रामायण 6.31 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←युद्ध काण्ड→

←अध्याय 31→

[rm-6-31] • 86 श्लोकाः

अथ तस्मिन् निमित्तानि दृष्ट्वा लक्ष्मणपूर्वजः। लक्ष्मणं लक्ष्मिसंपन्नम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

atha tasmin nimittāni dṛṣṭvā lakṣmaṇapūrvajaḥ. lakṣmaṇaṃ lakṣmisaṃpannam idaṃ vacanam abravīt.

परिगृह्योदकं शीतं वनानि फलवन्ति च। बलौघं संविभज्येमं व्यूह्य तिष्ठेम लक्ष्मण।

parigṛhyodakaṃ śītaṃ vanāni phalavanti ca. balaughaṃ saṃvibhajyemaṃ vyūhya tiṣṭhema lakṣmaṇa.

लोकक्षयकरं भीमं भयं पश्याम्य् उपस्थितम्। निबर्हणं प्रवीराणाम् ऋक्षवानररक्षसाम्।

lokakṣayakaraṃ bhīmaṃ bhayaṃ paśyāmy upasthitam. nibarhaṇaṃ pravīrāṇām ṛkṣavānararakṣasām.

वाताश् च परुषं वान्ति कम्पते च वसुंधरा। पर्वताग्राणि वेपन्ते पतन्ति धरणीधराः।

vātāś ca paruṣaṃ vānti kampate ca vasuṃdharā. parvatāgrāṇi vepante patanti dharaṇīdharāḥ.

मेघाः क्रव्यादसंकाशाः परुषाः परुषस्वनाः। क्रूराः क्रूरं प्रवर्षन्ति मिश्रं शोणितबिन्दुभिः।

meghāḥ kravyādasaṃkāśāḥ paruṣāḥ paruṣasvanāḥ. krūrāḥ krūraṃ pravarṣanti miśraṃ śoṇitabindubhiḥ.

रक्तचन्दनसंकाशा संध्यापरमदारुणा। ज्वलच् च निपतत्य् एतद् आदित्याद् अग्निमण्डलम्।

raktacandanasaṃkāśā saṃdhyāparamadāruṇā. jvalac ca nipataty etad ādityād agnimaṇḍalam.

आदित्यम् अभिवाश्यन्ते जनयन्तो महद् भयम्। दीना दीनस्वरा घोरा अप्रशस्ता मृगद्विजाः।

ādityam abhivāśyante janayanto mahad bhayam. dīnā dīnasvarā ghorā apraśastā mṛgadvijāḥ.

रजन्याम् अप्रकाशश् च संतापयति चन्द्रमाः। कृष्णरक्तांशुपर्यन्तो यथा लोकस्य संक्षये।

rajanyām aprakāśaś ca saṃtāpayati candramāḥ. kṛṣṇaraktāṃśuparyanto yathā lokasya saṃkṣaye.

ह्रस्वो रूक्षो ऽप्रशस्तश् च परिवेषः सुलोहितः। आदित्यमण्डले नीलं लक्ष्म लक्ष्मण दृश्यते।

hrasvo rūkṣo 'praśastaś ca pariveṣaḥ sulohitaḥ. ādityamaṇḍale nīlaṃ lakṣma lakṣmaṇa dṛśyate.

दृश्यन्ते न यथावच् च नक्षत्राण्य् अभिवर्तते। युगान्तम् इव लोकस्य पश्य लक्ष्मण शंसति।

dṛśyante na yathāvac ca nakṣatrāṇy abhivartate. yugāntam iva lokasya paśya lakṣmaṇa śaṃsati.

काकाः श्येनास् तथा गृध्रा नीचैः परिपतन्ति च। शिवाश् चाप्य् अशिवा वाचः प्रवदन्ति महास्वनाः।

kākāḥ śyenās tathā gṛdhrā nīcaiḥ paripatanti ca. śivāś cāpy aśivā vācaḥ pravadanti mahāsvanāḥ.

क्षिप्रम् अद्य दुराधर्षां पुरीं रावणपालिताम्। अभियाम जवेनैव सर्वतो हरिभिर् वृताः।

kṣipram adya durādharṣāṃ purīṃ rāvaṇapālitām. abhiyāma javenaiva sarvato haribhir vṛtāḥ.

