महाभारत 9.45 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शल्य पर्व→

←अध्याय 45→

[mh-9-45] • 95 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। शृणु मातृगणान् राजन् कुमारानुचरान् इमान्। कीर्त्यमानान् मया वीर सपत्नगणसूदनान्।

vaiśaṃpāyana uvāca. śṛṇu mātṛgaṇān rājan kumārānucarān imān. kīrtyamānān mayā vīra sapatnagaṇasūdanān.

यशस्विनीनां मातॄणां शृणु नामानि भारत। याभिर् व्याप्तास् त्रयो लोकाः कल्याणीभिश् चराचराः।

yaśasvinīnāṃ mātṝṇāṃ śṛṇu nāmāni bhārata. yābhir vyāptās trayo lokāḥ kalyāṇībhiś carācarāḥ.

प्रभावती विशालाक्षी पलिता गोनसी तथा। श्रीमती बहुला चैव तथैव बहुपुत्रिका।

prabhāvatī viśālākṣī palitā gonasī tathā. śrīmatī bahulā caiva tathaiva bahuputrikā.

अप्सुजाता च गोपाली बृहदम्बालिका तथा। जयावती मालतिका ध्रुवरत्ना भयंकरी।

apsujātā ca gopālī bṛhadambālikā tathā. jayāvatī mālatikā dhruvaratnā bhayaṃkarī.

वसुदामा सुदामा च विशोका नन्दिनी तथा। एकचूडा महाचूडा चक्रनेमिश् च भारत।

vasudāmā sudāmā ca viśokā nandinī tathā. ekacūḍā mahācūḍā cakranemiś ca bhārata.

उत्तेजनी जयत्सेना कमलाक्ष्य् अथ शोभना। शत्रुंजया तथा चैव क्रोधना शलभी खरी।

uttejanī jayatsenā kamalākṣy atha śobhanā. śatruṃjayā tathā caiva krodhanā śalabhī kharī.

माधवी शुभवक्त्रा च तीर्थनेमिश् च भारत। गीतप्रिया च कल्याणी कद्रुला चामिताशना।

mādhavī śubhavaktrā ca tīrthanemiś ca bhārata. gītapriyā ca kalyāṇī kadrulā cāmitāśanā.

मेघस्वना भोगवती सुभ्रूश् च कनकावती। अलाताक्षी वीर्यवती विद्युज्जिह्वा च भारत।

meghasvanā bhogavatī subhrūś ca kanakāvatī. alātākṣī vīryavatī vidyujjihvā ca bhārata.

पद्मावती सुनक्षत्रा कन्दरा बहुयोजना। संतानिका च कौरव्य कमला च महाबला।

padmāvatī sunakṣatrā kandarā bahuyojanā. saṃtānikā ca kauravya kamalā ca mahābalā.

सुदामा बहुदामा च सुप्रभा च यशस्विनी। नृत्यप्रिया च राजेन्द्र शतोलूखलमेखला।

sudāmā bahudāmā ca suprabhā ca yaśasvinī. nṛtyapriyā ca rājendra śatolūkhalamekhalā.

शतघण्टा शतानन्दा भगनन्दा च भामिनी। वपुष्मती चन्द्रशीता भद्रकाली च भारत।

śataghaṇṭā śatānandā bhaganandā ca bhāminī. vapuṣmatī candraśītā bhadrakālī ca bhārata.

संकारिका निष्कुटिका भ्रमा चत्वरवासिनी। सुमङ्गला स्वस्तिमती वृद्धिकामा जयप्रिया।

saṃkārikā niṣkuṭikā bhramā catvaravāsinī. sumaṅgalā svastimatī vṛddhikāmā jayapriyā.

धनदा सुप्रसादा च भवदा च जलेश्वरी। एडी भेडी समेडी च वेतालजननी तथा। कण्डूतिः कालिका चैव देवमित्रा च भारत।

dhanadā suprasādā ca bhavadā ca jaleśvarī. eḍī bheḍī sameḍī ca vetālajananī tathā. kaṇḍūtiḥ kālikā caiva devamitrā ca bhārata.

लम्बसी केतकी चैव चित्रसेना तथा बला। कुक्कुटिका शङ्खनिका तथा जर्जरिका नृप।

lambasī ketakī caiva citrasenā tathā balā. kukkuṭikā śaṅkhanikā tathā jarjarikā nṛpa.

कुण्डारिका कोकलिका कण्डरा च शतोदरी। उत्क्राथिनी जरेणा च महावेगा च कङ्कणा।

kuṇḍārikā kokalikā kaṇḍarā ca śatodarī. utkrāthinī jareṇā ca mahāvegā ca kaṅkaṇā.

