महाभारत 10.10 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←सौप्तिक पर्व→

←अध्याय 10→

[mh-10-10] • 31 श्लोकाः

नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं चैव ततो जयम् उदीरयेत्।

nārāyaṇaṃ namaskṛtya naraṃ caiva narottamam. devīṃ sarasvatīṃ caiva tato jayam udīrayet.

वैशंपायन उवाच। तस्यां रात्र्यां व्यतीतायां धृष्टद्युम्नस्य सारथिः। शशंस धर्मराजाय सौप्तिके कदनं कृतम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasyāṃ rātryāṃ vyatītāyāṃ dhṛṣṭadyumnasya sārathiḥ. śaśaṃsa dharmarājāya sauptike kadanaṃ kṛtam.

द्रौपदेया महाराज द्रुपदस्यात्मजैः सह। प्रमत्ता निशि विश्वस्ताः स्वपन्तः शिबिरे स्वके।

draupadeyā mahārāja drupadasyātmajaiḥ saha. pramattā niśi viśvastāḥ svapantaḥ śibire svake.

कृतवर्मणा नृशंसेन गौतमेन कृपेण च। अश्वत्थाम्ना च पापेन हतं वः शिबिरं निशि।

kṛtavarmaṇā nṛśaṃsena gautamena kṛpeṇa ca. aśvatthāmnā ca pāpena hataṃ vaḥ śibiraṃ niśi.

एतैर् नरगजाश्वानां प्रासशक्तिपरश्वधैः। सहस्राणि निकृन्तद्भिर् निःशेषं ते बलं कृतम्। विघुष्टनानाविहगफलभारानतस्य ह।

etair naragajāśvānāṃ prāsaśaktiparaśvadhaiḥ. sahasrāṇi nikṛntadbhir niḥśeṣaṃ te balaṃ kṛtam. vighuṣṭanānāvihagaphalabhārānatasya ha.

छिद्यमानस्य महतो वनस्येव परश्वधैः। शुश्रुवे सुमहाञ् शब्दो बलस्य तव भारत।

chidyamānasya mahato vanasyeva paraśvadhaiḥ. śuśruve sumahāñ śabdo balasya tava bhārata.

अहम् एको ऽवशिष्टस् तु तस्मात् सैन्यान् महीपते। मुक्तः कथं चिद् धर्मात्मन् व्यग्रस्य कृतवर्मणः।

aham eko 'vaśiṣṭas tu tasmāt sainyān mahīpate. muktaḥ kathaṃ cid dharmātman vyagrasya kṛtavarmaṇaḥ.

तच् छ्रुत्वा वाक्यम् अशिवं कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। पपात मह्यां दुर्धर्षः पुत्रशोकसमन्वितः।

tac chrutvā vākyam aśivaṃ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. papāta mahyāṃ durdharṣaḥ putraśokasamanvitaḥ.

तं पतन्तम् अभिक्रम्य परिजग्राह सात्यकिः। भीमसेनो ऽर्जुनश् चैव माद्रीपुत्रौ च पाण्डवौ।

taṃ patantam abhikramya parijagrāha sātyakiḥ. bhīmaseno 'rjunaś caiva mādrīputrau ca pāṇḍavau.

लब्धचेतास् तु कौन्तेयः शोकविह्वलया गिरा। जित्वा शत्रूञ् जितः पश्चात् पर्यदेवयद् आतुरः।

labdhacetās tu kaunteyaḥ śokavihvalayā girā. jitvā śatrūñ jitaḥ paścāt paryadevayad āturaḥ.

दुर्विदा गतिर् अर्थानाम् अपि ये दिव्यचक्षुषः। जीयमाना जयन्त्य् अन्ये जयमाना वयं जिताः।

durvidā gatir arthānām api ye divyacakṣuṣaḥ. jīyamānā jayanty anye jayamānā vayaṃ jitāḥ.

हत्वा भ्रातॄन् वयस्यांश् च पितॄन् पुत्रान् सुहृद्गणान्। बन्धून् अमात्यान् पौत्रांश् च जित्वा सर्वाञ् जिता वयम्।

hatvā bhrātṝn vayasyāṃś ca pitṝn putrān suhṛdgaṇān. bandhūn amātyān pautrāṃś ca jitvā sarvāñ jitā vayam.

