रामायण 5.11 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←सुन्दर काण्ड→

←अध्याय 11→

[rm-5-11] • 69 श्लोकाः

विमानात् तु सुसंक्रम्य प्राकारं हरियूथपः। हनूमान् वेगवान् आसीद् यथा विद्युद्घनान्तरे।

vimānāt tu susaṃkramya prākāraṃ hariyūthapaḥ. hanūmān vegavān āsīd yathā vidyudghanāntare.

संपरिक्रम्य हनुमान् रावणस्य निवेशनान्। अदृष्ट्वा जानकीं सीताम् अब्रवीद् वचनं कपिः।

saṃparikramya hanumān rāvaṇasya niveśanān. adṛṣṭvā jānakīṃ sītām abravīd vacanaṃ kapiḥ.

भूयिष्ठं लोडिता लङ्का रामस्य चरता प्रियम्। न हि पश्यामि वैदेहीं सीतां सर्वाङ्गशोभनाम्।

bhūyiṣṭhaṃ loḍitā laṅkā rāmasya caratā priyam. na hi paśyāmi vaidehīṃ sītāṃ sarvāṅgaśobhanām.

पल्वलानि तटाकानि सरांसि सरितस् तथा। नद्यो ऽनूपवनान्ताश् च दुर्गाश् च धरणीधराः। लोडिता वसुधा सर्वा न च पश्यामि जानकीम्।

palvalāni taṭākāni sarāṃsi saritas tathā. nadyo 'nūpavanāntāś ca durgāś ca dharaṇīdharāḥ. loḍitā vasudhā sarvā na ca paśyāmi jānakīm.

इह संपातिना सीता रावणस्य निवेशने। आख्याता गृध्रराजेन न च पश्यामि ताम् अहम्।

iha saṃpātinā sītā rāvaṇasya niveśane. ākhyātā gṛdhrarājena na ca paśyāmi tām aham.

किं नु सीताथ वैदेही मैथिली जनकात्मजा। उपतिष्ठेत विवशा रावणं दुष्टचारिणम्।

kiṃ nu sītātha vaidehī maithilī janakātmajā. upatiṣṭheta vivaśā rāvaṇaṃ duṣṭacāriṇam.

क्षिप्रम् उत्पततो मन्ये सीताम् आदाय रक्षसः। बिभ्यतो रामबाणानाम् अन्तरा पतिता भवेत्।

kṣipram utpatato manye sītām ādāya rakṣasaḥ. bibhyato rāmabāṇānām antarā patitā bhavet.

अथ वा ह्रियमाणायाः पथि सिद्धनिषेविते। मन्ये पतितम् आर्याया हृदयं प्रेक्ष्य सागरम्।

atha vā hriyamāṇāyāḥ pathi siddhaniṣevite. manye patitam āryāyā hṛdayaṃ prekṣya sāgaram.

रावणस्योरुवेगेन भुजाभ्यां पीडितेन च। तया मन्ये विशालाक्ष्या त्यक्तं जीवितम् आर्यया।

rāvaṇasyoruvegena bhujābhyāṃ pīḍitena ca. tayā manye viśālākṣyā tyaktaṃ jīvitam āryayā.

उपर्य् उपरि वा नूनं सागरं क्रमतस् तदा। विवेष्टमाना पतिता समुद्रे जनकात्मजा।

upary upari vā nūnaṃ sāgaraṃ kramatas tadā. viveṣṭamānā patitā samudre janakātmajā.

आहो क्षुद्रेण चानेन रक्षन्ती शीलम् आत्मनः। अबन्धुर् भक्षिता सीता रावणेन तपस्विनी।

āho kṣudreṇa cānena rakṣantī śīlam ātmanaḥ. abandhur bhakṣitā sītā rāvaṇena tapasvinī.

अथ वा राक्षसेन्द्रस्य पत्नीभिर् असितेक्षणा। अदुष्टा दुष्टभावाभिर् भक्षिता सा भविष्यति।

atha vā rākṣasendrasya patnībhir asitekṣaṇā. aduṣṭā duṣṭabhāvābhir bhakṣitā sā bhaviṣyati.