मनोजवा कण्टकिनी प्रघसा पूतना तथा। वेगपाष्विटपावासा काननाक्रीडनप्रभा। खशया चुर्व्युटिर् वामा क्रोशनाथ तडित्प्रभा।

manojavā kaṇṭakinī praghasā pūtanā tathā. vegapāṣviṭapāvāsā kānanākrīḍanaprabhā. khaśayā curvyuṭir vāmā krośanātha taḍitprabhā.

मण्डोदरी च तुण्डा च कोटरा मेघवासिनी। सुभगा लम्बिनी लम्बा वसुचूडा विकत्थनी।

maṇḍodarī ca tuṇḍā ca koṭarā meghavāsinī. subhagā lambinī lambā vasucūḍā vikatthanī.

ऊर्ध्ववेणीधरा चैव पिङ्गाक्षी लोहमेखला। पृथुवक्त्रा मधुरिका मधुकुम्भा तथैव च।

ūrdhvaveṇīdharā caiva piṅgākṣī lohamekhalā. pṛthuvaktrā madhurikā madhukumbhā tathaiva ca.

पक्षालिका मन्थनिका जरायुर् जर्जरानना। ख्याता दहदहा चैव तथा धमधमा नृप।

pakṣālikā manthanikā jarāyur jarjarānanā. khyātā dahadahā caiva tathā dhamadhamā nṛpa.

खण्डखण्डा च राजेन्द्र पूषणा मणिकुण्डला। अमोचा चैव कौरव्य तथा लम्बपयोधरा।

khaṇḍakhaṇḍā ca rājendra pūṣaṇā maṇikuṇḍalā. amocā caiva kauravya tathā lambapayodharā.

वेणुवीणाधरा चैव पिङ्गाक्षी लोहमेखला। शशोलूकमुखी कृष्णा खरजङ्घा महाजवा।

veṇuvīṇādharā caiva piṅgākṣī lohamekhalā. śaśolūkamukhī kṛṣṇā kharajaṅghā mahājavā.

शिशुमारमुखी श्वेता लोहिताक्षी विभीषणा। जटालिका कामचरी दीर्घजिह्वा बलोत्कटा।

śiśumāramukhī śvetā lohitākṣī vibhīṣaṇā. jaṭālikā kāmacarī dīrghajihvā balotkaṭā.

कालेडिका वामनिका मुकुटा चैव भारत। लोहिताक्षी महाकाया हरिपिण्डी च भूमिप।

kāleḍikā vāmanikā mukuṭā caiva bhārata. lohitākṣī mahākāyā haripiṇḍī ca bhūmipa.

एकाक्षरा सुकुसुमा कृष्णकर्णी च भारत। क्षुरकर्णी चतुष्कर्णी कर्णप्रावरणा तथा।

ekākṣarā sukusumā kṛṣṇakarṇī ca bhārata. kṣurakarṇī catuṣkarṇī karṇaprāvaraṇā tathā.

चतुष्पथनिकेता च गोकर्णी महिषानना। खरकर्णी महाकर्णी भेरीस्वनमहास्वना।

catuṣpathaniketā ca gokarṇī mahiṣānanā. kharakarṇī mahākarṇī bherīsvanamahāsvanā.

शङ्खकुम्भस्वना चैव भङ्गदा च महाबला। गणा च सुगणा चैव तथाभीत्य् अथ कामदा।

śaṅkhakumbhasvanā caiva bhaṅgadā ca mahābalā. gaṇā ca sugaṇā caiva tathābhīty atha kāmadā.

चतुष्पथरता चैव भूतितीर्थान्यगोचरा। पशुदा वित्तदा चैव सुखदा च महायशाः। पयोदा गोमहिषदा सुविषाणा च भारत।

catuṣpatharatā caiva bhūtitīrthānyagocarā. paśudā vittadā caiva sukhadā ca mahāyaśāḥ. payodā gomahiṣadā suviṣāṇā ca bhārata.

प्रतिष्ठा सुप्रतिष्ठा च रोचमाना सुरोचना। गोकर्णी च सुकर्णी च ससिरा स्थेरिका तथा। एकचक्रा मेघरवा मेघमाला विरोचना।

pratiṣṭhā supratiṣṭhā ca rocamānā surocanā. gokarṇī ca sukarṇī ca sasirā stherikā tathā. ekacakrā megharavā meghamālā virocanā.

