रामायण 1.54 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

रामायण

बाल काण्ड→

←अध्याय 54→

[rm-1-54] • 28 श्लोकाः

ततस् तान् आकुलान् दृष्ट्वा विश्वामित्रास्त्रमोहितान्। वसिष्ठश् चोदयाम् आस कामधुक् सृज योगतः।

tatas tān ākulān dṛṣṭvā viśvāmitrāstramohitān. vasiṣṭhaś codayām āsa kāmadhuk sṛja yogataḥ.

तस्या हुम्भारवाज् जाताः काम्बोजा रविसंनिभाः। ऊधसस् त्व् अथ संजाताः पह्लवाः शस्त्रपाणयः।

tasyā humbhāravāj jātāḥ kāmbojā ravisaṃnibhāḥ. ūdhasas tv atha saṃjātāḥ pahlavāḥ śastrapāṇayaḥ.

योनिदेशाच् च यवनः शकृद्देशाच् छकास् तथा। रोमकूपेषु मेच्छाश् च हरीताः सकिरातकाः।

yonideśāc ca yavanaḥ śakṛddeśāc chakās tathā. romakūpeṣu mecchāś ca harītāḥ sakirātakāḥ.

तैस् तन् निषूदितं सैन्यं विश्वमित्रस्य तत्क्षणात्। सपदातिगजं साश्वं सरथं रघुनन्दन।

tais tan niṣūditaṃ sainyaṃ viśvamitrasya tatkṣaṇāt. sapadātigajaṃ sāśvaṃ sarathaṃ raghunandana.

दृष्ट्वा निषूदितं सैन्यं वसिष्ठेन महात्मना। विश्वामित्रसुतानां तु शतं नानाविधायुधम्।

dṛṣṭvā niṣūditaṃ sainyaṃ vasiṣṭhena mahātmanā. viśvāmitrasutānāṃ tu śataṃ nānāvidhāyudham.

अभ्यधावत् सुसंक्रुद्धं वसिष्ठं जपतां वरम्। हुंकारेणैव तान् सर्वान् निर्ददाह महान् ऋषिः।

abhyadhāvat susaṃkruddhaṃ vasiṣṭhaṃ japatāṃ varam. huṃkāreṇaiva tān sarvān nirdadāha mahān ṛṣiḥ.

ते साश्वरथपादाता वसिष्ठेन महात्मना। भस्मीकृता मुहूर्तेन विश्वामित्रसुतास् तदा।

te sāśvarathapādātā vasiṣṭhena mahātmanā. bhasmīkṛtā muhūrtena viśvāmitrasutās tadā.

दृष्ट्वा विनाशितान् पुत्रान् बलं च सुमहायशाः। सव्रीडश् चिन्तयाविष्टो विश्वामित्रो ऽभवत् तदा।

dṛṣṭvā vināśitān putrān balaṃ ca sumahāyaśāḥ. savrīḍaś cintayāviṣṭo viśvāmitro 'bhavat tadā.

संदुर इव निर्वेगो भग्नदंष्ट्र इवोरगः। उपरक्त इवादित्यः सद्यो निष्प्रभतां गतः।

saṃdura iva nirvego bhagnadaṃṣṭra ivoragaḥ. uparakta ivādityaḥ sadyo niṣprabhatāṃ gataḥ.

हतपुत्रबलो दीनो लूनपक्ष इव द्विजः। हतदर्पो हतोत्साहो निर्वेदं समपद्यत।

hataputrabalo dīno lūnapakṣa iva dvijaḥ. hatadarpo hatotsāho nirvedaṃ samapadyata.

स पुत्रम् एकं राज्याय पालयेति नियुज्य च। पृथिवीं क्षत्रधर्मेण वनम् एवान्वपद्यत।

sa putram ekaṃ rājyāya pālayeti niyujya ca. pṛthivīṃ kṣatradharmeṇa vanam evānvapadyata.

स गत्वा हिमवत्पार्श्वं किंनरोरगसेवितम्। महादेवप्रसादार्थं तपस् तेपे महातपाः।

sa gatvā himavatpārśvaṃ kiṃnaroragasevitam. mahādevaprasādārthaṃ tapas tepe mahātapāḥ.

केन चित् त्व् अथ कालेन देवेशो वृषभध्वजः। दर्शयाम् आस वरदो विश्वामित्रं महामुनिम्।

kena cit tv atha kālena deveśo vṛṣabhadhvajaḥ. darśayām āsa varado viśvāmitraṃ mahāmunim.

किमर्थं तप्यसे राजन् ब्रूहि यत् ते विवक्षितम्। वरदो ऽस्मि वरो यस् ते काङ्क्षितः सो ऽभिधीयताम्।

kimarthaṃ tapyase rājan brūhi yat te vivakṣitam. varado 'smi varo yas te kāṅkṣitaḥ so 'bhidhīyatām.

एवम् उक्तस् तु देवेन विश्वामित्रो महातपाः। प्रणिपत्य महादेवम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

evam uktas tu devena viśvāmitro mahātapāḥ. praṇipatya mahādevam idaṃ vacanam abravīt.

यदि तुष्टो महादेव धनुर्वेदो ममानघ। साङ्गोपाङ्गोपनिषदः सरहस्यः प्रदीयताम्।

yadi tuṣṭo mahādeva dhanurvedo mamānagha. sāṅgopāṅgopaniṣadaḥ sarahasyaḥ pradīyatām.

यानि देवेषु चास्त्राणि दानवेषु महर्षिषु। गन्धर्वयक्षरक्षःसु प्रतिभान्तु ममानघ।

yāni deveṣu cāstrāṇi dānaveṣu maharṣiṣu. gandharvayakṣarakṣaḥsu pratibhāntu mamānagha.

तव प्रसादाद् भवतु देवदेव ममेप्सितम्। एवम् अस्त्व् इति देवेशो वाक्यम् उक्त्वा दिवं गतः।

tava prasādād bhavatu devadeva mamepsitam. evam astv iti deveśo vākyam uktvā divaṃ gataḥ.

प्राप्य चास्त्राणि राजर्षिर् विश्वामित्रो महाबलः। दर्पेण महता युक्तो दर्पपूर्णो ऽभवत् तदा।

prāpya cāstrāṇi rājarṣir viśvāmitro mahābalaḥ. darpeṇa mahatā yukto darpapūrṇo 'bhavat tadā.

विवर्धमानो वीर्येण समुद्र इव पर्वणि। हतम् एव तदा मेने वसिष्ठम् ऋषिसत्तमम्।

vivardhamāno vīryeṇa samudra iva parvaṇi. hatam eva tadā mene vasiṣṭham ṛṣisattamam.

ततो गत्वाश्रमपदं मुमोचास्त्राणि पार्थिवः। यैस् तत् तपोवनं सर्वं निर्दग्धं चास्त्रतेजसा।

tato gatvāśramapadaṃ mumocāstrāṇi pārthivaḥ. yais tat tapovanaṃ sarvaṃ nirdagdhaṃ cāstratejasā.

उदीर्यमाणम् अस्त्रं तद् विश्वामित्रस्य धीमतः। दृष्ट्वा विप्रद्रुता भीता मुनयः शतशो दिशः।

udīryamāṇam astraṃ tad viśvāmitrasya dhīmataḥ. dṛṣṭvā vipradrutā bhītā munayaḥ śataśo diśaḥ.

वसिष्ठस्य च ये शिष्यास् तथैव मृगपक्षिणः। विद्रवन्ति भयाद् भीता नानादिग्भ्यः सहस्रशः।

vasiṣṭhasya ca ye śiṣyās tathaiva mṛgapakṣiṇaḥ. vidravanti bhayād bhītā nānādigbhyaḥ sahasraśaḥ.

वसिष्ठस्याश्रमपदं शून्यम् आसीन् महात्मनः। मुहूर्तम् इव निःशब्दम् आसीद् ईरिणसंनिभम्।

vasiṣṭhasyāśramapadaṃ śūnyam āsīn mahātmanaḥ. muhūrtam iva niḥśabdam āsīd īriṇasaṃnibham.

वदतो वै वसिष्ठस्य मा भैष्टेति मुहुर् मुहुः। नाशयाम्य् अद्य गाधेयं नीहारम् इव भास्करः।

vadato vai vasiṣṭhasya mā bhaiṣṭeti muhur muhuḥ. nāśayāmy adya gādheyaṃ nīhāram iva bhāskaraḥ.

एवम् उक्त्वा महातेजा वसिष्ठो जपतां वरः। विश्वामित्रं तदा वाक्यं सरोषम् इदम् अब्रवीत्।

evam uktvā mahātejā vasiṣṭho japatāṃ varaḥ. viśvāmitraṃ tadā vākyaṃ saroṣam idam abravīt.

आश्रमं चिरसंवृद्धं यद् विनाशितवान् असि। दुराचारो ऽसि यन् मूढ तस्मात् त्वं न भविष्यसि।

āśramaṃ cirasaṃvṛddhaṃ yad vināśitavān asi. durācāro 'si yan mūḍha tasmāt tvaṃ na bhaviṣyasi.

इत्य् उक्त्वा परमक्रुद्धो दण्डम् उद्यम्य सत्वरः। विधूम इव कालाग्निर् यमदण्डम् इवापरम्।

ity uktvā paramakruddho daṇḍam udyamya satvaraḥ. vidhūma iva kālāgnir yamadaṇḍam ivāparam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...