इत्य् एवं तु वदन् वीरो लक्ष्मणं लक्ष्मणाग्रजः। तस्माद् अवातरच् छीघ्रं पर्वताग्रान् महाबलः।

ity evaṃ tu vadan vīro lakṣmaṇaṃ lakṣmaṇāgrajaḥ. tasmād avātarac chīghraṃ parvatāgrān mahābalaḥ.

अवतीर्य तु धर्मात्मा तस्माच् छैलात् स राघवः। परैः परमदुर्धर्षं ददर्श बलम् आत्मनः।

avatīrya tu dharmātmā tasmāc chailāt sa rāghavaḥ. paraiḥ paramadurdharṣaṃ dadarśa balam ātmanaḥ.

संनह्य तु ससुग्रीवः कपिराजबलं महत्। कालज्ञो राघवः काले संयुगायाभ्यचोदयत्।

saṃnahya tu sasugrīvaḥ kapirājabalaṃ mahat. kālajño rāghavaḥ kāle saṃyugāyābhyacodayat.

ततः काले महाबाहुर् बलेन महता वृतः। प्रस्थितः पुरतो धन्वी लङ्काम् अभिमुखः पुरीम्।

tataḥ kāle mahābāhur balena mahatā vṛtaḥ. prasthitaḥ purato dhanvī laṅkām abhimukhaḥ purīm.

तं विभीषण सुग्रीवौ हनूमाञ् जाम्बवान् नलः। ऋक्षराजस् तथा नीलो लक्ष्मणश् चान्ययुस् तदा।

taṃ vibhīṣaṇa sugrīvau hanūmāñ jāmbavān nalaḥ. ṛkṣarājas tathā nīlo lakṣmaṇaś cānyayus tadā.

ततः पश्चात् सुमहती पृतनर्क्षवनौकसाम्। प्रच्छाद्य महतीं भूमिम् अनुयाति स्म राघवम्।

tataḥ paścāt sumahatī pṛtanarkṣavanaukasām. pracchādya mahatīṃ bhūmim anuyāti sma rāghavam.

शैलशृङ्गाणि शतशः प्रवृद्धांश् च महीरुहाम्। जगृहुः कुञ्जरप्रख्या वानराः परवारणाः।

śailaśṛṅgāṇi śataśaḥ pravṛddhāṃś ca mahīruhām. jagṛhuḥ kuñjaraprakhyā vānarāḥ paravāraṇāḥ.

तौ त्व् अदीर्घेण कालेन भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ। रावणस्य पुरीं लङ्काम् आसेदतुर् अरिंदमौ।

tau tv adīrgheṇa kālena bhrātarau rāmalakṣmaṇau. rāvaṇasya purīṃ laṅkām āsedatur ariṃdamau.

पताकामालिनीं रम्याम् उद्यानवनशोभिताम्। चित्रवप्रां सुदुष्प्रापाम् उच्चप्राकारतोरणाम्।

patākāmālinīṃ ramyām udyānavanaśobhitām. citravaprāṃ suduṣprāpām uccaprākāratoraṇām.

तां सुरैर् अपि दुर्धर्षां रामवाक्यप्रचोदिताः। यथानिदेशं संपीड्य न्यविशन्त वनौकसः।

tāṃ surair api durdharṣāṃ rāmavākyapracoditāḥ. yathānideśaṃ saṃpīḍya nyaviśanta vanaukasaḥ.

लङ्कायास् तूत्तरद्वारं शैलशृङ्गम् इवोन्नतम्। रामः सहानुजो धन्वी जुगोप च रुरोध च।

laṅkāyās tūttaradvāraṃ śailaśṛṅgam ivonnatam. rāmaḥ sahānujo dhanvī jugopa ca rurodha ca.

लङ्काम् उपनिविष्टश् च रामो दशरथात्मजः। लक्ष्मणानुचरो वीरः पुरीं रावणपालिताम्।

laṅkām upaniviṣṭaś ca rāmo daśarathātmajaḥ. lakṣmaṇānucaro vīraḥ purīṃ rāvaṇapālitām.

उत्तरद्वारम् आसाद्य यत्र तिष्ठति रावणः। नान्यो रामाद् धि तद् द्वारं समर्थः परिरक्षितुम्।

uttaradvāram āsādya yatra tiṣṭhati rāvaṇaḥ. nānyo rāmād dhi tad dvāraṃ samarthaḥ parirakṣitum.