एताश् चान्याश् च बहवो मातरो भरतर्षभ। कार्त्तिकेयानुयायिन्यो नानारूपाः सहस्रशः।

etāś cānyāś ca bahavo mātaro bharatarṣabha. kārttikeyānuyāyinyo nānārūpāḥ sahasraśaḥ.

दीर्घनख्यो दीर्घदन्त्यो दीर्घतुण्ड्यश् च भारत। सरला मधुराश् चैव यौवनस्थाः स्वलंकृताः।

dīrghanakhyo dīrghadantyo dīrghatuṇḍyaś ca bhārata. saralā madhurāś caiva yauvanasthāḥ svalaṃkṛtāḥ.

माहात्म्येन च संयुक्ताः कामरूपधरास् तथा। निर्मांसगात्र्यः श्वेताश् च तथा काञ्चनसंनिभाः।

māhātmyena ca saṃyuktāḥ kāmarūpadharās tathā. nirmāṃsagātryaḥ śvetāś ca tathā kāñcanasaṃnibhāḥ.

कृष्णमेघनिभाश् चान्या धूम्राश् च भरतर्षभ। अरुणाभा महाभागा दीर्घकेश्यः सिताम्बराः।

kṛṣṇameghanibhāś cānyā dhūmrāś ca bharatarṣabha. aruṇābhā mahābhāgā dīrghakeśyaḥ sitāmbarāḥ.

ऊर्ध्ववेणीधराश् चैव पिङ्गाक्ष्यो लम्बमेखलाः। लम्बोदर्यो लम्बकर्णास् तथा लम्बपयोधराः।

ūrdhvaveṇīdharāś caiva piṅgākṣyo lambamekhalāḥ. lambodaryo lambakarṇās tathā lambapayodharāḥ.

ताम्राक्ष्यस् ताम्रवर्णाश् च हर्यक्ष्यश् च तथापराः। वरदाः कामचारिण्यो नित्यप्रमुदितास् तथा।

tāmrākṣyas tāmravarṇāś ca haryakṣyaś ca tathāparāḥ. varadāḥ kāmacāriṇyo nityapramuditās tathā.

याम्यो रौद्र्यस् तथा सौम्याः कौबेर्यो ऽथ महाबलाः। वारुण्यो ऽथ च माहेन्द्र्यस् तथाग्नेय्यः परंतप।

yāmyo raudryas tathā saumyāḥ kauberyo 'tha mahābalāḥ. vāruṇyo 'tha ca māhendryas tathāgneyyaḥ paraṃtapa.

वायव्यश् चाथ कौमार्यो ब्राह्म्यश् च भरतर्षभ। वैष्णव्यश् च तथा सौर्यो वाराह्यश् च महाबलाः। वैष्णव्यो ऽतिभयाश् चान्याः क्रूररूपा भयंकराः। रूपेणाप्सरसां तुल्या जवे वायुसमास् तथा।

vāyavyaś cātha kaumāryo brāhmyaś ca bharatarṣabha. vaiṣṇavyaś ca tathā sauryo vārāhyaś ca mahābalāḥ. vaiṣṇavyo 'tibhayāś cānyāḥ krūrarūpā bhayaṃkarāḥ. rūpeṇāpsarasāṃ tulyā jave vāyusamās tathā.

परपुष्टोपमा वाक्ये तथर्द्ध्या धनदोपमाः। शक्रवीर्योपमाश् चैव दीप्त्या वह्निसमास् तथा। शत्रूणां विग्रहे नित्यं भयदास् ता भवन्त्य् उत। कामरूपधराश् चैव जवे वायुसमास् तथा। अचिन्त्यबलवीर्याश् च तथाचिन्त्यपराक्रमाः।

parapuṣṭopamā vākye tatharddhyā dhanadopamāḥ. śakravīryopamāś caiva dīptyā vahnisamās tathā. śatrūṇāṃ vigrahe nityaṃ bhayadās tā bhavanty uta. kāmarūpadharāś caiva jave vāyusamās tathā. acintyabalavīryāś ca tathācintyaparākramāḥ.

वृक्षचत्वरवासिन्यश् चतुष्पथनिकेतनाः। गुहाश्मशानवासिन्यः शैलप्रस्रवणालयाः।

vṛkṣacatvaravāsinyaś catuṣpathaniketanāḥ. guhāśmaśānavāsinyaḥ śailaprasravaṇālayāḥ.

