महाभारत 10.5 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 5→

[mh-10-5] • 38 श्लोकाः

कृप उवाच। शुश्रूषुर् अपि दुर्मेधाः पुरुषो ऽनियतेन्द्रियः। नालं वेदयितुं कृत्स्नौ धर्मार्थाव् इति मे मतिः।

kṛpa uvāca. śuśrūṣur api durmedhāḥ puruṣo 'niyatendriyaḥ. nālaṃ vedayituṃ kṛtsnau dharmārthāv iti me matiḥ.

तथैव तावन् मेधावी विनयं यो न शिक्षति। न च किं चन जानाति सो ऽपि धर्मार्थनिश्चयम्। चिरं ह्य् अपि जडः शूरः पण्डितं पर्युपास्य ह। न स धर्मान् विजानाति दर्वी सूपरसान् इव। मुहूर्तम् अपि तं प्राज्ञः पण्डितं पर्युपास्य ह। क्षिप्रं धर्मान् विजानाति जिह्वा सूपरसान् इव।

tathaiva tāvan medhāvī vinayaṃ yo na śikṣati. na ca kiṃ cana jānāti so 'pi dharmārthaniścayam. ciraṃ hy api jaḍaḥ śūraḥ paṇḍitaṃ paryupāsya ha. na sa dharmān vijānāti darvī sūparasān iva. muhūrtam api taṃ prājñaḥ paṇḍitaṃ paryupāsya ha. kṣipraṃ dharmān vijānāti jihvā sūparasān iva.

शुश्रूषुस् त्व् एव मेधावी पुरुषो नियतेन्द्रियः। जानीयाद् आगमान् सर्वान् ग्राह्यं च न विरोधयेत्।

śuśrūṣus tv eva medhāvī puruṣo niyatendriyaḥ. jānīyād āgamān sarvān grāhyaṃ ca na virodhayet.

अनेयस् त्व् अवमानी यो दुरात्मा पापपूरुषः। दिष्टम् उत्सृज्य कल्याणं करोति बहुपापकम्।

aneyas tv avamānī yo durātmā pāpapūruṣaḥ. diṣṭam utsṛjya kalyāṇaṃ karoti bahupāpakam.

नाथवन्तं तु सुहृदः प्रतिषेधन्ति पातकात्। निवर्तते तु लक्ष्मीवान् नालक्ष्मीवान् निवर्तते।

nāthavantaṃ tu suhṛdaḥ pratiṣedhanti pātakāt. nivartate tu lakṣmīvān nālakṣmīvān nivartate.

यथा ह्य् उच्चावचैर् वाक्यैः क्षिप्तचित्तो नियम्यते। तथैव सुहृदा शक्यो नशक्यस् त्व् अवसीदति।

yathā hy uccāvacair vākyaiḥ kṣiptacitto niyamyate. tathaiva suhṛdā śakyo naśakyas tv avasīdati.

तथैव सुहृदं प्राज्ञं कुर्वाणं कर्म पापकम्। प्राज्ञाः संप्रतिषेधन्ते यथाशक्ति पुनः पुनः।

tathaiva suhṛdaṃ prājñaṃ kurvāṇaṃ karma pāpakam. prājñāḥ saṃpratiṣedhante yathāśakti punaḥ punaḥ.

स कल्याणे मतिं कृत्वा नियम्यात्मानम् आत्मना। कुरु मे वचनं तात येन पश्चान् न तप्यसे।

sa kalyāṇe matiṃ kṛtvā niyamyātmānam ātmanā. kuru me vacanaṃ tāta yena paścān na tapyase.

न वधः पूज्यते लोके सुप्तानाम् इह धर्मतः। तथैव न्यस्तशस्त्राणां विमुक्तरथवाजिनाम्।

na vadhaḥ pūjyate loke suptānām iha dharmataḥ. tathaiva nyastaśastrāṇāṃ vimuktarathavājinām.

ये च ब्रूयुस् तवास्मीति ये च स्युः शरणागताः। विमुक्तमूर्धजा ये च ये चापि हतवाहनाः।

ye ca brūyus tavāsmīti ye ca syuḥ śaraṇāgatāḥ. vimuktamūrdhajā ye ca ye cāpi hatavāhanāḥ.

अद्य स्वप्स्यन्ति पाञ्चाला विमुक्तकवचा विभो। विश्वस्ता रजनीं सर्वे प्रेता इव विचेतसः।

adya svapsyanti pāñcālā vimuktakavacā vibho. viśvastā rajanīṃ sarve pretā iva vicetasaḥ.

यस् तेषां तदवस्थानां द्रुह्येत पुरुषो ऽनृजुः। व्यक्तं स नरके मज्जेद् अगाधे विपुले ऽप्लवे।

yas teṣāṃ tadavasthānāṃ druhyeta puruṣo 'nṛjuḥ. vyaktaṃ sa narake majjed agādhe vipule 'plave.

