रामायण 7.31 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←उत्तर काण्ड

←अध्याय 31→

[rm-7-31] • 40 श्लोकाः

ततो रामो महातेजा विस्मयात् पुनर् एव हि। उवाच प्रणतो वाक्यम् अगस्त्यम् ऋषिसत्तमम्।

tato rāmo mahātejā vismayāt punar eva hi. uvāca praṇato vākyam agastyam ṛṣisattamam.

भगवन् किं तदा लोकाः शून्या आसन् द्विजोत्तम। धर्षणां यत्र न प्राप्तो रावणो राक्षसेश्वरः।

bhagavan kiṃ tadā lokāḥ śūnyā āsan dvijottama. dharṣaṇāṃ yatra na prāpto rāvaṇo rākṣaseśvaraḥ.

उताहो हीनवीर्यास् ते बभुवुः पृथिवीक्षितः। बहिष्कृता वरास्त्रैश् च बहवो निर्जिता नृपाः।

utāho hīnavīryās te babhuvuḥ pṛthivīkṣitaḥ. bahiṣkṛtā varāstraiś ca bahavo nirjitā nṛpāḥ.

राघवस्य वचः श्रुत्वा अगस्त्यो भगवान् ऋषिः। उवाच रामं प्रहसन् पितामह इवेश्वरम्।

rāghavasya vacaḥ śrutvā agastyo bhagavān ṛṣiḥ. uvāca rāmaṃ prahasan pitāmaha iveśvaram.

स एवं बाधमानस् तु पार्थिवान् पार्थिवर्षभ। चचार रावणो राम पृथिव्यां पृथिवीपते।

sa evaṃ bādhamānas tu pārthivān pārthivarṣabha. cacāra rāvaṇo rāma pṛthivyāṃ pṛthivīpate.

ततो माहिष्मतीं नाम पुरीं स्वर्गपुरीप्रभाम्। संप्राप्तो यत्र साम्निध्यं परमं वसुरेतसः।

tato māhiṣmatīṃ nāma purīṃ svargapurīprabhām. saṃprāpto yatra sāmnidhyaṃ paramaṃ vasuretasaḥ.

तुल्य आसीन् नृपस् तस्य प्रतापाद् वसुरेतसः। अर्जुनो नाम यस्याग्निः शरकुण्डे शयः सदा।

tulya āsīn nṛpas tasya pratāpād vasuretasaḥ. arjuno nāma yasyāgniḥ śarakuṇḍe śayaḥ sadā.

तम् एव दिवसं सो ऽथ हैहयाधिपतिर् बली। अर्जुनो नर्मदां रन्तुं गतः स्त्रीभिः सहेश्वरः।

tam eva divasaṃ so 'tha haihayādhipatir balī. arjuno narmadāṃ rantuṃ gataḥ strībhiḥ saheśvaraḥ.

रावणो राक्षसेन्द्रस् तु तस्यामात्यान् अपृच्छत। क्वार्जुनो वो नृपः सो ऽद्य शीघ्रम् आख्यातुम् अर्हथ।

rāvaṇo rākṣasendras tu tasyāmātyān apṛcchata. kvārjuno vo nṛpaḥ so 'dya śīghram ākhyātum arhatha.

रावणो ऽहम् अनुप्राप्तो युद्धेप्सुर् नृवरेण तु। ममागमनम् अव्यग्रैर् युष्माभिः संनिवेद्यताम्।

rāvaṇo 'ham anuprāpto yuddhepsur nṛvareṇa tu. mamāgamanam avyagrair yuṣmābhiḥ saṃnivedyatām.

इत्य् एवं रावणेनोक्तास् ते ऽमात्याः सुविपश्चितः। अब्रुवन् राक्षसपतिम् असाम्निध्यं महीपतेः।

ity evaṃ rāvaṇenoktās te 'mātyāḥ suvipaścitaḥ. abruvan rākṣasapatim asāmnidhyaṃ mahīpateḥ.

श्रुत्वा विश्रवसः पुत्रः पौराणाम् अर्जुनं गतम्। अपसृत्यागतो विन्ध्यं हिमवत्संनिभं गिरिम्।

śrutvā viśravasaḥ putraḥ paurāṇām arjunaṃ gatam. apasṛtyāgato vindhyaṃ himavatsaṃnibhaṃ girim.

स तम् अभ्रम् इवाविष्टम् उद्भ्रान्तम् इव मेदिनीम्। अपश्यद् रावणो विन्ध्यम् आलिखन्तम् इवाम्बरम्।

sa tam abhram ivāviṣṭam udbhrāntam iva medinīm. apaśyad rāvaṇo vindhyam ālikhantam ivāmbaram.

सहस्रशिखरोपेतं सिंहाध्युषितकन्दरम्। प्रपात पतितैः शीतैः साट्टहासम् इवाम्बुभिः।

sahasraśikharopetaṃ siṃhādhyuṣitakandaram. prapāta patitaiḥ śītaiḥ sāṭṭahāsam ivāmbubhiḥ.

देवदानवगन्धर्वैः साप्सरोगणकिंनरैः। साह स्त्रीभिः क्रीडमानैः स्वर्गभूतं महोच्छ्रयम्।

devadānavagandharvaiḥ sāpsarogaṇakiṃnaraiḥ. sāha strībhiḥ krīḍamānaiḥ svargabhūtaṃ mahocchrayam.

नदीभिः स्यन्दमानाभिर् अगतिप्रतिमं जलम्। स्फुटीभिश् चलजिह्वाभिर् वमन्तम् इव विष्ठितम्।

nadībhiḥ syandamānābhir agatipratimaṃ jalam. sphuṭībhiś calajihvābhir vamantam iva viṣṭhitam.

उल्कावन्तं दरीवन्तं हिमवत्संनिभं गिरिम्। पश्यमानस् ततो विन्ध्यं रावणो नर्मदां ययौ।

ulkāvantaṃ darīvantaṃ himavatsaṃnibhaṃ girim. paśyamānas tato vindhyaṃ rāvaṇo narmadāṃ yayau.

चलोपलजलां पुण्यां पश्चिमोदधिगामिनीम्। महिषैः सृमरैः सिंहैः शार्दूलर्क्षगजोत्तमैः। उष्णाभितप्तैस् तृषितैः संक्षोभितजलाशयाम्।

calopalajalāṃ puṇyāṃ paścimodadhigāminīm. mahiṣaiḥ sṛmaraiḥ siṃhaiḥ śārdūlarkṣagajottamaiḥ. uṣṇābhitaptais tṛṣitaiḥ saṃkṣobhitajalāśayām.

चक्रवाकैः सकारण्डैः सहंसजलकुक्कुटैः। सारसैश् च सदामत्तैः कोकूजद्भिः समावृताम्।

cakravākaiḥ sakāraṇḍaiḥ sahaṃsajalakukkuṭaiḥ. sārasaiś ca sadāmattaiḥ kokūjadbhiḥ samāvṛtām.

फुल्लद्रुमकृतोत्तंसां चक्रवाकयुगस्तनीम्। विस्तीर्णपुलिनश्रोणीं हंसावलिसुमेखलाम्।

phulladrumakṛtottaṃsāṃ cakravākayugastanīm. vistīrṇapulinaśroṇīṃ haṃsāvalisumekhalām.

पुष्परेण्वनुलिप्ताङ्गीं जलफेनामलांशुकाम्। जलावगाहसंस्पर्शां फुल्लोत्पलशुभेक्षणाम्।

puṣpareṇvanuliptāṅgīṃ jalaphenāmalāṃśukām. jalāvagāhasaṃsparśāṃ phullotpalaśubhekṣaṇām.

पुष्पकाद् अवरुह्याशु नर्मदां सरितां वराम्। इष्टाम् इव वरां नारीम् अवगाह्य दशाननः।

puṣpakād avaruhyāśu narmadāṃ saritāṃ varām. iṣṭām iva varāṃ nārīm avagāhya daśānanaḥ.

स तस्याः पुलिने रम्ये नानाकुसुमशोभिते। उपोपविष्टः सचिवैः सार्धं राक्षसपुंगवः। नर्मदा दर्शजं हर्षम् आप्तवान् राक्षसेश्वरः।

sa tasyāḥ puline ramye nānākusumaśobhite. upopaviṣṭaḥ sacivaiḥ sārdhaṃ rākṣasapuṃgavaḥ. narmadā darśajaṃ harṣam āptavān rākṣaseśvaraḥ.

ततः सलीलं प्रहसान् रावणो राक्षसाधिपः। उवाच सचिवांस् तत्र मारीचशुकसारणान्।

tataḥ salīlaṃ prahasān rāvaṇo rākṣasādhipaḥ. uvāca sacivāṃs tatra mārīcaśukasāraṇān.

एष रश्मिसहस्रेण जगत् कृत्वेव काञ्चनम्। तीक्ष्णतापकरः सूर्यो नभसो मध्यम् आस्थितः। माम् आसीनं विदित्वेह चन्द्रायाति दिवाकरः।

eṣa raśmisahasreṇa jagat kṛtveva kāñcanam. tīkṣṇatāpakaraḥ sūryo nabhaso madhyam āsthitaḥ. mām āsīnaṃ viditveha candrāyāti divākaraḥ.

नर्मदा जलशीतश् च सुगन्धिः श्रमनाशनः। मद्भयाद् अनिलो ह्य् एष वात्य् असौ सुसमाहितः।

narmadā jalaśītaś ca sugandhiḥ śramanāśanaḥ. madbhayād anilo hy eṣa vāty asau susamāhitaḥ.

इयं चापि सरिच्छ्रेष्ठा नर्मदा नर्म वर्धिनी। लीनमीनविहंगोर्मिः सभयेवाङ्गना स्थिता।

iyaṃ cāpi saricchreṣṭhā narmadā narma vardhinī. līnamīnavihaṃgormiḥ sabhayevāṅganā sthitā.

तद् भवन्तः क्षताः शस्त्रैर् नृपैर् इन्द्रसमैर् युधि। चन्दनस्य रसेनेव रुधिरेण समुक्षिताः।

tad bhavantaḥ kṣatāḥ śastrair nṛpair indrasamair yudhi. candanasya raseneva rudhireṇa samukṣitāḥ.

ते यूयम् अवगाहध्वं नर्मदां शर्मदां नृणाम्। महापद्ममुखा मत्ता गङ्गाम् इव महागजाः।

te yūyam avagāhadhvaṃ narmadāṃ śarmadāṃ nṛṇām. mahāpadmamukhā mattā gaṅgām iva mahāgajāḥ.

अस्यां स्नात्वा महानद्यां पाप्मानं विप्रमोक्ष्यथ।

asyāṃ snātvā mahānadyāṃ pāpmānaṃ vipramokṣyatha.

अहम् अप्य् अत्र पुलिने शरदिन्दुसमप्रभे। पुष्पोपहरं शनकैः करिष्यामि उमापतेः।

aham apy atra puline śaradindusamaprabhe. puṣpopaharaṃ śanakaiḥ kariṣyāmi umāpateḥ.

रावणेनैवम् उक्तास् तु मारीचशुकसारणाः। समहोदरधूम्राक्षा नर्मदाम् अवगाहिरे।

rāvaṇenaivam uktās tu mārīcaśukasāraṇāḥ. samahodaradhūmrākṣā narmadām avagāhire.

राक्षसेन्द्रगजैस् तैस् तु क्षोभ्यते नर्मदा नदी। वामनाञ्जनपद्माद्यैर् गङ्गा इव महागजैः।

rākṣasendragajais tais tu kṣobhyate narmadā nadī. vāmanāñjanapadmādyair gaṅgā iva mahāgajaiḥ.

ततस् ते राक्षसाः स्नात्वा नर्मदाया वराम्भसि। उत्तीर्य पुष्पाण्य् आजह्रुर् बल्यर्थं रावणस्य तु।

tatas te rākṣasāḥ snātvā narmadāyā varāmbhasi. uttīrya puṣpāṇy ājahrur balyarthaṃ rāvaṇasya tu.

नर्मदा पुलिने रम्ये शुभ्राभ्रसदृशप्रभे। राक्षसेन्द्रैर् मुहूर्तेन कृतः पुष्पमयो गिरिः।

narmadā puline ramye śubhrābhrasadṛśaprabhe. rākṣasendrair muhūrtena kṛtaḥ puṣpamayo giriḥ.

पुष्पेषूपहृतेष्व् एव रावणो राक्षसेश्वरः। अवतीर्णो नदीं स्नातुं गङ्गाम् इव महागजः।

puṣpeṣūpahṛteṣv eva rāvaṇo rākṣaseśvaraḥ. avatīrṇo nadīṃ snātuṃ gaṅgām iva mahāgajaḥ.

तत्र स्नात्वा च विधिवज् जप्त्वा जप्यम् अनुत्तमम्। नर्मदा सलिलात् तस्माद् उत्ततार स रावणः।

tatra snātvā ca vidhivaj japtvā japyam anuttamam. narmadā salilāt tasmād uttatāra sa rāvaṇaḥ.

रावणं प्राञ्जलिं यान्तम् अन्वयुः सप्तराक्षसाः। यत्र यत्र स याति स्म रावणो राक्षसाधिपः। जाम्बूनदमयं लिङ्गं तत्र तत्र स्म नीयते।

rāvaṇaṃ prāñjaliṃ yāntam anvayuḥ saptarākṣasāḥ. yatra yatra sa yāti sma rāvaṇo rākṣasādhipaḥ. jāmbūnadamayaṃ liṅgaṃ tatra tatra sma nīyate.

वालुकवेदिमध्ये तु तल् लिङ्गं स्थाप्य रावणः। अर्चयाम् आस गन्धैश् च पुष्पैश् चामृतगन्धिभिः।

vālukavedimadhye tu tal liṅgaṃ sthāpya rāvaṇaḥ. arcayām āsa gandhaiś ca puṣpaiś cāmṛtagandhibhiḥ.

ततः सताम् आर्तिहरं हरं परं वरप्रदं चन्द्रमयूखभूषणम्। समर्चयित्वा स निशाचरो जगौ प्रसार्य हस्तान् प्रणनर्त चायतान्।

tataḥ satām ārtiharaṃ haraṃ paraṃ varapradaṃ candramayūkhabhūṣaṇam. samarcayitvā sa niśācaro jagau prasārya hastān praṇanarta cāyatān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...