महाभारत 9.47 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 47→

[mh-9-47] • 61 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततस् तीर्थवरं रामो ययौ बदरपाचनम्। तपस्विसिद्धचरितं यत्र कन्या धृतव्रता।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas tīrthavaraṃ rāmo yayau badarapācanam. tapasvisiddhacaritaṃ yatra kanyā dhṛtavratā.

भरद्वाजस्य दुहिता रूपेणाप्रतिमा भुवि। स्रुचावती नाम विभो कुमारी ब्रह्मचारिणी।

bharadvājasya duhitā rūpeṇāpratimā bhuvi. srucāvatī nāma vibho kumārī brahmacāriṇī.

तपश् चचार सात्युग्रं नियमैर् बहुभिर् नृप। भर्ता मे देवराजः स्याद् इति निश्चित्य भामिनी।

tapaś cacāra sātyugraṃ niyamair bahubhir nṛpa. bhartā me devarājaḥ syād iti niścitya bhāminī.

समास् तस्या व्यतिक्रान्ता बह्व्यः कुरुकुलोद्वह। चरन्त्या नियमांस् तांस् तान् स्त्रीभिस् तीव्रान् सुदुश्चरान्।

samās tasyā vyatikrāntā bahvyaḥ kurukulodvaha. carantyā niyamāṃs tāṃs tān strībhis tīvrān suduścarān.

तस्यास् तु तेन वृत्तेन तपसा च विशां पते। भक्त्या च भगवान् प्रीतः परया पाकशासनः।

tasyās tu tena vṛttena tapasā ca viśāṃ pate. bhaktyā ca bhagavān prītaḥ parayā pākaśāsanaḥ.

आजगामाश्रमं तस्यास् त्रिदशाधिपतिः प्रभुः। आस्थाय रूपं विप्रर्षेर् वसिष्ठस्य महात्मनः।

ājagāmāśramaṃ tasyās tridaśādhipatiḥ prabhuḥ. āsthāya rūpaṃ viprarṣer vasiṣṭhasya mahātmanaḥ.

सा तं दृष्ट्वोग्रतपसं वसिष्ठं तपतां वरम्। आचारैर् मुनिभिर् दृष्टैः पूजयाम् आस भारत।

sā taṃ dṛṣṭvogratapasaṃ vasiṣṭhaṃ tapatāṃ varam. ācārair munibhir dṛṣṭaiḥ pūjayām āsa bhārata.

उवाच नियमज्ञा च कल्याणी सा प्रियंवदा। भगवन् मुनिशार्दूल किम् आज्ञापयसि प्रभो।

uvāca niyamajñā ca kalyāṇī sā priyaṃvadā. bhagavan muniśārdūla kim ājñāpayasi prabho.

सर्वम् अद्य यथाशक्ति तव दास्यामि सुव्रत। शक्रभक्त्या तु ते पाणिं न दास्यामि कथं चन।

sarvam adya yathāśakti tava dāsyāmi suvrata. śakrabhaktyā tu te pāṇiṃ na dāsyāmi kathaṃ cana.

व्रतैश् च नियमैश् चैव तपसा च तपोधन। शक्रस् तोषयितव्यो वै मया त्रिभुवनेश्वरः।

vrataiś ca niyamaiś caiva tapasā ca tapodhana. śakras toṣayitavyo vai mayā tribhuvaneśvaraḥ.

इत्य् उक्तो भगवान् देवः स्मयन्न् इव निरीक्ष्य ताम्। उवाच नियमज्ञां तां सान्त्वयन्न् इव भारत।

ity ukto bhagavān devaḥ smayann iva nirīkṣya tām. uvāca niyamajñāṃ tāṃ sāntvayann iva bhārata.

उग्रं तपश् चरसि वै विदिता मे ऽसि सुव्रते। यदर्थम् अयम् आरम्भस् तव कल्याणि हृद्गतः।

ugraṃ tapaś carasi vai viditā me 'si suvrate. yadartham ayam ārambhas tava kalyāṇi hṛdgataḥ.