नानाभरणधारिण्यो नानामाल्याम्बरास् तथा। नानाविचित्रवेषाश् च नानाभाषास् तथैव च। नानाविधैर् बहुगुणैश् चित्रायुधविभूषणैः।

nānābharaṇadhāriṇyo nānāmālyāmbarās tathā. nānāvicitraveṣāś ca nānābhāṣās tathaiva ca. nānāvidhair bahuguṇaiś citrāyudhavibhūṣaṇaiḥ.

एते चान्ये च बहवो गणाः शत्रुभयंकराः। अनुजग्मुर् महात्मानं त्रिदशेन्द्रस्य संमते। दिव्याश् च प्रददौ तस्मै नानारत्नसमाचिताः।

ete cānye ca bahavo gaṇāḥ śatrubhayaṃkarāḥ. anujagmur mahātmānaṃ tridaśendrasya saṃmate. divyāś ca pradadau tasmai nānāratnasamācitāḥ.

ततः शक्त्यस्त्रम् अददद् भगवान् पाकशासनः। गुहाय राजशार्दूल विनाशाय सुरद्विषाम्।

tataḥ śaktyastram adadad bhagavān pākaśāsanaḥ. guhāya rājaśārdūla vināśāya suradviṣām.

महास्वनां महाघण्टां द्योतमानां सितप्रभाम्। तरुणादित्यवर्णां च पताकां भरतर्षभ।

mahāsvanāṃ mahāghaṇṭāṃ dyotamānāṃ sitaprabhām. taruṇādityavarṇāṃ ca patākāṃ bharatarṣabha.

ददौ पशुपतिस् तस्मै सर्वभूतमहाचमूम्। उग्रां नानाप्रहरणां तपोवीर्यबलान्विताम्। अजेयां स्वगुणैर् युक्तां नाम्ना सेनां धनंजयाम्। रुद्रतुल्यबलैर् गुप्तां योधानाम् अयुतैस् त्रिभिः। न सा विजानाति रणात् कदा चिद् विनिवर्तितुम्।

dadau paśupatis tasmai sarvabhūtamahācamūm. ugrāṃ nānāpraharaṇāṃ tapovīryabalānvitām. ajeyāṃ svaguṇair yuktāṃ nāmnā senāṃ dhanaṃjayām. rudratulyabalair guptāṃ yodhānām ayutais tribhiḥ. na sā vijānāti raṇāt kadā cid vinivartitum.

विष्णुर् ददौ वैजयन्तीं मालां बलविवर्धिनीम्। उमा ददौ चारजसी वाससी सूर्यसप्रभे।

viṣṇur dadau vaijayantīṃ mālāṃ balavivardhinīm. umā dadau cārajasī vāsasī sūryasaprabhe.

गङ्गा कमण्डलुं दिव्यम् अमृतोद्भवम् उत्तमम्। ददौ प्रीत्या कुमाराय दण्डं चैव बृहस्पतिः।

gaṅgā kamaṇḍaluṃ divyam amṛtodbhavam uttamam. dadau prītyā kumārāya daṇḍaṃ caiva bṛhaspatiḥ.

गरुडो दयितं पुत्रं मयूरं चित्रबर्हिणम्। अरुणस् ताम्रचूडं च प्रददौ चरणायुधम्।

garuḍo dayitaṃ putraṃ mayūraṃ citrabarhiṇam. aruṇas tāmracūḍaṃ ca pradadau caraṇāyudham.

पाशं तु वरुणो राजा बलवीर्यसमन्वितम्। कृष्णाजिनं तथा ब्रह्मा ब्रह्मण्याय ददौ प्रभुः। समरेषु जयं चैव प्रददौ लोकभावनः।

pāśaṃ tu varuṇo rājā balavīryasamanvitam. kṛṣṇājinaṃ tathā brahmā brahmaṇyāya dadau prabhuḥ. samareṣu jayaṃ caiva pradadau lokabhāvanaḥ.

सेनापत्यम् अनुप्राप्य स्कन्दो देवगणस्य ह। शुशुभे ज्वलितो ऽर्चिष्मान् द्वितीय इव पावकः। ततः पारिषदैश् चैव मातृभिश् च समन्वितः। ययौ दैत्यविनाशाय ह्लादयन् सुरपुंगवान्।

senāpatyam anuprāpya skando devagaṇasya ha. śuśubhe jvalito 'rciṣmān dvitīya iva pāvakaḥ. tataḥ pāriṣadaiś caiva mātṛbhiś ca samanvitaḥ. yayau daityavināśāya hlādayan surapuṃgavān.