अनर्थो ह्य् अर्थसंकाशस् तथार्थो ऽनर्थदर्शनः। जयो ऽयम् अजयाकारो जयस् तस्मात् पराजयः।

anartho hy arthasaṃkāśas tathārtho 'narthadarśanaḥ. jayo 'yam ajayākāro jayas tasmāt parājayaḥ.

यं जित्वा तप्यते पश्चाद् आपन्न इव दुर्मतिः। कथं मन्येत विजयं ततो जिततरः परैः।

yaṃ jitvā tapyate paścād āpanna iva durmatiḥ. kathaṃ manyeta vijayaṃ tato jitataraḥ paraiḥ.

येषाम् अर्थाय पापस्य धिग् जयस्य सुहृद्वधे। निर्जितैर् अप्रमत्तैर् हि विजिता जितकाशिनः।

yeṣām arthāya pāpasya dhig jayasya suhṛdvadhe. nirjitair apramattair hi vijitā jitakāśinaḥ.

कर्णिनालीकदंष्ट्रस्य खड्गजिह्वस्य संयुगे। चापव्यात्तस्य रौद्रस्य ज्यातलस्वननादिनः।

karṇinālīkadaṃṣṭrasya khaḍgajihvasya saṃyuge. cāpavyāttasya raudrasya jyātalasvananādinaḥ.

क्रुद्धस्य नरसिंहस्य संग्रामेष्व् अपलायिनः। ये व्यमुच्यन्त कर्णस्य प्रमादात् त इमे हताः।

kruddhasya narasiṃhasya saṃgrāmeṣv apalāyinaḥ. ye vyamucyanta karṇasya pramādāt ta ime hatāḥ.

रथह्रदं शरवर्षोर्मिमन्तं; रत्नाचितं वाहनराजियुक्तम्। शक्त्यृष्टिमीनध्वजनागनक्रं; शरासनावर्तमहेषुफेनम्।

rathahradaṃ śaravarṣormimantaṃ; ratnācitaṃ vāhanarājiyuktam. śaktyṛṣṭimīnadhvajanāganakraṃ; śarāsanāvartamaheṣuphenam.

संग्रामचन्द्रोदयवेगवेलं; द्रोणार्णवं ज्यातलनेमिघोषम्। ये तेरुर् उच्चावचशस्त्रनौभिस्; ते राजपुत्रा निहताः प्रमादात्।

saṃgrāmacandrodayavegavelaṃ; droṇārṇavaṃ jyātalanemighoṣam. ye terur uccāvacaśastranaubhis; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt.

न हि प्रमादात् परमो ऽस्ति कश् चिद्; वधो नराणाम् इह जीवलोके। प्रमत्तम् अर्था हि नरं समन्तात्; त्यजन्त्य् अनर्थाश् च समाविशन्ति।

na hi pramādāt paramo 'sti kaś cid; vadho narāṇām iha jīvaloke. pramattam arthā hi naraṃ samantāt; tyajanty anarthāś ca samāviśanti.

ध्वजोत्तमाग्रोच्छ्रितधूमकेतुं; शरार्चिषं कोपमहासमीरम्। महाधनुर्ज्यातलनेमिघोषं; तनुत्रनानाविधशस्त्रहोमम्।

dhvajottamāgrocchritadhūmaketuṃ; śarārciṣaṃ kopamahāsamīram. mahādhanurjyātalanemighoṣaṃ; tanutranānāvidhaśastrahomam.

महाचमूकक्षवराभिपन्नं; महाहवे भीष्ममहादवाग्निम्। ये सेहुर् आत्तायतशस्त्रवेगं; ते राजपुत्रा निहताः प्रमादात्।

mahācamūkakṣavarābhipannaṃ; mahāhave bhīṣmamahādavāgnim. ye sehur āttāyataśastravegaṃ; te rājaputrā nihatāḥ pramādāt.

न हि प्रमत्तेन नरेण लभ्या; विद्या तपः श्रीर् विपुलं यशो वा। पश्याप्रमादेन निहत्य शत्रून्; सर्वान् महेन्द्रं सुखम् एधमानम्।

na hi pramattena nareṇa labhyā; vidyā tapaḥ śrīr vipulaṃ yaśo vā. paśyāpramādena nihatya śatrūn; sarvān mahendraṃ sukham edhamānam.

