रामायण 5.62 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 62→

[rm-5-62] • 40 श्लोकाः

सुग्रीवेणैवम् उक्तस् तु हृष्टो दधिमुखः कपिः। राघवं लक्ष्मणं चैव सुग्रीवं चाभ्यवादयत्।

sugrīveṇaivam uktas tu hṛṣṭo dadhimukhaḥ kapiḥ. rāghavaṃ lakṣmaṇaṃ caiva sugrīvaṃ cābhyavādayat.

स प्रणम्य च सुग्रीवं राघवौ च महाबलौ। वानरैः सहितैः शूरैर् दिवम् एवोत्पपात ह।

sa praṇamya ca sugrīvaṃ rāghavau ca mahābalau. vānaraiḥ sahitaiḥ śūrair divam evotpapāta ha.

स यथैवागतः पूर्वं तथैव त्वरितो गतः। निपत्य गगनाद् भूमौ तद् वनं प्रविवेश ह।

sa yathaivāgataḥ pūrvaṃ tathaiva tvarito gataḥ. nipatya gaganād bhūmau tad vanaṃ praviveśa ha.

स प्रविष्टो मधुवनं ददर्श हरियूथपान्। विमदान् उद्धतान् सर्वान् मेहमानान् मधूदकम्।

sa praviṣṭo madhuvanaṃ dadarśa hariyūthapān. vimadān uddhatān sarvān mehamānān madhūdakam.

स तान् उपागमद् वीरो बद्ध्वा करपुटाञ्जलिम्। उवाच वचनं श्लक्ष्णम् इदं हृष्टवद् अङ्गदम्।

sa tān upāgamad vīro baddhvā karapuṭāñjalim. uvāca vacanaṃ ślakṣṇam idaṃ hṛṣṭavad aṅgadam.

सौम्य रोषो न कर्तव्यो यद् एभिर् अभिवारितः। अज्ञानाद् रक्षिभिः क्रोधाद् भवन्तः प्रतिषेधिताः।

saumya roṣo na kartavyo yad ebhir abhivāritaḥ. ajñānād rakṣibhiḥ krodhād bhavantaḥ pratiṣedhitāḥ.

युवराजस् त्वम् ईशश् च वनस्यास्य महाबल। मौर्ख्यात् पूर्वं कृतो दोषस् तद् भवान् क्षन्तुम् अर्हति।

yuvarājas tvam īśaś ca vanasyāsya mahābala. maurkhyāt pūrvaṃ kṛto doṣas tad bhavān kṣantum arhati.

यथैव हि पिता ते ऽभूत् पूर्वं हरिगणेश्वरः। तथा त्वम् अपि सुग्रीवो नान्यस् तु हरिसत्तम।

yathaiva hi pitā te 'bhūt pūrvaṃ harigaṇeśvaraḥ. tathā tvam api sugrīvo nānyas tu harisattama.

आख्यातं हि मया गत्वा पितृव्यस्य तवानघ। इहोपयानं सर्वेषाम् एतेषां वनचारिणाम्।

ākhyātaṃ hi mayā gatvā pitṛvyasya tavānagha. ihopayānaṃ sarveṣām eteṣāṃ vanacāriṇām.

स त्वदागमनं श्रुत्वा सहैभिर् हरियूथपैः। प्रहृष्टो न तु रुष्टो ऽसौ वनं श्रुत्वा प्रधर्षितम्।

sa tvadāgamanaṃ śrutvā sahaibhir hariyūthapaiḥ. prahṛṣṭo na tu ruṣṭo 'sau vanaṃ śrutvā pradharṣitam.

प्रहृष्टो मां पितृव्यस् ते सुग्रीवो वानरेश्वरः। शीघ्रं प्रेषय सर्वांस् तान् इति होवाच पार्थिवः।

prahṛṣṭo māṃ pitṛvyas te sugrīvo vānareśvaraḥ. śīghraṃ preṣaya sarvāṃs tān iti hovāca pārthivaḥ.

श्रुत्वा दधिमुखस्यैतद् वचनं श्लक्ष्णम् अङ्गदः। अब्रवीत् तान् हरिश्रेष्ठो वाक्यं वाक्यविशारदः।

śrutvā dadhimukhasyaitad vacanaṃ ślakṣṇam aṅgadaḥ. abravīt tān hariśreṣṭho vākyaṃ vākyaviśāradaḥ.

शङ्के श्रुतो ऽयं वृत्तान्तो रामेण हरियूथपाः। तत् क्षमं नेह नः स्थातुं कृते कार्ये परंतपाः।

śaṅke śruto 'yaṃ vṛttānto rāmeṇa hariyūthapāḥ. tat kṣamaṃ neha naḥ sthātuṃ kṛte kārye paraṃtapāḥ.

