रामायण 3.8 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अरण्य काण्ड→

←अध्याय 8→

[rm-3-8] • 29 श्लोकाः

सुतीक्ष्णेनाभ्यनुज्ञातं प्रस्थितं रघुनन्दनम्। वैदेही स्निग्धया वाचा भर्तारम् इदम् अब्रवीत्।

sutīkṣṇenābhyanujñātaṃ prasthitaṃ raghunandanam. vaidehī snigdhayā vācā bhartāram idam abravīt.

अयं धर्मः सुसूक्ष्मेण विधिना प्राप्यते महान्। निवृत्तेन च शक्यो ऽयं व्यसनात् कामजाद् इह।

ayaṃ dharmaḥ susūkṣmeṇa vidhinā prāpyate mahān. nivṛttena ca śakyo 'yaṃ vyasanāt kāmajād iha.

त्रीण्य् एव व्यसनान्य् अत्र कामजानि भवन्त्य् उत। मिथ्या वाक्यं परमकं तस्माद् गुरुतराव् उभौ। परदाराभिगमनं विना वैरं च रौद्रता।

trīṇy eva vyasanāny atra kāmajāni bhavanty uta. mithyā vākyaṃ paramakaṃ tasmād gurutarāv ubhau. paradārābhigamanaṃ vinā vairaṃ ca raudratā.

मिथ्यावाक्यं न ते भूतं न भविष्यति राघव। कुतो ऽभिलषणं स्त्रीणां परेषां धर्मनाशनम्।

mithyāvākyaṃ na te bhūtaṃ na bhaviṣyati rāghava. kuto 'bhilaṣaṇaṃ strīṇāṃ pareṣāṃ dharmanāśanam.

तच् च सर्वं महाबाहो शक्यं वोढुं जितेन्द्रियैः। तव वश्येन्द्रियत्वं च जानामि शुभदर्शन।

tac ca sarvaṃ mahābāho śakyaṃ voḍhuṃ jitendriyaiḥ. tava vaśyendriyatvaṃ ca jānāmi śubhadarśana.

तृतीयं यद् इदं रौद्रं परप्राणाभिहिंसनम्। निर्वैरं क्रियते मोहात् तच् च ते समुपस्थितम्।

tṛtīyaṃ yad idaṃ raudraṃ paraprāṇābhihiṃsanam. nirvairaṃ kriyate mohāt tac ca te samupasthitam.

प्रतिज्ञातस् त्वया वीर दण्डकारण्यवासिनाम्। ऋषीणां रक्षणार्थाय वधः संयति रक्षसाम्।

pratijñātas tvayā vīra daṇḍakāraṇyavāsinām. ṛṣīṇāṃ rakṣaṇārthāya vadhaḥ saṃyati rakṣasām.

एतन्निमित्तं च वनं दण्डका इति विश्रुतम्। प्रस्थितस् त्वं सह भ्रात्रा धृतबाणशरासनः।

etannimittaṃ ca vanaṃ daṇḍakā iti viśrutam. prasthitas tvaṃ saha bhrātrā dhṛtabāṇaśarāsanaḥ.

ततस् त्वां प्रस्थितं दृष्ट्वा मम चिन्ताकुलं मनः। त्वद् वृत्तं चिन्तयन्त्या वै भवेन् निःश्रेयसं हितम्।

tatas tvāṃ prasthitaṃ dṛṣṭvā mama cintākulaṃ manaḥ. tvad vṛttaṃ cintayantyā vai bhaven niḥśreyasaṃ hitam.

न हि मे रोचते वीर गमनं दण्डकान् प्रति। कारणं तत्र वक्ष्यामि वदन्त्याः श्रूयतां मम।

na hi me rocate vīra gamanaṃ daṇḍakān prati. kāraṇaṃ tatra vakṣyāmi vadantyāḥ śrūyatāṃ mama.

त्वं हि बाणधनुष्पाणिर् भ्रात्रा सह वनं गतः। दृष्ट्वा वनचरान् सर्वान् कच्चित् कुर्याः शरव्ययम्।

tvaṃ hi bāṇadhanuṣpāṇir bhrātrā saha vanaṃ gataḥ. dṛṣṭvā vanacarān sarvān kaccit kuryāḥ śaravyayam.

क्षत्रियाणाम् इह धनुर् हुताशस्येन्धनानि च। समीपतः स्थितं तेजोबलम् उच्छ्रयते भृशम्।

kṣatriyāṇām iha dhanur hutāśasyendhanāni ca. samīpataḥ sthitaṃ tejobalam ucchrayate bhṛśam.

पुरा किल महाबाहो तपस्वी सत्यवाक् शुचिः। कस्मिंश् चिद् अभवत् पुण्ये वने रतमृगद्विजे।

purā kila mahābāho tapasvī satyavāk śuciḥ. kasmiṃś cid abhavat puṇye vane ratamṛgadvije.

तस्यैव तपसो विघ्नं कर्तुम् इन्द्रः शचीपतिः। खड्गपाणिर् अथागच्छद् आश्रमं भट रूपधृक्।

tasyaiva tapaso vighnaṃ kartum indraḥ śacīpatiḥ. khaḍgapāṇir athāgacchad āśramaṃ bhaṭa rūpadhṛk.

