रामायण 7.61 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 61→

[rm-7-61] • 38 श्लोकाः

तच् छ्रुत्वा भाषितं तस्य शत्रुघ्नस्य महात्मनः। क्रोधम् आहारयत् तीव्रं तिष्ठ तिष्ठेति चाब्रवीत्।

tac chrutvā bhāṣitaṃ tasya śatrughnasya mahātmanaḥ. krodham āhārayat tīvraṃ tiṣṭha tiṣṭheti cābravīt.

पाणौ पाणिं विनिष्पिष्य दन्तान् कटकटाय्य च। लवणो रघुशार्दूलम् आह्वयाम् आस चासकृत्।

pāṇau pāṇiṃ viniṣpiṣya dantān kaṭakaṭāyya ca. lavaṇo raghuśārdūlam āhvayām āsa cāsakṛt.

तं ब्रुवाणं तथा वाक्यं लवणं घोरविक्रमम्। शत्रुघ्नो देव शत्रुघ्न इदं वचनम् अब्रवीत्।

taṃ bruvāṇaṃ tathā vākyaṃ lavaṇaṃ ghoravikramam. śatrughno deva śatrughna idaṃ vacanam abravīt.

शत्रुघ्नो न तदा जातो यदान्ये निर्जितास् त्वया। तद् अद्य बाणाभिहतो व्रज तं यमसादनम्।

śatrughno na tadā jāto yadānye nirjitās tvayā. tad adya bāṇābhihato vraja taṃ yamasādanam.

ऋषयो ऽप्य् अद्य पापात्मन् मया त्वां निहतं रणे। पश्यन्तु विप्रा विद्वांसस् त्रिदशा इव रावणम्।

ṛṣayo 'py adya pāpātman mayā tvāṃ nihataṃ raṇe. paśyantu viprā vidvāṃsas tridaśā iva rāvaṇam.

त्वयि मद्बाणनिर्दग्धे पतिते ऽद्य निशाचर। पुरं जनपदं चापि क्षेमम् एतद् भविष्यति।

tvayi madbāṇanirdagdhe patite 'dya niśācara. puraṃ janapadaṃ cāpi kṣemam etad bhaviṣyati.

अद्य मद्बाहुनिष्क्रान्तः शरो वज्रनिभाननः। प्रवेक्ष्यते ते हृदयं पद्मम् अंशुर् इवार्कजः।

adya madbāhuniṣkrāntaḥ śaro vajranibhānanaḥ. pravekṣyate te hṛdayaṃ padmam aṃśur ivārkajaḥ.

एवम् उक्तो महावृक्षं लवणः क्रोधमूर्छितः। शत्रुघ्नोरसि चिक्षेप तं शूरः शतधाच्छिनत्।

evam ukto mahāvṛkṣaṃ lavaṇaḥ krodhamūrchitaḥ. śatrughnorasi cikṣepa taṃ śūraḥ śatadhācchinat.

तद् दृष्ट्वा विफलं कर्म राक्षसः पुनर् एव तु। पादपान् सुबहून् गृह्य शत्रुघ्ने व्यसृजद् बली।

tad dṛṣṭvā viphalaṃ karma rākṣasaḥ punar eva tu. pādapān subahūn gṛhya śatrughne vyasṛjad balī.

शत्रुघ्नश् चापि तेजस्वी वृक्षान् आपततो बहून्। त्रिभिश् चतुर्भिर् एकैकं चिच्छेद नतपर्वभिः।

śatrughnaś cāpi tejasvī vṛkṣān āpatato bahūn. tribhiś caturbhir ekaikaṃ ciccheda nataparvabhiḥ.

ततो बाणमयं वर्षं व्यसृजद् राक्षसोर् असि। शत्रुघ्नो वीर्यसंपन्नो विव्यथे न च राक्षसः।

tato bāṇamayaṃ varṣaṃ vyasṛjad rākṣasor asi. śatrughno vīryasaṃpanno vivyathe na ca rākṣasaḥ.

ततः प्रहस्य लवणो वृक्षम् उत्पाट्य लीलया। शिरस्य् अभ्यहनच् छूरं स्रस्ताङ्गः स मुमोह वै।

tataḥ prahasya lavaṇo vṛkṣam utpāṭya līlayā. śirasy abhyahanac chūraṃ srastāṅgaḥ sa mumoha vai.

तस्मिन् निपतिते वीरे हाहाकारो महान् अभूत्। ऋषीणां देव संघानां गन्धर्वाप्सरसाम् अपि।

tasmin nipatite vīre hāhākāro mahān abhūt. ṛṣīṇāṃ deva saṃghānāṃ gandharvāpsarasām api.

तम् अवज्ञाय तु हतं शत्रुघ्नं भुवि पातितम्। रक्षो लब्धान्तरम् अपि न विवेश स्वम् आलयम्।

tam avajñāya tu hataṃ śatrughnaṃ bhuvi pātitam. rakṣo labdhāntaram api na viveśa svam ālayam.

नापि शूलं प्रजग्राह तं दृष्ट्वा भुवि पातितम्। ततो हत इति ज्ञात्वा तान् भक्षान् समुदावहत्।

nāpi śūlaṃ prajagrāha taṃ dṛṣṭvā bhuvi pātitam. tato hata iti jñātvā tān bhakṣān samudāvahat.

मुहूर्ताल् लब्धसंज्ञस् तु पुनस् तस्थौ धृतायुधः। शत्रुघ्नो राक्षसद्वारि ऋषिभिः संप्रपूजितः।

muhūrtāl labdhasaṃjñas tu punas tasthau dhṛtāyudhaḥ. śatrughno rākṣasadvāri ṛṣibhiḥ saṃprapūjitaḥ.

ततो दिव्यम् अमोघं तं जग्राह शरम् उत्तमम्। ज्वलन्तं तेजसा घोरं पूरयन्तं दिशो दश।

tato divyam amoghaṃ taṃ jagrāha śaram uttamam. jvalantaṃ tejasā ghoraṃ pūrayantaṃ diśo daśa.

वज्राननं वज्रवेगं मेरुमन्दर गौरवम्। नतं पर्वसु सर्वेषु संयुगेष्व् अपराजितम्।

vajrānanaṃ vajravegaṃ merumandara gauravam. nataṃ parvasu sarveṣu saṃyugeṣv aparājitam.

असृक्चन्दनदिग्धाङ्गं चारुपत्रं पतत्रिणम्। दानवेन्द्राचलेन्द्राणाम् असुराणां च दारुणम्।

asṛkcandanadigdhāṅgaṃ cārupatraṃ patatriṇam. dānavendrācalendrāṇām asurāṇāṃ ca dāruṇam.

तं दीप्तम् इव कालाग्निं युगान्ते समुपस्थिते। दृष्ट्वा सर्वाणि भूतानि परित्रासम् उपागमन्।

taṃ dīptam iva kālāgniṃ yugānte samupasthite. dṛṣṭvā sarvāṇi bhūtāni paritrāsam upāgaman.

सदेवासुरगन्धर्वं समुनिं साप्सरोगणम्। जगद् धि सर्वम् अस्वस्थं पितामहम् उपस्थितम्।

sadevāsuragandharvaṃ samuniṃ sāpsarogaṇam. jagad dhi sarvam asvasthaṃ pitāmaham upasthitam.

ऊचुश् च देवदेवेशं वरदं प्रपितामहम्। कच्चिल् लोकक्षयो देव प्राप्तो वा युगसंकयः।

ūcuś ca devadeveśaṃ varadaṃ prapitāmaham. kaccil lokakṣayo deva prāpto vā yugasaṃkayaḥ.

नेदृशं दृष्टपूर्वं न श्रुतं वा प्रपितामह। देवानां भयसंमोहो लोकानां संक्षयः प्रभो।

nedṛśaṃ dṛṣṭapūrvaṃ na śrutaṃ vā prapitāmaha. devānāṃ bhayasaṃmoho lokānāṃ saṃkṣayaḥ prabho.

तेषां तद् वचनं श्रुत्वा ब्रह्मा लोकपितामनः। भयकारणम् आचष्टे देवानाम् अभयंकरः।

teṣāṃ tad vacanaṃ śrutvā brahmā lokapitāmanaḥ. bhayakāraṇam ācaṣṭe devānām abhayaṃkaraḥ.

वधाय लवणस्याजौ शरः शत्रुघ्नधारितः। तेजसा यस्य सर्वे स्म संमूढाः सुरसत्तमाः।

vadhāya lavaṇasyājau śaraḥ śatrughnadhāritaḥ. tejasā yasya sarve sma saṃmūḍhāḥ surasattamāḥ.

एषो हि पूर्वं देवस्य लोककर्तुः सनातनः। शरस् तेजोमयो वत्सा येन वै भयम् आगतम्।

eṣo hi pūrvaṃ devasya lokakartuḥ sanātanaḥ. śaras tejomayo vatsā yena vai bhayam āgatam.

एष वै कैटभस्यार्थे मधुनश् च महाशरः। सृष्टो महात्मना तेन वधार्थं दैत्ययोस् तयोः।

eṣa vai kaiṭabhasyārthe madhunaś ca mahāśaraḥ. sṛṣṭo mahātmanā tena vadhārthaṃ daityayos tayoḥ.

एवम् एतं प्रजानीध्वं विष्णोस् तेजोमयं शरम्। एषा चैव तनुः पूर्वा विष्णोस् तस्य महात्मनः।

evam etaṃ prajānīdhvaṃ viṣṇos tejomayaṃ śaram. eṣā caiva tanuḥ pūrvā viṣṇos tasya mahātmanaḥ.

इतो गच्छता पश्यध्वं वध्यमानं महात्मना। रामानुजेन वीरेण लवणं राक्षसोत्तमम्।

ito gacchatā paśyadhvaṃ vadhyamānaṃ mahātmanā. rāmānujena vīreṇa lavaṇaṃ rākṣasottamam.

तस्य ते देवदेवस्य निशम्य मधुरां गिरम्। आजग्मुर् यत्र युध्येते शत्रुघ्नलवणाव् उभौ।

tasya te devadevasya niśamya madhurāṃ giram. ājagmur yatra yudhyete śatrughnalavaṇāv ubhau.

तं शरं दिव्यसंकाशं शत्रुघ्नकरधारितम्। ददृशुः सर्वभूतानि युगान्ताग्निम् इवोत्थितम्।

taṃ śaraṃ divyasaṃkāśaṃ śatrughnakaradhāritam. dadṛśuḥ sarvabhūtāni yugāntāgnim ivotthitam.

आकाशम् आवृतं दृष्ट्वा देवैर् हि रघुनन्दनः। सिंहनादं मुहुः कृत्वा ददर्श लवणं पुनः।

ākāśam āvṛtaṃ dṛṣṭvā devair hi raghunandanaḥ. siṃhanādaṃ muhuḥ kṛtvā dadarśa lavaṇaṃ punaḥ.

आहूतश् च ततस् तेन शत्रुघ्नेन महात्मना। लवणः क्रोधसंयुक्तो युद्धाय समुपस्थितः।

āhūtaś ca tatas tena śatrughnena mahātmanā. lavaṇaḥ krodhasaṃyukto yuddhāya samupasthitaḥ.

आकर्णात् स विकृष्याथ तद् धनुर् धन्विनां वरः। स मुमोच महाबाणं लवणस्य महोरसि। उरस् तस्य विदार्याशु प्रविवेश रसातलम्।

ākarṇāt sa vikṛṣyātha tad dhanur dhanvināṃ varaḥ. sa mumoca mahābāṇaṃ lavaṇasya mahorasi. uras tasya vidāryāśu praviveśa rasātalam.

गत्वा रसातलं दिव्यं शरो विबुधपूजितः। पुनर् एवागमत् तूर्णम् इक्ष्वाकुकुलनन्दनम्।

gatvā rasātalaṃ divyaṃ śaro vibudhapūjitaḥ. punar evāgamat tūrṇam ikṣvākukulanandanam.

शत्रुघ्नशरनिर्भिन्नो लवणः स निशाचरः। पपात सहसा भूमौ वज्राहत इवाचलः।

śatrughnaśaranirbhinno lavaṇaḥ sa niśācaraḥ. papāta sahasā bhūmau vajrāhata ivācalaḥ.

तच् च दिव्यं महच् छूलं हते लवणराक्षसे। पश्यतां सर्वभूतानां रुद्रस्य वशम् अन्वगात्।

tac ca divyaṃ mahac chūlaṃ hate lavaṇarākṣase. paśyatāṃ sarvabhūtānāṃ rudrasya vaśam anvagāt.

एकेषुपातेन भयं निहत्य लोकत्रयस्यास्य रघुप्रवीरः। विनिर्बभाव् उद्यतचापबाणस् तमः प्रणुद्येव सहस्ररश्मिः।

ekeṣupātena bhayaṃ nihatya lokatrayasyāsya raghupravīraḥ. vinirbabhāv udyatacāpabāṇas tamaḥ praṇudyeva sahasraraśmiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...