पीत्वा मधु यथाकामं विश्रान्ता वनचारिणः। किं शेषं गमनं तत्र सुग्रीवो यत्र मे गुरुः।

pītvā madhu yathākāmaṃ viśrāntā vanacāriṇaḥ. kiṃ śeṣaṃ gamanaṃ tatra sugrīvo yatra me guruḥ.

सर्वे यथा मां वक्ष्यन्ति समेत्य हरियूथपाः। तथास्मि कर्ता कर्तव्ये भवद्भिः परवान् अहम्।

sarve yathā māṃ vakṣyanti sametya hariyūthapāḥ. tathāsmi kartā kartavye bhavadbhiḥ paravān aham.

नाज्ञापयितुम् ईशो ऽहं युवराजो ऽस्मि यद्य् अपि। अयुक्तं कृतकर्माणो यूयं धर्षयितुं मया।

nājñāpayitum īśo 'haṃ yuvarājo 'smi yady api. ayuktaṃ kṛtakarmāṇo yūyaṃ dharṣayituṃ mayā.

ब्रुवतश् चाङ्गदश् चैवं श्रुत्वा वचनम् अव्ययम्। प्रहृष्टमनसो वाक्यम् इदम् ऊचुर् वनौकसः।

bruvataś cāṅgadaś caivaṃ śrutvā vacanam avyayam. prahṛṣṭamanaso vākyam idam ūcur vanaukasaḥ.

एवं वक्ष्यति को राजन् प्रभुः सन् वानरर्षभ। ऐश्वर्यमदमत्तो हि सर्वो ऽहम् इति मन्यते।

evaṃ vakṣyati ko rājan prabhuḥ san vānararṣabha. aiśvaryamadamatto hi sarvo 'ham iti manyate.

तव चेदं सुसदृशं वाक्यं नान्यस्य कस्य चित्। संनतिर् हि तवाख्याति भविष्यच् छुभभाग्यताम्।

tava cedaṃ susadṛśaṃ vākyaṃ nānyasya kasya cit. saṃnatir hi tavākhyāti bhaviṣyac chubhabhāgyatām.

सर्वे वयम् अपि प्राप्तास् तत्र गन्तुं कृतक्षणाः। स यत्र हरिवीराणां सुग्रीवः पतिर् अव्ययः।

sarve vayam api prāptās tatra gantuṃ kṛtakṣaṇāḥ. sa yatra harivīrāṇāṃ sugrīvaḥ patir avyayaḥ.

त्वया ह्य् अनुक्तैर् हरिभिर् नैव शक्यं पदात् पदम्। क्व चिद् गन्तुं हरिश्रेष्ठ ब्रूमः सत्यम् इदं तु ते।

tvayā hy anuktair haribhir naiva śakyaṃ padāt padam. kva cid gantuṃ hariśreṣṭha brūmaḥ satyam idaṃ tu te.

एवं तु वदतां तेषाम् अङ्गदः प्रत्यभाषत। बाढं गच्छाम इत्य् उक्त्वा उत्पपात महीतलात्।

evaṃ tu vadatāṃ teṣām aṅgadaḥ pratyabhāṣata. bāḍhaṃ gacchāma ity uktvā utpapāta mahītalāt.

उत्पतन्तम् अनूत्पेतुः सर्वे ते हरियूथपाः। कृत्वाकाशं निराकाशं यज्ञोत्क्षिप्ता इवानलाः।

utpatantam anūtpetuḥ sarve te hariyūthapāḥ. kṛtvākāśaṃ nirākāśaṃ yajñotkṣiptā ivānalāḥ.

ते ऽम्बरं सहसोत्पत्य वेगवन्तः प्लवंगमाः। विनदन्तो महानादं घना वातेरिता यथा।

te 'mbaraṃ sahasotpatya vegavantaḥ plavaṃgamāḥ. vinadanto mahānādaṃ ghanā vāteritā yathā.

अङ्गदे ह्य् अननुप्राप्ते सुग्रीवो वानराधिपः। उवाच शोकोपहतं रामं कमललोचनम्।

aṅgade hy ananuprāpte sugrīvo vānarādhipaḥ. uvāca śokopahataṃ rāmaṃ kamalalocanam.

समाश्वसिहि भद्रं ते दृष्टा देवी न संशयः। नागन्तुम् इह शक्यं तैर् अतीते समये हि नः।

samāśvasihi bhadraṃ te dṛṣṭā devī na saṃśayaḥ. nāgantum iha śakyaṃ tair atīte samaye hi naḥ.