रावणाधिष्ठितं भीमं वरुणेनेव सागरम्। सायुधौ राक्षसैर् भीमैर् अभिगुप्तं समन्ततः। लघूनां त्रासजननं पातालम् इव दानवैः।

rāvaṇādhiṣṭhitaṃ bhīmaṃ varuṇeneva sāgaram. sāyudhau rākṣasair bhīmair abhiguptaṃ samantataḥ. laghūnāṃ trāsajananaṃ pātālam iva dānavaiḥ.

विन्यस्तानि च योधानां बहूनि विविधानि च। ददर्शायुधजालानि तथैव कवचानि च।

vinyastāni ca yodhānāṃ bahūni vividhāni ca. dadarśāyudhajālāni tathaiva kavacāni ca.

पूर्वं तु द्वारम् आसाद्य नीलो हरिचमूपतिः। अतिष्ठत् सह मैन्देन द्विविदेन च वीर्यवान्।

pūrvaṃ tu dvāram āsādya nīlo haricamūpatiḥ. atiṣṭhat saha maindena dvividena ca vīryavān.

अङ्गदो दक्षिणद्वारं जग्राह सुमहाबलः। ऋषभेण गवाक्षेण गजेन गवयेन च।

aṅgado dakṣiṇadvāraṃ jagrāha sumahābalaḥ. ṛṣabheṇa gavākṣeṇa gajena gavayena ca.

हनूमान् पश्चिमद्वारं ररक्ष बलवान् कपिः। प्रमाथि प्रघसाभ्यां च वीरैर् अन्यैश् च संगतः।

hanūmān paścimadvāraṃ rarakṣa balavān kapiḥ. pramāthi praghasābhyāṃ ca vīrair anyaiś ca saṃgataḥ.

मध्यमे च स्वयं गुल्मे सुग्रीवः समतिष्ठत। सह सर्वैर् हरिश्रेष्ठैः सुपर्णश्वसनोपमैः।

madhyame ca svayaṃ gulme sugrīvaḥ samatiṣṭhata. saha sarvair hariśreṣṭhaiḥ suparṇaśvasanopamaiḥ.

वानराणां तु षट्त्रिंशत् कोट्यः प्रख्यातयूथपाः। निपीड्योपनिविष्टाश् च सुग्रीवो यत्र वानरः।

vānarāṇāṃ tu ṣaṭtriṃśat koṭyaḥ prakhyātayūthapāḥ. nipīḍyopaniviṣṭāś ca sugrīvo yatra vānaraḥ.

शासनेन तु रामस्य लक्ष्मणः सविभीषणः। द्वारे द्वारे हरीणां तु कोटिं कोटिं न्यवेशयत्।

śāsanena tu rāmasya lakṣmaṇaḥ savibhīṣaṇaḥ. dvāre dvāre harīṇāṃ tu koṭiṃ koṭiṃ nyaveśayat.

पश्चिमेन तु रामस्य सुग्रीवः सह जाम्बवान्। अदूरान् मध्यमे गुल्मे तस्थौ बहुबलानुगः।

paścimena tu rāmasya sugrīvaḥ saha jāmbavān. adūrān madhyame gulme tasthau bahubalānugaḥ.

ते तु वानरशार्दूलाः शार्दूला इव दंष्ट्रिणः। गृहीत्वा द्रुमशैलाग्रान् हृष्टा युद्धाय तस्थिरे।

te tu vānaraśārdūlāḥ śārdūlā iva daṃṣṭriṇaḥ. gṛhītvā drumaśailāgrān hṛṣṭā yuddhāya tasthire.

सर्वे विकृतलाङ्गूलाः सर्वे दंष्ट्रानखायुधाः। सर्वे विकृतचित्राङ्गाः सर्वे च विकृताननाः।

sarve vikṛtalāṅgūlāḥ sarve daṃṣṭrānakhāyudhāḥ. sarve vikṛtacitrāṅgāḥ sarve ca vikṛtānanāḥ.

दशनागबलाः के चित् के चिद् दशगुणोत्तराः। के चिन् नागसहस्रस्य बभूवुस् तुल्यविक्रमाः।

daśanāgabalāḥ ke cit ke cid daśaguṇottarāḥ. ke cin nāgasahasrasya babhūvus tulyavikramāḥ.

