रामायण 5.44 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 44→

[rm-5-44] • 39 श्लोकाः

हतान् मन्त्रिसुतान् बुद्ध्वा वानरेण महात्मना। रावणः संवृताकारश् चकार मतिम् उत्तमाम्।

hatān mantrisutān buddhvā vānareṇa mahātmanā. rāvaṇaḥ saṃvṛtākāraś cakāra matim uttamām.

स विरूपाक्षयूपाक्षौ दुर्धरं चैव राक्षसं। प्रघसं भासकर्णं च पञ्चसेनाग्रनायकान्।

sa virūpākṣayūpākṣau durdharaṃ caiva rākṣasaṃ. praghasaṃ bhāsakarṇaṃ ca pañcasenāgranāyakān.

संदिदेश दशग्रीवो वीरान् नयविशारदान्। हनूमद्ग्रहणे व्यग्रान् वायुवेगसमान् युधि।

saṃdideśa daśagrīvo vīrān nayaviśāradān. hanūmadgrahaṇe vyagrān vāyuvegasamān yudhi.

यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबलपरिग्रहाः। सवाजिरथमातङ्गाः स कपिः शास्यताम् इति।

yāta senāgragāḥ sarve mahābalaparigrahāḥ. savājirathamātaṅgāḥ sa kapiḥ śāsyatām iti.

यत् तैश् च खलु भाव्यं स्यात् तम् आसाद्य वनालयम्। कर्म चापि समाधेयं देशकालविरोधितम्।

yat taiś ca khalu bhāvyaṃ syāt tam āsādya vanālayam. karma cāpi samādheyaṃ deśakālavirodhitam.

न ह्य् अहं तं कपिं मन्ये कर्मणा प्रतितर्कयन्। सर्वथा तन् महद् भूतं महाबलपरिग्रहम्। भवेद् इन्द्रेण वा सृष्टम् अस्मदर्थं तपोबलात्।

na hy ahaṃ taṃ kapiṃ manye karmaṇā pratitarkayan. sarvathā tan mahad bhūtaṃ mahābalaparigraham. bhaved indreṇa vā sṛṣṭam asmadarthaṃ tapobalāt.

सनागयक्षगन्धर्वा देवासुरमहर्षयः। युष्माभिः सहितैः सर्वैर् मया सह विनिर्जिताः।

sanāgayakṣagandharvā devāsuramaharṣayaḥ. yuṣmābhiḥ sahitaiḥ sarvair mayā saha vinirjitāḥ.

तैर् अवश्यं विधातव्यं व्यलीकं किं चिद् एव नः। तद् एव नात्र संदेहः प्रसह्य परिगृह्यताम्।

tair avaśyaṃ vidhātavyaṃ vyalīkaṃ kiṃ cid eva naḥ. tad eva nātra saṃdehaḥ prasahya parigṛhyatām.

नावमन्यो भवद्भिश् च हरिः क्रूरपराक्रमः। दृष्टा हि हरयः शीघ्रा मया विपुलविक्रमाः।

nāvamanyo bhavadbhiś ca hariḥ krūraparākramaḥ. dṛṣṭā hi harayaḥ śīghrā mayā vipulavikramāḥ.

वाली च सह सुग्रीवो जाम्बवांश् च महाबलः। नीलः सेनापतिश् चैव ये चान्ये द्विविदादयः।

vālī ca saha sugrīvo jāmbavāṃś ca mahābalaḥ. nīlaḥ senāpatiś caiva ye cānye dvividādayaḥ.

नैव तेषां गतिर् भीमा न तेजो न पराक्रमः। न मतिर् न बलोत्साहो न रूपपरिकल्पनम्।

naiva teṣāṃ gatir bhīmā na tejo na parākramaḥ. na matir na balotsāho na rūpaparikalpanam.

महत् सत्त्वम् इदं ज्ञेयं कपिरूपं व्यवस्थितम्। प्रयत्नं महद् आस्थाय क्रियताम् अस्य निग्रहः।

mahat sattvam idaṃ jñeyaṃ kapirūpaṃ vyavasthitam. prayatnaṃ mahad āsthāya kriyatām asya nigrahaḥ.

कामं लोकास् त्रयः सेन्द्राः ससुरासुरमानवाः। भवताम् अग्रतः स्थातुं न पर्याप्ता रणाजिरे।

kāmaṃ lokās trayaḥ sendrāḥ sasurāsuramānavāḥ. bhavatām agrataḥ sthātuṃ na paryāptā raṇājire.