न मत्सकाशम् आगच्छेत् कृत्ये हि विनिपातिते। युवराजो महाबाहुः प्लवतां प्रवरो ऽङ्गदः।

na matsakāśam āgacchet kṛtye hi vinipātite. yuvarājo mahābāhuḥ plavatāṃ pravaro 'ṅgadaḥ.

यद्य् अप्य् अकृतकृत्यानाम् ईदृशः स्याद् उपक्रमः। भवेत् तु दीनवदनो भ्रान्तविप्लुतमानसः।

yady apy akṛtakṛtyānām īdṛśaḥ syād upakramaḥ. bhavet tu dīnavadano bhrāntaviplutamānasaḥ.

पितृपैतामहं चैतत् पूर्वकैर् अभिरक्षितम्। न मे मधुवनं हन्याद् अहृष्टः प्लवगेश्वरः।

pitṛpaitāmahaṃ caitat pūrvakair abhirakṣitam. na me madhuvanaṃ hanyād ahṛṣṭaḥ plavageśvaraḥ.

कौसल्या सुप्रजा राम समाश्वसिहि सुव्रत। दृष्टा देवी न संदेहो न चान्येन हनूमता। न ह्य् अन्यः कर्मणो हेतुः साधने तद्विधो भवेत्।

kausalyā suprajā rāma samāśvasihi suvrata. dṛṣṭā devī na saṃdeho na cānyena hanūmatā. na hy anyaḥ karmaṇo hetuḥ sādhane tadvidho bhavet.

हनूमति हि सिद्धिश् च मतिश् च मतिसत्तम। व्यवसायश् च वीर्यं च सूर्ये तेज इव ध्रुवम्।

hanūmati hi siddhiś ca matiś ca matisattama. vyavasāyaś ca vīryaṃ ca sūrye teja iva dhruvam.

जाम्बवान् यत्र नेता स्याद् अङ्गदश् च बलेश्वरः। हनूमांश् चाप्य् अधिष्ठाता न तस्य गतिर् अन्यथा।

jāmbavān yatra netā syād aṅgadaś ca baleśvaraḥ. hanūmāṃś cāpy adhiṣṭhātā na tasya gatir anyathā.

मा भूश् चिन्ता समायुक्तः संप्रत्य् अमितविक्रम।

mā bhūś cintā samāyuktaḥ saṃpraty amitavikrama.

ततः किल किला शब्दं शुश्रावासन्नम् अम्बरे। हनूमत् कर्मदृप्तानां नर्दतां काननौकसाम्। किष्किन्धाम् उपयातानां सिद्धिं कथयताम् इव।

tataḥ kila kilā śabdaṃ śuśrāvāsannam ambare. hanūmat karmadṛptānāṃ nardatāṃ kānanaukasām. kiṣkindhām upayātānāṃ siddhiṃ kathayatām iva.

ततः श्रुत्वा निनादं तं कपीनां कपिसत्तमः। आयताञ्चितलाङ्गूलः सो ऽभवद् धृष्टमानसः।

tataḥ śrutvā ninādaṃ taṃ kapīnāṃ kapisattamaḥ. āyatāñcitalāṅgūlaḥ so 'bhavad dhṛṣṭamānasaḥ.

आजग्मुस् ते ऽपि हरयो रामदर्शनकाङ्क्षिणः। अङ्गदं पुरतः कृत्वा हनूमन्तं च वानरम्।

ājagmus te 'pi harayo rāmadarśanakāṅkṣiṇaḥ. aṅgadaṃ purataḥ kṛtvā hanūmantaṃ ca vānaram.

ते ऽङ्गदप्रमुखा वीराः प्रहृष्टाश् च मुदान्विताः। निपेतुर् हरिराजस्य समीपे राघवस्य च।

te 'ṅgadapramukhā vīrāḥ prahṛṣṭāś ca mudānvitāḥ. nipetur harirājasya samīpe rāghavasya ca.

हनूमांश् च महाबहुः प्रणम्य शिरसा ततः। नियताम् अक्षतां देवीं राघवाय न्यवेदयत्।

hanūmāṃś ca mahābahuḥ praṇamya śirasā tataḥ. niyatām akṣatāṃ devīṃ rāghavāya nyavedayat.

निश्चितार्थं ततस् तस्मिन् सुग्रीवं पवनात्मजे। लक्ष्मणः प्रीतिमान् प्रीतं बहुमानाद् अवैक्षत।

niścitārthaṃ tatas tasmin sugrīvaṃ pavanātmaje. lakṣmaṇaḥ prītimān prītaṃ bahumānād avaikṣata.

प्रीत्या च रममाणो ऽथ राघवः परवीरहा। बहु मानेन महता हनूमन्तम् अवैक्षत।

prītyā ca ramamāṇo 'tha rāghavaḥ paravīrahā. bahu mānena mahatā hanūmantam avaikṣata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...