महाभारत 10.3 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 3→

[mh-10-3] • 35 श्लोकाः

संजय उवाच। कृपस्य वचनं श्रुत्वा धर्मार्थसहितं शुभम्। अश्वत्थामा महाराज दुःखशोकसमन्वितः।

saṃjaya uvāca. kṛpasya vacanaṃ śrutvā dharmārthasahitaṃ śubham. aśvatthāmā mahārāja duḥkhaśokasamanvitaḥ.

दह्यमानस् तु शोकेन प्रदीप्तेनाग्निना यथा। क्रूरं मनस् ततः कृत्वा ताव् उभौ प्रत्यभाषत।

dahyamānas tu śokena pradīptenāgninā yathā. krūraṃ manas tataḥ kṛtvā tāv ubhau pratyabhāṣata.

पुरुषे पुरुषे बुद्धिः सा सा भवति शोभना। तुष्यन्ति च पृथक् सर्वे प्रज्ञया ते स्वया स्वया।

puruṣe puruṣe buddhiḥ sā sā bhavati śobhanā. tuṣyanti ca pṛthak sarve prajñayā te svayā svayā.

सर्वो हि मन्यते लोक आत्मानं बुद्धिमत्तरम्। सर्वस्यात्मा बहुमतः सर्वात्मानं प्रशंसति।

sarvo hi manyate loka ātmānaṃ buddhimattaram. sarvasyātmā bahumataḥ sarvātmānaṃ praśaṃsati.

सर्वस्य हि स्वका प्रज्ञा साधुवादे प्रतिष्ठिता। परबुद्धिं च निन्दन्ति स्वां प्रशंसन्ति चासकृत्।

sarvasya hi svakā prajñā sādhuvāde pratiṣṭhitā. parabuddhiṃ ca nindanti svāṃ praśaṃsanti cāsakṛt.

कारणान्तरयोगेन योगे येषां समा मतिः। ते ऽन्योन्येन च तुष्यन्ति बहु मन्यन्ति चासकृत्।

kāraṇāntarayogena yoge yeṣāṃ samā matiḥ. te 'nyonyena ca tuṣyanti bahu manyanti cāsakṛt.

तस्यैव तु मनुष्यस्य सा सा बुद्धिस् तदा तदा। कालयोगविपर्यासं प्राप्यान्योन्यं विपद्यते।

tasyaiva tu manuṣyasya sā sā buddhis tadā tadā. kālayogaviparyāsaṃ prāpyānyonyaṃ vipadyate.

अचिन्त्यत्वाद् धि चित्तानां मनुष्याणां विशेषतः। चित्तवैकल्यम् आसाद्य सा सा बुद्धिः प्रजायते।

acintyatvād dhi cittānāṃ manuṣyāṇāṃ viśeṣataḥ. cittavaikalyam āsādya sā sā buddhiḥ prajāyate.

यथा हि वैद्यः कुशलो ज्ञात्वा व्याधिं यथाविधि। भेषजं कुरुते योगात् प्रशमार्थम् इहाभिभो।

yathā hi vaidyaḥ kuśalo jñātvā vyādhiṃ yathāvidhi. bheṣajaṃ kurute yogāt praśamārtham ihābhibho.

एवं कार्यस्य योगार्थं बुद्धिं कुर्वन्ति मानवाः। प्रज्ञया हि स्वया युक्तास् तां च निन्दन्ति मानवाः।

evaṃ kāryasya yogārthaṃ buddhiṃ kurvanti mānavāḥ. prajñayā hi svayā yuktās tāṃ ca nindanti mānavāḥ.

अन्यया यौवने मर्त्यो बुद्ध्या भवति मोहितः। मध्ये ऽन्यया जरायां तु सो ऽन्यां रोचयते मतिम्।

anyayā yauvane martyo buddhyā bhavati mohitaḥ. madhye 'nyayā jarāyāṃ tu so 'nyāṃ rocayate matim.

व्यसनं वा पुनर् घोरं समृद्धिं वापि तादृशीम्। अवाप्य पुरुषो भोज कुरुते बुद्धिवैकृतम्।

vyasanaṃ vā punar ghoraṃ samṛddhiṃ vāpi tādṛśīm. avāpya puruṣo bhoja kurute buddhivaikṛtam.

एकस्मिन्न् एव पुरुषे सा सा बुद्धिस् तदा तदा। भवत्य् अनित्यप्रज्ञत्वात् सा तस्यैव न रोचते।

ekasminn eva puruṣe sā sā buddhis tadā tadā. bhavaty anityaprajñatvāt sā tasyaiva na rocate.