सन्ति चौघा बलाः के चित् के चिच् छतगुणोत्तराः। अप्रमेयबलाश् चान्ये तत्रासन् हरियूथपाः।

santi caughā balāḥ ke cit ke cic chataguṇottarāḥ. aprameyabalāś cānye tatrāsan hariyūthapāḥ.

अद्भुतश् च विचित्रश् च तेषाम् आसीत् समागमः। तत्र वानरसैन्यानां शलभानाम् इवोद्गमः।

adbhutaś ca vicitraś ca teṣām āsīt samāgamaḥ. tatra vānarasainyānāṃ śalabhānām ivodgamaḥ.

परिपूर्णम् इवाकाशं संछन्नेव च मेदिनी। लङ्काम् उपनिविष्टैश् च संपतद्भिश् च वानरैः।

paripūrṇam ivākāśaṃ saṃchanneva ca medinī. laṅkām upaniviṣṭaiś ca saṃpatadbhiś ca vānaraiḥ.

शतं शतसहस्राणां पृथग् ऋक्षवनौकसाम्। लङ्का द्वाराण्य् उपाजग्मुर् अन्ये योद्धुं समन्ततः।

śataṃ śatasahasrāṇāṃ pṛthag ṛkṣavanaukasām. laṅkā dvārāṇy upājagmur anye yoddhuṃ samantataḥ.

आवृतः स गिरिः सर्वैस् तैः समन्तात् प्लवंगमैः। अयुतानां सहस्रं च पुरीं ताम् अभ्यवर्तत।

āvṛtaḥ sa giriḥ sarvais taiḥ samantāt plavaṃgamaiḥ. ayutānāṃ sahasraṃ ca purīṃ tām abhyavartata.

वानरैर् बलवद्भिश् च बभूव द्रुमपाणिभिः। सर्वतः संवृता लङ्का दुष्प्रवेशापि वायुना।

vānarair balavadbhiś ca babhūva drumapāṇibhiḥ. sarvataḥ saṃvṛtā laṅkā duṣpraveśāpi vāyunā.

राक्षसा विस्मयं जग्मुः सहसाभिनिपीडिताः। वानरैर् मेघसंकाशैः शक्रतुल्यपराक्रमैः।

rākṣasā vismayaṃ jagmuḥ sahasābhinipīḍitāḥ. vānarair meghasaṃkāśaiḥ śakratulyaparākramaiḥ.

महाञ् शब्दो ऽभवत् तत्र बलौघस्याभिवर्ततः। सागरस्येव भिन्नस्य यथा स्यात् सलिलस्वनः।

mahāñ śabdo 'bhavat tatra balaughasyābhivartataḥ. sāgarasyeva bhinnasya yathā syāt salilasvanaḥ.

तेन शब्देन महता सप्राकारा सतोरणा। लङ्का प्रचलिता सर्वा सशैलवनकानना।

tena śabdena mahatā saprākārā satoraṇā. laṅkā pracalitā sarvā saśailavanakānanā.

रामलक्ष्मणगुप्ता सा सुग्रीवेण च वाहिनी। बभूव दुर्धर्षतरा सर्वैर् अपि सुरासुरैः।

rāmalakṣmaṇaguptā sā sugrīveṇa ca vāhinī. babhūva durdharṣatarā sarvair api surāsuraiḥ.

राघवः संनिवेश्यैवं सैन्यं स्वं रक्षसां वधे। संमन्त्र्य मन्त्रिभिः सार्धं निश्चित्य च पुनः पुनः।

rāghavaḥ saṃniveśyaivaṃ sainyaṃ svaṃ rakṣasāṃ vadhe. saṃmantrya mantribhiḥ sārdhaṃ niścitya ca punaḥ punaḥ.

आनन्तर्यम् अभिप्रेप्सुः क्रमयोगार्थतत्त्ववित्। विभीषणस्यानुमते राजधर्मम् अनुस्मरन्। अङ्गदं वालितनयं समाहूयेदम् अब्रवीत्।

ānantaryam abhiprepsuḥ kramayogārthatattvavit. vibhīṣaṇasyānumate rājadharmam anusmaran. aṅgadaṃ vālitanayaṃ samāhūyedam abravīt.