तच् च सर्वं यथाभूतं भविष्यति वरानने। तपसा लभ्यते सर्वं सर्वं तपसि तिष्ठति।

tac ca sarvaṃ yathābhūtaṃ bhaviṣyati varānane. tapasā labhyate sarvaṃ sarvaṃ tapasi tiṣṭhati.

यानि स्थानानि दिव्यानि विबुधानां शुभानने। तपसा तानि प्राप्यानि तपोमूलं महत् सुखम्।

yāni sthānāni divyāni vibudhānāṃ śubhānane. tapasā tāni prāpyāni tapomūlaṃ mahat sukham.

इह कृत्वा तपो घोरं देहं संन्यस्य मानवाः। देवत्वं यान्ति कल्याणि शृणु चेदं वचो मम।

iha kṛtvā tapo ghoraṃ dehaṃ saṃnyasya mānavāḥ. devatvaṃ yānti kalyāṇi śṛṇu cedaṃ vaco mama.

पचस्वैतानि सुभगे बदराणि शुभव्रते। पचेत्य् उक्त्वा स भगवाञ् जगाम बलसूदनः।

pacasvaitāni subhage badarāṇi śubhavrate. pacety uktvā sa bhagavāñ jagāma balasūdanaḥ.

आमन्त्र्य तां तु कल्याणीं ततो जप्यं जजाप सः। अविदूरे ततस् तस्माद् आश्रमात् तीर्थ उत्तमे। तच् च तीर्थं महाराज यत्र जप्यं जजाप सः। इन्द्रतीर्थे महाराज त्रिषु लोकेषु विश्रुते।

āmantrya tāṃ tu kalyāṇīṃ tato japyaṃ jajāpa saḥ. avidūre tatas tasmād āśramāt tīrtha uttame. tac ca tīrthaṃ mahārāja yatra japyaṃ jajāpa saḥ. indratīrthe mahārāja triṣu lokeṣu viśrute.

तस्या जिज्ञासनार्थं स भगवान् पाकशासनः। बदराणाम् अपचनं चकार विबुधाधिपः।

tasyā jijñāsanārthaṃ sa bhagavān pākaśāsanaḥ. badarāṇām apacanaṃ cakāra vibudhādhipaḥ.

ततः स प्रयता राजन् वाग्यता विगतक्लमा। तत्परा शुचिसंवीता पावके समधिश्रयत्। अपचद् राजशार्दूल बदराणि महाव्रता।

tataḥ sa prayatā rājan vāgyatā vigataklamā. tatparā śucisaṃvītā pāvake samadhiśrayat. apacad rājaśārdūla badarāṇi mahāvratā.

तस्याः पचन्त्याः सुमहान् कालो ऽगात् पुरुषर्षभ। न च स्म तान्य् अपच्यन्त दिनं च क्षयम् अभ्यगात्।

tasyāḥ pacantyāḥ sumahān kālo 'gāt puruṣarṣabha. na ca sma tāny apacyanta dinaṃ ca kṣayam abhyagāt.

हुताशनेन दग्धश् च यस् तस्याः काष्ठसंचयः। अकाष्ठम् अग्निं सा दृष्ट्वा स्वशरीरम् अथादहत्।

hutāśanena dagdhaś ca yas tasyāḥ kāṣṭhasaṃcayaḥ. akāṣṭham agniṃ sā dṛṣṭvā svaśarīram athādahat.

पादौ प्रक्षिप्य सा पूर्वं पावके चारुदर्शना। दग्धौ दग्धौ पुनः पादाव् उपावर्तयतानघा।

pādau prakṣipya sā pūrvaṃ pāvake cārudarśanā. dagdhau dagdhau punaḥ pādāv upāvartayatānaghā.

