjaliḥ.

इमम् आत्मानम् अद्याहं जातम् आङ्गिरसे कुले। अग्नौ जुहोमि भगवन् प्रतिगृह्णीष्व मां बलिम्।

imam ātmānam adyāhaṃ jātam āṅgirase kule. agnau juhomi bhagavan pratigṛhṇīṣva māṃ balim.

भवद्भक्त्या महादेव परमेण समाधिना। अस्याम् आपदि विश्वात्मन्न् उपाकुर्मि तवाग्रतः।

bhavadbhaktyā mahādeva parameṇa samādhinā. asyām āpadi viśvātmann upākurmi tavāgrataḥ.

त्वयि सर्वाणि भूतानि सर्वभूतेषु चासि वै। गुणानां हि प्रधानानाम् एकत्वं त्वयि तिष्ठति।

tvayi sarvāṇi bhūtāni sarvabhūteṣu cāsi vai. guṇānāṃ hi pradhānānām ekatvaṃ tvayi tiṣṭhati.

सर्वभूताशय विभो हविर्भूतम् उपस्थितम्। प्रतिगृहाण मां देव यद्य् अशक्याः परे मया।

sarvabhūtāśaya vibho havirbhūtam upasthitam. pratigṛhāṇa māṃ deva yady aśakyāḥ pare mayā.

इत्य् उक्त्वा द्रौणिर् आस्थाय तां वेदीं दीप्तपावकाम्। संत्यक्तात्मा समारुह्य कृष्णवर्त्मन्य् उपाविशत्।

ity uktvā drauṇir āsthāya tāṃ vedīṃ dīptapāvakām. saṃtyaktātmā samāruhya kṛṣṇavartmany upāviśat.

तम् ऊर्ध्वबाहुं निश्चेष्टं दृष्ट्वा हविर् उपस्थितम्। अब्रवीद् भगवान् साक्षान् महादेवो हसन्न् इव।

tam ūrdhvabāhuṃ niśceṣṭaṃ dṛṣṭvā havir upasthitam. abravīd bhagavān sākṣān mahādevo hasann iva.

सत्यशौचार्जवत्यागैस् तपसा नियमेन च। क्षान्त्या भक्त्या च धृत्या च बुद्ध्या च वचसा तथा।

satyaśaucārjavatyāgais tapasā niyamena ca. kṣāntyā bhaktyā ca dhṛtyā ca buddhyā ca vacasā tathā.

यथावद् अहम् आराद्धः कृष्णेनाक्लिष्टकर्मणा। तस्माद् इष्टतमः कृष्णाद् अन्यो मम न विद्यते।

yathāvad aham ārāddhaḥ kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā. tasmād iṣṭatamaḥ kṛṣṇād anyo mama na vidyate.

कुर्वता तस्य संमानं त्वां च जिज्ञासता मया। पाञ्चालाः सहसा गुप्ता मायाश् च बहुशः कृताः।

kurvatā tasya saṃmānaṃ tvāṃ ca jijñāsatā mayā. pāñcālāḥ sahasā guptā māyāś ca bahuśaḥ kṛtāḥ.

कृतस् तस्यैष संमानः पाञ्चालान् रक्षता मया। अभिभूतास् तु कालेन नैषाम् अद्यास्ति जीवितम्।

kṛtas tasyaiṣa saṃmānaḥ pāñcālān rakṣatā mayā. abhibhūtās tu kālena naiṣām adyāsti jīvitam.

एवम् उक्त्वा महेष्वासं भगवान् आत्मनस् तनुम्। आविवेश ददौ चास्मै विमलं खड्गम् उत्तमम्।

evam uktvā maheṣvāsaṃ bhagavān ātmanas tanum. āviveśa dadau cāsmai vimalaṃ khaḍgam uttamam.

अथाविष्टो भगवता भूयो जज्वाल तेजसा। वर्ष्मवांश् चाभवद् युद्धे देवसृष्टेन तेजसा।

athāviṣṭo bhagavatā bhūyo jajvāla tejasā. varṣmavāṃś cābhavad yuddhe devasṛṣṭena tejasā.

तम् अदृश्यानि भूतानि रक्षांसि च समाद्रवन्। अभितः शत्रुशिबिरं यान्तं साक्षाद् इवेश्वरम्। यान्तं द्रौणिं महारथम्। देवदेवं हरं स्थाणुं। यश् चेदं पठते स्तोत्रं श्रुत्वा भक्तिसमन्वितः। सर्वपापविशुद्धात्मा रुद्रलोकं स गच्छति।

tam adṛśyāni bhūtāni rakṣāṃsi ca samādravan. abhitaḥ śatruśibiraṃ yāntaṃ sākṣād iveśvaram. yāntaṃ drauṇiṃ mahāratham. devadevaṃ haraṃ sthāṇuṃ. yaś cedaṃ paṭhate stotraṃ śrutvā bhaktisamanvitaḥ. sarvapāpaviśuddhātmā rudralokaṃ sa gacchati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...