गत्वा सौम्य दशग्रीवं ब्रूहि मद्वचनात् कपे। लङ्घयित्वा पुरीं लङ्कां भयं त्यक्त्वा गतव्यथः।

gatvā saumya daśagrīvaṃ brūhi madvacanāt kape. laṅghayitvā purīṃ laṅkāṃ bhayaṃ tyaktvā gatavyathaḥ.

भ्रष्टश्रीकगतैश्वर्यमुमूर्षो नष्टचेतनः। ऋषीणां देवतानां च गन्धर्वाप्सरसां तथा।

bhraṣṭaśrīkagataiśvaryamumūrṣo naṣṭacetanaḥ. ṛṣīṇāṃ devatānāṃ ca gandharvāpsarasāṃ tathā.

नागानाम् अथ यक्षाणां राज्ञां च रजनीचर। यच् च पापं कृतं मोहाद् अवलिप्तेन राक्षस।

nāgānām atha yakṣāṇāṃ rājñāṃ ca rajanīcara. yac ca pāpaṃ kṛtaṃ mohād avaliptena rākṣasa.

नूनम् अद्य गतो दर्पः स्वयम्भू वरदानजः। यस्य दण्डधरस् ते ऽहं दाराहरणकर्शितः। दण्डं धारयमाणस् तु लङ्काद्वरे व्यवस्थितः।

nūnam adya gato darpaḥ svayambhū varadānajaḥ. yasya daṇḍadharas te 'haṃ dārāharaṇakarśitaḥ. daṇḍaṃ dhārayamāṇas tu laṅkādvare vyavasthitaḥ.

पदवीं देवतानां च महर्षीणां च राक्षस। राजर्षीणां च सर्वेषां गमिष्यसि मया हतः।

padavīṃ devatānāṃ ca maharṣīṇāṃ ca rākṣasa. rājarṣīṇāṃ ca sarveṣāṃ gamiṣyasi mayā hataḥ.

बलेन येन वै सीतां मायया राक्षसाधम। माम् अतिक्रामयित्वा त्वं हृतवांस् तद् विदर्शय।

balena yena vai sītāṃ māyayā rākṣasādhama. mām atikrāmayitvā tvaṃ hṛtavāṃs tad vidarśaya.

अराक्षसम् इमं लोकं कर्तास्मि निशितैः शरैः। न चेच् छरणम् अभ्येषि माम् उपादाय मैथिलीम्।

arākṣasam imaṃ lokaṃ kartāsmi niśitaiḥ śaraiḥ. na cec charaṇam abhyeṣi mām upādāya maithilīm.

धर्मात्मा रक्षसां श्रेष्ठः संप्राप्तो ऽयं विभीषणः। लङ्कैश्वर्यं ध्रुवं श्रीमान् अयं प्राप्नोत्य् अकण्टकम्।

dharmātmā rakṣasāṃ śreṣṭhaḥ saṃprāpto 'yaṃ vibhīṣaṇaḥ. laṅkaiśvaryaṃ dhruvaṃ śrīmān ayaṃ prāpnoty akaṇṭakam.

न हि राज्यम् अधर्मेण भोक्तुं क्षणम् अपि त्वया। शक्यं मूर्खसहायेन पापेनाविजितात्मना।

na hi rājyam adharmeṇa bhoktuṃ kṣaṇam api tvayā. śakyaṃ mūrkhasahāyena pāpenāvijitātmanā.

युध्यस्व वा धृतिं कृत्वा शौर्यम् आलम्ब्य राक्षस। मच्छरैस् त्वं रणे शान्तस् ततः पूतो भविष्यसि।

yudhyasva vā dhṛtiṃ kṛtvā śauryam ālambya rākṣasa. maccharais tvaṃ raṇe śāntas tataḥ pūto bhaviṣyasi.

यद्य् आविशसि लोकांस् त्रीन् पक्षिभूतो मनोजवः। मम चक्षुष्पथं प्राप्य न जीवन् प्रतियास्यसि।

yady āviśasi lokāṃs trīn pakṣibhūto manojavaḥ. mama cakṣuṣpathaṃ prāpya na jīvan pratiyāsyasi.

ब्रवीमि त्वां हितं वाक्यं क्रियताम् और्ध्वदेकिकम्। सुदृष्टा क्रियतां लङ्का जीवितं ते मयि स्थितम्।

bravīmi tvāṃ hitaṃ vākyaṃ kriyatām aurdhvadekikam. sudṛṣṭā kriyatāṃ laṅkā jīvitaṃ te mayi sthitam.