चरणौ दह्यमानौ च नाचिन्तयद् अनिन्दिता। दुःखं कमलपत्राक्षी महर्षेः प्रियकाम्यया। न वैमनस्यं तस्यास्तु मुखभेदो ऽथ वाभवत्। शरीरम् अग्निनादीप्य जलमध्येव हर्षिता। तच् चास्या वचनं नित्यम् अवर्तद् धृदि भारत। सर्वथा बदराण्य् एव पक्तव्यानीति कन्यका। सा तन् मनसि कृत्वैव महर्षेर् वचनं शुभा। अपचद् बदराण्य् एव न चापच्यन्त भारत। तस्यास्तु चरणौ वह्निर् ददाह भगवान् स्वयम्। न च तस्या मनोदुःखं स्वल्पम् अप्य् अभवत् तदा।

caraṇau dahyamānau ca nācintayad aninditā. duḥkhaṃ kamalapatrākṣī maharṣeḥ priyakāmyayā. na vaimanasyaṃ tasyāstu mukhabhedo 'tha vābhavat. śarīram agninādīpya jalamadhyeva harṣitā. tac cāsyā vacanaṃ nityam avartad dhṛdi bhārata. sarvathā badarāṇy eva paktavyānīti kanyakā. sā tan manasi kṛtvaiva maharṣer vacanaṃ śubhā. apacad badarāṇy eva na cāpacyanta bhārata. tasyāstu caraṇau vahnir dadāha bhagavān svayam. na ca tasyā manoduḥkhaṃ svalpam apy abhavat tadā.

अथ तत् कर्म दृष्ट्वास्याः प्रीतस् त्रिभुवनेश्वरः। ततः संदर्शयाम् आस कन्यायै रूपम् आत्मनः।

atha tat karma dṛṣṭvāsyāḥ prītas tribhuvaneśvaraḥ. tataḥ saṃdarśayām āsa kanyāyai rūpam ātmanaḥ.

उवाच च सुरश्रेष्ठस् तां कन्यां सुदृढव्रताम्। प्रीतो ऽस्मि ते शुभे भक्त्या तपसा नियमेन च।

uvāca ca suraśreṣṭhas tāṃ kanyāṃ sudṛḍhavratām. prīto 'smi te śubhe bhaktyā tapasā niyamena ca.

तस्माद् यो ऽभिमतः कामः स ते संपत्स्यते शुभे। देहं त्यक्त्वा महाभागे त्रिदिवे मयि वत्स्यसि।

tasmād yo 'bhimataḥ kāmaḥ sa te saṃpatsyate śubhe. dehaṃ tyaktvā mahābhāge tridive mayi vatsyasi.

इदं च ते तीर्थवरं स्थिरं लोके भविष्यति। सर्वपापापहं सुभ्रु नाम्ना बदरपाचनम्। विख्यातं त्रिषु लोकेषु ब्रह्मर्षिभिर् अभिप्लुतम्।

idaṃ ca te tīrthavaraṃ sthiraṃ loke bhaviṣyati. sarvapāpāpahaṃ subhru nāmnā badarapācanam. vikhyātaṃ triṣu lokeṣu brahmarṣibhir abhiplutam.

अस्मिन् खलु महाभागे शुभे तीर्थवरे पुरा। त्यक्त्वा सप्तर्षयो जग्मुर् हिमवन्तम् अरुन्धतीम्।

asmin khalu mahābhāge śubhe tīrthavare purā. tyaktvā saptarṣayo jagmur himavantam arundhatīm.

ततस् ते वै महाभागा गत्वा तत्र सुसंशिताः। वृत्त्यर्थं फलमूलानि समाहर्तुं ययुः किल।

tatas te vai mahābhāgā gatvā tatra susaṃśitāḥ. vṛttyarthaṃ phalamūlāni samāhartuṃ yayuḥ kila.

तेषां वृत्त्यर्थिनां तत्र वसतां हिमवद्वने। अनावृष्टिर् अनुप्राप्ता तदा द्वादशवार्षिकी।

teṣāṃ vṛttyarthināṃ tatra vasatāṃ himavadvane. anāvṛṣṭir anuprāptā tadā dvādaśavārṣikī.