निश्चित्य तु यथाप्रज्ञं यां मतिं साधु पश्यति। तस्यां प्रकुरुते भावं सा तस्योद्योगकारिका।

niścitya tu yathāprajñaṃ yāṃ matiṃ sādhu paśyati. tasyāṃ prakurute bhāvaṃ sā tasyodyogakārikā.

सर्वो हि पुरुषो भोज साध्व् एतद् इति निश्चितः। कर्तुम् आरभते प्रीतो मरणादिषु कर्मसु।

sarvo hi puruṣo bhoja sādhv etad iti niścitaḥ. kartum ārabhate prīto maraṇādiṣu karmasu.

सर्वे हि युक्तिं विज्ञाय प्रज्ञां चापि स्वकां नराः। चेष्टन्ते विविधाश् चेष्टा हितम् इत्य् एव जानते।

sarve hi yuktiṃ vijñāya prajñāṃ cāpi svakāṃ narāḥ. ceṣṭante vividhāś ceṣṭā hitam ity eva jānate.

उपजाता व्यसनजा येयम् अद्य मतिर् मम। युवयोस् तां प्रवक्ष्यामि मम शोकविनाशिनीम्।

upajātā vyasanajā yeyam adya matir mama. yuvayos tāṃ pravakṣyāmi mama śokavināśinīm.

प्रजापतिः प्रजाः सृष्ट्वा कर्म तासु विधाय च। वर्णे वर्णे समाधत्त एकैकं गुणवत्तरम्।

prajāpatiḥ prajāḥ sṛṣṭvā karma tāsu vidhāya ca. varṇe varṇe samādhatta ekaikaṃ guṇavattaram.

ब्राह्मणे दमम् अव्यग्रं क्षत्रिये तेज उत्तमम्। दाक्ष्यं वैश्ये च शूद्रे च सर्ववर्णानुकूलताम्।

brāhmaṇe damam avyagraṃ kṣatriye teja uttamam. dākṣyaṃ vaiśye ca śūdre ca sarvavarṇānukūlatām.

अदान्तो ब्राह्मणो ऽसाधुर् निस्तेजाः क्षत्रियो ऽधमः। अदक्षो निन्द्यते वैश्यः शूद्रश् च प्रतिकूलवान्।

adānto brāhmaṇo 'sādhur nistejāḥ kṣatriyo 'dhamaḥ. adakṣo nindyate vaiśyaḥ śūdraś ca pratikūlavān.

सो ऽस्मि जातः कुले श्रेष्ठे ब्राह्मणानां सुपूजिते। मन्दभाग्यतयास्म्य् एतं क्षत्रधर्मम् अनु ष्ठितः।

so 'smi jātaḥ kule śreṣṭhe brāhmaṇānāṃ supūjite. mandabhāgyatayāsmy etaṃ kṣatradharmam anu ṣṭhitaḥ.

क्षत्रधर्मं विदित्वाहं यदि ब्राह्मण्य् असंश्रितम्। प्रकुर्यां सुमहत् कर्म न मे तत् साधु संमतम्।

kṣatradharmaṃ viditvāhaṃ yadi brāhmaṇy asaṃśritam. prakuryāṃ sumahat karma na me tat sādhu saṃmatam.

धारयित्वा धनुर् दिव्यं दिव्यान्य् अस्त्राणि चाहवे। पितरं निहतं दृष्ट्वा किं नु वक्ष्यामि संसदि।

dhārayitvā dhanur divyaṃ divyāny astrāṇi cāhave. pitaraṃ nihataṃ dṛṣṭvā kiṃ nu vakṣyāmi saṃsadi.

सो ऽहम् अद्य यथाकामं क्षत्रधर्मम् उपास्य तम्। गन्तास्मि पदवीं राज्ञः पितुश् चापि महाद्युतेः।

so 'ham adya yathākāmaṃ kṣatradharmam upāsya tam. gantāsmi padavīṃ rājñaḥ pituś cāpi mahādyuteḥ.

अद्य स्वप्स्यन्ति पाञ्चाला विश्वस्ता जितकाशिनः। विमुक्तयुग्यकवचा हर्षेण च समन्विताः। अद्य तान् सूदितान् सर्वान् धृष्टद्युम्नपुरोगमान्। वयं जिता मताश् चैषां श्रान्ता व्यायम् अनेन च।

adya svapsyanti pāñcālā viśvastā jitakāśinaḥ. vimuktayugyakavacā harṣeṇa ca samanvitāḥ. adya tān sūditān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān. vayaṃ jitā matāś caiṣāṃ śrāntā vyāyam anena ca.

