महाभारत 10.12 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 12→

[mh-10-12] • 40 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। तस्मिन् प्रयाते दुर्धर्षे यदूनाम् ऋषभस् ततः। अब्रवीत् पुण्डरीकाक्षः कुन्तीपुत्रं युधिष्ठिरम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasmin prayāte durdharṣe yadūnām ṛṣabhas tataḥ. abravīt puṇḍarīkākṣaḥ kuntīputraṃ yudhiṣṭhiram.

एष पाण्डव ते भ्राता पुत्रशोकम् अपारयन्। जिघांसुर् द्रौणिम् आक्रन्दे याति भारत भारतः।

eṣa pāṇḍava te bhrātā putraśokam apārayan. jighāṃsur drauṇim ākrande yāti bhārata bhārataḥ.

भीमः प्रियस् ते सर्वेभ्यो भ्रातृभ्यो भरतर्षभ। तं कृच्छ्रगतम् अद्य त्वं कस्मान् नाभ्यवपद्यसे। स्यास् तु मे परमं गुह्यं श्रुत्वा च क्रियतां पुनः। तं प्रयान्तं महाबाहुं भीमसेनं महाबलम्। द्रोणपुत्रवधप्रेप्सुं कस्मान् नाभ्यवपत्स्यसे। स हि क्रोधपरीतात्मा शांकरं वपुर् आस्थितः। अवध्यः सर्वलोकानां द्रौणिः परमकोपनः। क्रोधेन परमाविष्टं भीमं पुत्रवधार्दितम्। दृष्टमात्रेण तं शूरो वधिष्यति महास्त्रवित्। स शूरः स च विक्रान्तः समन्युर् नाशयिष्यति। तस्माद् भीमं महाराज प्रयाम भरतर्षभ।

bhīmaḥ priyas te sarvebhyo bhrātṛbhyo bharatarṣabha. taṃ kṛcchragatam adya tvaṃ kasmān nābhyavapadyase. syās tu me paramaṃ guhyaṃ śrutvā ca kriyatāṃ punaḥ. taṃ prayāntaṃ mahābāhuṃ bhīmasenaṃ mahābalam. droṇaputravadhaprepsuṃ kasmān nābhyavapatsyase. sa hi krodhaparītātmā śāṃkaraṃ vapur āsthitaḥ. avadhyaḥ sarvalokānāṃ drauṇiḥ paramakopanaḥ. krodhena paramāviṣṭaṃ bhīmaṃ putravadhārditam. dṛṣṭamātreṇa taṃ śūro vadhiṣyati mahāstravit. sa śūraḥ sa ca vikrāntaḥ samanyur nāśayiṣyati. tasmād bhīmaṃ mahārāja prayāma bharatarṣabha.

यत् तद् आचष्ट पुत्राय द्रोणः परपुरंजयः। अस्त्रं ब्रह्मशिरो नाम दहेद् यत् पृथिवीम् अपि।

yat tad ācaṣṭa putrāya droṇaḥ parapuraṃjayaḥ. astraṃ brahmaśiro nāma dahed yat pṛthivīm api.

तन् महात्मा महाभागः केतुः सर्वधनुष्मताम्। प्रत्यपादयद् आचार्यः प्रीयमाणो धनंजयम्।

tan mahātmā mahābhāgaḥ ketuḥ sarvadhanuṣmatām. pratyapādayad ācāryaḥ prīyamāṇo dhanaṃjayam.

तत्पुत्रो ऽस्यैवम् एवैनम् अन्वयाचद् अमर्षणः। अथार्जुनस्य संप्राप्तं दृष्ट्वा ब्रह्मशिरस् तथा। तम् उवाच स्वपितरम् अश्वत्थामा महाबलः। क्रोधेन महताविष्टो दृष्ट्वा स्नेहविपर्ययम्। पुत्रो ऽहं गुणवांस् तात किमर्थं मे न दत्तवान्। ब्रह्मास्त्रं सरहस्यं च अर्जुनायोपपादितम्। तं क्रुद्धम् इति स ज्ञात्वा पुत्रस्नेहाच् च भारत। ततः प्रोवाच पुत्राय नातिहृष्टमना इव।

tatputro 'syaivam evainam anvayācad amarṣaṇaḥ. athārjunasya saṃprāptaṃ dṛṣṭvā brahmaśiras tathā. tam uvāca svapitaram aśvatthāmā mahābalaḥ. krodhena mahatāviṣṭo dṛṣṭvā snehaviparyayam. putro 'haṃ guṇavāṃs tāta kimarthaṃ me na dattavān. brahmāstraṃ sarahasyaṃ ca arjunāyopapāditam. taṃ kruddham iti sa jñātvā putrasnehāc ca bhārata. tataḥ provāca putrāya nātihṛṣṭamanā iva.