तथापि तु नयज्ञेन जयम् आकाङ्क्षता रणे। आत्मा रक्ष्यः प्रयत्नेन युद्धसिद्धिर् हि चञ्चला।

tathāpi tu nayajñena jayam ākāṅkṣatā raṇe. ātmā rakṣyaḥ prayatnena yuddhasiddhir hi cañcalā.

ते स्वामिवचनं सर्वे प्रतिगृह्य महौजसः। समुत्पेतुर् महावेगा हुताशसमतेजसः।

te svāmivacanaṃ sarve pratigṛhya mahaujasaḥ. samutpetur mahāvegā hutāśasamatejasaḥ.

रथैश् च मत्तैर् नागैश् च वाजिभिश् च महाजवैः। शस्त्रैश् च विविधैस् तीक्ष्णैः सर्वैश् चोपचिता बलैः।

rathaiś ca mattair nāgaiś ca vājibhiś ca mahājavaiḥ. śastraiś ca vividhais tīkṣṇaiḥ sarvaiś copacitā balaiḥ.

ततस् तं ददृशुर् वीरा दीप्यमानं महाकपिम्। रश्मिमन्तम् इवोद्यन्तं स्वतेजोरश्मिमालिनम्।

tatas taṃ dadṛśur vīrā dīpyamānaṃ mahākapim. raśmimantam ivodyantaṃ svatejoraśmimālinam.

तोरणस्थं महावेगं महासत्त्वं महाबलम्। महामतिं महोत्साहं महाकायं महाबलम्।

toraṇasthaṃ mahāvegaṃ mahāsattvaṃ mahābalam. mahāmatiṃ mahotsāhaṃ mahākāyaṃ mahābalam.

तं समीक्ष्यैव ते सर्वे दिक्षु सर्वास्व् अवस्थिताः। तैस् तैः प्रहरणैर् भीमैर् अभिपेतुस् ततस् ततः।

taṃ samīkṣyaiva te sarve dikṣu sarvāsv avasthitāḥ. tais taiḥ praharaṇair bhīmair abhipetus tatas tataḥ.

तस्य पञ्चायसास् तीक्ष्णाः सिताः पीतमुखाः शराः। शिरस्त्य् उत्पलपत्राभा दुर्धरेण निपातिताः।

tasya pañcāyasās tīkṣṇāḥ sitāḥ pītamukhāḥ śarāḥ. śirasty utpalapatrābhā durdhareṇa nipātitāḥ.

स तैः पञ्चभिर् आविद्धः शरैः शिरसि वानरः। उत्पपात नदन् व्योम्नि दिशो दश विनादयन्।

sa taiḥ pañcabhir āviddhaḥ śaraiḥ śirasi vānaraḥ. utpapāta nadan vyomni diśo daśa vinādayan.

ततस् तु दुर्धरो वीरः सरथः सज्जकार्मुकः। किरञ् शरशतैर् नैकैर् अभिपेदे महाबलः।

tatas tu durdharo vīraḥ sarathaḥ sajjakārmukaḥ. kirañ śaraśatair naikair abhipede mahābalaḥ.

स कपिर् वारयाम् आस तं व्योम्नि शरवर्षिणम्। वृष्टिमन्तं पयोदान्ते पयोदम् इव मारुतः।

sa kapir vārayām āsa taṃ vyomni śaravarṣiṇam. vṛṣṭimantaṃ payodānte payodam iva mārutaḥ.

अर्द्यमानस् ततस् तेन दुर्धरेणानिलात्मजः। चकार निनदं भूयो व्यवर्धत च वेगवान्।

ardyamānas tatas tena durdhareṇānilātmajaḥ. cakāra ninadaṃ bhūyo vyavardhata ca vegavān.

स दूरं सहसोत्पत्य दुर्धरस्य रथे हरिः। निपपात महावेगो विद्युद्राशिर् गिराव् इव।

sa dūraṃ sahasotpatya durdharasya rathe hariḥ. nipapāta mahāvego vidyudrāśir girāv iva.

ततस् तं मथिताष्टाश्वं रथं भग्नाक्षकूवरम्। विहाय न्यपतद् भूमौ दुर्धरस् त्यक्तजीवितः।

tatas taṃ mathitāṣṭāśvaṃ rathaṃ bhagnākṣakūvaram. vihāya nyapatad bhūmau durdharas tyaktajīvitaḥ.