सा सेना नैरृती भीमा सघण्टोच्छ्रितकेतना। सभेरीशङ्खमुरजा सायुधा सपताकिनी। शारदी द्यौर् इवाभाति ज्योतिर्भिर् उपशोभिता।

sā senā nairṛtī bhīmā saghaṇṭocchritaketanā. sabherīśaṅkhamurajā sāyudhā sapatākinī. śāradī dyaur ivābhāti jyotirbhir upaśobhitā.

ततो देवनिकायास् ते भूतसेनागणास् तथा। वादयाम् आसुर् अव्यग्रा भेरीशङ्खांश् च पुष्कलान्।

tato devanikāyās te bhūtasenāgaṇās tathā. vādayām āsur avyagrā bherīśaṅkhāṃś ca puṣkalān.

पटहाञ् झर्झरांश् चैव कृकचान् गोविषाणिकान्। आडम्बरान् गोमुखांश् च डिण्डिमांश् च महास्वनान्।

paṭahāñ jharjharāṃś caiva kṛkacān goviṣāṇikān. āḍambarān gomukhāṃś ca ḍiṇḍimāṃś ca mahāsvanān.

तुष्टुवुस् ते कुमारं च सर्वे देवाः सवासवाः। जगुश् च देवगन्धर्वा ननृतुश् चाप्सरोगणाः।

tuṣṭuvus te kumāraṃ ca sarve devāḥ savāsavāḥ. jaguś ca devagandharvā nanṛtuś cāpsarogaṇāḥ.

ततः प्रीतो महासेनस् त्रिदशेभ्यो वरं ददौ। रिपून् हन्तास्मि समरे ये वो वधचिकीर्षवः।

tataḥ prīto mahāsenas tridaśebhyo varaṃ dadau. ripūn hantāsmi samare ye vo vadhacikīrṣavaḥ.

प्रतिगृह्य वरं देवास् तस्माद् विबुधसत्तमात्। प्रीतात्मानो महात्मानो मेनिरे निहतान् रिपून्।

pratigṛhya varaṃ devās tasmād vibudhasattamāt. prītātmāno mahātmāno menire nihatān ripūn.

सर्वेषां भूतसंघानां हर्षान् नादः समुत्थितः। अपूरयत लोकांस् त्रीन् वरे दत्ते महात्मना।

sarveṣāṃ bhūtasaṃghānāṃ harṣān nādaḥ samutthitaḥ. apūrayata lokāṃs trīn vare datte mahātmanā.

स निर्ययौ महासेनो महत्या सेनया वृतः। वधाय युधि दैत्यानां रक्षार्थं च दिवौकसाम्।

sa niryayau mahāseno mahatyā senayā vṛtaḥ. vadhāya yudhi daityānāṃ rakṣārthaṃ ca divaukasām.

व्यवसायो जयो धर्मः सिद्धिर् लक्ष्मीर् धृतिः स्मृतिः। महासेनस्य सैन्यानाम् अग्रे जग्मुर् नराधिप।

vyavasāyo jayo dharmaḥ siddhir lakṣmīr dhṛtiḥ smṛtiḥ. mahāsenasya sainyānām agre jagmur narādhipa.

स तया भीमया देवः शूलमुद्गरहस्तया। ज्वलितालातधारिण्या चित्राभरणवर्मया। गदामुसलनाराचशक्तितोमरहस्तया। दृप्तसिंहनिनादिन्या विनद्य प्रययौ गुहः।

sa tayā bhīmayā devaḥ śūlamudgarahastayā. jvalitālātadhāriṇyā citrābharaṇavarmayā. gadāmusalanārācaśaktitomarahastayā. dṛptasiṃhaninādinyā vinadya prayayau guhaḥ.

तं दृष्ट्वा सर्वदैतेया राक्षसा दानवास् तथा। व्यद्रवन्त दिशः सर्वा भयोद्विग्नाः समन्ततः। अभ्यद्रवन्त देवास् तान् विविधायुधपाणयः।

taṃ dṛṣṭvā sarvadaiteyā rākṣasā dānavās tathā. vyadravanta diśaḥ sarvā bhayodvignāḥ samantataḥ. abhyadravanta devās tān vividhāyudhapāṇayaḥ.

दृष्ट्वा च स ततः क्रुद्धः स्कन्दस् तेजोबलान्वितः। शक्त्यस्त्रं भगवान् भीमं पुनः पुनर् अवासृजत्। आदधच् चात्मनस् तेजो हविषेद्ध इवानलः।

dṛṣṭvā ca sa tataḥ kruddhaḥ skandas tejobalānvitaḥ. śaktyastraṃ bhagavān bhīmaṃ punaḥ punar avāsṛjat. ādadhac cātmanas tejo haviṣeddha ivānalaḥ.