ते कृत्वा चाश्रमं तत्र न्यवसन्त तपस्विनः। अरुन्धत्य् अपि कल्याणी तपोनित्याभवत् तदा।

te kṛtvā cāśramaṃ tatra nyavasanta tapasvinaḥ. arundhaty api kalyāṇī taponityābhavat tadā.

अरुन्धतीं ततो दृष्ट्वा तीव्रं नियमम् आस्थिताम्। अथागमत् त्रिनयनः सुप्रीतो वरदस् तदा।

arundhatīṃ tato dṛṣṭvā tīvraṃ niyamam āsthitām. athāgamat trinayanaḥ suprīto varadas tadā.

ब्राह्मं रूपं ततः कृत्वा महादेवो महायशाः। ताम् अभ्येत्याब्रवीद् देवो भिक्षाम् इच्छाम्य् अहं शुभे।

brāhmaṃ rūpaṃ tataḥ kṛtvā mahādevo mahāyaśāḥ. tām abhyetyābravīd devo bhikṣām icchāmy ahaṃ śubhe.

प्रत्युवाच ततः सा तं ब्राह्मणं चारुदर्शना। क्षीणो ऽन्नसंचयो विप्र बदराणीह भक्षय। ततो ऽब्रवीन् महादेवः पचस्वैतानि सुव्रते।

pratyuvāca tataḥ sā taṃ brāhmaṇaṃ cārudarśanā. kṣīṇo 'nnasaṃcayo vipra badarāṇīha bhakṣaya. tato 'bravīn mahādevaḥ pacasvaitāni suvrate.

इत्य् उक्ता सापचत् तानि ब्राह्मणप्रियकाम्यया। अधिश्रित्य समिद्धे ऽग्नौ बदराणि यशस्विनी।

ity uktā sāpacat tāni brāhmaṇapriyakāmyayā. adhiśritya samiddhe 'gnau badarāṇi yaśasvinī.

दिव्या मनोरमाः पुण्याः कथाः शुश्राव सा तदा। अतीता सा त्व् अनावृष्टिर् घोरा द्वादशवार्षिकी।

divyā manoramāḥ puṇyāḥ kathāḥ śuśrāva sā tadā. atītā sā tv anāvṛṣṭir ghorā dvādaśavārṣikī.

अनश्नन्त्याः पचन्त्याश् च शृण्वन्त्याश् च कथाः शुभाः। अहःसमः स तस्यास् तु कालो ऽतीतः सुदारुणः।

anaśnantyāḥ pacantyāś ca śṛṇvantyāś ca kathāḥ śubhāḥ. ahaḥsamaḥ sa tasyās tu kālo 'tītaḥ sudāruṇaḥ.

ततस् ते मुनयः प्राप्ताः फलान्य् आदाय पर्वतात्। ततः स भगवान् प्रीतः प्रोवाचारुन्धतीं तदा।

tatas te munayaḥ prāptāḥ phalāny ādāya parvatāt. tataḥ sa bhagavān prītaḥ provācārundhatīṃ tadā.

उपसर्पस्व धर्मज्ञे यथापूर्वम् इमान् ऋषीन्। प्रीतो ऽस्मि तव धर्मज्ञे तपसा नियमेन च।

upasarpasva dharmajñe yathāpūrvam imān ṛṣīn. prīto 'smi tava dharmajñe tapasā niyamena ca.

ततः संदर्शयाम् आस स्वरूपं भगवान् हरः। ततो ऽब्रवीत् तदा तेभ्यस् तस्यास् तच् चरितं महत्।

tataḥ saṃdarśayām āsa svarūpaṃ bhagavān haraḥ. tato 'bravīt tadā tebhyas tasyās tac caritaṃ mahat.

