रामायण 4.66 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←किष्किन्धा काण्ड→

←अध्याय 66

[rm-4-66] • 44 श्लोकाः

संस्तूयमानो हनुमान् व्यवर्धत महाबलः। समाविध्य च लाङ्गूलं हर्षाच् च बलम् एयिवान्।

saṃstūyamāno hanumān vyavardhata mahābalaḥ. samāvidhya ca lāṅgūlaṃ harṣāc ca balam eyivān.

तस्य संस्तूयमानस्य सर्वैर् वानरपुंगवैः। तेजसापूर्यमाणस्य रूपम् आसीद् अनुत्तमम्।

tasya saṃstūyamānasya sarvair vānarapuṃgavaiḥ. tejasāpūryamāṇasya rūpam āsīd anuttamam.

यथा विजृम्भते सिंहो विवृद्धो गिरिगह्वरे। मारुतस्यौरसः पुत्रस् तथा संप्रति जृम्भते।

yathā vijṛmbhate siṃho vivṛddho girigahvare. mārutasyaurasaḥ putras tathā saṃprati jṛmbhate.

अशोभत मुखं तस्य जृम्भमाणस्य धीमतः। अम्बरीषोपमं दीप्तं विधूम इव पावकः।

aśobhata mukhaṃ tasya jṛmbhamāṇasya dhīmataḥ. ambarīṣopamaṃ dīptaṃ vidhūma iva pāvakaḥ.

हरीणाम् उत्थितो मध्यात् संप्रहृष्टतनूरुहः। अभिवाद्य हरीन् वृद्धान् हनुमान् इदम् अब्रवीत्।

harīṇām utthito madhyāt saṃprahṛṣṭatanūruhaḥ. abhivādya harīn vṛddhān hanumān idam abravīt.

अरुजन् पर्वताग्राणि हुताशनसखो ऽनिलः। बलवान् अप्रमेयश् च वायुर् आकाशगोचरः।

arujan parvatāgrāṇi hutāśanasakho 'nilaḥ. balavān aprameyaś ca vāyur ākāśagocaraḥ.

तस्याहं शीघ्रवेगस्य शीघ्रगस्य महात्मनः। मारुतस्यौरसः पुत्रः प्लवने नास्ति मे समः।

tasyāhaṃ śīghravegasya śīghragasya mahātmanaḥ. mārutasyaurasaḥ putraḥ plavane nāsti me samaḥ.

उत्सहेयं हि विस्तीर्णम् आलिखन्तम् इवाम्बरम्। मेरुं गिरिम् असंगेन परिगन्तुं सहस्रशः।

utsaheyaṃ hi vistīrṇam ālikhantam ivāmbaram. meruṃ girim asaṃgena parigantuṃ sahasraśaḥ.

बाहुवेगप्रणुन्नेन सागरेणाहम् उत्सहे। समाप्लावयितुं लोकं सपर्वतनदीह्रदम्।

bāhuvegapraṇunnena sāgareṇāham utsahe. samāplāvayituṃ lokaṃ saparvatanadīhradam.

ममोरुजङ्घावेगेन भविष्यति समुत्थितः। संमूर्छितमहाग्राहः समुद्रो वरुणालयः।

mamorujaṅghāvegena bhaviṣyati samutthitaḥ. saṃmūrchitamahāgrāhaḥ samudro varuṇālayaḥ.

पन्नगाशनम् आकाशे पतन्तं पक्षिसेवितम्। वैनतेयम् अहं शक्तः परिगन्तुं सहस्रशः।

pannagāśanam ākāśe patantaṃ pakṣisevitam. vainateyam ahaṃ śaktaḥ parigantuṃ sahasraśaḥ.

उदयात् प्रस्थितं वापि ज्वलन्तं रश्मिमालिनम्। अनस्तमितम् आदित्यम् अभिगन्तुं समुत्सहे।

udayāt prasthitaṃ vāpi jvalantaṃ raśmimālinam. anastamitam ādityam abhigantuṃ samutsahe.

ततो भूमिम् असंस्पृश्य पुनर् आगन्तुम् उत्सहे। प्रवेगेनैव महता भीमेन प्लवगर्षभाः।

tato bhūmim asaṃspṛśya punar āgantum utsahe. pravegenaiva mahatā bhīmena plavagarṣabhāḥ.

उत्सहेयम् अतिक्रान्तुं सर्वान् आकाशगोचरान्। सागरं क्षोभयिष्यामि दारयिष्यामि मेदिनीम्।

utsaheyam atikrāntuṃ sarvān ākāśagocarān. sāgaraṃ kṣobhayiṣyāmi dārayiṣyāmi medinīm.

पर्वतान् कम्पयिष्यामि प्लवमानः प्लवंगमाः। हरिष्ये चोरुवेगेन प्लवमानो महार्णवम्।

parvatān kampayiṣyāmi plavamānaḥ plavaṃgamāḥ. hariṣye coruvegena plavamāno mahārṇavam.