संपूर्णचन्द्रप्रतिमं पद्मपत्रनिभेक्षणम्। रामस्य ध्यायती वक्त्रं पञ्चत्वं कृपणा गता।

saṃpūrṇacandrapratimaṃ padmapatranibhekṣaṇam. rāmasya dhyāyatī vaktraṃ pañcatvaṃ kṛpaṇā gatā.

हा राम लक्ष्मणेत्य् एव हायोध्येति च मैथिली। विलप्य बहु वैदेही न्यस्तदेहा भविष्यति।

hā rāma lakṣmaṇety eva hāyodhyeti ca maithilī. vilapya bahu vaidehī nyastadehā bhaviṣyati.

अथ वा निहिता मन्ये रावणस्य निवेशने। नूनं लालप्यते मन्दं पञ्जरस्थेव शारिका।

atha vā nihitā manye rāvaṇasya niveśane. nūnaṃ lālapyate mandaṃ pañjarastheva śārikā.

जनकस्य कुले जाता रामपत्नी सुमध्यमा। कथम् उत्पलपत्राक्षी रावणस्य वशं व्रजेत्।

janakasya kule jātā rāmapatnī sumadhyamā. katham utpalapatrākṣī rāvaṇasya vaśaṃ vrajet.

विनष्टा वा प्रनष्टा वा मृता वा जनकात्मजा। रामस्य प्रियभार्यस्य न निवेदयितुं क्षमम्।

vinaṣṭā vā pranaṣṭā vā mṛtā vā janakātmajā. rāmasya priyabhāryasya na nivedayituṃ kṣamam.

निवेद्यमाने दोषः स्याद् दोषः स्याद् अनिवेदने। कथं नु खलु कर्तव्यं विषमं प्रतिभाति मे।

nivedyamāne doṣaḥ syād doṣaḥ syād anivedane. kathaṃ nu khalu kartavyaṃ viṣamaṃ pratibhāti me.

अस्मिन्न् एवंगते कर्ये प्राप्तकालं क्षमं च किम्। भवेद् इति मतिं भूयो हनुमान् प्रविचारयन्।

asminn evaṃgate karye prāptakālaṃ kṣamaṃ ca kim. bhaved iti matiṃ bhūyo hanumān pravicārayan.

यदि सीताम् अदृष्ट्वाहं वानरेन्द्रपुरीम् इतः। गमिष्यामि ततः को मे पुरुषार्थो भविष्यति।

yadi sītām adṛṣṭvāhaṃ vānarendrapurīm itaḥ. gamiṣyāmi tataḥ ko me puruṣārtho bhaviṣyati.

ममेदं लङ्घनं व्यर्थं सागरस्य भविष्यति। प्रवेशश् चिव लङ्काया राक्षसानां च दर्शनम्।

mamedaṃ laṅghanaṃ vyarthaṃ sāgarasya bhaviṣyati. praveśaś civa laṅkāyā rākṣasānāṃ ca darśanam.

किं वा वक्ष्यति सुग्रीवो हरयो व समागताः। किष्किन्धां समनुप्राप्तौ तौ वा दशरथात्मजौ।

kiṃ vā vakṣyati sugrīvo harayo va samāgatāḥ. kiṣkindhāṃ samanuprāptau tau vā daśarathātmajau.

गत्वा तु यदि काकुत्स्थं वक्ष्यामि परम् अप्रियम्। न दृष्टेति मया सीता ततस् त्यक्ष्यन्ति जीवितम्।

gatvā tu yadi kākutsthaṃ vakṣyāmi param apriyam. na dṛṣṭeti mayā sītā tatas tyakṣyanti jīvitam.