सर्वास्त्रविदुषां लोके श्रेष्ठस् त्वम् असि विश्रुतः। न च ते जातु लोके ऽस्मिन् सुसूक्ष्मम् अपि किल्बिषम्।

sarvāstraviduṣāṃ loke śreṣṭhas tvam asi viśrutaḥ. na ca te jātu loke 'smin susūkṣmam api kilbiṣam.

त्वं पुनः सूर्यसंकाशः श्वोभूत उदिते रवौ। प्रकाशे सर्वभूतानां विजेता युधि शात्रवान्।

tvaṃ punaḥ sūryasaṃkāśaḥ śvobhūta udite ravau. prakāśe sarvabhūtānāṃ vijetā yudhi śātravān.

असंभावितरूपं हि त्वयि कर्म विगर्हितम्। शुक्ले रक्तम् इव न्यस्तं भवेद् इति मतिर् मम।

asaṃbhāvitarūpaṃ hi tvayi karma vigarhitam. śukle raktam iva nyastaṃ bhaved iti matir mama.

अश्वत्थामोवाच। एवम् एतद् यथात्थ त्वम् अनुशास्मीह मातुल। तैस् तु पूर्वमयं सेतुः शतधा विदलीकृतः।

aśvatthāmovāca. evam etad yathāttha tvam anuśāsmīha mātula. tais tu pūrvamayaṃ setuḥ śatadhā vidalīkṛtaḥ.

प्रत्यक्षं भूमिपालानां भवतां चापि संनिधौ। न्यस्तशस्त्रो मम पिता धृष्टद्युम्नेन पातितः।

pratyakṣaṃ bhūmipālānāṃ bhavatāṃ cāpi saṃnidhau. nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ.

कर्णश् च पतिते चक्रे रथस्य रथिनां वरः। उत्तमे व्यसने सन्नो हतो गाण्डीवधन्वना।

karṇaś ca patite cakre rathasya rathināṃ varaḥ. uttame vyasane sanno hato gāṇḍīvadhanvanā.

तथा शांतनवो भीष्मो न्यस्तशस्त्रो निरायुधः। शिखण्डिनं पुरस्कृत्य हतो गाण्डीवधन्वना।

tathā śāṃtanavo bhīṣmo nyastaśastro nirāyudhaḥ. śikhaṇḍinaṃ puraskṛtya hato gāṇḍīvadhanvanā.

भूरिश्रवा महेष्वासस् तथा प्रायगतो रणे। क्रोशतां भूमिपालानां युयुधानेन पातितः।

bhūriśravā maheṣvāsas tathā prāyagato raṇe. krośatāṃ bhūmipālānāṃ yuyudhānena pātitaḥ.

दुर्योधनश् च भीमेन समेत्य गदया मृधे। पश्यतां भूमिपालानाम् अधर्मेण निपातितः।

duryodhanaś ca bhīmena sametya gadayā mṛdhe. paśyatāṃ bhūmipālānām adharmeṇa nipātitaḥ.

एकाकी बहुभिस् तत्र परिवार्य महारथैः। अधर्मेण नरव्याघ्रो भीमसेनेन पातितः।

ekākī bahubhis tatra parivārya mahārathaiḥ. adharmeṇa naravyāghro bhīmasenena pātitaḥ.

विलापो भग्नसक्थस्य यो मे राज्ञः परिश्रुतः। वार्त्तिकानां कथयतां स मे मर्माणि कृन्तति।

vilāpo bhagnasakthasya yo me rājñaḥ pariśrutaḥ. vārttikānāṃ kathayatāṃ sa me marmāṇi kṛntati.

एवम् अधार्मिकाः पापाः पाञ्चाला भिन्नसेतवः। तान् एवं भिन्नमर्यादान् किं भवान् न विगर्हति। यास्याम्य् अपचितिं राज्ञः कौरवस्य पितुस् तथा।

evam adhārmikāḥ pāpāḥ pāñcālā bhinnasetavaḥ. tān evaṃ bhinnamaryādān kiṃ bhavān na vigarhati. yāsyāmy apacitiṃ rājñaḥ kauravasya pitus tathā.

पितृहन्तॄन् अहं हत्वा पाञ्चालान् निशि सौप्तिके। कामं कीटः पतंगो वा जन्म प्राप्य भवामि वै।

pitṛhantṝn ahaṃ hatvā pāñcālān niśi sauptike. kāmaṃ kīṭaḥ pataṃgo vā janma prāpya bhavāmi vai.

त्वरे चाहम् अनेनाद्य यद् इदं मे चिकीर्षितम्। तस्य मे त्वरमाणस्य कुतो निद्रा कुतः सुखम्।

tvare cāham anenādya yad idaṃ me cikīrṣitam. tasya me tvaramāṇasya kuto nidrā kutaḥ sukham.

न स जातः पुमांल् लोके कश् चिन् न च भविष्यति। यो मे व्यावर्तयेद् एतां वधे तेषां कृतां मतिम्।

na sa jātaḥ pumāṃl loke kaś cin na ca bhaviṣyati. yo me vyāvartayed etāṃ vadhe teṣāṃ kṛtāṃ matim.