तस्मिंस् तद् आश्रमपदे निहितः खड्ग उत्तमः। स न्यासविधिना दत्तः पुण्ये तपसि तिष्ठतः।

tasmiṃs tad āśramapade nihitaḥ khaḍga uttamaḥ. sa nyāsavidhinā dattaḥ puṇye tapasi tiṣṭhataḥ.

स तच् छस्त्रम् अनुप्राप्य न्यासरक्षणतत्परः। वने तु विचरत्य् एव रक्षन् प्रत्ययम् आत्मनः।

sa tac chastram anuprāpya nyāsarakṣaṇatatparaḥ. vane tu vicaraty eva rakṣan pratyayam ātmanaḥ.

यत्र गच्छत्य् उपादातुं मूलानि च फलानि च। न विना याति तं खड्गं न्यासरक्षणतत्परः।

yatra gacchaty upādātuṃ mūlāni ca phalāni ca. na vinā yāti taṃ khaḍgaṃ nyāsarakṣaṇatatparaḥ.

नित्यं शस्त्रं परिवहन् क्रमेण स तपोधनः। चकार रौद्रीं स्वां बुद्धिं त्यक्त्वा तपसि निश्चयम्।

nityaṃ śastraṃ parivahan krameṇa sa tapodhanaḥ. cakāra raudrīṃ svāṃ buddhiṃ tyaktvā tapasi niścayam.

ततः स रौद्राभिरतः प्रमत्तो ऽधर्मकर्षितः। तस्य शस्त्रस्य संवासाज् जगाम नरकं मुनिः।

tataḥ sa raudrābhirataḥ pramatto 'dharmakarṣitaḥ. tasya śastrasya saṃvāsāj jagāma narakaṃ muniḥ.

स्नेहाच् च बहुमानाच् च स्मारये त्वां न शिक्षये। न कथं चन सा कार्या हृहीतधनुषा त्वया।

snehāc ca bahumānāc ca smāraye tvāṃ na śikṣaye. na kathaṃ cana sā kāryā hṛhītadhanuṣā tvayā.

बुद्धिर् वैरं विना हन्तुं राक्षसान् दण्डकाश्रितान्। अपराधं विना हन्तुं लोकान् वीर न कामये।

buddhir vairaṃ vinā hantuṃ rākṣasān daṇḍakāśritān. aparādhaṃ vinā hantuṃ lokān vīra na kāmaye.

क्षत्रियाणां तु वीराणां वनेषु नियतात्मनाम्। धनुषा कार्यम् एतावद् आर्तानाम् अभिरक्षणम्।

kṣatriyāṇāṃ tu vīrāṇāṃ vaneṣu niyatātmanām. dhanuṣā kāryam etāvad ārtānām abhirakṣaṇam.

क्व च शस्त्रं क्व च वनं क्व च क्षात्रं तपः क्व च। व्याविद्धम् इदम् अस्माभिर् देशधर्मस् तु पूज्यताम्।

kva ca śastraṃ kva ca vanaṃ kva ca kṣātraṃ tapaḥ kva ca. vyāviddham idam asmābhir deśadharmas tu pūjyatām.

तद् आर्यकलुषा बुद्धिर् जायते शस्त्रसेवनात्। पुनर् गत्वा त्व् अयोध्यायां क्षत्रधर्मं चरिष्यसि।

tad āryakaluṣā buddhir jāyate śastrasevanāt. punar gatvā tv ayodhyāyāṃ kṣatradharmaṃ cariṣyasi.

अक्षया तु भवेत् प्रीतिः श्वश्रू श्वशुरयोर् मम। यदि राज्यं हि संन्यस्य भवेस् त्वं निरतो मुनिः।

akṣayā tu bhavet prītiḥ śvaśrū śvaśurayor mama. yadi rājyaṃ hi saṃnyasya bhaves tvaṃ nirato muniḥ.

धर्माद् अर्थः प्रभवति धर्मात् प्रभवते सुखम्। धर्मेण लभते सर्वं धर्मसारम् इदं जगत्।

dharmād arthaḥ prabhavati dharmāt prabhavate sukham. dharmeṇa labhate sarvaṃ dharmasāram idaṃ jagat.

आत्मानं नियमैस् तैस् तैः कर्षयित्वा प्रयत्नतः। प्राप्यते निपुणैर् धर्मो न सुखाल् लभ्यते सुखम्।

ātmānaṃ niyamais tais taiḥ karṣayitvā prayatnataḥ. prāpyate nipuṇair dharmo na sukhāl labhyate sukham.

नित्यं शुचिमतिः सौम्य चर धर्मं तपोवने। सर्वं हि विदितं तुभ्यं त्रैलोक्यम् अपि तत्त्वतः।

nityaṃ śucimatiḥ saumya cara dharmaṃ tapovane. sarvaṃ hi viditaṃ tubhyaṃ trailokyam api tattvataḥ.

स्त्रीचापलाद् एतद् उदाहृतं मे धर्मं च वक्तुं तव कः समर्थः। विचार्य बुद्ध्या तु सहानुजेन यद् रोचते तत् कुरु माचिरेण।

strīcāpalād etad udāhṛtaṃ me dharmaṃ ca vaktuṃ tava kaḥ samarthaḥ. vicārya buddhyā tu sahānujena yad rocate tat kuru mācireṇa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...