लतानां वीरुधां पुष्पं पादपानां च सर्वशः। अनुयास्यति माम् अद्य प्लवमानं विहायसा। भविष्यति हि मे पन्थाः स्वातेः पन्था इवाम्बरे।

latānāṃ vīrudhāṃ puṣpaṃ pādapānāṃ ca sarvaśaḥ. anuyāsyati mām adya plavamānaṃ vihāyasā. bhaviṣyati hi me panthāḥ svāteḥ panthā ivāmbare.

चरन्तं घोरम् आकाशम् उत्पतिष्यन्तम् एव च। द्रक्ष्यन्ति निपतन्तं च सर्वभूतानि वानराः।

carantaṃ ghoram ākāśam utpatiṣyantam eva ca. drakṣyanti nipatantaṃ ca sarvabhūtāni vānarāḥ.

महामेरुप्रतीकाशं मां द्रक्ष्यध्वं प्लवंगमाः। दिवम् आवृत्य गच्छन्तं ग्रसमानम् इवाम्बरम्।

mahāmerupratīkāśaṃ māṃ drakṣyadhvaṃ plavaṃgamāḥ. divam āvṛtya gacchantaṃ grasamānam ivāmbaram.

विधमिष्यामि जीमूतान् कम्पयिष्यामि पर्वतान्। सागरं क्षोभयिष्यामि प्लवमानः समाहितः।

vidhamiṣyāmi jīmūtān kampayiṣyāmi parvatān. sāgaraṃ kṣobhayiṣyāmi plavamānaḥ samāhitaḥ.

वैनतेयस्य वा शक्तिर् मम वा मारुतस्य वा। ऋते सुपर्णराजानं मारुतं वा महाबलम्। न हि भूतं प्रपश्यामि यो मां प्लुतम् अनुव्रजेत्।

vainateyasya vā śaktir mama vā mārutasya vā. ṛte suparṇarājānaṃ mārutaṃ vā mahābalam. na hi bhūtaṃ prapaśyāmi yo māṃ plutam anuvrajet.

निमेषान्तरमात्रेण निरालम्भनम् अम्बरम्। सहसा निपतिष्यामि घनाद् विद्युद् इवोत्थिता।

nimeṣāntaramātreṇa nirālambhanam ambaram. sahasā nipatiṣyāmi ghanād vidyud ivotthitā.

भविष्यति हि मे रूपं प्लवमानस्य सागरम्। विष्णोः प्रक्रममाणस्य तदा त्रीन् विक्रमान् इव।

bhaviṣyati hi me rūpaṃ plavamānasya sāgaram. viṣṇoḥ prakramamāṇasya tadā trīn vikramān iva.

बुद्ध्या चाहं प्रपश्यामि मनश् चेष्टा च मे तथा। अहं द्रक्ष्यामि वैदेहीं प्रमोदध्वं प्लवंगमाः।

buddhyā cāhaṃ prapaśyāmi manaś ceṣṭā ca me tathā. ahaṃ drakṣyāmi vaidehīṃ pramodadhvaṃ plavaṃgamāḥ.

मारुतस्य समो वेगे गरुडस्य समो जवे। अयुतं योजनानां तु गमिष्यामीति मे मतिः।

mārutasya samo vege garuḍasya samo jave. ayutaṃ yojanānāṃ tu gamiṣyāmīti me matiḥ.

वासवस्य सवज्रस्य ब्रह्मणो वा स्वयम्भुवः। विक्रम्य सहसा हस्ताद् अमृतं तद् इहानये। लङ्कां वापि समुत्क्षिप्य गच्छेयम् इति मे मतिः।

vāsavasya savajrasya brahmaṇo vā svayambhuvaḥ. vikramya sahasā hastād amṛtaṃ tad ihānaye. laṅkāṃ vāpi samutkṣipya gaccheyam iti me matiḥ.

तम् एवं वानरश्रेष्ठं गर्जन्तम् अमितौजसं। उवाच परिसंहृष्टो जाम्बवान् हरिसत्तमः।

tam evaṃ vānaraśreṣṭhaṃ garjantam amitaujasaṃ. uvāca parisaṃhṛṣṭo jāmbavān harisattamaḥ.

वीर केसरिणः पुत्र वेगवन् मारुतात्मज। ज्ञातीनां विपुलं शोकस् त्वया तात प्रणाशितः।

vīra kesariṇaḥ putra vegavan mārutātmaja. jñātīnāṃ vipulaṃ śokas tvayā tāta praṇāśitaḥ.

तव कल्याणरुचयः कपिमुख्याः समागताः। मङ्गलं कार्यसिद्ध्यर्थं करिष्यन्ति समाहिताः।

tava kalyāṇarucayaḥ kapimukhyāḥ samāgatāḥ. maṅgalaṃ kāryasiddhyarthaṃ kariṣyanti samāhitāḥ.

ऋषीणां च प्रसादेन कपिवृद्धमतेन च। गुरूणां च प्रसादेन प्लवस्व त्वं महार्णवम्।

ṛṣīṇāṃ ca prasādena kapivṛddhamatena ca. gurūṇāṃ ca prasādena plavasva tvaṃ mahārṇavam.

