रामायण 5.61 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 61→

[rm-5-61] • 27 श्लोकाः

ततो मूर्ध्ना निपतितं वानरं वानरर्षभः। दृष्ट्वैवोद्विग्नहृदयो वाक्यम् एतद् उवाच ह।

tato mūrdhnā nipatitaṃ vānaraṃ vānararṣabhaḥ. dṛṣṭvaivodvignahṛdayo vākyam etad uvāca ha.

उत्तिष्ठोत्तिष्ठ कस्मात् त्वं पादयोः पतितो मम। अभयं ते भवेद् वीर सत्यम् एवाभिधीयताम्।

uttiṣṭhottiṣṭha kasmāt tvaṃ pādayoḥ patito mama. abhayaṃ te bhaved vīra satyam evābhidhīyatām.

स तु विश्वासितस् तेन सुग्रीवेण महात्मना। उत्थाय च महाप्राज्ञो वाक्यं दधिमुखो ऽब्रवीत्।

sa tu viśvāsitas tena sugrīveṇa mahātmanā. utthāya ca mahāprājño vākyaṃ dadhimukho 'bravīt.

नैवर्क्षरजसा राजन् न त्वया नापि वालिना। वनं निसृष्टपूर्वं हि भक्षितं तत् तु वानरैः।

naivarkṣarajasā rājan na tvayā nāpi vālinā. vanaṃ nisṛṣṭapūrvaṃ hi bhakṣitaṃ tat tu vānaraiḥ.

एभिः प्रधर्षिताश् चैव वारिता वनरक्षिभिः। मधून्य् अचिन्तयित्वेमान् भक्षयन्ति पिबन्ति च।

ebhiḥ pradharṣitāś caiva vāritā vanarakṣibhiḥ. madhūny acintayitvemān bhakṣayanti pibanti ca.

शिष्टम् अत्रापविध्यन्ति भक्षयन्ति तथापरे। निवार्यमाणास् ते सर्वे भ्रुवौ वै दर्शयन्ति हि।

śiṣṭam atrāpavidhyanti bhakṣayanti tathāpare. nivāryamāṇās te sarve bhruvau vai darśayanti hi.

इमे हि संरब्धतरास् तथा तैः संप्रधर्षिताः। वारयन्तो वनात् तस्मात् क्रुद्धैर् वानरपुंगवैः।

ime hi saṃrabdhatarās tathā taiḥ saṃpradharṣitāḥ. vārayanto vanāt tasmāt kruddhair vānarapuṃgavaiḥ.

ततस् तैर् बहुभिर् वीरैर् वानरैर् वानरर्षभाः। संरक्तनयनैः क्रोधाद् धरयः संप्रचालिताः।

tatas tair bahubhir vīrair vānarair vānararṣabhāḥ. saṃraktanayanaiḥ krodhād dharayaḥ saṃpracālitāḥ.

पाणिभिर् निहताः के चित् के चिज् जानुभिर् आहताः। प्रकृष्टाश् च यथाकामं देवमार्गं च दर्शिताः।

pāṇibhir nihatāḥ ke cit ke cij jānubhir āhatāḥ. prakṛṣṭāś ca yathākāmaṃ devamārgaṃ ca darśitāḥ.

एवम् एते हताः शूरास् त्वयि तिष्ठति भर्तरि। कृत्स्नं मधुवनं चैव प्रकामं तैः प्रभक्ष्यते।

evam ete hatāḥ śūrās tvayi tiṣṭhati bhartari. kṛtsnaṃ madhuvanaṃ caiva prakāmaṃ taiḥ prabhakṣyate.

एवं विज्ञाप्यमानं तु सुग्रीवं वानरर्षभम्। अपृच्छत् तं महाप्राज्ञो लक्ष्मणः परवीरहा।

evaṃ vijñāpyamānaṃ tu sugrīvaṃ vānararṣabham. apṛcchat taṃ mahāprājño lakṣmaṇaḥ paravīrahā.

किम् अयं वानरो राजन् वनपः प्रत्युपस्थितः। कं चार्थम् अभिनिर्दिश्य दुःखितो वाक्यम् अब्रवीत्।

kim ayaṃ vānaro rājan vanapaḥ pratyupasthitaḥ. kaṃ cārtham abhinirdiśya duḥkhito vākyam abravīt.

एवम् उक्तस् तु सुग्रीवो लक्ष्मणेन महात्मना। लक्ष्मणं प्रत्युवाचेदं वाक्यं वाक्यविशारदः।

evam uktas tu sugrīvo lakṣmaṇena mahātmanā. lakṣmaṇaṃ pratyuvācedaṃ vākyaṃ vākyaviśāradaḥ.

आर्य लक्ष्मण संप्राह वीरो दधिमुखः कपिः। अङ्गदप्रमुखैर् वीरैर् भक्षितं मधुवानरैः।

ārya lakṣmaṇa saṃprāha vīro dadhimukhaḥ kapiḥ. aṅgadapramukhair vīrair bhakṣitaṃ madhuvānaraiḥ.