इत्य् उक्तः स तु तारेयो रामेणाक्लिष्टकर्मणा। जगामाकाशम् आविश्य मूर्तिमान् इव हव्यवाट्।

ity uktaḥ sa tu tāreyo rāmeṇākliṣṭakarmaṇā. jagāmākāśam āviśya mūrtimān iva havyavāṭ.

सो ऽतिपत्य मुहूर्तेन श्रीमान् रावणमन्दिरम्। ददर्शासीनम् अव्यग्रं रावणं सचिवैः सह।

so 'tipatya muhūrtena śrīmān rāvaṇamandiram. dadarśāsīnam avyagraṃ rāvaṇaṃ sacivaiḥ saha.

ततस् तस्याविदूरेण निपत्य हरिपुंगवः। दीप्ताग्निसदृशस् तस्थाव् अङ्गदः कनकाङ्गदः।

tatas tasyāvidūreṇa nipatya haripuṃgavaḥ. dīptāgnisadṛśas tasthāv aṅgadaḥ kanakāṅgadaḥ.

तद् रामवचनं सर्वम् अन्यूनाधिकम् उत्तमम्। सामात्यं श्रावयाम् आस निवेद्यात्मानम् आत्मना।

tad rāmavacanaṃ sarvam anyūnādhikam uttamam. sāmātyaṃ śrāvayām āsa nivedyātmānam ātmanā.

दूतो ऽहं कोसलेन्द्रस्य रामस्याक्लिष्टकर्मणः। वालिपुत्रो ऽङ्गदो नाम यदि ते श्रोत्रम् आगतः।

dūto 'haṃ kosalendrasya rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ. vāliputro 'ṅgado nāma yadi te śrotram āgataḥ.

आह त्वां राघवो रामः कौसल्यानन्दवर्धनः। निष्पत्य प्रतियुध्यस्व नृशंसं पुरुषाधम।

āha tvāṃ rāghavo rāmaḥ kausalyānandavardhanaḥ. niṣpatya pratiyudhyasva nṛśaṃsaṃ puruṣādhama.

हन्तास्मि त्वां सहामात्यं सपुत्रज्ञातिबान्धवम्। निरुद्विग्नास् त्रयो लोका भविष्यन्ति हते त्वयि।

hantāsmi tvāṃ sahāmātyaṃ saputrajñātibāndhavam. nirudvignās trayo lokā bhaviṣyanti hate tvayi.

देवदानवयक्षाणां गन्धर्वोरगरक्षसाम्। शत्रुम् अद्योद्धरिष्यामि त्वाम् ऋषीणां च कण्टकम्।

devadānavayakṣāṇāṃ gandharvoragarakṣasām. śatrum adyoddhariṣyāmi tvām ṛṣīṇāṃ ca kaṇṭakam.

विभीषणस्य चैश्वर्यं भविष्यति हते त्वयि। न चेत् सत्कृत्य वैदेहीं प्रणिपत्य प्रदास्यसि।

vibhīṣaṇasya caiśvaryaṃ bhaviṣyati hate tvayi. na cet satkṛtya vaidehīṃ praṇipatya pradāsyasi.

इत्य् एवं परुषं वाक्यं ब्रुवाणे हरिपुंगवे। अमर्षवशम् आपन्नो निशाचरगणेश्वरः।

ity evaṃ paruṣaṃ vākyaṃ bruvāṇe haripuṃgave. amarṣavaśam āpanno niśācaragaṇeśvaraḥ.

ततः स रोषताम्राक्षः शशास सचिवांस् तदा। गृह्यताम् एष दुर्मेधा वध्यताम् इति चासकृत्।

tataḥ sa roṣatāmrākṣaḥ śaśāsa sacivāṃs tadā. gṛhyatām eṣa durmedhā vadhyatām iti cāsakṛt.

रावणस्य वचः श्रुत्वा दीप्ताग्निसमतेजसः। जगृहुस् तं ततो घोराश् चत्वारो रजनीचराः।

rāvaṇasya vacaḥ śrutvā dīptāgnisamatejasaḥ. jagṛhus taṃ tato ghorāś catvāro rajanīcarāḥ.

ग्राहयाम् आस तारेयः स्वयम् आत्मानम् आत्मना। बलं दर्शयितुं वीरो यातुधानगणे तदा।

grāhayām āsa tāreyaḥ svayam ātmānam ātmanā. balaṃ darśayituṃ vīro yātudhānagaṇe tadā.

