महाभारत 10.6 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 6→

[mh-10-6] • 34 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। द्वारदेशे ततो द्रौणिम् अवस्थितम् अवेक्ष्य तौ। अकुर्वतां भोजकृपौ किं संजय वदस्व मे।

dhṛtarāṣṭra uvāca. dvāradeśe tato drauṇim avasthitam avekṣya tau. akurvatāṃ bhojakṛpau kiṃ saṃjaya vadasva me.

संजय उवाच। कृतवर्माणम् आमन्त्र्य कृपं च स महारथम्। द्रौणिर् मन्युपरीतात्मा शिबिरद्वारम् आसदत्।

saṃjaya uvāca. kṛtavarmāṇam āmantrya kṛpaṃ ca sa mahāratham. drauṇir manyuparītātmā śibiradvāram āsadat.

तत्र भूतं महाकायं चन्द्रार्कसदृशद्युतिम्। सो ऽपश्यद् द्वारम् आवृत्य तिष्ठन्तं लोमहर्षणम्।

tatra bhūtaṃ mahākāyaṃ candrārkasadṛśadyutim. so 'paśyad dvāram āvṛtya tiṣṭhantaṃ lomaharṣaṇam.

वसानं चर्म वैयाघ्रं महारुधिरविस्रवम्। कृष्णाजिनोत्तरासङ्गं नागयज्ञोपवीतिनम्।

vasānaṃ carma vaiyāghraṃ mahārudhiravisravam. kṛṣṇājinottarāsaṅgaṃ nāgayajñopavītinam.

बाहुभिः स्वायतैः पीनैर् नानाप्रहरणोद्यतैः। बद्धाङ्गदमहासर्पं ज्वालामालाकुलाननम्।

bāhubhiḥ svāyataiḥ pīnair nānāpraharaṇodyataiḥ. baddhāṅgadamahāsarpaṃ jvālāmālākulānanam.

दंष्ट्राकरालवदनं व्यादितास्यं भयावहम्। नयनानां सहस्रैश् च विचित्रैर् अभिभूषितम्।

daṃṣṭrākarālavadanaṃ vyāditāsyaṃ bhayāvaham. nayanānāṃ sahasraiś ca vicitrair abhibhūṣitam.

नैव तस्य वपुः शक्यं प्रवक्तुं वेष एव वा। सर्वथा तु तद् आलक्ष्य स्फुटेयुर् अपि पर्वताः।

naiva tasya vapuḥ śakyaṃ pravaktuṃ veṣa eva vā. sarvathā tu tad ālakṣya sphuṭeyur api parvatāḥ.

तस्यास्यान् नासिकाभ्यां च श्रवणाभ्यां च सर्वशः। तेभ्यश् चाक्षिसहस्रेभ्यः प्रादुरासन् महार्चिषः।

tasyāsyān nāsikābhyāṃ ca śravaṇābhyāṃ ca sarvaśaḥ. tebhyaś cākṣisahasrebhyaḥ prādurāsan mahārciṣaḥ.

तथा तेजोमरीचिभ्यः शङ्खचक्रगदाधराः। प्रादुरासन् हृषीकेशाः शतशो ऽथ सहस्रशः।

tathā tejomarīcibhyaḥ śaṅkhacakragadādharāḥ. prādurāsan hṛṣīkeśāḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

तद् अत्यद्भुतम् आलोक्य भूतं लोकभयंकरम्। द्रौणिर् अव्यथितो दिव्यैर् अस्त्रवर्षैर् अवाकिरत्।

tad atyadbhutam ālokya bhūtaṃ lokabhayaṃkaram. drauṇir avyathito divyair astravarṣair avākirat.

द्रौणिमुक्ताञ् शरांस् तांस् तु तद् भूतं महद् अग्रसत्। उदधेर् इव वार्योघान् पावको वडवामुखः। अग्रसत् तांस् तथा भूतं द्रौणिना प्रहिताञ् शरान्।

drauṇimuktāñ śarāṃs tāṃs tu tad bhūtaṃ mahad agrasat. udadher iva vāryoghān pāvako vaḍavāmukhaḥ. agrasat tāṃs tathā bhūtaṃ drauṇinā prahitāñ śarān.

