रामायण 7.78 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 78→

[rm-7-78] • 29 श्लोकाः

तच् छ्रुत्वा लक्ष्मणेनोक्तं वाक्यं वाक्यविशारदः। प्रत्युवाच महातेजाः प्रहसन् राघवो वचः।

tac chrutvā lakṣmaṇenoktaṃ vākyaṃ vākyaviśāradaḥ. pratyuvāca mahātejāḥ prahasan rāghavo vacaḥ.

एवम् एतन् नरश्रेष्ठ यथा वदसि लक्ष्मण। वृत्रघातम् अशेषेण वाजिमेधफलं च यत्।

evam etan naraśreṣṭha yathā vadasi lakṣmaṇa. vṛtraghātam aśeṣeṇa vājimedhaphalaṃ ca yat.

श्रूयते हि पुरा सौम्य कर्दमस्य प्रजापतेः। पुत्रो बाह्लीश्वरः श्रीमान् इलो नाम सुधार्मिकः।

śrūyate hi purā saumya kardamasya prajāpateḥ. putro bāhlīśvaraḥ śrīmān ilo nāma sudhārmikaḥ.

स राजा पृथिवीं सर्वां वशे कृत्वा महायशाः। राज्यं चैव नरव्याघ्र पुत्रवत् पर्यपालयत्।

sa rājā pṛthivīṃ sarvāṃ vaśe kṛtvā mahāyaśāḥ. rājyaṃ caiva naravyāghra putravat paryapālayat.

सुरैश् च परमोदारैर् दैतेयैश् च महासुरैः। नागराक्षसगन्धर्वैर् यक्षैश् च सुमहात्मभिः।

suraiś ca paramodārair daiteyaiś ca mahāsuraiḥ. nāgarākṣasagandharvair yakṣaiś ca sumahātmabhiḥ.

पूज्यते नित्यशः सौम्य भयार्तै रघुनन्दन। अबिभ्यंश् च त्रयो लोकाः सरोषस्य महात्मनः।

pūjyate nityaśaḥ saumya bhayārtai raghunandana. abibhyaṃś ca trayo lokāḥ saroṣasya mahātmanaḥ.

स राजा तादृशो ह्य् आसीद् धर्मे वीर्ये च निष्ठितः। बुद्ध्या च परमोदारो बाह्लीकानां महायशाः।

sa rājā tādṛśo hy āsīd dharme vīrye ca niṣṭhitaḥ. buddhyā ca paramodāro bāhlīkānāṃ mahāyaśāḥ.

स प्रचक्रे महाबाहुर् मृगयां रुचिरे वने। चैत्रे मनोरमे मासि सभृत्यबलवाहनः।

sa pracakre mahābāhur mṛgayāṃ rucire vane. caitre manorame māsi sabhṛtyabalavāhanaḥ.

प्रजघ्ने स नृपो ऽरण्ये मृगाञ् शतसहस्रशः। हत्वैव तृप्तिर् नाभूच् च राज्ञस् तस्य महात्मनः।

prajaghne sa nṛpo 'raṇye mṛgāñ śatasahasraśaḥ. hatvaiva tṛptir nābhūc ca rājñas tasya mahātmanaḥ.

नानामृगाणाम् अयुतं वध्यमानं महात्मना। यत्र जातो महासेनस् तं देशम् उपचक्रमे।

nānāmṛgāṇām ayutaṃ vadhyamānaṃ mahātmanā. yatra jāto mahāsenas taṃ deśam upacakrame.

तस्मिंस् तु देवदेवेशः शैलराजसुतां हरः। रमयाम् आस दुर्धर्षैः सर्वैर् अनुचरैः सह।

tasmiṃs tu devadeveśaḥ śailarājasutāṃ haraḥ. ramayām āsa durdharṣaiḥ sarvair anucaraiḥ saha.

कृत्वा स्त्रीभूतम् आत्मानम् उमेशो गोपतिध्वजः। देव्याः प्रियचिकीर्षुः स तस्मिन् पर्वतनिर्झरे।

kṛtvā strībhūtam ātmānam umeśo gopatidhvajaḥ. devyāḥ priyacikīrṣuḥ sa tasmin parvatanirjhare.

ये च तत्र वनोद्देशे सत्त्वाः पुरुषवादिनः। यच् च किं चन तत् सर्वं नारीसंज्ञं बभूव ह।

ye ca tatra vanoddeśe sattvāḥ puruṣavādinaḥ. yac ca kiṃ cana tat sarvaṃ nārīsaṃjñaṃ babhūva ha.

एतस्मिन्न् अन्तरे राजा स इलः कर्दमात्मजः। निघ्नन् मृगसहस्राणि तं देशम् उपचक्रमे।

etasminn antare rājā sa ilaḥ kardamātmajaḥ. nighnan mṛgasahasrāṇi taṃ deśam upacakrame.