विदितं चापलं ह्य् आसीद् आत्मजस्य महात्मनः। क्रुद्धरूपस्य शूरस्य वीरस्याप्य् अत्यमर्षिणः। सर्वधर्मविद् आचार्यो नान्विषत् सततं सुतम्।

viditaṃ cāpalaṃ hy āsīd ātmajasya mahātmanaḥ. kruddharūpasya śūrasya vīrasyāpy atyamarṣiṇaḥ. sarvadharmavid ācāryo nānviṣat satataṃ sutam.

परमापद्गतेनापि न स्म तात त्वया रणे। इदम् अस्त्रं प्रयोक्तव्यं मानुषेषु विशेषतः।

paramāpadgatenāpi na sma tāta tvayā raṇe. idam astraṃ prayoktavyaṃ mānuṣeṣu viśeṣataḥ.

इत्य् उक्तवान् गुरुः पुत्रं द्रोणः पश्चाद् अथोक्तवान्। न त्वं जातु सतां मार्गे स्थातेति पुरुषर्षभ।

ity uktavān guruḥ putraṃ droṇaḥ paścād athoktavān. na tvaṃ jātu satāṃ mārge sthāteti puruṣarṣabha.

स तद् आज्ञाय दुष्टात्मा पितुर् वचनम् अप्रियम्। निराशः सर्वकल्याणैः शोचन् पर्यपतन् महीम्।

sa tad ājñāya duṣṭātmā pitur vacanam apriyam. nirāśaḥ sarvakalyāṇaiḥ śocan paryapatan mahīm.

ततस् तदा कुरुश्रेष्ठ वनस्थे त्वयि भारत। अवसद् द्वारकाम् एत्य वृष्णिभिः परमार्चितः।

tatas tadā kuruśreṣṭha vanasthe tvayi bhārata. avasad dvārakām etya vṛṣṇibhiḥ paramārcitaḥ.

स कदा चित् समुद्रान्ते वसन् द्रारवतीम् अनु। एक एकं समागम्य माम् उवाच हसन्न् इव।

sa kadā cit samudrānte vasan drāravatīm anu. eka ekaṃ samāgamya mām uvāca hasann iva.

यत् तद् उग्रं तपः कृष्ण चरन् सत्यपराक्रमः। अगस्त्याद् भारताचार्यः प्रत्यपद्यत मे पिता।

yat tad ugraṃ tapaḥ kṛṣṇa caran satyaparākramaḥ. agastyād bhāratācāryaḥ pratyapadyata me pitā.

अस्त्रं ब्रह्मशिरो नाम देवगन्धर्वपूजितम्। तद् अद्य मयि दाशार्ह यथा पितरि मे तथा।

astraṃ brahmaśiro nāma devagandharvapūjitam. tad adya mayi dāśārha yathā pitari me tathā.

अस्मत्तस् तद् उपादाय दिव्यम् अस्त्रं यदूत्तम। ममाप्य् अस्त्रं प्रयच्छ त्वं चक्रं रिपुहरं रणे।

asmattas tad upādāya divyam astraṃ yadūttama. mamāpy astraṃ prayaccha tvaṃ cakraṃ ripuharaṃ raṇe.

स राजन् प्रीयमाणेन मयाप्य् उक्तः कृताञ्जलिः। याचमानः प्रयत्नेन मत्तो ऽस्त्रं भरतर्षभ।

sa rājan prīyamāṇena mayāpy uktaḥ kṛtāñjaliḥ. yācamānaḥ prayatnena matto 'straṃ bharatarṣabha.