परुषं दारुणं क्रूरं तीक्ष्णम् इन्द्रियतापनम्। सीतानिमित्तं दुर्वाक्यं श्रुत्वा स न भविष्यति।

paruṣaṃ dāruṇaṃ krūraṃ tīkṣṇam indriyatāpanam. sītānimittaṃ durvākyaṃ śrutvā sa na bhaviṣyati.

तं तु कृच्छ्रगतं दृष्ट्वा पञ्चत्वगतमानसं। भृशानुरक्तो मेधावी न भविष्यति लक्ष्मणः।

taṃ tu kṛcchragataṃ dṛṣṭvā pañcatvagatamānasaṃ. bhṛśānurakto medhāvī na bhaviṣyati lakṣmaṇaḥ.

विनष्टौ भ्रातरौ श्रुत्वा भरतो ऽपि मरिष्यति। भरतं च मृतं दृष्ट्वा शत्रुघ्नो न भविष्यति।

vinaṣṭau bhrātarau śrutvā bharato 'pi mariṣyati. bharataṃ ca mṛtaṃ dṛṣṭvā śatrughno na bhaviṣyati.

पुत्रान् मृतान् समीक्ष्याथ न भविष्यन्ति मातरः। कौसल्या च सुमित्रा च कैकेयी च न संशयः।

putrān mṛtān samīkṣyātha na bhaviṣyanti mātaraḥ. kausalyā ca sumitrā ca kaikeyī ca na saṃśayaḥ.

कृतज्ञः सत्यसंधश् च सुग्रीवः प्लवगाधिपः। रामं तथा गतं दृष्ट्वा ततस् त्यक्ष्यन्ति जीवितम्।

kṛtajñaḥ satyasaṃdhaś ca sugrīvaḥ plavagādhipaḥ. rāmaṃ tathā gataṃ dṛṣṭvā tatas tyakṣyanti jīvitam.

दुर्मना व्यथिता दीना निरानन्दा तपस्विनी। पीडिता भर्तृशोकेन रुमा त्यक्ष्यति जीवितम्।

durmanā vyathitā dīnā nirānandā tapasvinī. pīḍitā bhartṛśokena rumā tyakṣyati jīvitam.

वालिजेन तु दुःखेन पीडिता शोककर्शिता। पञ्चत्वगमने राज्ञस् तारापि न भविष्यति।

vālijena tu duḥkhena pīḍitā śokakarśitā. pañcatvagamane rājñas tārāpi na bhaviṣyati.

मातापित्रोर् विनाशेन सुग्रीव व्यसनेन च। कुमारो ऽप्य् अङ्गदः कस्माद् धारयिष्यति जीवितम्।

mātāpitror vināśena sugrīva vyasanena ca. kumāro 'py aṅgadaḥ kasmād dhārayiṣyati jīvitam.

भर्तृजेन तु शोकेन अभिभूता वनौकसः। शिरांस्य् अभिहनिष्यन्ति तलैर् मुष्टिभिर् एव च।

bhartṛjena tu śokena abhibhūtā vanaukasaḥ. śirāṃsy abhihaniṣyanti talair muṣṭibhir eva ca.

सान्त्वेनानुप्रदानेन मानेन च यशस्विना। लालिताः कपिराजेन प्राणांस् त्यक्ष्यन्ति वानराः।

sāntvenānupradānena mānena ca yaśasvinā. lālitāḥ kapirājena prāṇāṃs tyakṣyanti vānarāḥ.

न वनेषु न शैलेषु न निरोधेषु वा पुनः। क्रीडाम् अनुभविष्यन्ति समेत्य कपिकुञ्जराः।

na vaneṣu na śaileṣu na nirodheṣu vā punaḥ. krīḍām anubhaviṣyanti sametya kapikuñjarāḥ.

सपुत्रदाराः सामात्या भर्तृव्यसनपीडिताः। शैलाग्रेभ्यः पतिष्यन्ति समेत्य विषमेषु च।

saputradārāḥ sāmātyā bhartṛvyasanapīḍitāḥ. śailāgrebhyaḥ patiṣyanti sametya viṣameṣu ca.