इन्द्रोपमान् पार्थिवपुत्रपौत्रान्; पश्याविशेषेण हतान् प्रमादात्। तीर्त्वा समुद्रं वणिजः समृद्धाः; सन्नाः कुनद्याम् इव हेलमानाः। अमर्षितैर् ये निहताः शयाना; निःसंशयं ते त्रिदिवं प्रपन्नाः।

indropamān pārthivaputrapautrān; paśyāviśeṣeṇa hatān pramādāt. tīrtvā samudraṃ vaṇijaḥ samṛddhāḥ; sannāḥ kunadyām iva helamānāḥ. amarṣitair ye nihatāḥ śayānā; niḥsaṃśayaṃ te tridivaṃ prapannāḥ.

कृष्णां नु शोचामि कथं न साध्वीं; शोकार्णवे साद्य विनङ्क्ष्यतीति। भ्रातॄंश् च पुत्रांश् च हतान् निशम्य; पाञ्चालराजं पितरं च वृद्धम्। ध्रुवं विसंज्ञा पतिता पृथिव्यां; सा शेष्यते शोककृशाङ्गयष्टिः।

kṛṣṇāṃ nu śocāmi kathaṃ na sādhvīṃ; śokārṇave sādya vinaṅkṣyatīti. bhrātṝṃś ca putrāṃś ca hatān niśamya; pāñcālarājaṃ pitaraṃ ca vṛddham. dhruvaṃ visaṃjñā patitā pṛthivyāṃ; sā śeṣyate śokakṛśāṅgayaṣṭiḥ.

तच् छोकजं दुःखम् अपारयन्ती; कथं भविष्यत्य् उचिता सुखानाम्। पुत्रक्षयभ्रातृवधप्रणुन्ना; प्रदह्यमानेव हुताशनेन।

tac chokajaṃ duḥkham apārayantī; kathaṃ bhaviṣyaty ucitā sukhānām. putrakṣayabhrātṛvadhapraṇunnā; pradahyamāneva hutāśanena.

इत्य् एवम् आर्तः परिदेवयन् स; राजा कुरूणां नकुलं बभाषे। गच्छानयैनाम् इह मन्दभाग्यां; समातृपक्षाम् इति राजपुत्रीम्।

ity evam ārtaḥ paridevayan sa; rājā kurūṇāṃ nakulaṃ babhāṣe. gacchānayainām iha mandabhāgyāṃ; samātṛpakṣām iti rājaputrīm.

माद्रीसुतस् तत् परिगृह्य वाक्यं; धर्मेण धर्मप्रतिमस्य राज्ञः। ययौ रथेनालयम् आशु देव्याः; पाञ्चालराजस्य च यत्र दाराः।

mādrīsutas tat parigṛhya vākyaṃ; dharmeṇa dharmapratimasya rājñaḥ. yayau rathenālayam āśu devyāḥ; pāñcālarājasya ca yatra dārāḥ.

प्रस्थाप्य माद्रीसुतम् आजमीढः; शोकार्दितस् तैः सहितः सुहृद्भिः। रोरूयमाणः प्रययौ सुतानाम्; आयोधनं भूतगणानुकीर्णम्।

prasthāpya mādrīsutam ājamīḍhaḥ; śokārditas taiḥ sahitaḥ suhṛdbhiḥ. rorūyamāṇaḥ prayayau sutānām; āyodhanaṃ bhūtagaṇānukīrṇam.

स तत् प्रविश्याशिवम् उग्ररूपं; ददर्श पुत्रान् सुहृदः सखींश् च। भूमौ शयानान् रुधिरार्द्रगात्रान्; विभिन्नभग्नापहृतोत्तमाङ्गान्।

sa tat praviśyāśivam ugrarūpaṃ; dadarśa putrān suhṛdaḥ sakhīṃś ca. bhūmau śayānān rudhirārdragātrān; vibhinnabhagnāpahṛtottamāṅgān.

स तांस् तु दृष्ट्वा भृशम् आर्तरूपो; युधिष्ठिरो धर्मभृतां वरिष्ठः। उच्चैः प्रचुक्रोश च कौरवाग्र्यः; पपात चोर्व्यां सगणो विसंज्ञः।

sa tāṃs tu dṛṣṭvā bhṛśam ārtarūpo; yudhiṣṭhiro dharmabhṛtāṃ variṣṭhaḥ. uccaiḥ pracukrośa ca kauravāgryaḥ; papāta corvyāṃ sagaṇo visaṃjñaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...