देवदानवगन्धर्वमनुष्यपतगोरगाः। न समा मम वीर्यस्य शतांशेनापि पिण्डिताः।

devadānavagandharvamanuṣyapatagoragāḥ. na samā mama vīryasya śatāṃśenāpi piṇḍitāḥ.

इदं धनुर् इयं शक्तिर् इदं चक्रम् इयं गदा। यद् यद् इच्छसि चेद् अस्त्रं मत्तस् तत् तद् ददानि ते।

idaṃ dhanur iyaṃ śaktir idaṃ cakram iyaṃ gadā. yad yad icchasi ced astraṃ mattas tat tad dadāni te.

यच् छक्नोषि समुद्यन्तुं प्रयोक्तुम् अपि वा रणे। तद् गृहाण विनास्त्रेण यन् मे दातुम् अभीप्ससि।

yac chaknoṣi samudyantuṃ prayoktum api vā raṇe. tad gṛhāṇa vināstreṇa yan me dātum abhīpsasi.

स सुनाभं सहस्रारं वज्रनाभम् अयस्मयम्। वव्रे चक्रं महाबाहो स्पर्धमानो मया सह।

sa sunābhaṃ sahasrāraṃ vajranābham ayasmayam. vavre cakraṃ mahābāho spardhamāno mayā saha.

गृहाण चक्रम् इत्य् उक्तो मया तु तदनन्तरम्। जग्राहोपेत्य सहसा चक्रं सव्येन पाणिना। न चैतद् अशकत् स्थानात् संचालयितुम् अच्युत।

gṛhāṇa cakram ity ukto mayā tu tadanantaram. jagrāhopetya sahasā cakraṃ savyena pāṇinā. na caitad aśakat sthānāt saṃcālayitum acyuta.

अथ तद् दक्षिणेनापि ग्रहीतुम् उपचक्रमे। सर्वयत्नेन तेनापि गृह्णन्न् एतद् अकल्पयत्।

atha tad dakṣiṇenāpi grahītum upacakrame. sarvayatnena tenāpi gṛhṇann etad akalpayat.

ततः सर्वबलेनापि यच् चैतन् न शशाक सः। उद्धर्तुं वा चालयितुं द्रौणिः परमदुर्मनाः। कृत्वा यत्नं परं श्रान्तः स न्यवर्तत भारत।

tataḥ sarvabalenāpi yac caitan na śaśāka saḥ. uddhartuṃ vā cālayituṃ drauṇiḥ paramadurmanāḥ. kṛtvā yatnaṃ paraṃ śrāntaḥ sa nyavartata bhārata.

निवृत्तम् अथ तं तस्माद् अभिप्रायाद् विचेतसम्। अहम् आमन्त्र्य सुस्निग्धम् अश्वत्थामानम् अब्रुवम्।

nivṛttam atha taṃ tasmād abhiprāyād vicetasam. aham āmantrya susnigdham aśvatthāmānam abruvam.

यः स देवमनुष्येषु प्रमाणं परमं गतः। गाण्डीवधन्वा श्वेताश्वः कपिप्रवरकेतनः।

yaḥ sa devamanuṣyeṣu pramāṇaṃ paramaṃ gataḥ. gāṇḍīvadhanvā śvetāśvaḥ kapipravaraketanaḥ.

यः साक्षाद् देवदेवेशं शितिकण्ठम् उमापतिम्। द्वंद्वयुद्धे पराजिष्णुस् तोषयाम् आस शंकरम्।

yaḥ sākṣād devadeveśaṃ śitikaṇṭham umāpatim. dvaṃdvayuddhe parājiṣṇus toṣayām āsa śaṃkaram.

यस्मात् प्रियतरो नास्ति ममान्यः पुरुषो भुवि। नादेयं यस्य मे किं चिद् अपि दाराः सुतास् तथा।

yasmāt priyataro nāsti mamānyaḥ puruṣo bhuvi. nādeyaṃ yasya me kiṃ cid api dārāḥ sutās tathā.

तेनापि सुहृदा ब्रह्मन् पार्थेनाक्लिष्टकर्मणा। नोक्तपुर्वम् इदं वाक्यं यत् त्वं माम् अभिभाषसे।

tenāpi suhṛdā brahman pārthenākliṣṭakarmaṇā. noktapurvam idaṃ vākyaṃ yat tvaṃ mām abhibhāṣase.