विषम् उद्बन्धनं वापि प्रवेशं ज्वलनस्य वा। उपवासम् अथो शस्त्रं प्रचरिष्यन्ति वानराः।

viṣam udbandhanaṃ vāpi praveśaṃ jvalanasya vā. upavāsam atho śastraṃ pracariṣyanti vānarāḥ.

घोरम् आरोदनं मन्ये गते मयि भविष्यति। इक्ष्वाकुकुलनाशश् च नाशश् चैव वनौकसाम्।

ghoram ārodanaṃ manye gate mayi bhaviṣyati. ikṣvākukulanāśaś ca nāśaś caiva vanaukasām.

सो ऽहं नैव गमिष्यामि किष्किन्धां नगरीम् इतः। न हि शक्ष्याम्य् अहं द्रष्टुं सुग्रीवं मैथिलीं विना।

so 'haṃ naiva gamiṣyāmi kiṣkindhāṃ nagarīm itaḥ. na hi śakṣyāmy ahaṃ draṣṭuṃ sugrīvaṃ maithilīṃ vinā.

मय्य् अगच्छति चेहस्थे धर्मात्मानौ महारथौ। आशया तौ धरिष्येते वनराश् च मनस्विनः।

mayy agacchati cehasthe dharmātmānau mahārathau. āśayā tau dhariṣyete vanarāś ca manasvinaḥ.

हस्तादानो मुखादानो नियतो वृक्षमूलिकः। वानप्रस्थो भविष्यामि अदृष्ट्वा जनकात्मजाम्।

hastādāno mukhādāno niyato vṛkṣamūlikaḥ. vānaprastho bhaviṣyāmi adṛṣṭvā janakātmajām.

सागरानूपजे देशे बहुमूलफलोदके। चितां कृत्वा प्रवेक्ष्यामि समिद्धम् अरणीसुतम्।

sāgarānūpaje deśe bahumūlaphalodake. citāṃ kṛtvā pravekṣyāmi samiddham araṇīsutam.

उपविष्टस्य वा सम्यग् लिङ्गिनं साधयिष्यतः। शरीरं भक्षयिष्यन्ति वायसाः श्वापदानि च।

upaviṣṭasya vā samyag liṅginaṃ sādhayiṣyataḥ. śarīraṃ bhakṣayiṣyanti vāyasāḥ śvāpadāni ca.

इदम् अप्य् ऋषिभिर् दृष्टं निर्याणम् इति मे मतिः। सम्यग् आपः प्रवेक्ष्यामि न चेत् पश्यामि जानकीम्।

idam apy ṛṣibhir dṛṣṭaṃ niryāṇam iti me matiḥ. samyag āpaḥ pravekṣyāmi na cet paśyāmi jānakīm.

सुजातमूला सुभगा कीर्तिमालायशस्विनी। प्रभग्ना चिररात्रीयं मम सीताम् अपश्यतः।

sujātamūlā subhagā kīrtimālāyaśasvinī. prabhagnā cirarātrīyaṃ mama sītām apaśyataḥ.

तापसो वा भविष्यामि नियतो वृक्षमूलिकः। नेतः प्रतिगमिष्यामि ताम् अदृष्ट्वासितेक्षणाम्।

tāpaso vā bhaviṣyāmi niyato vṛkṣamūlikaḥ. netaḥ pratigamiṣyāmi tām adṛṣṭvāsitekṣaṇām.

यदीतः प्रतिगच्छामि सीताम् अनधिगम्य ताम्। अङ्गदः सहितैः सर्वैर् वानरैर् न भविष्यति।

yadītaḥ pratigacchāmi sītām anadhigamya tām. aṅgadaḥ sahitaiḥ sarvair vānarair na bhaviṣyati.

विनाशे बहवो दोषा जीवन् प्राप्नोति भद्रकम्। तस्मात् प्राणान् धरिष्यामि ध्रुवो जीवति संगमः।

vināśe bahavo doṣā jīvan prāpnoti bhadrakam. tasmāt prāṇān dhariṣyāmi dhruvo jīvati saṃgamaḥ.