स तान् बाहुद्वये सक्तान् आदाय पतगान् इव। प्रासादं शैलसंकाशम् उत्पापाताङ्गदस् तदा।

sa tān bāhudvaye saktān ādāya patagān iva. prāsādaṃ śailasaṃkāśam utpāpātāṅgadas tadā.

ते ऽन्तरिक्षाद् विनिर्धूतास् तस्य वेगेन राक्षसाः। भुमौ निपतिताः सर्वे राक्षसेन्द्रस्य पश्यतः।

te 'ntarikṣād vinirdhūtās tasya vegena rākṣasāḥ. bhumau nipatitāḥ sarve rākṣasendrasya paśyataḥ.

ततः प्रासादशिखरं शैलशृङ्गम् इवोन्नतम्। तत् पफाल तदाक्रान्तं दशग्रीवस्य पश्यतः।

tataḥ prāsādaśikharaṃ śailaśṛṅgam ivonnatam. tat paphāla tadākrāntaṃ daśagrīvasya paśyataḥ.

भङ्क्त्वा प्रासादशिखरं नाम विश्राव्य चात्मनः। विनद्य सुमहानादम् उत्पपात विहायसा।

bhaṅktvā prāsādaśikharaṃ nāma viśrāvya cātmanaḥ. vinadya sumahānādam utpapāta vihāyasā.

रावणस् तु परं चक्रे क्रोधं प्रासादधर्षणात्। विनाशं चात्मनः पश्यन् निःश्वासपरमो ऽभवत्।

rāvaṇas tu paraṃ cakre krodhaṃ prāsādadharṣaṇāt. vināśaṃ cātmanaḥ paśyan niḥśvāsaparamo 'bhavat.

रामस् तु बहुभिर् हृष्टैर् निनदद्भिः प्लवंगमैः। वृतो रिपुवधाकाङ्क्षी युद्धायैवाभ्यवर्तत।

rāmas tu bahubhir hṛṣṭair ninadadbhiḥ plavaṃgamaiḥ. vṛto ripuvadhākāṅkṣī yuddhāyaivābhyavartata.

सुषेणस् तु महावीर्यो गिरिकूटोपमो हरिः। बहुभिः संवृतस् तत्र वानरैः कामरूपिभिः।

suṣeṇas tu mahāvīryo girikūṭopamo hariḥ. bahubhiḥ saṃvṛtas tatra vānaraiḥ kāmarūpibhiḥ.

चतुर्द्वाराणि सर्वाणि सुग्रीववचनात् कपिः। पर्याक्रमत दुर्धर्षो नक्षत्राणीव चन्द्रमाः।

caturdvārāṇi sarvāṇi sugrīvavacanāt kapiḥ. paryākramata durdharṣo nakṣatrāṇīva candramāḥ.

तेषाम् अक्षौहिणिशतं समवेक्ष्य वनौकसाम्। लङ्काम् उपनिविष्टानां सागरं चातिवर्तताम्।

teṣām akṣauhiṇiśataṃ samavekṣya vanaukasām. laṅkām upaniviṣṭānāṃ sāgaraṃ cātivartatām.

राक्षसा विस्मयं जग्मुस् त्रासं जग्मुस् तथापरे। अपरे समरोद्धर्षाद् धर्षम् एवोपपेदिरे।

rākṣasā vismayaṃ jagmus trāsaṃ jagmus tathāpare. apare samaroddharṣād dharṣam evopapedire.

कृत्स्नं हि कपिभिर् व्याप्तं प्राकारपरिखान्तरम्। ददृशू राक्षसा दीनाः प्राकारं वानरीकृतम्।

kṛtsnaṃ hi kapibhir vyāptaṃ prākāraparikhāntaram. dadṛśū rākṣasā dīnāḥ prākāraṃ vānarīkṛtam.

तस्मिन् महाभीषणके प्रवृत्ते कोलाहले राक्षसराजधान्याम्। प्रगृह्य रक्षांसि महायुधानि युगान्तवाता इव संविचेरुः।

tasmin mahābhīṣaṇake pravṛtte kolāhale rākṣasarājadhānyām. pragṛhya rakṣāṃsi mahāyudhāni yugāntavātā iva saṃviceruḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...