तेषां निशि प्रसुप्तानां स्वस्थानां शिबिरे स्वके। अवस्कन्दं करिष्यामि शिबिरस्याद्य दुष्करम्।

teṣāṃ niśi prasuptānāṃ svasthānāṃ śibire svake. avaskandaṃ kariṣyāmi śibirasyādya duṣkaram.

तान् अवस्कन्द्य शिबिरे प्रेतभूतान् विचेतसः। सूदयिष्यामि विक्रम्य मघवान् इव दानवान्।

tān avaskandya śibire pretabhūtān vicetasaḥ. sūdayiṣyāmi vikramya maghavān iva dānavān.

अद्य तान् सहितान् सर्वान् धृष्टद्युम्नपुरोगमान्। सूदयिष्यामि विक्रम्य कक्षं दीप्त इवानलः। निहत्य चैव पाञ्चालाञ् शान्तिं लब्धास्मि सत्तम।

adya tān sahitān sarvān dhṛṣṭadyumnapurogamān. sūdayiṣyāmi vikramya kakṣaṃ dīpta ivānalaḥ. nihatya caiva pāñcālāñ śāntiṃ labdhāsmi sattama.

पाञ्चालेषु चरिष्यामि सूदयन्न् अद्य संयुगे। पिनाकपाणिः संक्रुद्धः स्वयं रुद्रः पशुष्व् इव।

pāñcāleṣu cariṣyāmi sūdayann adya saṃyuge. pinākapāṇiḥ saṃkruddhaḥ svayaṃ rudraḥ paśuṣv iva.

अद्याहं सर्वपाञ्चालान् निहत्य च निकृत्य च। गमिष्याम्य् अथ पञ्चानां पदवीम् अद्य दुर्गमाम्। अर्दयिष्यामि संक्रुद्धो रणे पाण्डुसुतांस् तथा। सूदयिष्यामि संहृष्टः पशून् इव पिनाकधृक्।

adyāhaṃ sarvapāñcālān nihatya ca nikṛtya ca. gamiṣyāmy atha pañcānāṃ padavīm adya durgamām. ardayiṣyāmi saṃkruddho raṇe pāṇḍusutāṃs tathā. sūdayiṣyāmi saṃhṛṣṭaḥ paśūn iva pinākadhṛk.

अद्याहं सर्वपाञ्चालैः कृत्वा भूमिं शरीरिणीम्। प्रहृत्यैकैकशस् तेभ्यो भविष्याम्य् अनृणः पितुः।

adyāhaṃ sarvapāñcālaiḥ kṛtvā bhūmiṃ śarīriṇīm. prahṛtyaikaikaśas tebhyo bhaviṣyāmy anṛṇaḥ pituḥ.

दुर्योधनस्य कर्णस्य भीष्मसैन्धवयोर् अपि। गमयिष्यामि पाञ्चालान् पदवीम् अद्य दुर्गमाम्।

duryodhanasya karṇasya bhīṣmasaindhavayor api. gamayiṣyāmi pāñcālān padavīm adya durgamām.

अद्य पाञ्चालराजस्य धृष्टद्युम्नस्य वै निशि। विरात्रे प्रमथिष्यामि पशोर् इव शिरो बलात्।

adya pāñcālarājasya dhṛṣṭadyumnasya vai niśi. virātre pramathiṣyāmi paśor iva śiro balāt.

अद्य पाञ्चालपाण्डूनां शयितान् आत्मजान् निशि। खड्गेन निशितेनाजौ प्रमथिष्यामि गौतम। विरात्रे प्रमथिष्यामि खड्गेन निशि गौतम।

adya pāñcālapāṇḍūnāṃ śayitān ātmajān niśi. khaḍgena niśitenājau pramathiṣyāmi gautama. virātre pramathiṣyāmi khaḍgena niśi gautama.

अद्य पाञ्चालसेनां तां निहत्य निशि सौप्तिके। कृतकृत्यः सुखी चैव भविष्यामि महामते। श्रूयते जामदग्न्येन पितुर् वधम् अमृष्यता। त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवी कृता निःक्षत्रिया पुरा।

adya pāñcālasenāṃ tāṃ nihatya niśi sauptike. kṛtakṛtyaḥ sukhī caiva bhaviṣyāmi mahāmate. śrūyate jāmadagnyena pitur vadham amṛṣyatā. triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī kṛtā niḥkṣatriyā purā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...