एवं बहुविधं दुःखं मनसा धारयन् मुहुः। नाध्यगच्छत् तदा पारं शोकस्य कपिकुञ्जरः।

evaṃ bahuvidhaṃ duḥkhaṃ manasā dhārayan muhuḥ. nādhyagacchat tadā pāraṃ śokasya kapikuñjaraḥ.

रावणं वा वधिष्यामि दशग्रीवं महाबलम्। कामम् अस्तु हृता सीता प्रत्याचीर्णं भविष्यति।

rāvaṇaṃ vā vadhiṣyāmi daśagrīvaṃ mahābalam. kāmam astu hṛtā sītā pratyācīrṇaṃ bhaviṣyati.

अथ वैनं समुत्क्षिप्य उपर्य् उपरि सागरम्। रामायोपहरिष्यामि पशुं पशुपतेर् इव।

atha vainaṃ samutkṣipya upary upari sāgaram. rāmāyopahariṣyāmi paśuṃ paśupater iva.

इति चिन्ता समापन्नः सीताम् अनधिगम्य ताम्। ध्यानशोका परीतात्मा चिन्तयाम् आस वानरः।

iti cintā samāpannaḥ sītām anadhigamya tām. dhyānaśokā parītātmā cintayām āsa vānaraḥ.

यावत् सीतां न पश्यामि रामपत्नीं यशस्विनीम्। तावद् एतां पुरीं लङ्कां विचिनोमि पुनः पुनः।

yāvat sītāṃ na paśyāmi rāmapatnīṃ yaśasvinīm. tāvad etāṃ purīṃ laṅkāṃ vicinomi punaḥ punaḥ.

संपाति वचनाच् चापि रामं यद्य् आनयाम्य् अहम्। अपश्यन् राघवो भार्यां निर्दहेत् सर्ववानरान्।

saṃpāti vacanāc cāpi rāmaṃ yady ānayāmy aham. apaśyan rāghavo bhāryāṃ nirdahet sarvavānarān.

इहैव नियताहारो वत्स्यामि नियतेन्द्रियः। न मत्कृते विनश्येयुः सर्वे ते नरवानराः।

ihaiva niyatāhāro vatsyāmi niyatendriyaḥ. na matkṛte vinaśyeyuḥ sarve te naravānarāḥ.

अशोकवनिका चापि महतीयं महाद्रुमा। इमाम् अभिगमिष्यामि न हीयं विचिता मया।

aśokavanikā cāpi mahatīyaṃ mahādrumā. imām abhigamiṣyāmi na hīyaṃ vicitā mayā.

वसून् रुद्रांस् तथादित्यान् अश्विनौ मरुतो ऽपि च। नमस्कृत्वा गमिष्यामि रक्षसां शोकवर्धनः।

vasūn rudrāṃs tathādityān aśvinau maruto 'pi ca. namaskṛtvā gamiṣyāmi rakṣasāṃ śokavardhanaḥ.

जित्वा तु राक्षसान् देवीम् इक्ष्वाकुकुलनन्दिनीम्। संप्रदास्यामि रामाया यथासिद्धिं तपस्विने।

jitvā tu rākṣasān devīm ikṣvākukulanandinīm. saṃpradāsyāmi rāmāyā yathāsiddhiṃ tapasvine.

स मुहूर्तम् इव ध्यात्वा चिन्ताविग्रथितेन्द्रियः। उदतिष्ठन् महाबाहुर् हनूमान् मारुतात्मजः।

sa muhūrtam iva dhyātvā cintāvigrathitendriyaḥ. udatiṣṭhan mahābāhur hanūmān mārutātmajaḥ.