स दृष्ट्वा स्त्रीकृतं सर्वं सव्यालमृगपक्षिणम्। आत्मानं सानुगं चैव स्त्रीभूतं रघुनन्दन।

sa dṛṣṭvā strīkṛtaṃ sarvaṃ savyālamṛgapakṣiṇam. ātmānaṃ sānugaṃ caiva strībhūtaṃ raghunandana.

तस्य दुःखं महत् त्व् आसीद् दृष्ट्वात्मानं तथा गतम्। उमापतेश् च तत् कर्म ज्ञात्वा त्रासम् उपागमत्।

tasya duḥkhaṃ mahat tv āsīd dṛṣṭvātmānaṃ tathā gatam. umāpateś ca tat karma jñātvā trāsam upāgamat.

ततो देवं महात्मानं शितिकण्ठं कपर्दिनम्। जगाम शरणं राजा सभृत्यबलवाहनः।

tato devaṃ mahātmānaṃ śitikaṇṭhaṃ kapardinam. jagāma śaraṇaṃ rājā sabhṛtyabalavāhanaḥ.

ततः प्रहस्य वरदः सह देव्या महायशाः। प्रजापतिसुतं वाक्यम् उवाच वरदः स्वयम्।

tataḥ prahasya varadaḥ saha devyā mahāyaśāḥ. prajāpatisutaṃ vākyam uvāca varadaḥ svayam.

उत्तिष्ठोत्तिष्ठ राजर्षे कार्दमेय महाबल। पुरुषत्वम् ऋते सौम्य वरं वरय सुव्रत।

uttiṣṭhottiṣṭha rājarṣe kārdameya mahābala. puruṣatvam ṛte saumya varaṃ varaya suvrata.

ततः स राजा शोकार्ताः प्रत्याख्यातो महात्मना। न स जग्राह स्त्रीभूतो वरम् अन्यं सुरोत्तमात्।

tataḥ sa rājā śokārtāḥ pratyākhyāto mahātmanā. na sa jagrāha strībhūto varam anyaṃ surottamāt.

ततः शोकेन महता शैलराजसुतां नृपः। प्रणिपत्य महादेवीं सर्वेणैवान्तरात्मना।

tataḥ śokena mahatā śailarājasutāṃ nṛpaḥ. praṇipatya mahādevīṃ sarveṇaivāntarātmanā.

ईशे वराणां वरदे लोकानाम् असि भामिनि। अमोघदर्शने देवि भजे सौम्ये नमो ऽस्तु ते।

īśe varāṇāṃ varade lokānām asi bhāmini. amoghadarśane devi bhaje saumye namo 'stu te.

हृद्गतं तस्य राजर्षेर् विज्ञाय हरसंनिधौ। प्रत्युवाच शुभं वाक्यं देवी रुद्रस्य संमता।

hṛdgataṃ tasya rājarṣer vijñāya harasaṃnidhau. pratyuvāca śubhaṃ vākyaṃ devī rudrasya saṃmatā.

अर्धस्य देवो वरदो वरार्धस्य तथा ह्य् अहम्। तस्माद् अर्धं गृहाण त्वं स्त्रीपुंसोर् यावद् इच्छसि।

ardhasya devo varado varārdhasya tathā hy aham. tasmād ardhaṃ gṛhāṇa tvaṃ strīpuṃsor yāvad icchasi.

तद् अद्भुततमं श्रुत्वा देव्या वरम् अनुत्तमम्। संप्रहृष्टमना भूत्वा राजा वाक्यम् अथाब्रवीत्।

tad adbhutatamaṃ śrutvā devyā varam anuttamam. saṃprahṛṣṭamanā bhūtvā rājā vākyam athābravīt.

यदि देवि प्रसन्ना मे रूपेणाप्रतिमा भुवि। मासं स्त्रीत्वम् उपासित्वा मासं स्यां पुरुषः पुनः।

yadi devi prasannā me rūpeṇāpratimā bhuvi. māsaṃ strītvam upāsitvā māsaṃ syāṃ puruṣaḥ punaḥ.

ईप्सितं तस्य विज्ञाय देवी सुरुचिरानना। प्रत्युवाच शुभं वाक्यम् एवम् एतद् भविष्यति।

īpsitaṃ tasya vijñāya devī surucirānanā. pratyuvāca śubhaṃ vākyam evam etad bhaviṣyati.

राजन् पुरुषभूतस् त्वं स्त्रीभावं न स्मरिष्यसि। स्त्रीभूतश् चापरं मासं न स्मरिष्यसि पौरुषम्।

rājan puruṣabhūtas tvaṃ strībhāvaṃ na smariṣyasi. strībhūtaś cāparaṃ māsaṃ na smariṣyasi pauruṣam.

एवं स राजा पुरुषो मामं भूत्वाथ कार्दमिः। त्रैलोक्यसुन्दरी नारी मासम् एकम् इलाभवत्।

evaṃ sa rājā puruṣo māmaṃ bhūtvātha kārdamiḥ. trailokyasundarī nārī māsam ekam ilābhavat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...