भवद्भिर् हिमवत्पृष्ठे यत् तपः समुपार्जितम्। अस्याश् च यत् तपो विप्रा न समं तन् मतं मम।

bhavadbhir himavatpṛṣṭhe yat tapaḥ samupārjitam. asyāś ca yat tapo viprā na samaṃ tan mataṃ mama.

अनया हि तपस्विन्या तपस् तप्तं सुदुश्चरम्। अनश्नन्त्या पचन्त्या च समा द्वादश पारिताः।

anayā hi tapasvinyā tapas taptaṃ suduścaram. anaśnantyā pacantyā ca samā dvādaśa pāritāḥ.

ततः प्रोवाच भगवांस् ताम् एवारुन्धतीं पुनः। वरं वृणीष्व कल्याणि यत् ते ऽभिलषितं हृदि।

tataḥ provāca bhagavāṃs tām evārundhatīṃ punaḥ. varaṃ vṛṇīṣva kalyāṇi yat te 'bhilaṣitaṃ hṛdi.

साब्रवीत् पृथुताम्राक्षी देवं सप्तर्षिसंसदि। भगवान् यदि मे प्रीतस् तीर्थं स्याद् इदम् उत्तमम्। सिद्धदेवर्षिदयितं नाम्ना बदरपाचनम्।

sābravīt pṛthutāmrākṣī devaṃ saptarṣisaṃsadi. bhagavān yadi me prītas tīrthaṃ syād idam uttamam. siddhadevarṣidayitaṃ nāmnā badarapācanam.

तथास्मिन् देवदेवेश त्रिरात्रम् उषितः शुचिः। प्राप्नुयाद् उपवासेन फलं द्वादशवार्षिकम्। एवम् अस्त्व् इति तां चोक्त्वा हरो यातस् तदा दिवम्। प्रत्युवाच तपस्विनीम्। सप्तर्षिभिः स्तुतो देवस्।

tathāsmin devadeveśa trirātram uṣitaḥ śuciḥ. prāpnuyād upavāsena phalaṃ dvādaśavārṣikam. evam astv iti tāṃ coktvā haro yātas tadā divam. pratyuvāca tapasvinīm. saptarṣibhiḥ stuto devas.

ऋषयो विस्मयं जग्मुस् तां दृष्ट्वा चाप्य् अरुन्धतीम्। अश्रान्तां चाविवर्णां च क्षुत्पिपासासहां सतीम्।

ṛṣayo vismayaṃ jagmus tāṃ dṛṣṭvā cāpy arundhatīm. aśrāntāṃ cāvivarṇāṃ ca kṣutpipāsāsahāṃ satīm.

एवं सिद्धिः परा प्राप्ता अरुन्धत्या विशुद्धया। यथा त्वया महाभागे मदर्थं संशितव्रते।

evaṃ siddhiḥ parā prāptā arundhatyā viśuddhayā. yathā tvayā mahābhāge madarthaṃ saṃśitavrate.

विशेषो हि त्वया भद्रे व्रते ह्य् अस्मिन् समर्पितः। तथा चेदं ददाम्य् अद्य नियमेन सुतोषितः।

viśeṣo hi tvayā bhadre vrate hy asmin samarpitaḥ. tathā cedaṃ dadāmy adya niyamena sutoṣitaḥ.

विशेषं तव कल्याणि प्रयच्छामि वरं वरे। अरुन्धत्या वरस् तस्या यो दत्तो वै महात्मना।

viśeṣaṃ tava kalyāṇi prayacchāmi varaṃ vare. arundhatyā varas tasyā yo datto vai mahātmanā.

तस्य चाहं प्रसादेन तव कल्याणि तेजसा। प्रवक्ष्याम्य् अपरं भूयो वरम् अत्र यथाविधि।

tasya cāhaṃ prasādena tava kalyāṇi tejasā. pravakṣyāmy aparaṃ bhūyo varam atra yathāvidhi.