अश्वत्थामा तु संप्रेक्ष्य ताञ् शरौघान् निरर्थकान्। रथशक्तिं मुमोचास्मै दीप्ताम् अग्निशिखाम् इव।

aśvatthāmā tu saṃprekṣya tāñ śaraughān nirarthakān. rathaśaktiṃ mumocāsmai dīptām agniśikhām iva.

सा तदाहत्य दीप्ताग्रा रथशक्तिर् अशीर्यत। युगान्ते सूर्यम् आहत्य महोल्केव दिवश् च्युता।

sā tadāhatya dīptāgrā rathaśaktir aśīryata. yugānte sūryam āhatya maholkeva divaś cyutā.

अथ हेमत्सरुं दिव्यं खड्गम् आकाशवर्चसम्। कोशात् समुद्बबर्हाशु बिलाद् दीप्तम् इवोरगम्।

atha hematsaruṃ divyaṃ khaḍgam ākāśavarcasam. kośāt samudbabarhāśu bilād dīptam ivoragam.

ततः खड्गवरं धीमान् भूताय प्राहिणोत् तदा। स तदासाद्य भूतं वै विलयं तूलवद् ययौ।

tataḥ khaḍgavaraṃ dhīmān bhūtāya prāhiṇot tadā. sa tadāsādya bhūtaṃ vai vilayaṃ tūlavad yayau.

ततः स कुपितो द्रौणिर् इन्द्रकेतुनिभां गदाम्। ज्वलन्तीं प्राहिणोत् तस्मै भूतं ताम् अपि चाग्रसत्।

tataḥ sa kupito drauṇir indraketunibhāṃ gadām. jvalantīṃ prāhiṇot tasmai bhūtaṃ tām api cāgrasat.

ततः सर्वायुधाभावे वीक्षमाणस् ततस् ततः। अपश्यत् कृतम् आकाशम् अनाकाशं जनार्दनैः।

tataḥ sarvāyudhābhāve vīkṣamāṇas tatas tataḥ. apaśyat kṛtam ākāśam anākāśaṃ janārdanaiḥ.

तद् अद्भुततमं दृष्ट्वा द्रोणपुत्रो निरायुधः। अब्रवीद् अभिसंतप्तः कृपवाक्यम् अनुस्मरन्।

tad adbhutatamaṃ dṛṣṭvā droṇaputro nirāyudhaḥ. abravīd abhisaṃtaptaḥ kṛpavākyam anusmaran.

ब्रुवताम् अप्रियं पथ्यं सुहृदां न शृणोति यः। स शोचत्य् आपदं प्राप्य यथाहम् अतिवर्त्य तौ।

bruvatām apriyaṃ pathyaṃ suhṛdāṃ na śṛṇoti yaḥ. sa śocaty āpadaṃ prāpya yathāham ativartya tau.

शास्त्रदृष्टान् अवध्यान् यः समतीत्य जिघांसति। स पथः प्रच्युतो धर्म्यात् कुपथं प्रतिपद्यते।

śāstradṛṣṭān avadhyān yaḥ samatītya jighāṃsati. sa pathaḥ pracyuto dharmyāt kupathaṃ pratipadyate.

गोब्राह्मणनृपस्त्रीषु सख्युर् मातुर् गुरोस् तथा। वृद्धबालजडान्धेषु सुप्तभीतोत्थितेषु च।

gobrāhmaṇanṛpastrīṣu sakhyur mātur guros tathā. vṛddhabālajaḍāndheṣu suptabhītotthiteṣu ca.

मत्तोन्मत्तप्रमत्तेषु न शस्त्राण्य् उपधारयेत्। इत्य् एवं गुरुभिः पूर्वम् उपदिष्टं नृणां सदा।

mattonmattapramatteṣu na śastrāṇy upadhārayet. ity evaṃ gurubhiḥ pūrvam upadiṣṭaṃ nṛṇāṃ sadā.