अभ्यस्यमाने शक्त्यस्त्रे स्कन्देनामिततेजसा। उल्काज्वाला महाराज पपात वसुधातले।

abhyasyamāne śaktyastre skandenāmitatejasā. ulkājvālā mahārāja papāta vasudhātale.

संह्रादयन्तश् च तथा निर्घाताश् चापतन् क्षितौ। यथान्तकालसमये सुघोराः स्युस् तथा नृप।

saṃhrādayantaś ca tathā nirghātāś cāpatan kṣitau. yathāntakālasamaye sughorāḥ syus tathā nṛpa.

क्षिप्ता ह्य् एका तथा शक्तिः सुघोरानलसूनुना। ततः कोट्यो विनिष्पेतुः शक्तीनां भरतर्षभ।

kṣiptā hy ekā tathā śaktiḥ sughorānalasūnunā. tataḥ koṭyo viniṣpetuḥ śaktīnāṃ bharatarṣabha.

स शक्त्यस्त्रेण संग्रामे जघान भगवान् प्रभुः। दैत्येन्द्रं तारकं नाम महाबलपराक्रमम्। वृतं दैत्यायुतैर् वीरैर् बलिभिर् दशभिर् नृप।

sa śaktyastreṇa saṃgrāme jaghāna bhagavān prabhuḥ. daityendraṃ tārakaṃ nāma mahābalaparākramam. vṛtaṃ daityāyutair vīrair balibhir daśabhir nṛpa.

महिषं चाष्टभिः पद्मैर् वृतं संख्ये निजघ्निवान्। त्रिपादं चायुतशतैर् जघान दशभिर् वृतम्।

mahiṣaṃ cāṣṭabhiḥ padmair vṛtaṃ saṃkhye nijaghnivān. tripādaṃ cāyutaśatair jaghāna daśabhir vṛtam.

ह्रदोदरं निखर्वैश् च वृतं दशभिर् ईश्वरः। जघानानुचरैः सार्धं विविधायुधपाणिभिः।

hradodaraṃ nikharvaiś ca vṛtaṃ daśabhir īśvaraḥ. jaghānānucaraiḥ sārdhaṃ vividhāyudhapāṇibhiḥ.

तत्राकुर्वन्त विपुलं नादं वध्यत्सु शत्रुषु। कुमारानुचरा राजन् पूरयन्तो दिशो दश। ननृतुश् च ववल्गुश् च जहसुश् च मुदान्विताः।

tatrākurvanta vipulaṃ nādaṃ vadhyatsu śatruṣu. kumārānucarā rājan pūrayanto diśo daśa. nanṛtuś ca vavalguś ca jahasuś ca mudānvitāḥ.

शक्त्यस्त्रस्य तु राजेन्द्र ततो ऽर्चिर्भिः समन्ततः। त्रैलोक्यं त्रासितं सर्वं जृम्भमाणाभिर् एव च। दग्धाः सहस्रशो दैत्या नादैः स्कन्दस्य चापरे।

śaktyastrasya tu rājendra tato 'rcirbhiḥ samantataḥ. trailokyaṃ trāsitaṃ sarvaṃ jṛmbhamāṇābhir eva ca. dagdhāḥ sahasraśo daityā nādaiḥ skandasya cāpare.

पताकयावधूताश् च हताः के चित् सुरद्विषः। के चिद् घण्टारवत्रस्ता निपेतुर् वसुधातले। के चित् प्रहरणैश् छिन्ना विनिपेतुर् गतासवः।

patākayāvadhūtāś ca hatāḥ ke cit suradviṣaḥ. ke cid ghaṇṭāravatrastā nipetur vasudhātale. ke cit praharaṇaiś chinnā vinipetur gatāsavaḥ.

एवं सुरद्विषो ऽनेकान् बलवान् आततायिनः। जघान समरे वीरः कार्त्तिकेयो महाबलः।

evaṃ suradviṣo 'nekān balavān ātatāyinaḥ. jaghāna samare vīraḥ kārttikeyo mahābalaḥ.

बाणो नामाथ दैतेयो बलेः पुत्रो महाबलः। क्रौञ्चं पर्वतम् आसाद्य देवसंघान् अबाधत।

bāṇo nāmātha daiteyo baleḥ putro mahābalaḥ. krauñcaṃ parvatam āsādya devasaṃghān abādhata.