नमो ऽस्तु रामाय सलक्ष्मणाय देव्यै च तस्यै जनकात्मजायै। नमो ऽस्तु रुद्रेन्द्रयमानिलेभ्यो नमो ऽस्तु चन्द्रार्कमरुद्गणेभ्यः।

namo 'stu rāmāya salakṣmaṇāya devyai ca tasyai janakātmajāyai. namo 'stu rudrendrayamānilebhyo namo 'stu candrārkamarudgaṇebhyaḥ.

स तेभ्यस् तु नमस्कृत्वा सुग्रीवाय च मारुतिः। दिशः सर्वाः समालोक्य अशोकवनिकां प्रति।

sa tebhyas tu namaskṛtvā sugrīvāya ca mārutiḥ. diśaḥ sarvāḥ samālokya aśokavanikāṃ prati.

स गत्वा मनसा पूर्वम् अशोकवनिकां शुभाम्। उत्तरं चिन्तयाम् आस वानरो मारुतात्मजः।

sa gatvā manasā pūrvam aśokavanikāṃ śubhām. uttaraṃ cintayām āsa vānaro mārutātmajaḥ.

ध्रुवं तु रक्षोबहुला भविष्यति वनाकुला। अशोकवनिका चिन्त्या सर्वसंस्कारसंस्कृता।

dhruvaṃ tu rakṣobahulā bhaviṣyati vanākulā. aśokavanikā cintyā sarvasaṃskārasaṃskṛtā.

रक्षिणश् चात्र विहिता नूनं रक्षन्ति पादपान्। भगवान् अपि सर्वात्मा नातिक्षोभं प्रवायति।

rakṣiṇaś cātra vihitā nūnaṃ rakṣanti pādapān. bhagavān api sarvātmā nātikṣobhaṃ pravāyati.

संक्षिप्तो ऽयं मयात्मा च रामार्थे रावणस्य च। सिद्धिं मे संविधास्यन्ति देवाः सर्षिगणास् त्व् इह।

saṃkṣipto 'yaṃ mayātmā ca rāmārthe rāvaṇasya ca. siddhiṃ me saṃvidhāsyanti devāḥ sarṣigaṇās tv iha.

ब्रह्मा स्वयम्भूर् भगवान् देवाश् चैव दिशन्तु मे। सिद्धिम् अग्निश् च वायुश् च पुरुहूतश् च वज्रधृत्।

brahmā svayambhūr bhagavān devāś caiva diśantu me. siddhim agniś ca vāyuś ca puruhūtaś ca vajradhṛt.

वरुणः पाशहस्तश् च सोमादित्यै तथैव च। अश्विनौ च महात्मानौ मरुतः सर्व एव च।

varuṇaḥ pāśahastaś ca somādityai tathaiva ca. aśvinau ca mahātmānau marutaḥ sarva eva ca.

सिद्धिं सर्वाणि भूतानि भूतानां चैव यः प्रभुः। दास्यन्ति मम ये चान्ये अदृष्टाः पथि गोचराः।

siddhiṃ sarvāṇi bhūtāni bhūtānāṃ caiva yaḥ prabhuḥ. dāsyanti mama ye cānye adṛṣṭāḥ pathi gocarāḥ.

तद् उन्नसं पाण्डुरदन्तम् अव्रणं शुचिस्मितं पद्मपलाशलोचनम्। द्रक्ष्ये तद् आर्यावदनं कदा न्व् अहं प्रसन्नताराधिपतुल्यदर्शनम्।

tad unnasaṃ pāṇḍuradantam avraṇaṃ śucismitaṃ padmapalāśalocanam. drakṣye tad āryāvadanaṃ kadā nv ahaṃ prasannatārādhipatulyadarśanam.

क्षुद्रेण पापेन नृशंसकर्मणा सुदारुणालांकृतवेषधारिणा। बलाभिभूता अबला तपस्विनी कथं नु मे दृष्टपथे ऽद्य सा भवेत्।

kṣudreṇa pāpena nṛśaṃsakarmaṇā sudāruṇālāṃkṛtaveṣadhāriṇā. balābhibhūtā abalā tapasvinī kathaṃ nu me dṛṣṭapathe 'dya sā bhavet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...