सो ऽहम् उत्क्रम्य पन्थानं शास्त्रदृष्टं सनातनम्। अमार्गेणैवम् आरभ्य घोराम् आपदम् आगतः।

so 'ham utkramya panthānaṃ śāstradṛṣṭaṃ sanātanam. amārgeṇaivam ārabhya ghorām āpadam āgataḥ.

तां चापदं घोरतरां प्रवदन्ति मनीषिणः। यद् उद्यम्य महत् कृत्यं भयाद् अपि निवर्तते।

tāṃ cāpadaṃ ghoratarāṃ pravadanti manīṣiṇaḥ. yad udyamya mahat kṛtyaṃ bhayād api nivartate.

अशक्यं चैव कः कर्तुं शक्तः शक्तिबलाद् इह। न हि दैवाद् गरीयो वै मानुषं कर्म कथ्यते।

aśakyaṃ caiva kaḥ kartuṃ śaktaḥ śaktibalād iha. na hi daivād garīyo vai mānuṣaṃ karma kathyate.

मानुषं कुर्वतः कर्म यदि दैवान् न सिध्यति। स पथः प्रच्युतो धर्म्याद् विपदं प्रतिपद्यते।

mānuṣaṃ kurvataḥ karma yadi daivān na sidhyati. sa pathaḥ pracyuto dharmyād vipadaṃ pratipadyate.

प्रतिघातं ह्य् अविज्ञातं प्रवदन्ति मनीषिणः। यद् आरभ्य क्रियां कां चिद् भयाद् इह निवर्तते।

pratighātaṃ hy avijñātaṃ pravadanti manīṣiṇaḥ. yad ārabhya kriyāṃ kāṃ cid bhayād iha nivartate.

तद् इदं दुष्प्रणीतेन भयं मां समुपस्थितम्। न हि द्रोणसुतः संख्ये निवर्तेत कथं चन।

tad idaṃ duṣpraṇītena bhayaṃ māṃ samupasthitam. na hi droṇasutaḥ saṃkhye nivarteta kathaṃ cana.

इदं च सुमहद् भूतं दैवदण्डम् इवोद्यतम्। न चैतद् अभिजानामि चिन्तयन्न् अपि सर्वथा।

idaṃ ca sumahad bhūtaṃ daivadaṇḍam ivodyatam. na caitad abhijānāmi cintayann api sarvathā.

ध्रुवं येयम् अधर्मे मे प्रवृत्ता कलुषा मतिः। तस्याः फलम् इदं घोरं प्रतिघाताय दृश्यते।

dhruvaṃ yeyam adharme me pravṛttā kaluṣā matiḥ. tasyāḥ phalam idaṃ ghoraṃ pratighātāya dṛśyate.

तद् इदं दैवविहितं मम संख्ये निवर्तनम्। नान्यत्र दैवाद् उद्यन्तुम् इह शक्यं कथं चन।

tad idaṃ daivavihitaṃ mama saṃkhye nivartanam. nānyatra daivād udyantum iha śakyaṃ kathaṃ cana.

सो ऽहम् अद्य महादेवं प्रपद्ये शरणं प्रभुम्। दैवदण्डम् इमं घोरं स हि मे नाशयिष्यति।

so 'ham adya mahādevaṃ prapadye śaraṇaṃ prabhum. daivadaṇḍam imaṃ ghoraṃ sa hi me nāśayiṣyati.

कपर्दिनं प्रपद्याथ देवदेवम् उमापतिम्। कपालमालिनं रुद्रं भगनेत्रहरं हरम्।

kapardinaṃ prapadyātha devadevam umāpatim. kapālamālinaṃ rudraṃ bhaganetraharaṃ haram.

स हि देवो ऽत्यगाद् देवांस् तपसा विक्रमेण च। तस्माच् छरणम् अभ्येष्ये गिरिशं शूलपाणिनम्।

sa hi devo 'tyagād devāṃs tapasā vikrameṇa ca. tasmāc charaṇam abhyeṣye giriśaṃ śūlapāṇinam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...