तम् अभ्ययान् महासेनः सुरशत्रुम् उदारधीः। स कार्त्तिकेयस्य भयात् क्रौञ्चं शरणम् एयिवान्।

tam abhyayān mahāsenaḥ suraśatrum udāradhīḥ. sa kārttikeyasya bhayāt krauñcaṃ śaraṇam eyivān.

ततः क्रौञ्चं महामन्युः क्रौञ्चनादनिनादितम्। शक्त्या बिभेद भगवान् कार्त्तिकेयो ऽग्निदत्तया।

tataḥ krauñcaṃ mahāmanyuḥ krauñcanādanināditam. śaktyā bibheda bhagavān kārttikeyo 'gnidattayā.

सशालस्कन्धसरलं त्रस्तवानरवारणम्। पुलिनत्रस्तविहगं विनिष्पतितपन्नगम्।

saśālaskandhasaralaṃ trastavānaravāraṇam. pulinatrastavihagaṃ viniṣpatitapannagam.

गोलाङ्गूलर्क्षसंघैश् च द्रवद्भिर् अनुनादितम्। कुरङ्गगतिनिर्घोषम् उद्भ्रान्तसृमराचितम्।

golāṅgūlarkṣasaṃghaiś ca dravadbhir anunāditam. kuraṅgagatinirghoṣam udbhrāntasṛmarācitam.

विनिष्पतद्भिः शरभैः सिंहैश् च सहसा द्रुतैः। शोच्याम् अपि दशां प्राप्तो रराजैव स पर्वतः।

viniṣpatadbhiḥ śarabhaiḥ siṃhaiś ca sahasā drutaiḥ. śocyām api daśāṃ prāpto rarājaiva sa parvataḥ.

विद्याधराः समुत्पेतुस् तस्य शृङ्गनिवासिनः। किंनराश् च समुद्विग्नाः शक्तिपातरवोद्धताः।

vidyādharāḥ samutpetus tasya śṛṅganivāsinaḥ. kiṃnarāś ca samudvignāḥ śaktipātaravoddhatāḥ.

ततो दैत्या विनिष्पेतुः शतशो ऽथ सहस्रशः। प्रदीप्तात् पर्वतश्रेष्ठाद् विचित्राभरणस्रजः।

tato daityā viniṣpetuḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ. pradīptāt parvataśreṣṭhād vicitrābharaṇasrajaḥ.

तान् निजघ्नुर् अतिक्रम्य कुमारानुचरा मृधे। स चैव भगवान् क्रुद्धो दैत्येन्द्रस्य सुतं तदा। सहानुजं जघानाशु वृत्रं देवपतिर् यथा। बिभेद शक्त्या क्रौञ्चं च पावकिः परवीरहा।

tān nijaghnur atikramya kumārānucarā mṛdhe. sa caiva bhagavān kruddho daityendrasya sutaṃ tadā. sahānujaṃ jaghānāśu vṛtraṃ devapatir yathā. bibheda śaktyā krauñcaṃ ca pāvakiḥ paravīrahā.

बहुधा चैकधा चैव कृत्वात्मानं महात्मना। शक्तिः क्षिप्ता रणे तस्य पाणिम् एति पुनः पुनः।

bahudhā caikadhā caiva kṛtvātmānaṃ mahātmanā. śaktiḥ kṣiptā raṇe tasya pāṇim eti punaḥ punaḥ.

एवंप्रभावो भगवान् अतो भूयश् च पावकिः। शौर्याद् द्विगुणयोगेन तेजसा यशसा श्रिया। क्रौञ्चस् तेन विनिर्भिन्नो दैत्याश् च शतशो हताः।

evaṃprabhāvo bhagavān ato bhūyaś ca pāvakiḥ. śauryād dviguṇayogena tejasā yaśasā śriyā. krauñcas tena vinirbhinno daityāś ca śataśo hatāḥ.

ततः स भगवान् देवो निहत्य विबुधद्विषः। सभाज्यमानो विबुधैः परं हर्षम् अवाप ह। भिन्ने क्रौञ्चे गिरिवरे चण्डपुत्रे च पातिते।

tataḥ sa bhagavān devo nihatya vibudhadviṣaḥ. sabhājyamāno vibudhaiḥ paraṃ harṣam avāpa ha. bhinne krauñce girivare caṇḍaputre ca pātite.

ततो दुन्दुभयो राजन् नेदुः शङ्खाश् च भारत। मुमुचुर् देवयोषाश् च पुष्पवर्षम् अनुत्तमम्।

tato dundubhayo rājan neduḥ śaṅkhāś ca bhārata. mumucur devayoṣāś ca puṣpavarṣam anuttamam.