ब्रह्मचर्यं महद् घोरं चीर्त्वा द्वादशवार्षिकम्। हिमवत्पार्श्वम् अभ्येत्य यो मया तपसार्चितः।

brahmacaryaṃ mahad ghoraṃ cīrtvā dvādaśavārṣikam. himavatpārśvam abhyetya yo mayā tapasārcitaḥ.

समानव्रतचारिण्यां रुक्मिण्यां यो ऽन्वजायत। सनत्कुमारस् तेजस्वी प्रद्युम्नो नाम मे सुतः।

samānavratacāriṇyāṃ rukmiṇyāṃ yo 'nvajāyata. sanatkumāras tejasvī pradyumno nāma me sutaḥ.

तेनाप्य् एतन् महद् दिव्यं चक्रम् अप्रतिमं मम। न प्रार्थितम् अभून् मूढ यद् इदं प्रार्थितं त्वया।

tenāpy etan mahad divyaṃ cakram apratimaṃ mama. na prārthitam abhūn mūḍha yad idaṃ prārthitaṃ tvayā.

रामेणातिबलेनैतन् नोक्तपूर्वं कदा चन। न गदेन न साम्बेन यद् इदं प्रार्थितं त्वया।

rāmeṇātibalenaitan noktapūrvaṃ kadā cana. na gadena na sāmbena yad idaṃ prārthitaṃ tvayā.

द्वारकावासिभिश् चान्यैर् वृष्ण्यन्धकमहारथैः। नोक्तपूर्वम् इदं जातु यद् इदं प्रार्थितं त्वया।

dvārakāvāsibhiś cānyair vṛṣṇyandhakamahārathaiḥ. noktapūrvam idaṃ jātu yad idaṃ prārthitaṃ tvayā.

भारताचार्यपुत्रः सन् मानितः सर्वयादवैः। धारणे न समर्थस् त्वं कुतः क्षेप्तुं महाहवे। चक्रेण रथिनां श्रेष्ठ किं नु तात युयुत्ससे।

bhāratācāryaputraḥ san mānitaḥ sarvayādavaiḥ. dhāraṇe na samarthas tvaṃ kutaḥ kṣeptuṃ mahāhave. cakreṇa rathināṃ śreṣṭha kiṃ nu tāta yuyutsase.

एवम् उक्तो मया द्रौणिर् माम् इदं प्रत्युवाच ह। प्रयुज्य भवते पूजां योत्स्ये कृष्ण त्वयेत्य् उत।

evam ukto mayā drauṇir mām idaṃ pratyuvāca ha. prayujya bhavate pūjāṃ yotsye kṛṣṇa tvayety uta.

ततस् ते प्रार्थितं चक्रं देवदानवपूजितम्। अजेयः स्याम् इति विभो सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते।

tatas te prārthitaṃ cakraṃ devadānavapūjitam. ajeyaḥ syām iti vibho satyam etad bravīmi te.

त्वत्तो ऽहं दुर्लभं कामम् अनवाप्यैव केशव। प्रतियास्यामि गोविन्द शिवेनाभिवदस्व माम्।

tvatto 'haṃ durlabhaṃ kāmam anavāpyaiva keśava. pratiyāsyāmi govinda śivenābhivadasva mām.

एतत् सुनाभं वृष्णीनाम् ऋषभेण त्वया धृतम्। चक्रम् अप्रतिचक्रेण भुवि नान्यो ऽभिपद्यते।

etat sunābhaṃ vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa tvayā dhṛtam. cakram apraticakreṇa bhuvi nānyo 'bhipadyate.

एतावद् उक्त्वा द्रौणिर् मां युग्यम् अश्वान् धनानि च। आदायोपययौ बालो रत्नानि विविधानि च।

etāvad uktvā drauṇir māṃ yugyam aśvān dhanāni ca. ādāyopayayau bālo ratnāni vividhāni ca.

स संरम्भी दुरात्मा च चपलः क्रूर एव च। वेद चास्त्रं ब्रह्मशिरस् तस्माद् रक्ष्यो वृकोदरः।

sa saṃrambhī durātmā ca capalaḥ krūra eva ca. veda cāstraṃ brahmaśiras tasmād rakṣyo vṛkodaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...