तं विरूपाक्षयूपाक्षौ दृष्ट्वा निपतितं भुवि। संजातरोषौ दुर्धर्षाव् उत्पेततुर् अरिंदमौ।

taṃ virūpākṣayūpākṣau dṛṣṭvā nipatitaṃ bhuvi. saṃjātaroṣau durdharṣāv utpetatur ariṃdamau.

स ताभ्यां सहसोत्पत्य विष्ठितो विमले ऽम्बरे। मुद्गराभ्यां महाबाहुर् वक्षस्य् अभिहतः कपिः।

sa tābhyāṃ sahasotpatya viṣṭhito vimale 'mbare. mudgarābhyāṃ mahābāhur vakṣasy abhihataḥ kapiḥ.

तयोर् वेगवतोर् वेगं विनिहत्य महाबलः। निपपात पुनर् भूमौ सुपर्णसमविक्रमः।

tayor vegavator vegaṃ vinihatya mahābalaḥ. nipapāta punar bhūmau suparṇasamavikramaḥ.

स सालवृक्षम् आसाद्य समुत्पाट्य च वानरः। ताव् उभौ राक्षसौ वीरौ जघान पवनात्मजः।

sa sālavṛkṣam āsādya samutpāṭya ca vānaraḥ. tāv ubhau rākṣasau vīrau jaghāna pavanātmajaḥ.

ततस् तांस् त्रीन् हताञ् ज्ञात्वा वानरेण तरस्विना। अभिपेदे महावेगः प्रसह्य प्रघसो हरिम्।

tatas tāṃs trīn hatāñ jñātvā vānareṇa tarasvinā. abhipede mahāvegaḥ prasahya praghaso harim.

भासकर्णश् च संक्रुद्धः शूलम् आदाय वीर्यवान्। एकतः कपिशार्दूलं यशस्विनम् अवस्थितौ।

bhāsakarṇaś ca saṃkruddhaḥ śūlam ādāya vīryavān. ekataḥ kapiśārdūlaṃ yaśasvinam avasthitau.

पट्टिशेन शिताग्रेण प्रघसः प्रत्यपोथयत्। भासकर्णश् च शूलेन राक्षसः कपिसत्तमम्।

paṭṭiśena śitāgreṇa praghasaḥ pratyapothayat. bhāsakarṇaś ca śūlena rākṣasaḥ kapisattamam.

स ताभ्यां विक्षतैर् गात्रैर् असृग्दिग्धतनूरुहः। अभवद् वानरः क्रुद्धो बालसूर्यसमप्रभः।

sa tābhyāṃ vikṣatair gātrair asṛgdigdhatanūruhaḥ. abhavad vānaraḥ kruddho bālasūryasamaprabhaḥ.

समुत्पाट्य गिरेः शृङ्गं समृगव्यालपादपम्। जघान हनुमान् वीरो राक्षसौ कपिकुञ्जरः।

samutpāṭya gireḥ śṛṅgaṃ samṛgavyālapādapam. jaghāna hanumān vīro rākṣasau kapikuñjaraḥ.

ततस् तेष्व् अवसन्नेषु सेनापतिषु पञ्चसु। बलं तद् अवशेषं तु नाशयाम् आस वानरः।

tatas teṣv avasanneṣu senāpatiṣu pañcasu. balaṃ tad avaśeṣaṃ tu nāśayām āsa vānaraḥ.

अश्वैर् अश्वान् गजैर् नागान् योधैर् योधान् रथै रथान्। स कपिर् नाशयाम् आस सहस्राक्ष इवासुरान्।

aśvair aśvān gajair nāgān yodhair yodhān rathai rathān. sa kapir nāśayām āsa sahasrākṣa ivāsurān.

हतैर् नागैश् च तुरगैर् भग्नाक्षैश् च महारथैः। हतैश् च राक्षसैर् भूमी रुद्धमार्गा समन्ततः।

hatair nāgaiś ca turagair bhagnākṣaiś ca mahārathaiḥ. hataiś ca rākṣasair bhūmī ruddhamārgā samantataḥ.

ततः कपिस् तान् ध्वजिनीपतीन् रणे निहत्य वीरान् सबलान् सवाहनान्। तद् एव वीरः परिगृह्य तोरणं कृतक्षणः काल इव प्रजाक्षये।

tataḥ kapis tān dhvajinīpatīn raṇe nihatya vīrān sabalān savāhanān. tad eva vīraḥ parigṛhya toraṇaṃ kṛtakṣaṇaḥ kāla iva prajākṣaye.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...