दिव्यगन्धम् उपादाय ववौ पुण्यश् च मारुतः। गन्धर्वास् तुष्टुवुश् चैनं यज्वानश् च महर्षयः।

divyagandham upādāya vavau puṇyaś ca mārutaḥ. gandharvās tuṣṭuvuś cainaṃ yajvānaś ca maharṣayaḥ.

के चिद् एनं व्यवस्यन्ति पितामहसुतं प्रभुम्। सनत्कुमारं सर्वेषां ब्रह्मयोनिं तम् अग्रजम्।

ke cid enaṃ vyavasyanti pitāmahasutaṃ prabhum. sanatkumāraṃ sarveṣāṃ brahmayoniṃ tam agrajam.

के चिन् महेश्वरसुतं के चित् पुत्रं विभावसोः। उमायाः कृत्तिकानां च गङ्गायाश् च वदन्त्य् उत।

ke cin maheśvarasutaṃ ke cit putraṃ vibhāvasoḥ. umāyāḥ kṛttikānāṃ ca gaṅgāyāś ca vadanty uta.

एकधा च द्विधा चैव चतुर्धा च महाबलम्। योगिनाम् ईश्वरं देवं शतशो ऽथ सहस्रशः।

ekadhā ca dvidhā caiva caturdhā ca mahābalam. yoginām īśvaraṃ devaṃ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

एतत् ते कथितं राजन् कार्त्तिकेयाभिषेचनम्। शृणु चैव सरस्वत्यास् तीर्थवंशस्य पुण्यताम्।

etat te kathitaṃ rājan kārttikeyābhiṣecanam. śṛṇu caiva sarasvatyās tīrthavaṃśasya puṇyatām.

बभूव तीर्थप्रवरं हतेषु सुरशत्रुषु। कुमारेण महाराज त्रिविष्टपम् इवापरम्।

babhūva tīrthapravaraṃ hateṣu suraśatruṣu. kumāreṇa mahārāja triviṣṭapam ivāparam.

ऐश्वर्याणि च तत्रस्थो ददाव् ईशः पृथक् पृथक्। तदा नैरृतमुख्येभ्यस् त्रैलोक्ये पावकात्मजः।

aiśvaryāṇi ca tatrastho dadāv īśaḥ pṛthak pṛthak. tadā nairṛtamukhyebhyas trailokye pāvakātmajaḥ.

एवं स भगवांस् तस्मिंस् तीर्थे दैत्यकुलान्तकः। अभिषिक्तो महाराज देवसेनापतिः सुरैः।

evaṃ sa bhagavāṃs tasmiṃs tīrthe daityakulāntakaḥ. abhiṣikto mahārāja devasenāpatiḥ suraiḥ.

औजसं नाम तत् तीर्थं यत्र पूर्वम् अपां पतिः। अभिषिक्तः सुरगणैर् वरुणो भरतर्षभ।

aujasaṃ nāma tat tīrthaṃ yatra pūrvam apāṃ patiḥ. abhiṣiktaḥ suragaṇair varuṇo bharatarṣabha.

तस्मिंस् तीर्थवरे स्नात्वा स्कन्दं चाभ्यर्च्य लाङ्गली। ब्राह्मणेभ्यो ददौ रुक्मं वासांस्य् आभरणानि च।

tasmiṃs tīrthavare snātvā skandaṃ cābhyarcya lāṅgalī. brāhmaṇebhyo dadau rukmaṃ vāsāṃsy ābharaṇāni ca.

उषित्वा रजनीं तत्र माधवः परवीरहा। पूज्य तीर्थवरं तच् च स्पृष्ट्वा तोयं च लाङ्गली। हृष्टः प्रीतमनाश् चैव ह्य् अभवन् माधवोत्तमः।

uṣitvā rajanīṃ tatra mādhavaḥ paravīrahā. pūjya tīrthavaraṃ tac ca spṛṣṭvā toyaṃ ca lāṅgalī. hṛṣṭaḥ prītamanāś caiva hy abhavan mādhavottamaḥ.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं यन् मां त्वं परिपृच्छसि। यथाभिषिक्तो भगवान् स्कन्दो देवैः समागतैः। सेनानीश् च कृतो राजन् बाल एव महाबलः।

etat te sarvam ākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. yathābhiṣikto bhagavān skando devaiḥ samāgataiḥ. senānīś ca kṛto rājan bāla eva mahābalaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...