स्थास्यामश् चैकपादेन यावदागमनं तव। त्वद्गतानि च सर्वेषां जीवितानि वनौकसाम्।

sthāsyāmaś caikapādena yāvadāgamanaṃ tava. tvadgatāni ca sarveṣāṃ jīvitāni vanaukasām.

ततस् तु हरिशार्दूलस् तान् उवाच वनौकसः। नेयं मम मही वेगं प्लवने धारयिष्यति।

tatas tu hariśārdūlas tān uvāca vanaukasaḥ. neyaṃ mama mahī vegaṃ plavane dhārayiṣyati.

एतानि हि नगस्यास्य शिलासंकटशालिनः। शिखराणि महेन्द्रस्य स्थिराणि च महान्ति च।

etāni hi nagasyāsya śilāsaṃkaṭaśālinaḥ. śikharāṇi mahendrasya sthirāṇi ca mahānti ca.

एतानि मम निष्पेषं पादयोः पततां वराः। प्लवतो धारयिष्यन्ति योजनानाम् इतः शतम्।

etāni mama niṣpeṣaṃ pādayoḥ patatāṃ varāḥ. plavato dhārayiṣyanti yojanānām itaḥ śatam.

ततस् तु मारुतप्रख्यः स हरिर् मारुतात्मजः। आरुरोह नगश्रेष्ठं महेन्द्रम् अरिमर्दनः।

tatas tu mārutaprakhyaḥ sa harir mārutātmajaḥ. āruroha nagaśreṣṭhaṃ mahendram arimardanaḥ.

वृतं नानाविधैर् वृक्षैर् मृगसेवितशाद्वलम्। लताकुसुमसंबाधं नित्यपुष्पफलद्रुमम्।

vṛtaṃ nānāvidhair vṛkṣair mṛgasevitaśādvalam. latākusumasaṃbādhaṃ nityapuṣpaphaladrumam.

सिंहशार्दूलचरितं मत्तमातङ्गसेवितम्। मत्तद्विजगणोद्घुष्टं सलिलोत्पीडसंकुलम्।

siṃhaśārdūlacaritaṃ mattamātaṅgasevitam. mattadvijagaṇodghuṣṭaṃ salilotpīḍasaṃkulam.

महद्भिर् उच्छ्रितं शृङ्गैर् महेन्द्रं स महाबलः। विचचार हरिश्रेष्ठो महेन्द्रसमविक्रमः।

mahadbhir ucchritaṃ śṛṅgair mahendraṃ sa mahābalaḥ. vicacāra hariśreṣṭho mahendrasamavikramaḥ.

पादाभ्यां पीडितस् तेन महाशैलो महात्मना। ररास सिंहाभिहतो महान् मत्त इव द्विपः।

pādābhyāṃ pīḍitas tena mahāśailo mahātmanā. rarāsa siṃhābhihato mahān matta iva dvipaḥ.

मुमोच सलिलोत्पीडान् विप्रकीर्णशिलोच्चयः। वित्रस्तमृगमातङ्गः प्रकम्पितमहाद्रुमः।

mumoca salilotpīḍān viprakīrṇaśiloccayaḥ. vitrastamṛgamātaṅgaḥ prakampitamahādrumaḥ.

नानागन्धर्वमिथुनैः पानसंसर्गकर्कशैः। उत्पतद्भिर् विहंगैश् च विद्याधरगणैर् अपि।

nānāgandharvamithunaiḥ pānasaṃsargakarkaśaiḥ. utpatadbhir vihaṃgaiś ca vidyādharagaṇair api.

त्यज्यमानमहासानुः संनिलीनमहोरगः। शैलशृङ्गशिलोद्घातस् तदाभूत् स महागिरिः।

tyajyamānamahāsānuḥ saṃnilīnamahoragaḥ. śailaśṛṅgaśilodghātas tadābhūt sa mahāgiriḥ.

निःश्वसद्भिस् तदा तैस् तु भुजगैर् अर्धनिःसृतैः। सपताक इवाभाति स तदा धरणीधरः।

niḥśvasadbhis tadā tais tu bhujagair ardhaniḥsṛtaiḥ. sapatāka ivābhāti sa tadā dharaṇīdharaḥ.

ऋषिभिस् त्रास संभ्रान्तैस् त्यज्यमानः शिलोच्चयः। सीदन् महति कान्तारे सार्थहीन इवाध्वगः।

ṛṣibhis trāsa saṃbhrāntais tyajyamānaḥ śiloccayaḥ. sīdan mahati kāntāre sārthahīna ivādhvagaḥ.

स वेगवान् वेगसमाहितात्मा हरिप्रवीरः परवीरहन्ता। मनः समाधाय महानुभावो जगाम लङ्कां मनसा मनस्वी।

sa vegavān vegasamāhitātmā haripravīraḥ paravīrahantā. manaḥ samādhāya mahānubhāvo jagāma laṅkāṃ manasā manasvī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...