यस् त्व् एकां रजनीं तीर्थे वत्स्यते सुसमाहितः। स स्नात्वा प्राप्स्यते लोकान् देहन्यासाच् च दुर्लभान्।

yas tv ekāṃ rajanīṃ tīrthe vatsyate susamāhitaḥ. sa snātvā prāpsyate lokān dehanyāsāc ca durlabhān.

इत्य् उक्त्वा भगवान् देवः सहस्राक्षः प्रतापवान्। स्रुचावतीं ततः पुण्यां जगाम त्रिदिवं पुनः।

ity uktvā bhagavān devaḥ sahasrākṣaḥ pratāpavān. srucāvatīṃ tataḥ puṇyāṃ jagāma tridivaṃ punaḥ.

गते वज्रधरे राजंस् तत्र वर्षं पपात ह। पुष्पाणां भरतश्रेष्ठ दिव्यानां दिव्यगन्धिनाम्।

gate vajradhare rājaṃs tatra varṣaṃ papāta ha. puṣpāṇāṃ bharataśreṣṭha divyānāṃ divyagandhinām.

नेदुर् दुन्दुभयश् चापि समन्तात् सुमहास्वनाः। मारुतश् च ववौ युक्त्या पुण्यगन्धो विशां पते।

nedur dundubhayaś cāpi samantāt sumahāsvanāḥ. mārutaś ca vavau yuktyā puṇyagandho viśāṃ pate.

उत्सृज्य तु शुभं देहं जगामेन्द्रस्य भार्यताम्। तपसोग्रेण सा लब्ध्वा तेन रेमे सहाच्युत।

utsṛjya tu śubhaṃ dehaṃ jagāmendrasya bhāryatām. tapasogreṇa sā labdhvā tena reme sahācyuta.

जनमेजय उवाच। का तस्या भगवन् माता क्व संवृद्धा च शोभना। श्रोतुम् इच्छाम्य् अहं ब्रह्मन् परं कौतूहलं हि मे।

janamejaya uvāca. kā tasyā bhagavan mātā kva saṃvṛddhā ca śobhanā. śrotum icchāmy ahaṃ brahman paraṃ kautūhalaṃ hi me.

वैशंपायन उवाच। भारद्वाजस्य विप्रर्षेः स्कन्नं रेतो महात्मनः। दृष्ट्वाप्सरसम् आयान्तीं घृताचीं पृथुलोचनाम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. bhāradvājasya viprarṣeḥ skannaṃ reto mahātmanaḥ. dṛṣṭvāpsarasam āyāntīṃ ghṛtācīṃ pṛthulocanām.

स तु जग्राह तद् रेतः करेण जपतां वरः। तदावपत् पर्णपुटे तत्र सा संभवच् छुभा।

sa tu jagrāha tad retaḥ kareṇa japatāṃ varaḥ. tadāvapat parṇapuṭe tatra sā saṃbhavac chubhā.

तस्यास् तु जातकर्मादि कृत्वा सर्वं तपोधनः। नाम चास्याः स कृतवान् भारद्वाजो महामुनिः।

tasyās tu jātakarmādi kṛtvā sarvaṃ tapodhanaḥ. nāma cāsyāḥ sa kṛtavān bhāradvājo mahāmuniḥ.

स्रुचावतीति धर्मात्मा तदर्षिगणसंसदि। स च ताम् आश्रमे न्यस्य जगाम हिमवद्वनम्।

srucāvatīti dharmātmā tadarṣigaṇasaṃsadi. sa ca tām āśrame nyasya jagāma himavadvanam.

तत्राप्य् उपस्पृश्य महानुभावो; वसूनि दत्त्वा च महाद्विजेभ्यः। जगाम तीर्थं सुसमाहितात्मा; शक्रस्य वृष्णिप्रवरस् तदानीम्।

tatrāpy upaspṛśya mahānubhāvo; vasūni dattvā ca mahādvijebhyaḥ. jagāma tīrthaṃ susamāhitātmā; śakrasya vṛṣṇipravaras tadānīm.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...