संजय उवाच। एवम् उक्त्वा महाराज द्रोणपुत्रः प्रतापवान्। एकान्ते योजयित्वाश्वान् प्रायाद् अभिमुखः परान्।

saṃjaya uvāca. evam uktvā mahārāja droṇaputraḥ pratāpavān. ekānte yojayitvāśvān prāyād abhimukhaḥ parān.

तम् अब्रूतां महात्मानौ भोजशारद्वताव् उभौ। किम् अयं स्यन्दनो युक्तः किं च कार्यं चिकीर्षितम्।

tam abrūtāṃ mahātmānau bhojaśāradvatāv ubhau. kim ayaṃ syandano yuktaḥ kiṃ ca kāryaṃ cikīrṣitam.

एकसार्थं प्रयातौ स्वस् त्वया सह नरर्षभ। समदुःखसुखौ चैव नावां शङ्कितुम् अर्हसि।

ekasārthaṃ prayātau svas tvayā saha nararṣabha. samaduḥkhasukhau caiva nāvāṃ śaṅkitum arhasi.

अश्वत्थामा तु संक्रुद्धः पितुर् वधम् अनुस्मरन्। ताभ्यां तथ्यं तदाचख्यौ यद् अस्यात्मचिकीर्षितम्।

aśvatthāmā tu saṃkruddhaḥ pitur vadham anusmaran. tābhyāṃ tathyaṃ tadācakhyau yad asyātmacikīrṣitam.

हत्वा शतसहस्राणि योधानां निशितैः शरैः। न्यस्तशस्त्रो मम पिता धृष्टद्युम्नेन पातितः।

hatvā śatasahasrāṇi yodhānāṃ niśitaiḥ śaraiḥ. nyastaśastro mama pitā dhṛṣṭadyumnena pātitaḥ.

तं तथैव हनिष्यामि न्यस्तवर्माणम् अद्य वै। पुत्रं पाञ्चालराजस्य पापं पापेन कर्मणा।

taṃ tathaiva haniṣyāmi nyastavarmāṇam adya vai. putraṃ pāñcālarājasya pāpaṃ pāpena karmaṇā.

कथं च निहतः पापः पाञ्चालः पशुवन् मया। शस्त्राहवजितां लोकान् प्राप्नुयाद् इति मे मतिः।

kathaṃ ca nihataḥ pāpaḥ pāñcālaḥ paśuvan mayā. śastrāhavajitāṃ lokān prāpnuyād iti me matiḥ.

क्षिप्रं संनद्धकवचौ सखड्गाव् आत्तकार्मुकौ। समास्थाय प्रतीक्षेतां रथवर्यौ परंतपौ।

kṣipraṃ saṃnaddhakavacau sakhaḍgāv āttakārmukau. samāsthāya pratīkṣetāṃ rathavaryau paraṃtapau.

इत्य् उक्त्वा रथम् आस्थाय प्रायाद् अभिमुखः परान्। तम् अन्वगात् कृपो राजन् कृतवर्मा च सात्वतः।

ity uktvā ratham āsthāya prāyād abhimukhaḥ parān. tam anvagāt kṛpo rājan kṛtavarmā ca sātvataḥ.

ते प्रयाता व्यरोचन्त परान् अभिमुखास् त्रयः। हूयमाना यथा यज्ञे समिद्धा हव्यवाहनाः।

te prayātā vyarocanta parān abhimukhās trayaḥ. hūyamānā yathā yajñe samiddhā havyavāhanāḥ.

ययुश् च शिबिरं तेषां संप्रसुप्तजनं विभो। द्वारदेशं तु संप्राप्य द्रौणिस् तस्थौ रथोत्तमे। संजय उवाच। ततस् तौ संविदं कृत्वा वासुदेववृषध्वजौ। निश्चितौ तु वधे तेषां पाञ्चालानां महाव्रतौ। ततो ऽब्रवीन् महादेवं कृष्णम् अक्लिष्टकारिणम्। योगमूर्तिधरो भूत्वा प्रविश्याभ्यन्तरं मनः। तावत् कार्यम् इदं युक्तं साधयाम्य् अहम् अञ्जसा। एवं तु संविदं कृत्वा एकमूर्तिधरौ स्थितौ।

yayuś ca śibiraṃ teṣāṃ saṃprasuptajanaṃ vibho. dvāradeśaṃ tu saṃprāpya drauṇis tasthau rathottame. saṃjaya uvāca. tatas tau saṃvidaṃ kṛtvā vāsudevavṛṣadhvajau. niścitau tu vadhe teṣāṃ pāñcālānāṃ mahāvratau. tato 'bravīn mahādevaṃ kṛṣṇam akliṣṭakāriṇam. yogamūrtidharo bhūtvā praviśyābhyantaraṃ manaḥ. tāvat kāryam idaṃ yuktaṃ sādhayāmy aham añjasā. evaṃ tu saṃvidaṃ kṛtvā ekamūrtidharau sthitau.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents