रामायण 3.33 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

←अरण्य काण्ड→

←अध्याय 33→

[rm-3-33] • 38 श्लोकाः

ततः शूर्पणखा वाक्यं तच् छ्रुत्वा रोमहर्षणम्। सचिवान् अभ्यनुज्ञाय कार्यं बुद्ध्वा जगाम ह।

tataḥ śūrpaṇakhā vākyaṃ tac chrutvā romaharṣaṇam. sacivān abhyanujñāya kāryaṃ buddhvā jagāma ha.

तत् कार्यम् अनुगम्याथ यथावद् उपलभ्य च। दोषाणां च गुणानां च संप्रधार्य बलाबलम्।

tat kāryam anugamyātha yathāvad upalabhya ca. doṣāṇāṃ ca guṇānāṃ ca saṃpradhārya balābalam.

इति कर्तव्यम् इत्य् एव कृत्वा निश्चयम् आत्मनः। स्थिरबुद्धिस् ततो रम्यां यानशालां जगाम ह।

iti kartavyam ity eva kṛtvā niścayam ātmanaḥ. sthirabuddhis tato ramyāṃ yānaśālāṃ jagāma ha.

यानशालां ततो गत्वा प्रच्छन्नं राक्षसाधिपः। सूतं संचोदयाम् आस रथः संयुज्यताम् इति।

yānaśālāṃ tato gatvā pracchannaṃ rākṣasādhipaḥ. sūtaṃ saṃcodayām āsa rathaḥ saṃyujyatām iti.

एवम् उक्तः क्षणेनैव सारथिर् लघुविक्रमः। रथं संयोजयाम् आस तस्याभिमतम् उत्तमम्।

evam uktaḥ kṣaṇenaiva sārathir laghuvikramaḥ. rathaṃ saṃyojayām āsa tasyābhimatam uttamam.

काञ्चनं रथम् आस्थाय कामगं रत्नभूषितम्। पिशाचवदनैर् युक्तं खरैः कनकभूषणैः।

kāñcanaṃ ratham āsthāya kāmagaṃ ratnabhūṣitam. piśācavadanair yuktaṃ kharaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ.

मेघप्रतिमनादेन स तेन धनदानुजः। राक्षसाधिपतिः श्रीमान् ययौ नदनदीपतिम्।

meghapratimanādena sa tena dhanadānujaḥ. rākṣasādhipatiḥ śrīmān yayau nadanadīpatim.

स श्वेतबालव्यसनः श्वेतच्छत्रो दशाननः। स्निग्धवैदूर्यसंकाशस् तप्तकाञ्चनभूषणः।

sa śvetabālavyasanaḥ śvetacchatro daśānanaḥ. snigdhavaidūryasaṃkāśas taptakāñcanabhūṣaṇaḥ.

दशास्यो विंशतिभुजो दर्शनीय परिच्छदः। त्रिदशारिर् मुनीन्द्रघ्नो दशशीर्ष इवाद्रिराट्।

daśāsyo viṃśatibhujo darśanīya paricchadaḥ. tridaśārir munīndraghno daśaśīrṣa ivādrirāṭ.

कामगं रथम् आस्थाय शुशुभे राक्षसाधिपः। विद्युन्मण्डलवान् मेघः सबलाक इवाम्बरे।

kāmagaṃ ratham āsthāya śuśubhe rākṣasādhipaḥ. vidyunmaṇḍalavān meghaḥ sabalāka ivāmbare.

सशैलं सागरानूपं वीर्यवान् अवलोकयन्। नानापुष्पफलैर् वृक्षैर् अनुकीर्णं सहस्रशः।

saśailaṃ sāgarānūpaṃ vīryavān avalokayan. nānāpuṣpaphalair vṛkṣair anukīrṇaṃ sahasraśaḥ.

शीतमङ्गलतोयाभिः पद्मिनीभिः समन्ततः। विशालैर् आश्रमपदैर् वेदिमद्भिः समावृतम्।

śītamaṅgalatoyābhiḥ padminībhiḥ samantataḥ. viśālair āśramapadair vedimadbhiḥ samāvṛtam.

कदल्य् आढकिसंबाधं नालिकेरोपशोभितम्। सालैस् तालैस् तमालैश् च तरुभिश् च सुपुष्पितैः।

kadaly āḍhakisaṃbādhaṃ nālikeropaśobhitam. sālais tālais tamālaiś ca tarubhiś ca supuṣpitaiḥ.

अत्यन्तनियताहारैः शोभितं परमर्षिभिः। नागैः सुपर्णैर् गन्धर्वैः किंनरैश् च सहस्रशः।

atyantaniyatāhāraiḥ śobhitaṃ paramarṣibhiḥ. nāgaiḥ suparṇair gandharvaiḥ kiṃnaraiś ca sahasraśaḥ.

जितकामैश् च सिद्धैश् च चामणैश् चोपशोभितम्। आजैर् वैखानसैर् माषैर् वालखिल्यैर् मरीचिपैः।

jitakāmaiś ca siddhaiś ca cāmaṇaiś copaśobhitam. ājair vaikhānasair māṣair vālakhilyair marīcipaiḥ.

दिव्याभरणमाल्याभिर् दिव्यरूपाभिर् आवृतम्। क्रीडा रतिविधिज्ञाभिर् अप्सरोभिः सहस्रशः।

divyābharaṇamālyābhir divyarūpābhir āvṛtam. krīḍā ratividhijñābhir apsarobhiḥ sahasraśaḥ.

सेवितं देवपत्नीभिः श्रीमतीभिः श्रिया वृतम्। देवदानवसंघैश् च चरितं त्व् अमृताशिभिः।

sevitaṃ devapatnībhiḥ śrīmatībhiḥ śriyā vṛtam. devadānavasaṃghaiś ca caritaṃ tv amṛtāśibhiḥ.

हंसक्रौञ्चप्लवाकीर्णं सारसैः संप्रणादितम्। वैदूर्यप्रस्तरं रम्यं स्निग्धं सागरतेजसा।

haṃsakrauñcaplavākīrṇaṃ sārasaiḥ saṃpraṇāditam. vaidūryaprastaraṃ ramyaṃ snigdhaṃ sāgaratejasā.

पाण्डुराणि विशालानि दिव्यमाल्ययुतानि च। तूर्यगीताभिजुष्टानि विमानानि समन्ततः।

pāṇḍurāṇi viśālāni divyamālyayutāni ca. tūryagītābhijuṣṭāni vimānāni samantataḥ.

तपसा जितलोकानां कामगान्य् अभिसंपतन्। गन्धर्वाप्सरसश् चैव ददर्श धनदानुजः।

tapasā jitalokānāṃ kāmagāny abhisaṃpatan. gandharvāpsarasaś caiva dadarśa dhanadānujaḥ.

निर्यासरसमूलानां चन्दनानां सहस्रशः। वनानि पश्यन् सौम्यानि घ्राणतृप्तिकराणि च।

niryāsarasamūlānāṃ candanānāṃ sahasraśaḥ. vanāni paśyan saumyāni ghrāṇatṛptikarāṇi ca.

अगरूणां च मुख्यानां वनान्य् उपवनानि च। तक्कोलानां च जात्यानां फलानां च सुगन्धिनाम्।

agarūṇāṃ ca mukhyānāṃ vanāny upavanāni ca. takkolānāṃ ca jātyānāṃ phalānāṃ ca sugandhinām.

पुष्पाणि च तमालस्य गुल्मानि मरिचस्य च। मुक्तानां च समूहानि शुष्यमाणानि तीरतः।

puṣpāṇi ca tamālasya gulmāni maricasya ca. muktānāṃ ca samūhāni śuṣyamāṇāni tīrataḥ.

शङ्खानां प्रस्तरं चैव प्रवालनिचयं तथा। काञ्चनानि च शैलानि राजतानि च सर्वशः।

śaṅkhānāṃ prastaraṃ caiva pravālanicayaṃ tathā. kāñcanāni ca śailāni rājatāni ca sarvaśaḥ.

प्रस्रवाणि मनोज्ञानि प्रसन्नानि ह्रदानि च। धनधान्योपपन्नानि स्त्रीरत्नैर् आवृतानि च।

prasravāṇi manojñāni prasannāni hradāni ca. dhanadhānyopapannāni strīratnair āvṛtāni ca.

हस्त्यश्वरथगाढानि नगराण्य् अवलोकयन्। तं समं सर्वतः स्निग्धं मृदुसंस्पर्शमारुतम्।

hastyaśvarathagāḍhāni nagarāṇy avalokayan. taṃ samaṃ sarvataḥ snigdhaṃ mṛdusaṃsparśamārutam.

अनूपं सिन्धुराजस्य ददर्श त्रिदिवोपमम्। तत्रापश्यत् स मेघाभं न्यग्रोधम् ऋषिभिर् वृतम्।

anūpaṃ sindhurājasya dadarśa tridivopamam. tatrāpaśyat sa meghābhaṃ nyagrodham ṛṣibhir vṛtam.

समन्ताद् यस्य ताः शाखाः शतयोजनम् आयताः। यस्य हस्तिनम् आदाय महाकायं च कच्चपम्। भक्षार्थं गरुडः शाखाम् आजगाम महाबलः।

samantād yasya tāḥ śākhāḥ śatayojanam āyatāḥ. yasya hastinam ādāya mahākāyaṃ ca kaccapam. bhakṣārthaṃ garuḍaḥ śākhām ājagāma mahābalaḥ.

तस्य तां सहसा शाखां भारेण पतगोत्तमः। सुपर्णः पर्णबहुलां बभञ्जाथ महाबलः।

tasya tāṃ sahasā śākhāṃ bhāreṇa patagottamaḥ. suparṇaḥ parṇabahulāṃ babhañjātha mahābalaḥ.

तत्र वैखानसा माषा वालखिल्या मरीचिपाः। अजा बभूवुर् धूम्राश् च संगताः परमर्षयः।

tatra vaikhānasā māṣā vālakhilyā marīcipāḥ. ajā babhūvur dhūmrāś ca saṃgatāḥ paramarṣayaḥ.

तेषां दयार्थं गरुडस् तां शाखां शतयोजनाम्। जगामादाय वेगेन तौ चोभौ गजकच्छपौ।

teṣāṃ dayārthaṃ garuḍas tāṃ śākhāṃ śatayojanām. jagāmādāya vegena tau cobhau gajakacchapau.

एकपादेन धर्मात्मा भक्षयित्वा तद् आमिषम्। निषादविषयं हत्वा शाखया पतगोत्तमः। प्रहर्षम् अतुलं लेभे मोक्षयित्वा महामुनीन्।

ekapādena dharmātmā bhakṣayitvā tad āmiṣam. niṣādaviṣayaṃ hatvā śākhayā patagottamaḥ. praharṣam atulaṃ lebhe mokṣayitvā mahāmunīn.

स तेनैव प्रहर्षेण द्विगुणीकृतविक्रमः। अमृतानयनार्थं वै चकार मतिमान् मतिम्।

sa tenaiva praharṣeṇa dviguṇīkṛtavikramaḥ. amṛtānayanārthaṃ vai cakāra matimān matim.

अयोजालानि निर्मथ्य भित्त्वा रत्नगृहं वरम्। महेन्द्रभवनाद् गुप्तम् आजहारामृतं ततः।

ayojālāni nirmathya bhittvā ratnagṛhaṃ varam. mahendrabhavanād guptam ājahārāmṛtaṃ tataḥ.

तं महर्षिगणैर् जुष्टं सुपर्णकृतलक्षणम्। नाम्ना सुभद्रं न्यग्रोधं ददर्श धनदानुजः।

taṃ maharṣigaṇair juṣṭaṃ suparṇakṛtalakṣaṇam. nāmnā subhadraṃ nyagrodhaṃ dadarśa dhanadānujaḥ.

तं तु गत्वा परं पारं समुद्रस्य नदीपतेः। ददर्शाश्रमम् एकान्ते पुण्ये रम्ये वनान्तरे।

taṃ tu gatvā paraṃ pāraṃ samudrasya nadīpateḥ. dadarśāśramam ekānte puṇye ramye vanāntare.

तत्र कृष्णाजिनधरं जटावल्कलधारिणम्। ददर्श नियताहारं मारीचं नाम राक्षसं।

tatra kṛṣṇājinadharaṃ jaṭāvalkaladhāriṇam. dadarśa niyatāhāraṃ mārīcaṃ nāma rākṣasaṃ.

स रावणः समागम्य विधिवत् तेन रक्षसा। ततः पश्चाद् इदं वाक्यम् अब्रवीद् वाक्यकोविदः।

sa rāvaṇaḥ samāgamya vidhivat tena rakṣasā. tataḥ paścād idaṃ vākyam abravīd vākyakovidaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...