नैषाम् अकृतकृत्यानाम् ईदृशः स्याद् उपक्रमः। वनं यथाभिपन्नं तैः साधितं कर्म वानरैः।

naiṣām akṛtakṛtyānām īdṛśaḥ syād upakramaḥ. vanaṃ yathābhipannaṃ taiḥ sādhitaṃ karma vānaraiḥ.

दृष्टा देवी न संदेहो न चान्येन हनूमता। न ह्य् अन्यः साधने हेतुः कर्मणो ऽस्य हनूमतः।

dṛṣṭā devī na saṃdeho na cānyena hanūmatā. na hy anyaḥ sādhane hetuḥ karmaṇo 'sya hanūmataḥ.

कार्यसिद्धिर् हनुमति मतिश् च हरिपुंगव। व्यवसायश् च वीर्यं च श्रुतं चापि प्रतिष्ठितम्।

kāryasiddhir hanumati matiś ca haripuṃgava. vyavasāyaś ca vīryaṃ ca śrutaṃ cāpi pratiṣṭhitam.

जाम्बवान् यत्र नेता स्याद् अङ्गदस्य बलेश्वरः। हनूमांश् चाप्य् अधिष्ठाता न तस्य गतिर् अन्यथा।

jāmbavān yatra netā syād aṅgadasya baleśvaraḥ. hanūmāṃś cāpy adhiṣṭhātā na tasya gatir anyathā.

अङ्गदप्रमुखैर् वीरैर् हतं मधुवनं किल। विचिन्त्य दक्षिणाम् आशाम् आगतैर् हरिपुंगवैः।

aṅgadapramukhair vīrair hataṃ madhuvanaṃ kila. vicintya dakṣiṇām āśām āgatair haripuṃgavaiḥ.

आगतैश् च प्रविष्टं तद् यथा मधुवनं हि तैः। धर्षितं च वनं कृत्स्नम् उपयुक्तं च वानरैः। वारिताः सहिताः पालास् तथा जानुभिर् आहताः।

āgataiś ca praviṣṭaṃ tad yathā madhuvanaṃ hi taiḥ. dharṣitaṃ ca vanaṃ kṛtsnam upayuktaṃ ca vānaraiḥ. vāritāḥ sahitāḥ pālās tathā jānubhir āhatāḥ.

एतदर्थम् अयं प्राप्तो वक्तुं मधुरवाग् इह। नाम्ना दधिमुखो नाम हरिः प्रख्यातविक्रमः।

etadartham ayaṃ prāpto vaktuṃ madhuravāg iha. nāmnā dadhimukho nāma hariḥ prakhyātavikramaḥ.

दृष्टा सीता महाबाहो सौमित्रे पश्य तत्त्वतः। अभिगम्य यथा सर्वे पिबन्ति मधु वानराः।

dṛṣṭā sītā mahābāho saumitre paśya tattvataḥ. abhigamya yathā sarve pibanti madhu vānarāḥ.

न चाप्य् अदृष्ट्वा वैदेहीं विश्रुताः पुरुषर्षभ। वनं दात्त वरं दिव्यं धर्षयेयुर् वनौकसः।

na cāpy adṛṣṭvā vaidehīṃ viśrutāḥ puruṣarṣabha. vanaṃ dātta varaṃ divyaṃ dharṣayeyur vanaukasaḥ.

ततः प्रहृष्टो धर्मात्मा लक्ष्मणः सहराघवः। श्रुत्वा कर्णसुखां वाणीं सुग्रीववदनाच् च्युताम्।

tataḥ prahṛṣṭo dharmātmā lakṣmaṇaḥ saharāghavaḥ. śrutvā karṇasukhāṃ vāṇīṃ sugrīvavadanāc cyutām.

प्राहृष्यत भृशं रामो लक्ष्मणश् च महायशाः। श्रुत्वा दधिमुखस्येदं सुग्रीवस् तु प्रहृष्य च। वनपालं पुनर् वाक्यं सुग्रीवः प्रत्यभाषत।

prāhṛṣyata bhṛśaṃ rāmo lakṣmaṇaś ca mahāyaśāḥ. śrutvā dadhimukhasyedaṃ sugrīvas tu prahṛṣya ca. vanapālaṃ punar vākyaṃ sugrīvaḥ pratyabhāṣata.

प्रीतो ऽस्मि सौम्य यद् भुक्तं वनं तैः कृतकर्मभिः। मर्षितं मर्षणीयं च चेष्टितं कृतकर्मणाम्।

prīto 'smi saumya yad bhuktaṃ vanaṃ taiḥ kṛtakarmabhiḥ. marṣitaṃ marṣaṇīyaṃ ca ceṣṭitaṃ kṛtakarmaṇām.

इच्छामि शीघ्रं हनुमत्प्रधानान् शाखामृगांस् तान् मृगराजदर्पान्। द्रष्टुं कृतार्थान् सह राघवाभ्यां श्रोतुं च सीताधिगमे प्रयत्नम्।

icchāmi śīghraṃ hanumatpradhānān śākhāmṛgāṃs tān mṛgarājadarpān. draṣṭuṃ kṛtārthān saha rāghavābhyāṃ śrotuṃ ca sītādhigame prayatnam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...